پڕۆفیسۆر ئانا گیفمان ئوستادی مێژووی سیاسییە لە زانكۆی بۆستن و تایبەتمەندە لە پرسی ئایدیۆلۆژیەتی رادیكاڵی و ئایدیۆلۆژیەتی تیرۆریستی، تێزی دكتۆراكەشی ساڵی 1990 بە ناوی (پارتە سیاسییەكان و شۆڕشی تیرۆریزم لە روسیا) پێشكەشی زانكۆی هارڤاردی كردووە. بۆ قسەكردن لەسەر چۆنیەتی دروستبوونی دەوڵەتی تیرۆریستی خەلافەتی ئیسلامی داعش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە مەترسییەكانی زۆر لە دەوڵەتی نازی زیاترە، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ خاتوو ئانا سازدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

پڕۆفیسۆر ئانا گیفمان پسپۆڕ لە پرسی تیرۆر و ئایدیۆلۆژیەتی رادیكاڵی بۆ گوڵان:ئەگەر كوردستان دەوڵەت رابگەیەنێت وەك ئەندامێكی گرنگی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی تیرۆر جێگەی خۆی دەگرێت


كوشتنی 200 هاووڵاتی سیڤیل و بێتاوان لە كۆبانێ ئەوەمان پێدەڵێت ئێمە لەگەڵ فیكرێكی خۆسەپێنی تۆتالیتار دەجەنگین



* ئەوەی ئاشكرایە ئەوەیە كە هۆكاری سەرەكی لە دواكەوتوویی و گەشەنەكردنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ نەبوونی ئازادی و كرانەوەی دیموكراسی دەگەڕێتەوە. بەڵام لەگەڵ بەرپابوونی شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی و سەرهەڵدانی ئازادیدا، ئەوا گەلانی ئەم وڵاتانەش بە گەرمی پێشوازییان لە بیرۆكەی توندڕەوەی ئیسلامی كرد و لە هەمان كاتدا دەوڵەتی ئیسلامی داعش بە شێوەیەك پێشێلكاری كردووە لە ناوچەكەدا كە مەحاڵە جارێكی دیكە ئەم ناوچەیە بگەڕێتەوە بۆ دۆخی پێش دروستبوونی داعش، ئێوە هۆكاری سەرەكیی پشێوی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە چیدا دەبینن؟
- نابێت شۆڕش یەكسان بكرێت بە سەرهەڵدانی ئازادی. بە زۆری – بەتایبەتی لە قۆناغەكانی سەرەتادا- شۆڕشەكان هاوشان دەبن بە سەرهەڵدانی پشێوی و توندوتیژی. دەكرێت ئازادی و دیموكراسی دروشمی شۆڕشگێڕی جەماوەری بن، بەڵام ئەمە بەو مانایە نایەت كە ئەو سەركردە ڕادیكاڵانەی ئەو دروشمانە بەكار دەهێنن، پەرۆشییەكی گەرم و گوڕیان هەیە بۆ دەستەبەركردنی مافە بنەڕەتییەكانی مرۆڤ بۆ خەڵكەكەیان. ئامانجە سەرەكییەكە بریتییە لە تێكشكاندن و تێپەڕاندنی سیستمە كۆنەكە، واتە ئەو ڕابردووەی مایەی ڕق لێبوونەوەیە. بۆ ئەنجامدانی ئەم كارەش، سەركردە شۆڕشگێڕەكان ئامادەن بە ملیۆنەها كەس دووچاری ناسەقامگیریی سیاسی و كۆمەڵایەتی و تەنانەت پشێوی و دڵڕەقییەكی بەردەوام بكەنەوە. ئەو كەسانەشی كە یەكەمجار دەبنە قوربانی، ئەو كەسانەن كە سەركردەكان بانگەشەی ئەوە دەكەن، گوایە رزگاریان كردوون.
