سەرەڕای شەڕی داسەپاوی داعش و بڕینی بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان لە لایەن حكومەتی عێراق و گەیشتنی دوو ملیۆن ئاوارە و پەناهەندە بۆ شارەكانی هەرێم، چەند حزبێك لە ناو پەرلەمانی كوردستانەوە بە ئەنقەست ئاڵۆزی و قەیرانی سیاسییان خوڵقاندووە، بە شێوەیەك كە پەرلەمانیان كردۆتە مینبەرێك بۆ گەیاندنی پەیامی حزبایەتی و سەرچاوەیەك بۆ كێشە و ئاژاوەخوڵقێنی لە ناو كۆمەڵگە بەگشتی، بەمەش زیانێكی گەورەیان گەیاندووە بە یەكڕیزی و ئەگەری هاتنەئارای لێكترازانی نێوخۆییان هێناوەتە پێشەوە و هەڕەشەیان خستۆتە سەر ئارامی و سەقامگیریی كوردستان. لە تاوتوێیكردنی ئەو پرسەدا مەلا عومەر سوێری پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی سەواف لە هەولێر كە شارەزا و پسپۆڕە لە زانستی ئایینی ئیسلامی و خاوەنی كۆمەڵێك كتێبە، وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان دەداتەوە.

مەلاعومەر سوێری پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی سەواف لە هەولێر بۆ گوڵان:ئەو ئاژاوەیەی پەرلەمان دروستی دەكات فیتنەیە و خەڵك لە ئامانجی نیشتمانی و نەتەوەیی سارد دەكاتەوە


* پێشمەرگەكانی كوردستان شەڕ لە دژی تیرۆریستانی داعش دەكەن، كوردستانیش بە سەختترین دۆخی دارایی و ئابووری دژواردا تێدەپەڕێت، كەچی بەشێك لە پەرلەمانتاران و سەرۆكی پەرلەمان بوونەتە سەرچاوەی گرفت و ئاژاوەخوڵقێنی، ئایا وەك مامۆستایەكی ئایینی و شارەزا لە ئایینی ئیسلامەتیدا، چۆن لەم بارودۆخە ورووژێنراوە دەڕوانن؟
ــ ڕای منیش هەر وەك ڕای سەرجەم خەڵكی كوردستانە. زۆربەمان لەو قەناعەتەداین بە هیچ شێوەیەك لە دۆخێكی وا دژواردا، ئێستا ڕۆژی ئەوە نەبوو نێوانی حزبەكانی كوردستان تێكبدرێت، چونكە كوردستان دەوڵەت نییە تا تێكدانی یەكڕیزیی ناو ماڵەكەی كارەساتی گەورەی لێنەكەوێتەوە، زۆرم پێ سەیرە لە هەرێمێكدا باس لە یاسا دەكرێت كە ئەو هەموو دوژمنە یاساشكێنە ئەڵقاوئەڵق دەوریان داوە. یاسا بەردەباز و ئامڕازێكە بۆ خزمەتی گەل و وڵات، موقەددەس نییە، كەچی ئێستا خەریكە یاسا دەكرێتە ئامانجێكی موقەددەس و بەرژەوەندی باڵای گەل و وڵات دەكرێتە ئامڕازێكی لاوەكی، لێرەوە هەڵە گەورەكە دەستپێدەكات، ئەوانەی لە نانەوەی ئەم گێژاوەدا بەشدارن، كە دێنە سەر باسكردنی یاسا، پێیانوایە یاسا پیرۆزترە لە چارەنووسی گەل و