سەبارەت بە شەپۆلی كۆچی ئەم دواییەی خەڵكانی وڵاتانی خۆرهەڵاتی بەرەو خۆرئاوا، گۆڤاری گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ ڕەشید خەیوون سازدا كە توێژەر و نووسەرێكی تاراوگەنشینە و سەبارەت بەم دیاردە جیهانیيەی كە هەموو دنیا پێوەی سەرقاڵ بووە، چەند پرسیارێكمان ئاڕاستە كرد، ئەوەش بۆ زانینی دەركەوتە و هۆكارەكانی ئەم دیاردە تەشەنەسەندووە. خەیوون پێیوایە دەوڵەتانی ئەوروپا، نە بۆ بینینی سروشت خەڵكی ڕووی تێدەكەن، نە بۆ دابینكردنی ئازادی و ژیانی ئاسوودەیی كۆمەڵایەتی پەنابەر وەردەگرن، بەڵكو ئەو دەوڵەتە ئەوروپیيانە دوای ئەوەی ئایينیان لە سیاسەت جیاكردەوە و لیبڕالییەت و پەیامی دیموكراسییان راگەیاند، بوونە مايەی راكێشانی خەڵك بەرەو ئازادی، ئەم راكێشانەش چەندین هۆكار و شێوازی هەیە، یەكەمیان ئازادیی بیروباوەڕ و ئازادیی ئایین و ئازادیی تاكەكەسیی، مەرج نییە بڵێین هۆكاری ئەو كۆچە بە لێشاوە، رژێمی سووریا، یان پەرتەوازەیی ناو عێراقە، بەڵكو دەبێ ئەوە بزانین كە ئەو دەوڵەتە ئەوروپییانە سیستەمی راكێشانیان هەیە. درێژەی بیروبۆچوونەكانی لە دیمانەكەدا دەخەینەڕوو.

رەشید خەیون بیرمەند و نووسەری عێراقی بۆ گوڵان:ئەو خەڵكە زۆرەی وەك پەنابەر روو لە ئەوروپا دەكات متمانەیان بە دەوڵەتانی ئیسلامی و عەرەبی نییە




* لە ئێستادا شەپۆلێكی گەورەی كۆچبەران بەرەو ئەوروپا بەڕێوەیە، لەبەر ئەوەی ئێوە لە لەندەن دەژین، خوێندنەوەتان بۆ ئەم دیاردەیە چییە؟
- دياردەی كۆچكردن بەرەو ئەوروپا شتێكی تازە نیيە، دەتوانم بڵێم هەر لە هەشتاكانەوە زۆربەی خەڵك لە وڵاتانی ناوچەكە بە ئاواتەوە بوون و حەزیان دەكرد رووبكەنە وڵاتانی ئەوروپا، بەتایبەتیش لە عێراقەوە كە لە ژێر دەسەڵاتی دیكتاتۆریدا بوون، جاران ئەو خولیایە، یان ئەو حەزە دەكرا دوابخرابایە، بەڵام لە ئێستادا بە هۆی ئەو بارودۆخ و رەوشە مەترسیدارەی عێراق، یان سووریاوە بۆتە شتێكی پێویست كە بیر لە كۆچكردن بكەنەوە، بەڵام پێویستە لێرەدا ئەو وڵاتە ئیسلامییانە، یان عەرەبیيانەی كە شەریعەت پەیڕەو دەكەن، ئەوە بزانن، كە بۆچی دەوڵەتانی ئەوروپا پەنابەر وەردەگرن. ئایا بۆ رابواردن و بینینی سروشتە، یان بۆ دابینكردنی ئازادی و ژیانی ئاسوودەیی كۆمەڵایەتییە، یان بۆ هۆكاری دیكەیە؟ پێموایە كە ئەو دەوڵەتە ئەوروپیيانە دوای ئەوەی ئایینیان لە سیاسەت جیاكردەوەو لیبڕالییەت و دیموكراسییان راگەیاند، بوونە مايەی راكێشانی خەڵك بەرەو ئازادی، ئەم راكێشانەش چەندین هۆكار و شێوازی هەیە، یەكەمیان ئازادیی بیر و باوەڕ و ئازادیی ئایین و ئازادیی تاكەكەسییە، مەرج نییە بڵێیین هۆكاری ئەو كۆچە زۆرە رژێمی سووریا، یان عێراقە، بەڵكو دەبێ ئەوە بزانین كە ئەو دەوڵەتە ئەوروپییانە سیستەمی راكێشانیان هەیە، لە ئەوروپا لێت ناپرسن چی دەخۆیت و دەخۆیتەوە، یان چی لەبەردەكەیت و بیر لە چی دەكەیتەوە؟ تەنیا لەوە لێپرسینەوەت لەگەڵ دەكەن كە تۆ دەستدرێژی بكەیتە سەر ئازادیی كەسانی دیكە و لە یاسا لابدەیت. لێرەدا پێویستە بپرسین رەوشی ئێستای عێراق چۆنە، كە هەندێك باس لە دەوڵەتێكی ئایینی دەكەن، یان دەوڵەتی ویلایەتی فەقیهـ، یان بەها ئیسلامییەكان لە نێو سیاسەتدا، ئەمانە راست نین، بۆیە كە بیر لە ئیسلام و مەسیحییەت دەكەینەوە وەك پڕۆگرامێكی خودایی، ئەوەیان بریتییە لە دووركەوتنەوە لە ئایین، بەو دیدەی كە ئێستا لە ئەوروپا پەیڕەو دەكرێ.