مەحاڵە بتوانین ئەوەش یەكلا بكەینەوە كە تا چ ڕاددەیەك خەڵكی بە گەرمی پێشوازی لە بیرۆكەی ئیسلامی توندڕەو دەكەن. توندڕەوەكان بانگەشەی ئەوە دەكەن كە خەڵكی پشتیوانییان لێ دەكەن، بەڵام ڕاستییەكە ئەوەیە كە ئێمە هیچ بیرۆكەیەمان نییە لەبارەی ئەوەی بەڕاستی ملیۆنەها موسڵمان چۆن بیر دەكەنەوە. دوای ئەوەی «ئازادی»یان تاقیكردەوە، ئومێد دەكەن بگەڕێنەوە بۆ ئەو بارودۆخە باشەی پێشوو كە لە سایەی دیكتاتۆرییە كۆنەكەدا لە ئارادا بوو، كە ئارامی دابین دەكرد. میسرییەكان كە لە ساڵی 2011دا حوكمڕانیی سەربازیی حوسنی موبارەك -یان ڕووخاند، ساڵێك دوای ئەوە محەمەد مورس -یان هەڵبژارد كە سەر بە ئیخوان موسلمین بوو، جارێكی دیكە رژێمی سەربازییان هێنایەوە سەر دەسەڵات لە ساڵی 2013دا. لە سایەی دەوڵەتی ئیسلامیشدا هیچ كەسێك بوێری ئەوە ناكا هەستی سیاسیی ڕاستەقینە دەربڕێت. لە هەر حاڵەتێكدا بێت، ئەوە گرنگ نییە كە خەڵكی چ خواستێكیان هەیە، لەبەر ئەوەی لە سایەی رژێمە خۆسەپێنەكاندا «دەمارگیرەكان خاوەنی خەڵكەكەن»، بە پێی وتە بەناوبانگەكەی د. ئیمانویڵ تانای: دەمارگیرەكان تەقینەوە دەكەن و سەر دەپەڕێنن و خەڵك دەكوژن و كوشتن لەسەر شەرەف ئەنجام دەدەن، زۆرینەی ژێر سایەی حوكمڕانیی ئەوانیش كەسانێكی ترسێندراو و قابیلی فەرامۆش كردنن. ئەو پشێوییە بەردەوامەی باڵی كێشاوە بەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ئەو بارودۆخە گشتییە دوپات دەكاتەوە كە لە ئارادایە. بە دڵنیاییەوە سیاسەتی زیانبەخشی ئەمەریكا لە ناوچەكدا رۆڵی هەبووە لە لێكترازانی رژێمە سیاسییە تەقلیدییەكاندا. هەرچۆنێك بێت شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی لە عێراقی دوای سەددام حوسێن ڕوویان نەدا، ئەو عێراقەی دووچاری كاولكاری ببۆوە بە هۆی شەڕەوە. هەروەها بایەخدانی خەمساردانەی ئەمەریكا-ش بە سووریا ئەو داگیركارییانەمان بۆ ڕوون ناكەنەوە كە دەوڵەتی ئیسلامی توانیویەتی لە ماوەی ساڵێكی بوونیدا بەدەستیان بهێنێت. ئەوەی لێرەدا گرنگترە ئەوەیە كە داعش ئەو بۆشاییە گەورەیەی دەسەڵات ئیستیغلال دەكات كە بەهۆی ناكۆكییە خێڵەكی و ئایینی و ئیتنییەكانەوە لە وڵاتە عەرەبییە جیاوازەكاندا هاتوونەتە ئاراوە.
ئەو پشێوی و توندوتیژیەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئارادایە هەمان رێچكەی پرۆسە شۆڕشگێڕییەكانی گرتۆتەبەر، كە لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا لە سەرتاسەری جیهاندا ڕوویان داوە. كەواتە ئێستا نۆرە گەیشتۆتە سەر عەرەبەكان. بەڵام كارێكی ژیرانە دەبێت ئەگەر ئەزموونی تاڵی خۆمان لەگەڵ توندڕەوی ئۆسولگەرایی ئایدیۆلۆژیدا فەرامۆش نەكەین. ئەگەر ئاوڕ بۆ ڕابردوو بدەینەوە، لە زۆرێك لەو پرسانە تێدەگەین كە لە ئێستادا تەڵخ و ناڕونن لامان.