وڵاتیش، لە هەموو وڵاتانی دنیادا یاسا كراوەتە پرد بۆ خزمەتی گەل و وڵات، كەچی لە هەرێمی كوردستان هەندێك نەزانانە، یاسایان بە حزبایەتییەوە گرێداوە و كردوویانەتە بتێك بۆ پەرستن، جێگەی داخیشە كە هەر لایەنێكی سیاسی و حزبێك كۆمەڵێك مامۆستای ئایینییان بۆ خۆیان قۆرخ كردووە، تا ئەوانیش وەك ئەندام پەرلەمانەكان بێلایەنیی خۆیان لەدەست بدەن، لە كاتێكدا پێویستە ئەندامی پەرلەمان ترۆپكی بێلایەنیی زانستی و ڕۆشنبیرانەی وڵات بن، ئەو شەڕە قارەمانانەی پێشمەرگە لە دژی تیرۆردا دەیكەن، بە پێی هەرچی دەقە لە قورئانی پیرۆزدا، هەرچی فەرموودەی پیرۆزی پێغەمبەرە (د.خ)، هەمووی لایەنگیریی كورد وەك گەلێكی موسڵمان دەكەن كە بەرگریكارە لە خاك و گەل و نامووسی خۆی كە بە درێژایی مێژوو لە سەر خاكی خۆی ستەمی زۆری دەرهەق كراوە، لە بەرانبەردا كەسانێكی ناو داعش هەن، بە تەحریفكردنی ئایینەوە خەریكن و بە ناوی جیهادەوە پەلامارمان دەدەن، پێشمەرگەش بۆ پاراستنی گەل و خاك و نامووس دەجەنگێت ئەمەش جیهادە.
* سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بە شایەتحاڵی دۆست و دوژمن، توانیویەتی زۆر سەركەوتووانە سەرپەرشتی هێزەكانی پێشمەرگە بكات و ڕووبەڕووی دڕندەترین دەوڵەتی تیرۆریستی بێتەوە، وەك پیاوانی ئایینی و مامۆستایان چۆن لە ڕۆڵی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەڕوانن؟
ـــ بەرگریكردن لە وڵات و شەرەف و نامووسی خەڵك، ئەركێكی پیرۆزی سەركردەی هەر وڵاتێكە، ئەمەی پێشمەرگە بە سەرپەرشتی سەرۆكی هەرێم دەیكات، دەچێتە خانەی جیهادەوە، كار و كردەوەكانی داعش، بریتییە لە داگیركاری و زوڵمكردن، ئێمە وەك كورد لەسەر خاكی كوردستانین، خاكێك كە ساڵەهایە لە لایەن دوژمنە سەرسەختەكانەوە بەسەرماندا كاول و وێران دەكرێت، ئەو گوندانەی كوردستان كە لە مێژوودا چەندین جار كاول كراون، ئەگەر تەنیا 10 ماڵیشی تێدا بووبن، مزگەوت و مامۆستای ئاینییان تێدا بووە، كەچی ئەو گوندانەی ژێردەستی داعش لەناو 50 گونددا خاوەنی تاقە یەك زانا و مامۆستا و مەلای مزگەوت نین، لەناو كوردا هەر لە دێرین زەمانەوە سەدان زانای مەزنی ئایینی هەڵكەوتووە، ئەم ڕۆڵە مەزنەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و پێشمەرگە گیان لەسەردەستەكان كە خەڵك و خاكی كوردستان دەپارێزن، بە كۆ ڕای هەموو زانایەكی ئایینی پێی دەوترێت جیهاد.
