سەقەر ئەبو فەخر بەڕێوەبەری كاروباری نووسینە لە لقی بەیروتی سەنتەری عەرەبی بۆ دیراسات و توێژینەوەی سیاسی و تایبەتمەندە بە شێوەیەكی تایبەتی لە كاروباری سیاسەتی عەرەبی و فەلەستیندا. پێش ئەوەی پێوەندی بەم سەنتەرەوە بكات، ئەبو فەخر بەڕێوەبەری نووسینی پاشكۆی فەلەستین بووە كە رۆژنامەی سەفیری لوبنانی دەری كردووە، لە ەەشتاكانی سەدەی رابردووشدا ئەبو فەخر سەرۆكی ئامۆژگای دیراساتی فەلەستینی سەر بە بزووتنەوەی رزگاری فەلەستین بووە.، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای رۆژەەڵاتی ناوەڕاست و ئەو گۆڕانكارییانەی چاوەڕوان دەكرێت، ئەم ەەڤپەیڤینەمان لەگەڵ ئەبو فەخر ساز كرد و بەمجۆرە بیروبۆچوونەكانی خۆی بۆ گوڵان خستەڕوو.

* لە نێو جەرگەی ئەو ەەموو قەیران و كێشە گەرمانەدا خوێندنەوەتان بۆ ئاییندەی رۆژەەڵاتی ناوەڕاست چییە؟
- من پێموایە ئەم ناوچەیە لە ئێستادا لە ەەموو لایەكەوە گڕی ئاگری لێ ەەڵدەستێ و بەر لە ەەموو شتێك پێویستە بە دوای سەرچاوەی ئاگرەكە بگەڕێین، تا تەشەنەی نەكردووە، بیكوژێنینەوە، بۆ ئەوەی مەترسیی زیاتری بەدوادا نەیەت، دواتر بەدوای چارەسەردا بچین. ئەمە رێك وەك ئەو كەسە وایە كە پێیەكانی لە تەڵەیەك دەئاڵێت و پێش ەەموو شتێك دەبێ ەەوڵبدات پێیەكانی لە تەڵەكە دەربێنێت، ئینجا رێگایەك بگرێتە بەر كە مەبەستیەتی، یانیش وەك یەكێكە خەریكە لەنێو دەریادا دەخنكێت، بە دوای شتێكدا دەگەڕێت تا نەخنكاوە خۆی پێ رزگار بكات، ئەم ناوچەیە كە لە ئێستادا گڕی گرتووە، بەر لە 30 ساڵ ناوچەیەك بوو بەرەو پەرەسەندن و گەشانەوە ەەنگاوی ەەڵگرتبوو، بەرەو بنیادنان و چەسپاندنی دیموكراسی و ژیانێك كە مافی گەلانی تێدا دەستەبەر بێت، گەلانی ئەم ناوچەیە بۆ ئایندەیەكی گەش خەباتیان دەكرد، عەرەب بۆ رزگاركردنی فەلەستین لەیەك سەنگەردا بوون، تەنانەت گەلانی دیكەش رووباری خوێنیان دەڕشت لە پێناو ئازادی و دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و ژیانێكی بەختەوەر، بەڵام لە ئێستادا ەەروەك گوتم، ناوچەكە دووچاری گڕی كێشە و قەیرانەكان بۆتەوە، بۆیە من پێموایە زۆر ئەستەمە ەەر وا بە ئاسانی بیر لە چارەسەری ئەو ەەموو كێشانە بكرێتەوە.
* واتا دەكرێ بڵێین كە لە ئێستادا ئێمە لە سەرەتای ەەرەسەێنانی ناوچەی رۆژەەڵاتی ناوەڕاستداین؟
- رەنگە بكرێ كە بڵێین لە قۆناغی ەەڵوەشاندن و پارچەپارچەبوونداین، قۆناغی ەەرەسەێنان لە ساڵی 2003 بەدواوە بوو، كاتێ لە زۆر ناوچەكانی عێراق و ئێران و وڵاتانی دیكەی عەرەبی ئەمە رووی دا، بەڵام لە ئێستادا لە قۆناغی پەرتەوازەبوون و ەەڵوەشانەوەداین، بەڵام ەیچ شتێك لە ئاسۆدا نییە مایەی ئەوە بێت كە رەنگە چارەسەرێك بۆ ەەموو ئەو قەیران و شەڕانەی ناوخۆ و ئیقلیمی ەەبێت، بەەەرحاڵ رەنگە ەەندێ ەێزی ئاشتیخواز ەەبن كە ەەوڵی ئەوە بدەن تا رادەیەك ئەگەر پێیان بكرێت لە مەینەتییەكانی ئەم تەنگژە و تێكچڕژانە سەختانە كەم بكەنەوە، بەڵام بڕوا ناكەم ئەو دەرفەتەیان بۆ بڕەخسێت. ئێمە لە ئێستادا لە ناوچەی عەرەبی بە چاوی خۆمان دەبینین رۆژانە شەڕ و كوشتار و توندوتیژی دێتەئاراوە و تۆزقاڵێك ەیوای ئاشتی بەدی ناكرێت، بۆیە لە دەرەوە لەلایەن وڵاتانی بیانی و زلەێزەوە رێگەچارەمان بۆ دەستنیشان دەكرێت، چونكە ئێمە كەوتووینەتە ژێردەستی ئەم ەێز و دەوڵەتانەی دەرەوە.