* بەهۆی پێداگیریی رۆژئاوا بەگشتی و ئەمەریكا بەتایبەتی لەسەر نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، كێشەكان رۆژ بە رۆژ ئالۆزتر دەبن، هەروەها داعشیش زیاتر و زیاتر بەهێز و گەورەتر دەبێت. پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژ بە داعش بەم شێوەیە مامەڵە لەگەڵ داعشدا بكات، ئایا چ ئایندەیەك چاوەڕێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات؟
-لە ماوەی سەد ساڵی ڕابردوودا چەندین جار ڕوویداوە كە لە كاتی گرتنەدەستی دەسەڵاتدا گرووپە تیرۆریستیەكان، یان رادیكاڵەكان هەوڵی بنیادنانی دەوڵەتیان دابێت. كەواتە داعش كار و كردەوەیەكی نوێ ئەنجام نادات. جار لە دوای جار رادیكاڵەكان كار و كۆششیان كردووە بۆ گرتنەدەستی جڵەوی دەسەڵات و پیادەكردنی ئەزموونە تیرۆریستییە نهێنییەكەیان لەو ناوچەیەدا كە كۆنتڕۆڵیان كردووە. ئەوان ئەو خاكەی دەستیان بەسەردا گرتووە، كردوویانەتە دەستپێكێك بۆ فراوانخوازییەكی بێوچان بە گوێرەی ئەو ئایدیۆلۆژیایەی هەیانبووە- ئیدی كۆمۆنیسی بێت، یان نازی، یاخود جیهادی-، بەڵام وەك یەك هەڵگری پەیامێك بوون و كەسانێكی جیهانی و گلۆباڵ بوون و ئامانجیان داگیركردنی جیهان بووە. گرنگە لەم خاڵەدا ڕوون بین، داعشیش بە چەشنی رادیكاڵەكانی دیكە كە هەوڵی بەدەستهێنانی دەسەڵاتیان داوە، داعش هەوڵی بنیادنانی دامەزراوەیەكی سیاسی و خۆسەپێن دەدات، كە تێیدا دەوڵەت كۆنتڕۆڵی هاووڵاتییەكانی بكات و بۆ مەبەستەكانی خۆی بەكاریان بهێنێت. واتە ئەو هاووڵاتییانەی كە ئایدیۆلۆژیای حوكمڕان پەسەند ناكەن، بە تەواوی ریشەكێش بكرێن و وەك دوژمنانی گەل ناوزەدیان بكەن، هەروەها ئەوانەی بە ڕەچەلەك دوژمنن، یاخود لادەرە ئایینییەكان. بەشێكی گەورەی ئەو ناوچانەی عێراق و سووریا كە كراونەتە بەشێك لە خەلافەتەكە دەبنە بناغەیەكی جوگرافی بۆ دەوڵەتێكی خۆسەپێنی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
* لە یەكەم ساڵیادی دامەزراندنی خەلافەتی ئیسلامی لەلایەن داعشەوە، چەندین كاری تیرۆریستی مەترسیداریان ئەنجام دا لە تونس و فەرەنسا و كوەیت و سۆماڵ. بە بۆچوونی ئێوە، ئایا داعش بەو تاوانە گەورانەی چ پەیامێك بۆ كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی رۆژئاوا دەنێرێت؟
- فەڕەنسا بۆتە یەكێك لە ئامانجە خوازراوەكانی جیهادییەكان لە ئەوروپادا، تونس لەسەر ئەوە سزا درا كە پێوەندییەكی ئابووری باشی هەیە لەگەڵ «بێ باوەڕەكان»دا، هێرشكردنە سەر مزگەوتی شیعەكانیش لە كوەیت بەشێكە لە شەڕێكی سەرتاسەریی داعش لەگەڵ ڕكابەرە ئایینییە سەرەكییەكەیدا. هەرچۆنێك بێت، ئەو هێرشانەی بە هەماهەنگی لە 26ی حوزەیران ڕوویان دا و داعش بەرپرسیارێتیەكەی لە ئەستۆ گرت، پەیامێكی هاوبەش لەخۆ دەگرن. پەیامەكەی داعش دوو لایەنی هەبوو:
« ئێمە لە هەوڵی ئەوەداین لەسەر ئاستی جیهان باڵادەست بین، هەروەها ئێمە توانای ئەوەمان هەیە لە هەر شوێنێكی ئەم جیهانە گوزری خۆمان بسرەوێنین».