* لە حاڵ و دۆخێكی دژواردا تا چەند ڕەوایە و كەی كاتی ئەوەیە ململانێی حزبی بخرێتە ناو پەرلەمانی كوردستانەوە، ئەمە چ كاریگەرییەك لەسەر بەرەكانی جەنگ جێدەهێڵێت؟
ــ دەرئەنجام بۆ هەموو لایەك ڕوون دەبێتەوە كە ئەوانە كێن ئاستی نیشتمانپەروەری و نەتەوەییان نزمە، هەڵبەت ئەوانەی لەم دۆخە هەستەوەرەدا خەریكی ململانێ و دووبەرەكێ نانەوەن، كە ڕۆژانە ڕۆڵەكانی كورد لە بەرەكانی جەنگ شەهید دەكرێن و بارودۆخی ناوچەكە دژوارتر و نائارامتر دەبێت، ئامانجی هەموو كەسێكیش لە كوردستان گەیشتنە بە سەربەخۆیی، كەچی كەسانێك فیتنەهەڵگیرسێنن، خەڵكی لە بەدەستهێنانی ئامانجی نەتەوەیی و نیشتمانی سارد دەكەنەوە، ئەوە نەك تەنیا فیتنەیە بەڵكو خیانەتكارییشە، ڕۆژگار دەیسەلمێنێ بۆ چ ئامانجێك ئەم فیتنەیە هەڵگیرسێنراوە، جگە لە هۆكارە شاراوەكانی، گرێی دەروونی و ڕق و قینی كۆنی ڕابردووشی لە پاڵدایە، هەموو فیتنە و دووبەرەكی نانەوەیەك لە ئاینی ئیسلامیدا دەرچوونە لە دین، دەقەكانی قورئانی پیرۆز پێمان دەڵێن ئەگەر دوو جەمسەر بوو بەشەڕیان، ئەو لایەنەی ڕاناوەستێت و نایەتە سەر خەت و بەقسەی كەس ناكات و عەقڵ ناكاتە دادوەر، پێویستە لەسەر هەموو خەڵكی لە دژی ئەو لایەنە بوەستنەوە (وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ اللَّهِ)، ئاینی پیرۆزی ئیسلام هەرگیز لەگەڵ تەفرەقەدا نەبووە، بەپێی بنەما زانستییەكانی ئسووڵ و فیقهی ئیسلامی (درء المفاسد مقدم على جلب المصالح)، واتا نەهێشتنی هەموو شتێك كە زیان لەسەر گەل و وڵات دابنێت، لە پێشترەكە ئەوەیە كە باسی بەرژەوەندییەكان بكەیت، بە نموونە نەهێشتنی داعش و بەرەنگاربوونەوەی لەسەر موسڵمانان و بەتایبەتی لەسەر موسڵمانانی میللەتی خۆمان ئەركە و لە پێشتریشە لە قسەكردن لەسەر بەرژەوەندییەك كە هێشتا نەهاتۆتەدی. ئەمە پێویستە بە باشی هەموو دادوەرێك بیزانێت، چونكە دادوەرانیش ئسووڵی فیقهییان بە زانستانە خوێندووە، ئەگەر خوانەخواستە ئەم دۆخە ئاڵۆزتر بێت، هەموو لایەنەكان بەشدارن تێیدا، بەڵام ئەو لایەنەی بۆ خاتری پۆست و دەستكەوت و داهاتێك دەستپێشخەر بووە لە نانەوەی فیتنەكەدا، ئەوە بەرپرسیارێتی گەورەتری دەكەوێتە سەرشان. ئەوەتا لەم ڕۆژانەدا كچێكی قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجە پاش 27 ساڵ لە ئاوارەیی و بزربوون دەدۆزرێتەوە و بە خێزانەكەی شاد دەكرێتەوە، ئەو كارەساتە جەرگبڕانەمان بەبیر دەهێنێتەوە كە میللەتەكەمان بە درێژایی مێژوو دووچاری بووەتەوە، كورد زەحمەتە چیتر بتوانێت بەرگەی كارەسات و دۆخی ناخۆش و دژواری لەو شێوەیە بگرێ. ئێستا سەدان كچی كوردی ئێزیدی رفێندراون كە كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكرێت، با حزبەكان خەمی ئەم بابەت و نەهامەتییانە بخۆن، كار لەسەر دۆزینەوەی ئەو كەسانە بكەن، با باسی یاسایەك نەكەن كە خۆیان لە هیچ دۆخ و قۆناغێكدا باپەندی نەبوون و جێبەجێیان نەكردووە. دڵنیام لە ئایندەیەكی نزیكدا روون دەبێتەوە ئەو لایەنانە كێن كە سەرقاڵی بەدەستهێنانی ئامانج و دەستكەوتی خۆیانن و بەرژەوەندیی گشتی و دۆخەكە و نەهامەتیی نەتەوەكەیان بەلاوە ناوە و سەرقاڵی سەفەقاتن، ئەو كات میللەت و مێژوو بە نەعلەتیان دەكات، هەر لایەنێك دەستبەرداری هەندێك لە مافەكانی خۆی بێت، لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوودا سەرفراز دەبێت و لای خەڵكی دڵسۆزە.