* خاڵێكی گرنگ كە بۆتە بابەتی گەرمی رۆژانە ئەوەیە كە لە ئێستادا دەبینین شەپۆلێكی فراوانی كۆچبەران لە ەەموو توێژ و پێكەاتە نەتەوەییەكان روو لە وڵاتانی ئەوروپا دەكەن، لەوانە بەلجیكا و ەەنگاریا و نەمسا و ئەڵمانیا و شوێنی دیكە، باشە بۆچی وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی وەكو قەتەر و ئیمارات و سعودیە باوەش بۆ ئەو كۆچبەرانە ناكەنەوە؟
- راستە، ئێمە چەند ساڵێك لە ژێردەستی ئەو دەوڵەتانەی ئەوروپادا بووین، بەڵام ئەوان ئێستا لە عەرەبەكانی دەوروبەرمان بە بەزەییترن و داڵدەی كۆچبەران دەدەن، ئەو دەوڵەتە عەرەبییانە خۆیان ەۆكاری ئەو ەەموو قەیران و كێشانەن، ئەوان خۆیان ەاریكاری و پشتگیریی ئەو توندوتیژی و شەڕانەی ناوچەكە دەكەن، لەوانە سعودیە، قەتەر و دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكە، ئەو عەرەبانە ترسیان لەوەیە كە ئەو كۆچبەرانەی لە عێراق و سووریا و شوێنەكانی دیكەوە روویان تێدەكەن كە رۆشنبیرن و زیاتر ەەستیان بە مەینەتی و كارەسات كردووە، نەبادا رۆژێك لە رۆژان كەلتووری گۆڕینی رژێمەكانیان بڵاوبكەنەوە، ئەوروپییەكان بە بەزەییترن بۆ داڵدەدان و حەواندنەوەی كۆچبەران، تەنانەت لە ەەندێ یاریگە و شوێندا نووسیویانە: «كۆچبەران بەخێرەاتن» بۆیە دەبینین كە ئوردن سنووری خۆی لەگەڵ سوریادا داخستووە، ەاوكات میسریش كە پێوەندیی تەواوی ەەبوو، ئەویش رێگە نادات كۆچبەران رووی تێ بكەن.
* پێتان وا نییە ئەو ئاگرەی ناوچەی رۆژەەڵاتی ناوەڕاستی گرتۆتەوە، ەۆكارەكەی ئیسلامی سیاسی، یان دەستێوەردانی ئەمریكا و ئیسڕائیل بێت؟
- ئەم ئاگركەوتنەوەیەی رۆژەەڵاتی ناوەڕاست ەۆكاری زۆری لە پشتەوەیە، نەك تەنیا یەك ەۆكار، بگرە ەەندێ ەۆكاری ناوخۆییش ەەیە، لەوانە كە پێوەندییان ەەیە بە شێوازی رژێمی حوكم و داخوازیی گەلەكانیان بۆ ئازادی و مافی مرۆڤ و نەەێشتنی گەندەڵی، بۆیە ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزاییانەی لە تونس و میسر و لیبیا سەریان ەەڵدا و ئەوەی كە لە ئێستادا عێراقی گرتۆتەوە، ەەموویان ناڕەزایین دژی بوونی گەندەڵی و نادادپەروەری و دزین و بە ەەدەربردنی سامانی ئەو وڵاتانە لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە، ەەروەەا بوونی ەەژاری و سەركوتكردن لە وڵاتانەدا، ئەمانە بوونە ەۆی سەرەەڵدانی شەپۆلی ناڕەزایی و خۆپیشاندان كە لە راستیدا رەوایە، بەڵام لەمەشدا دەستێوەردانی دەرەكی ەاتەناوەوە و بەلایەكی دیكەیاندا برد، لە ئێستادا ئیسلامی سیاسی تەنیا پەڕگیر و تیرۆریستان بەرەەم دێنێت، كاتێ دەبینین لە سووریا و لە ناوچە كوردنشینەكانی عێراق تیرۆریستانی داعش ەەوڵی داگیركردن و وێرانكردن و رووخان و كاولكردن دەدەن، خەڵكەكە دەكوژن بیناو شوێنەوارەكان تێكدەدەن و خاپووردەكەن، ەەروەكو لە تەدموری سووریا بینیمان گەورەترین شوێنەواری مێژوویی رووخێنرا، پێش ئەویش لە نەینەوا و شوێنەكانی دیكە، ئیسلامی سیاسی وەحشیگەر و دڕندە بەرەەم دێنێت كە تەڕو وشك بەیەكەوە دەسووتێنێت، دەیانەوێت تاریكی و نەزانین و دواكەوتوویی بچەسپێنن و رایەڵەی كۆمەڵایەتی ومرۆیی لەبار ببەن. بۆیە ئیسلامی سیاسی و ئەو دەوڵەتانەی دەمامكی ئیسلامییان بەستووە، ئەوانە ەەموویان بەرپرسن لەو شەپۆلانەی كۆچبەران، لەوانەش سعودیە و قەتەر و دەوڵەتانی دیكە.