بە چەشنی كۆمۆنیستەكان، كە ئامانجیان «شۆڕشی جیهانی» بوو. هەروەها بە چەشنی نازییەكان كە هەوڵی زیندووكردنەوەی «رایخی هەزارە ساڵەیان» دەدا، ئێستاش داعش دەیەوێت ببێتە خەلافەتێكی جیهانی و ئامانجەكانیشی بە ڕێگە و شێوازی جۆراوجۆر تۆكمە دەكات. بەپێی رۆژنامەی تەلەگراف (لە 29ی حوزەیرانی 2015) داعش ڕایگەیاندووە كە دەست دەكات بە دروستكردنی دراوی خۆی بۆ ئەوەی خۆی لە «سیستمی ئابووری جیهانی شەیتانی ڕزگار بكات». ڕوویەكی ئەم دراوە زێڕە نەخشەی جیهانی لەسەرە – ئەو ناوچەیەی وێنا كراوە كە « دیناری ئیسلامی» تێدا بەكار بێت.
* هەفتەی ڕابردوو ژمارەیەك لە تیرۆریستانی داعش دزەیان كردە ناو كۆبانێ و كۆمەڵكوژییەكی خوێناویان ئەنجام دا كە تێیدا 200 كەسی مەدەنی و هاووڵاتی بێتاوانیان كوشت. چەند بۆچوونێك هەن پێیانوایە بەرپرسیارێتییەكە دەكەوێتە ئەستۆی توركیا كە هاوكاری داعشی كردووە. بە تێڕوانینی ئێوە، ئەگەر وڵاتانێك هەبن یارمەتی داعش بدەن، ئایا چارەنووسی بەرەی دژ بە داعش چی دەبێت؟
- پرسیارەكەی ئێوە دوو بەش لە خۆ دەگرێت. كوشتنی 200 كەسی مەدەنی و بێتاوان ئەو ڕاستییە دووپات دەكاتەوە كە ئێمە مامەڵە لەگەڵ هزرێكی خۆسەپێنی تۆتالیتار دەكەین. ئەمە بە مانای ئەوە دێت كە كەسانێكی دیاریكراو بە دوژمن ناوزەد دەكرێن، ئەویش لەسەر بنەمای پێگەی كۆمەڵایەتی و ئابووری، یاخود لەسەر بنەمای ئەوەی سەر بە چینێكی دیاریكراو، یان ڕەگەزێكی دیاریكراو، یان ناسنامەیەكی ئایینی دیاریكراو. تۆتالیتارەكان كەسانێك دەچەوسێننەوە نەك لەبەر ئەوەی كار و كردەوەیەكیان دژی رژێمە حوكمڕانەكە ئەنجام داوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی سەر بە گرووپێكن كە كراونەتە ئامانجی لەناوبردن. لە ڕاستیدا، بیركردنەوەی تۆتالیتارییانە تەنها دوو ئەگەر لە بەردەم مرۆڤەكاندا دەهێڵێتەوە، یان ئەوەتا خۆی لە نێو ئەو گرووپەدا دەبینێتەوە كە كراوەتە ئامانجی لەناوبردنی بەكۆمەڵ، یاخود بە پێچەوانەوە خۆی بە ناچاری دەبێت بەشداری لە بنیادنانی دامەزراوەیەكی تۆتالیتاریدا بكات. بە دەربڕینێكی دیكە، دەبێتە ئامرازێك بەدەست دەوڵەتەوە بۆ جێبەجێكردنی بنەما هەرە گرنگەكەی دەوڵەتی تۆتالیتاری كە بریتییە لە تۆقاندن و پاكتاوكردنی چینایەتی و ئیتنی و ئایینی. ئەو 200 كەسەی لە كۆبانێ بوونە قوربانی نموونەی چینی یەكەمن، ئەوانەی ڕێیان پێ دەدرێت لە سایەی دەوڵەتی ئیسلامیدا بژین، سەر بە چینی دووەمن. ئەگەر بە ڕاستی ڕەخنەی ئەوە لە توركیا بگیرێت كە هاوكاری داعش دەكات، ئەوا بە بۆچوونی من گۆڕانكارییەكی زۆر بە سەر هاوپەیمانێتی دژ بە داعشدا نایەت. حكومەتی ئێستای توركیا هیچ بەرژەوەندییەكی نییە لەوەدا كە بە ئاشكرا پشتیوانی لە توندڕەوەكانی سووریا بكات، ئەگەرچی جار بە جار «سەفقە»یەكی بچووكیش لە نێوانیاندا روو بدات. ئەوەی مایەی نیگەرانییەكی زۆرە، ئەوەیە كە ئەوانەی بانگەشەی ئەوە دەكەن شەڕ لە دژی دەوڵتی ئیسلامی دەكەن، زۆر دوورن لەوەی دەست بدەنە كۆششی جددی بۆ ڕاگرتنی ئەو كاولكارییەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەگوزەرێت.