* لەناو كوردستان چەندین حزبی ئیسلامی هەن، بەشێكیان لە هەوڵی ئەوەدان چارەسەرێك بۆ كێشەكان بدۆزرێتەوە و بە دیالۆگی نیشتمانی سازان بكەن و نەتەوەكەمان تووشی كارەسات نەكەنەوە، بەڵام حزبیش هەیە ئیسلامیشە و شەقام هان دەدات و پشێوی و نائارامی دەخاتەوە. ئایا دەكرێت پەیامی ئیسلام بكرێتە مەرامی حزبێكی سیاسی، یا حزبێكی ئیسلامی پشتگیری لایەنێك بكات لە دژی لایەنێكی تر و رۆڵی ناوبژیوان و لێكنزیكبوونەوە و چارەسەری كێشەكان نەگێڕێت؟
- لایەنە ئیسلامییەكانی ناو پەرلەمانی كوردستان، حزبی و سیاسین، هەر هەڵوێست و كارێكیش كە ئەنجامی دەدەن، چەند دەقێكی قورئانی پیرۆز یا فەرموودەی پێغەمبەری(د.خ) بۆ دەهێننەوە، وەكو ئەوەی دەڵێن ئەگەر فڵانە لایەن نەیەتە كۆبوونەوە، لە رۆژی قیامەت گوناهبار دەبێت. قورئانی پیرۆز و فەرموودەكان هەموو كەس دەتوانێت بیخوێنێتەوە و پشتی بێ ببەستێت، بەڵام مەرجی ئەوەیە پشتبەستنەكە شەرعی بێت و راست بێت. ئەوەی حزبە ئیسلامییەكان و حزبەكانی تریش دەیكەن و بیانەوێت راست بێت، دەبێت لە بەرژەوەندی ئەو وڵاتە و خەڵكەكەی بێت، نەك لە بەرژەوەندی حزبی، ئێمە وەكو مامۆستایانی ئایینی و شارەزا لە بواری شەریعەتدا ئەگەر هەر هەڵوێستێك لە بەرژەوەندی ئەم وڵاتە و میللەتەكەدا بێت، پشتگیری دەكەین. لەگەڵ ئەمەشدا بە دروستی نازانین، هێنانەوەی دەقی قورئانی پیرۆز و فەرموودەكان و مەزهەبی ئیسلامیی بۆ مەبەستی حزبایەتی و ئارەزووە حزبییەكان بەكاربهێندرێت. كەسێك ئەگەر ئاڵای ئیسلامی بەرزكردەوە، ئەرك و هەڵوێستی زیاتر و هەستیارترە و كەموكورتی زیاتر پێوەدیار دەبێت، هەربۆیە دەبێت زۆر لەسەرخۆ بێت و دەمارگیر و توندڕەو نەبێت. ناكرێت لە هەموو حزبایەتی و سیاسەتكردن و ململانێیەكدا ئایەتی قورئانی پیرۆز و فەرموودەكان بەكاربهێنێت و جوانی و پیرۆزیی دەقەكانی قورئان و فەرموودەكانی پێغەمبەر(د.خ) بۆ مەرامی شەخسی و حزبەكەی بەكاربهێنێت، ئەمەیان گوناهێكی گەورەیە، چونكە دەقەكانی قورئانی پیرۆزی ئیسلام و فەرموودەكان تەنیا دەبێت بۆ بەرژەوەندی خەڵكی و نەتەوەكە و سەرجەم مرۆڤایەتی بەكاربهێندرێت.