* ئەی پێتانوانییە ئەو هەزاران كۆچبەرانەی لە ئێستادا روو لە ئەوروپا دەكەن، كاریگەرییان دەبێت بۆ گۆڕینی دیموگرافیا و جوگرافیای ئەو دەوڵەتانە لە ماوەی دە بۆ پازدە ساڵی داهاتوودا؟
- جاران ئەوانەی دەمارگیر بوون لەو وڵاتانە بیریان لەم شتە دەكردەوە، بەڵام ئێستا خەڵكی سادە و ئاسایی بیریان بۆ ئەو گۆڕانكارییە دەچێت، ئەو كۆچبەرانە ئەو نەریتانەی ئەوروپاییەكانیان نییە، تەنانەت نەریتی پاكوخاوێنی جادەو شەقام و شوێنە گشتییەكان، یان نەریتی پابەندبوون بە یاسا، بەڵێ دەتوانم بڵێم دوودڵی و نیگەرانی لە هەمبەر ئەو گۆڕانكارییە دیموگرافییە هەیە، بەڵام شتێكی لەوە گرنگتر هەیە، كاتێك ئەو كۆچبەرانە لە لەندەن، یان پاریس یان هەر وڵاتێكی دیكە وەك پەنابەر جێگیر دەبن، دەیانەوێ منداڵەكانیان وەك منداڵانی عێراق، یان سووریا، یان ئەفغانستان بن، بەتایبەتیش لە رووی ئایینەوە، لێرەدا ئایینی دیكە لەو وڵاتانە هەن، بۆ نموونە كەسانێك هەن لە ئەوروپا نیشتەجێن دەیانەوێ منداڵەكانیان بە پەروەردەی وڵاتەكانی پێشتری خۆیان پەروەردە بكەن، بەڵام رووبەڕووی كێشە دەبنەوە، جارێكیان عێراقییەكی شیعە لە دەوڵەتێكی ئەوروپی نیشتەجێ بوو، بۆ ساڵیادی ئیمام حوسێن گەڕابۆوە نەجەف و عەمامەیەكی لەسەر كردبوو، لە نەجەف بە خەڵكەكەی دەگوت: لە ئەوروپا ژیان سەختە و پەلاماری ئافرەت دەدەن و ئازادیی ئایینی نییە، كەچی خۆی و منداڵەكانی هەموو مانگێك پارە و كۆمەك و هاوكاری پەروەردەیی و تەندروستی لە حكومەتی ئەو وڵاتە وەردەگرت، بۆیە ئەوروپا خەڵك لەسەر بنەمای ئایین و ئایینزایی وەرناگرێت، ئەو دەوڵەتانە هەموو كەس و رەنگ و دەنگێك وەردەگرن، یان جاری وایە تۆ دەیان وتارت دژی ئەوان نووسیوە، بە هەرحاڵ ئەوان بەپێی یاسا و رێنماییەكانی وڵاتانی خۆیان مامەڵە دەكەن.
* راستە خەڵكێكی زۆری پەنابەر و كۆچبەر روویان لە ئەوروپا كردووە، بەڵام ئایا ترسی ئەوەیان نییە كە لە نێو ئەو كۆچبەرانەدا كەسانێكی توندڕۆ و تیرۆریستی وەك داعشیان تێدا بێت، رەنگە لەبەر ئەو هەموو ژمارە زۆرە سەرەتا درك بەوە نەكرێت، لەم رووەوە چی دەڵێن؟
- ئەم دیاردەیە هەیە، چونكە ئەو موسڵمانانەی روو لە دەوڵەتانی ئەوروپا دەكەن، شیعە و سوننەیان تێدایە، رەنگە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بیر لە رێگەچارە بكاتەوە بەتایبەتیش گۆڕین و دەركردنی هەندێ یاسا و رێنمایی تازە، بۆ نموونە یاسای تیرۆر كە ئازادییەكان بەرتەسك دەكات، كەچی لەهەمان كاتدا خەڵكەكە دەپارێزێت، ئەوان بە دەركردنی یاسای تازە رووبەڕووی ئەمە دەبنەوە، بۆ نموونە پێویستە ئەو كەسەی بە پەنابەر وەردەگیرێت زمانی ئەو وڵاتە بزانێت، یان رەگەزنامە وەرناگرێت ئەگەر داب و نەریتی ئەوان فێر نەبێت لە ئەوروپای لیبڕاڵدا، بۆیە من پێموایە هەندێ بیرۆكە دەبنە یاسا و بەسەر پەنابەراندا دەسەپێندرێن، بۆ نموونە دەبینین لە فەرەنسا مەسەلەی سەرپۆش بۆتە كێشە كە ئەو وڵاتە مافی خۆیەتی، چونكە كێشەیەكی گەورە هاتە ئاراوە لە نێوان موسڵمان و جوولەكە و مەسیحییەكان، دەبینرا كە موسڵمانان سەرپۆش لەسەر دەكەن و مەسیحییەكان خاچ لە مل دەكەن و جوولەكەش هێمای دیكە، بۆیە فەرەنسا دەیەوێت پارێزگاری لە عەلمانییەتی وڵاتەكەی بكات كە بەم هۆیەوە پەنابەری وەرگرتووە، كە بەم رێگەیە بە هەزاران چەوساوەو خەڵكی شایان بە مافی پەنابەرێتی دەتوانن سوود لە یاساكانی ئەو وڵاتە وەربگرن، بەمەش فەرەنسا دەتوانێت پارێزگاری لە لیبڕاڵییەتی خۆی و ئەوروپا بكات.