* ئەوەی پێوەندی بە عێراقەوە هەبێت، ئەوا لە سەدا30ی خاكی ئەم وڵاتە، كە پێكهاتووە لە پارێزگاكانی موسڵ و ئەنبار، لەلایەن داعشەوە داگیركراون و دەوڵەتیان تێیدا دامەزراندووە، ئەمەش هەرێمی كوردستانی لە بەغدا دابڕیوە و بەو مانایە دێت كە حكومەتی بەغدا بە شێوەیەكی عەمەلی بۆتە حكومەتی شیعەكان. پرسیارەكە ئەوەیە تا چ ڕاددەیەك عێراق لە ڕووی ئەمری واقیعەوە دابەش بووە، تەنانەت ئەگەر هاتوو داعشیش تێكشكێندرا؟
- پێناچێت لە ئایندەیەكی زۆر نزیكدا داعش تێكبشكێندرێت، لە ئێستادا دەبێت وا لە مەسەلەكە بڕوانین كە دابەشبوونی عێراق بڕاوەتەوە. بە پێی سەرچاوەیەكی ئاگادار، عێراقییەكان ئەدایەكی زۆر خراپیان هەیە لە ئاست داعش لەبەر ئەوەی توانایەكی كەمیان هەیە بۆ تێگەیشتن لە بیرۆكەی بەرگریكردن لە دەوڵەتەكەیان. بەلای زۆرێك لە عێراقییەكانەوە چەمكی دەوڵەتداری بە هیچ شێوەیەك چەمكێكی مانادار نییە و شایستەی ئەوە نییە شەڕی لە پێناودا بكەن، هەرچۆنێك بێت، ئەگەر داعش بیەوێت ناوچە شیعەكان داگیر بكات، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە خەڵكەكە لە سەر ئاستی مەحەلی دەست بدەنە چەك و بەرهەڵستیەكی زیاتر بكەن لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییە خێڵەكی و ئایینییەكانیاندا.
* پرسی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بۆتە بابەتی گەرمی ڕاگەیاندن و ناوەندەكانی توێژینەوە لە رۆژئاوا. بەڵام لە ڕووی سیاسییەوە پشتیوانی ئەم پرسە ناكرێت، تا چ ڕاددەیەك دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان دەبێتە فاكتەرێك بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش؟
- پێویستە پیرۆزبایی لە كورد بكرێت لەبەر ئەو هەوڵ و كۆششە جێگیرەیان لە دژی داعش. ئەوان لە هەر هێزێكی دیكەی ناوچەكە سەركەوتوتر بوون. دامەزراندنی كوردستان پرسێك و مەسەلەیەكی سیاسییە كە پێویستە چارەسەر بكرێت، ئەویش لەبەرچاوگرتنی ئەو هەڕەشەیەی كە دەوڵەتی ئیسلامی دروستی كردووە. لەگەڵ ئەوەشدا و بەهۆی شەڕی بێوچانیان، كورد ئەوەی سەلماندووە كە ئەگەر ئامانجی لە مێژینەیان بێتەدی، ئەوا كوردستان وەك ئەندامێكی باوەڕپێكراوی هاوپەیمانێتی دژ بە داعش دەمێنێتەوە.