* مسعود بارزانی وەكو سەرۆكی هەرێمی كوردستان بۆ ئەم قۆناغە زەڕوورەتێكی مێژووییە تاوەكو نەتەوەكەمان دوچاری كارەسات نەبێتەوە، چونكە بە بەردەوامی داوا لە حزبە كوردستانییەكان دەكات لە ڕێی دیالۆگەوە كێشەكانی نێوانیان چارەسەر بكەن، ئەی ئەركی حزبە كوردستانییەكان لەم قۆناغەدا چییە؟
- بوونی مسعود بارزانی لەم قۆناغەدا وەكو سەرۆكی وڵاتێك وایە كە ئەركێكی قورسی دەكەوێتە سەرشان لە پاراستنی وڵات و سەروماڵی هاووڵاتیان، تەنانەت ئەركی سەرشانێتی باروگوزەرانی خەڵكی بەرەو پێشەوە ببات و لە كاریگەرییەكانی چەوسانەوەی رابردوو رزگاریان بكات و بەتوندی رووبەڕووی دوژمنانی كوردستان ببێتەوەو گەل بەهێز بكات، لە لایەن خەڵكەوە چاوەڕوانی ئەمە لە سەرۆك مسعود بارزانی دەكرێت. مەسەلەی گۆڕانی پۆستی سەرۆكایەتی هەرێم و دانانی یاسای نوێ لەم قۆناغە هەستیار و پڕ لە كێشمەكێش و ناسەقامگیرییەی عێراق و ناوچەكە بەهیچ شێوەیەك گونجاو نییە، تەنانەت زنجیرە دەستكەوتەكانی نەتەوەكەمان هەر لەساڵی 1991ی راپەڕینەكەوە تاكو ئەمڕۆ هەڵدەتەكێنێت، پێویستە حزبە كوردستانییەكان بیر لە بەرژەوەندی خەڵك و نەتەوەكەمان بكەنەوە، لە بەرژەوەندی لاوەكی و شەخسی و حزبی دوور بكەونەوەو گرنگی بە گرنگتر بدەن. كورد هەر دەستكەوتێكی بەدەست هێنابێت هەر لە ئازادی كوردستانەوە، تاكو دەركەوتن و ناسینی هەرێمی كوردستان بە وڵاتانی دنیا، بە هۆی ئەوە بووە كە هەرێمێكی پڕ لە لێبووردەیی و سەقامگیر بووە، هەر ئەو پێكەوەژیان و ئاشتەواییە وایكردووە بە دەیان كونسوڵخانە و كۆمپانیای بیانی روو لەم هەرێمە بكەن، تەنانەت بووەتە مەنزڵگەیەك بۆ لێقەوماوان و ئاوارە و پەناهەندەكان، نەك تەنیا عێراق، وڵاتانی دەوروبەریشمان هەمووی بەرژەوەندی گەورە و هاوبەشی هەموو حزب و لایەن و ئایین و ئایینزاكانی كوردستانە، دەبێت هاوكاری سەرۆكی كوردستان بین بۆ ئەوەی بیپارێزین، چونكە تا ئێستا داهاتوومان دیار نییە و سەدان دوژمنمان هەیە، ئەوەتا لە عێراق سوننە یا شیعە حوكم بكات، ئەگەر لە دەستیان بێت، تۆزقاڵێك مافی نەتەوەی كورد نادەن، لەناو عێراقدا جگە لەوەی بە ناچاری نەبێت، دان بە هەرێمی كوردستان نەنراوە. ئەم ژاوەژاوە و كێشەیەی ئێستا لە پەرلەمان دروستكراوە بۆ سومعە و ناوبانگی كورد لە هەموو دنیا خراپە، وڵاتانی بیانی دەزانن كوردستان لە بارودۆخێكی هەستیاردایە، كەچی پرسی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانیان بە ئاقارێكی خراپدا بردووە، هیچ نەبێت، با بخرایەتە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی داعش، ئەمڕۆش بۆ دەربازبوون لەم كێشەیە دەبێت سەرۆكایەتی هەرێم بە حیكمەت و دڵسۆزییەوە هەوڵی هێوركردنەوەی بارودۆخەكە بدات. بەتایبەتی كە زۆربەی ئەندامانی حزبە نوێیەكانی كوردستان شارەزاییان لە سیاسەتدا نییە. راستە قسەزانن و خاوەنی بڕوانامەی بەرزیان تێدایە، بەڵام لە حیكمەتی سیاسەت ناگەن و دووربین نین و بەداخەوە ئەزموونیان زۆر كەمە.