* ئایا بڕوات بەو قسەیە ەەیە كە گوایە پیلانێكی گەورە لە ئارادایە بۆ دروستكردنی رۆژەەڵاتێكی تازە؟
- بەڵێ، ئەم پیلانە لە ئارادایە بۆ تێكدانی شیرازەی كۆمەڵگەكانمان و گۆڕینی بەەا كۆمەڵایەتییەكان لە رۆژەەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆ نموونە دەیەوێت بەناوی پاراستنی ئاسایشی وڵاتەكەی فراوانكاری بكات و پەل بۆ دەوروبەری بەاوێژێت، ئەم ەەوڵانەمان لە میانی چەندین بەڵگەنامەی ئیسڕائیلی بەرچاو كەوتووە و خوێندۆتەوە كە زیاتر لە 30 ساڵە ئەم پلانەی داڕشتووە، بۆیە ەەموو شەڕو گرژییەك لە ناوچەكە بە سوودی پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل و سنوورەكەی دەشكێتەوە، چەندین یاریزانی دیكەی وەك ئەمریكا و دەوڵەتان لەو ەەوڵانەدا بەشدارن، ەەروەەا توركیا كە ترسی لە ئازادیی گەلی كورد ەەیە، ئێران و سعودیە ئەمانەش كاراكتەرن لەم سیناریۆیەدا، ململانێی ئەمریكا و رووسیا لەسەر بەرژەوەندییەكانیان لە وڵاتانی عەرەبی بۆتە مایەی زیاتر كاولكردن و تێكدانی ئاسایشی ناوچەكە، ئەمە بێجگە لە رۆڵی دەوڵەتانی كۆنەپەرست و بەكرێگیراوی عەرەبی كە زیاتر رەوشەكەی بەم ئاكامە گەیاندووە.
* ئایا تێوەگلانی ئەمریكا بە دەستێوەردان لە وڵاتانی ناوچەكە بۆ گۆڕینی رژێمە سیاسییەكان ەۆكارێك نییە كە لە ئێستادا ئەمریكا دەستەپاچەیە و ناتوانێت ەیچ رێگەچارەیەك بۆ ئەم قەیرانانە بدۆزێتەوە؟
- من پێموایە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە ەەموو ەۆش و ژیرییەكەوە ەاتە نێو یارییەكەوە، ئەو پێشتر دەیزانی چۆن كۆنتڕۆڵی سیناریۆی پلانەكە دەكات، بۆیە ترسی لە ئەنجامەكانی نەبووە، باشە پرسیارێك لە ئارادایە ئەمریكا ئەگەر بۆ ئەو ەاتووە یارمەتی گەلانی ناوچەكە بدات، بۆچی رێگە دەدات داعش بەم شێوەیە فراوان بێت و رۆژ لە دوای رۆژ بەەێزتر بێت و لە رێی وڵاتانی دیكەی وەك توركیا و سعودیەوە ئاسانكاری گواستنەوەی چەكدارانی بۆ دەكرێ؟ ئەمریكا بۆچی كۆنگرەیەكی فراوان سازناكات بۆ پرسی شەڕی داعش لە ناوچەكە بە بەشداریی ئەو لایەنانەی كە لە شەڕەكەدا بەشدارن، ەەروەك چۆن لە یۆگسلافیاو بۆ سووریا ئەنجامدرا؟ بۆیە دەڵێم كە ئەمریكا كاراكتەری سەرەكییە نەك تێوەگلاوە، ەەروەك ەەندێ كەس وای بۆدەچێت، ئەمریكا و یاریزانانی دیكە لە ەاوپەیمانەكانی، بە تەواوی جێبەجێكاری ئەو پلانەن كە رەنگە درێژخایەن بێت و ئاسۆ و ئایندەی ناوچەكەش لێڵ و تەمومژاوییە.