* شارەزایان زۆر رەشبینن لە بەرامبەر تێكشكاندنی داعش لە ڕووی هزرییەوە، لەبەر ئەوەی سەرچاوەی هزری داعش سەلەفیزمی جیهادییە، كە خۆڕسكانە لە ناوچەكەدا گەشەی كردووە. واتە تەنانەت ئەگەر داعش-یش تێكبشكێندرێت، ئەوا گرووپێكی بەرفراونتر لە داعش دروست دەبێت، كەواتە ڕێگای ی گونجاو بۆ ریشەكیشكردنی بیرۆكەی داعش چییە؟
- دووبارەی دەكەمەوە داعش نوێترین فۆرمی تۆتالیتاریزمە، كە ئەمە جێی نەفرەتی تەواوی سەدەی رابڕدوو بووە. یەكەم قوربانی هەر دەوڵەتێكی تۆتالیتاریش بریتییە لە هاووڵاتییەكانی. واتە پێش ئەوەی توندڕەوەكان ئایدیۆلۆژیای خۆیان بگەیەننە خەڵكانی دیكە، هەڵدەستن بە تۆقاندن و بە كۆیلەكردنی خەڵكانی خۆیان. لە سایەی حوكمڕانی تۆتالیتاریدا خەڵكی دوووچاری كارەساتی مرۆیی دەبنەوە و پێشوازی لەو كەسانەش دەكەن كە دێن و لە ئێش و ئازار ڕزگاریان دەكەن. من گومانم هەیە لەوەی پەنا بەرینە بەر بیركردنەوەی لە چەشنی ئەوەی گرووپێكی خراپتر لە داعش دروست دەبێت، بەلای كەمەوە تا ئەو كاتەی ئەم كێشەیە سەرهەڵدەدات. لەم كاتەدا داعش سەرقاڵی بنیادنانی ژێرخانی دەوڵەتە، كارێكی كردووە یەكجار زەحمەت بێت كە هێزە دەرەكییەكان ئەو ناوەندە هەڵبوەشێننەوە كە بۆتە سەرچاوەی بڵاوبوونەوەی تۆتالیتاریزمی ئیسلامی. تا ڕاددەیەك ئاسان بوو لە ساڵی 1918دا خۆمان لە حكومەتی كۆمۆنیستی لە رووسیا ڕزگار كردبایە، بەو پێیە ڕێگریمان دەكرد لە تۆقاندن و بە قوربانی بوونی خەڵكانێكی بێشومار بە هۆی دەستدرێژیی سۆڤیەت ـەوە لە سەرتاسەری جیهاندا. هەروەها ئەركێكی ئاسانتر دەبوو كە نازییەكان ناچار بكرانایە دەست لە دەسەڵات هەڵبگرن لە ساڵانی سییەكاندا، نەك لە ساڵی 1945دا، بەو پێیە خۆمان لە كوشتارەكانی جەنگی دووەمی جیهان لادەدا. داعش دەوڵەتێكی تۆتالیتاری نوێیە، بە چەشنی حكومەتی كۆمۆنیستی و حكومەتی نازی لە سەرەتادا. كە دەبێت لەو ڕوانگەیەشەوە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت. سەرجەم ئایدیۆلۆژیا ئۆسووڵییەكان بێئەندازە سەرنجڕاكێش بوون لەو وڵاتانەی كە تێیاندا سەریان هەڵداوە، هەروەها لە كەلتوورە بیانییەكانی سەرتاسەری جیهاندا- بەڵام ئەمە تا ئەو كاتە راستە كە رژێمە تۆتالیتارییە بە بەهێزی بمێنێتەوە. چونكە بە شێوەیەكی موعجیزەئاسا ئەو سەرنجڕاكێشییە دەڕەوێتەوە كاتێك ئەو رژێمە دەڕووخێت. بە هەمان شێوە ئایدیۆلۆژیای داعش، كە مایەی تاسانە، لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شوێنەكانی دیكە سەرنجڕاكێشە ئەمەش تەنها ڕەنگدانەوەی بنیادنانی دەسەڵاتی دەوڵەتە. كاتێك دەوڵەتەكە لە ئارادا نامێنێت، ئەوا ئایدیۆلۆژیاكەش دەبێتە دروشمێكی بەتاڵ و هاوارێكی نائومێد بۆ كاولكاری.