* دەبینین دەوڵەتانی عەرەبی كە بانگەشەی یەكێتیی نەتەوەو ئایین و زمانیان دەكرد دەرگایان بە رووی ئەو كۆچبەرانەدا داخست، ئەوانەی لە ترسی مردن و برسێتی و نەمانی هۆكارەكانی ژیان روویان تێكردبوون، لە كاتێكدا وڵاتانی ئەوروپا كە ئیسلام و عەرەب نین، پێشوازی لەو هەزاران خەڵكە كۆچبەرانە دەكەن، لێكدانەوەو روونكردنەوەتان بۆ ئەمە چییە؟
- هەندێ شت لە سیاسەتدا هەیە، كە رەنگە لەگەڵ دروشم و بانگەشەدا جیاوازبێت، كە باس لە برایەتیی عەرەب و یەكێتیی زمان و ئەو شتانە دەكرێت، لە قسەكردندا شتێكە و لە پراكتیدا جۆرێكی دیكەیە، هەر دەوڵەتێكیش سیستەمی خۆی هەیە، ئەو وڵاتانە لەوە دەترسن كە رژێمی حوكمیان بكەوێتە ژێر كاریگەریی بیروباوەڕی ئەو كۆچبەرانە، چونكە لەوانە سەر بە حزب و لایەن و ئاڕاستەی جیاجیان، بۆیە دەبینین لە وڵاتانی عەرەبی ئەو لیبڕاڵییەت و ئازادییە نییە كە مرۆڤ لەسەر هەموو شتێكەوە دابنێت، هەروەك چۆن لە ئەوروپا هەیە، دەوڵەتە عەرەبییەكان ترسیان لەو خەڵكە كۆچبەرانە هەیە كە هەموویان لە ناوچەی تەنگژەو شێواو پڕ لە كێشەوە هاتوون، بە پێچەوانەوە ئەوروپا یاسای كۆمەڵایەتی و سیاسیی خۆیان هەیە كە بە هۆیانەوە داكۆكی لە سیستەم و حوكمڕانیی خۆیان دەكەن و بڕوایان بە پێكەوە ژیانی كۆمەڵایەتی و مرۆیی هەیە، دەكرێ لە وڵاتانی عەرەبی بژیت، بەڵام مافی پەنابەریت پێ نادرێت، لە ئەوروپا یاسای تایبەت بە پەنابەرێتی هەیە.
* بەڵام پرسیارێكی سەرنجڕاكێش دێتە پێشەوە، دەبینین خودی وڵاتانی عەرەبی بە چەك و پارە یارمەتی ئەو هێزانە دەدەن كە دژی تیرۆریستان دەجەنگن، كەچی لە رووی مرۆییەوە ئاوڕ لەو خەڵكە لێقەوماوانە نادەنەوە و دەرگا بە روویاندا دادەخەن؟
- ئەمە خۆی لە خۆیدا كێشەیە بۆ ناڵێیت هەندێك دەوڵەتی عەرەبی، یان ئیسلامی خۆیان یارمەتیی داعش و میلیشیاكان دەدەن، واتا خۆیان تەنگژە هەناردە دەكەن و بەشێكن لە قەیرانە سیاسی و ئەمنی و مرۆییەكە، كەواتە چۆن دەتەوێ یارمەتیی خەڵكەكە بدەن، ئەم دووفاقییە بە ئاشكرا هەستی پێدەكرێت، بۆیە ئەو خەڵكە كۆچبەرانە بیریان لەوە كردۆتەوە بەرەو ئەوروپا بچن، نەك روو لەو دەوڵەتە عەرەبی و ئیسلامییانە بكەن.