* وەكو مامۆستایەكی ئاینی و شارەزایەك لەشەریعەتی ئیسلامی چۆن دەڕوانیتە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆكی كوردستان؟
ـ حەز دەكەم بێ لایەنگیری هیچ حزب و لایەنێك وەڵامی ئەم پرسیارەتان بدەمەوە، سەرەتا پێویستە پێوەر بۆ ئەو كەسەی خۆی هەڵدەبژێرێت بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستان، رابردوو باش و بەهێز بێت، چونكە لەهیچ وڵاتێكی دنیا یاسا بە كەسایەتی لاواز جێبەجێ ناكرێت، هەروهەا سەبارەت بە چۆنیەتی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی سەرۆكیش لەم قۆناغە هەستیارەدا، ئەگەر بمانەوێت سەرۆكی كوردستان بە بێ جیاوازی سەرۆكی هەموو تاكێكی ئەم نەتەوەیەمان بێت، دەبێت لەناو خەڵكی هەڵببژێردرێت، دەڵێن پەرلەمانتاران خەڵكی هەڵیانبژاردوون، بەڵام راستیەكەی حزب هەڵیبژاردون و پەرلەمان دەنگی جەماوەر نییە لە كوردستان، ئەگەر وا نییە با ئەندام پەرلەمانێكی ئەو لایەنە سیاسی و حزبانە بە پێچەوانەی رای حزبەكەی دەنگ بدات، پەرلەمان بە تەواوەتی كەوتۆتە ژێر هەژموون و كاریگەری حزبایەتییەوە نەك جەماوەر لە لایەكی ترەوە دەنگی جەماوەر لەگۆڕانكاری بەردەوامدایە ئەمڕۆ 70%ی خەڵك بەهۆی ئەو پشێویی و نائارامییەی دروستیان كردووە لەسەر سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان راوبۆچوونیان گۆڕاوە، تەنانەت زۆر لە پەرلەمانتاران لە پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەكاندا بەڵێنی گەورەیان دەدا ئێستا وا دەرنەچوو. ئەگەر لەپێناو بەرژەوەندی چەند لایەنێك و فراكسیۆنێك دەبنە یەك، لە دژی لایەنەكانی تر ەاوسەنگی پەرلەمان تێك دەدەن، دەنگی جەماوەر وا نییە، دەبێت ئەو راستیەش بزانین كە زیاتر لە 30%ی جەماوەر دەنگی نەداوە، هەیە دەنگی بە حزبێك داوە یا تەمەنی بچووك بووەو بۆی نەبووە بەشداری پرۆسەكە بكات، بەڵام ئەمجارە هەڵبژاردن بكرێت، دەبێتە هەڵبژاردنێكی چارەنووسساز بۆ هەموو حزبەكان و كەسایەتییە سیاسییەكان، روون دەبێتەوە كێ دڵسۆزی نەتەوەو خاك و نیشتمانەو كێش ململانێ و مەبەست و مەرامی تری هەیە.