مامۆستا عوزێر حافز هەورامی ئەندامی یەكێتی زانایانی جیهان و قوتابی دكتۆرایە لە بواری شەریعەتی ئیسلامیدا، لە بوارە جیا جیاكانی ئیسلامدا خاوەنی چەندین لێكۆڵینەوە و كتێبە بە زمانی كوردی و زیاتر لە(25) ساڵ لە بەغدا و شارو شارۆچكەكانی كوردستاندا پێشنوێژ و وتاربێژ بووە. سەبارەت بەو شەڕە داسەپاوەی داعش و ڕۆڵی زانایانی ئایینی كوردستان و هەڵوێستیان لە هەمبەر تیرۆریستانی داعش كە بە ناوی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە پەلاماری كوردستان دەدەن و ژینۆسایدی كورد دەكەن، ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

مامۆستا عوزێر حافز هەورامی پێشنوێژ و وتاربێژ و شارەزا لە بواری شەریعەتی ئیسلام بۆگوڵان:كورد پابەندترین نەتەوە بووە بە ئیسلامەوە، بەڵام دوژمنەكانمان بەناوی ئەم ئایینەوە وڵاتیان خاپوور كردووین و مزگەوت و تەكیە و خانەقا و قورئانمانیان سووتاندووە


* ماوەی ساڵێكە تیرۆریستانی داعش شەڕێكی دڕندانەیان بەسەر كوردستاندا سەپاندووە، لە هەمانكاتدا هەست دەكەین تا ئێستا نەتوانراوە لەلایەن زانایانی ئایینی كوردستانەوە وەكو پێویست شەڕی فیكری ئەم تیرۆریستانە بكرێت، چۆن سەیری ئەم پرسە دەكەیت؟
ــ بەناوی خوای بەخشندە و میهرەبان. شەڕی داعش كە بەسەر كوردستاندا سەپێندراوە، بەشێكە لەو پلان و نەخشە بۆ داڕێژراوانەی كە لە لایەن وڵاتانی ناوچەكە و ناحەزانی كورد و كوردستانەوە هەوڵی بۆ دەدرێت، دیاریشە كە كورد ئەم شەڕەی نەویستووە و هیچ كات بەو ئاواتیشەوە نەبووە شەڕێكی ئاوا یەخەی پێ بگرێت. دەبێ زۆر بە هۆشیارانە و هەستكردن بە لێپرسراویەتییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخەدا بكرێت. راستە وەك پێویست نەتوانراوە ڕووبەڕووی ببینەوە، چونكە شەڕەكە تایبەتە بە فكر و هزر و چۆنیەتی بیركردنەوە و تێگەیشتنە لە دەقەكانی (قورئان و حەدیس) لە هەمان كاتدا دەبێت رۆڵی زانایانی بەڕێزیش بەرز بنرخێنین، چونكە مێژوو شایەدی دەدات كە فكری زانایانی كورد، فكرێكی میانڕەوانە بووە و هەمیشە هەوڵیانداوە، گەلی كورد لە توندوتیژی و ڕق و كینە دوور بێ، ئەگەریش وتار و رۆڵی میانڕەوانەی زانایان نەبووایە، ئەوا بارودۆخی ئەمڕۆ بە جۆرێكی تری نەخوازراو دەكەوتەوە، پێشموایە تەنیا ئەركی زانایان نییە رووبەڕووی فكری توندوتیژی و توندڕەوی ببنەوە، راستە، ئەركی ئەوان زیاترە، بەڵام ئەركی بیرمەندان و رۆشنبیران و دەزگاكانی راگەیاندن و شارەزایانی فیكری ئیسلامیش لەوان كەمتر نییە، بۆیە ئەركێكی ئایینی و نەتەوەیی هەمووانە پێكەوە هاوكار بین بۆ كۆتاییهێنان بەم شەڕە.
* جێگەی شانازییە بۆ گەلی كورد كە زۆربەی زۆری تاكەكانی ئەم گەلە موسڵمانن، دیاردەی توندڕۆیی ئایینیش لە كۆمەڵگەی كوردی بوونی نەبووە، هەروەها پێكەوەژیان و رێزلێگرتن لەنێوان ئایینە جیاوازەكاندا هەبووە، تەنانەت ئێستاش ژمارەیەكی بەرچاو لە برایانی كریستیان و ئایینەكانی دیكە لە كوردستان دەژین و كڵێسا و پەرستگای خۆیان هەیە و هیچ جیاوازییەكیان نییە، پێشتریش ژمارەیەكی زۆر جوولەكە هەبوون و هیچ كێشەیەكیان بۆ دروست نەبووە. ئایا سەرچاوەی لێبووردەیی ئایینی لە كوردستان لە چییەوە هاتووە؟
ــ وەك ئاماژەت پێدا لە كوردستاندا ئایین و نەتەوە و مەزهەبی جیا جیا هەن، بە درێژایی مێژوو ئەم نەتەوە و ئایین و مەزهەبانە لە كوردستاندا ژیاون، هیچ كاتێك نە دووبەرەكێ و نە كێشە لە نێوانیاندا رووی نەداوە، ئەمەش بۆ زۆر هۆكار دەگەڕێتەوە لەوانە:
تێگەیشتنی راستەقینەی گەلی كورد بۆ ئەو بنەما ئایینییانەی كە داوای لێبوردەیی و پێكەوەژیان و هاوكاری و برایەتی و دڵنەرمی و ئاشتییانەی مرۆڤەكان دەكەن، ئەمەش هاوكاتە لە تێگەیشتنی زانایانی كوردستان لە ئایینی پیرۆزی ئیسلام و گەیاندنی ئەم پەیامە بە جەماوەر، لە رێگەی وتار و بۆنە ئایینی و نەتەوەیی و مەجالیسەكانیانەوە، تەنانەت دەگێڕنەوە لەو كاتەی جوولەكەكانی هەڵەبجە ویستوویانە مەعبەدێك دروست بكەن (شێخ حیسامەددین نەقشبەندی) هاوكاری كردوون، دوای ئەوەی هەڵەبجەیان جێهێشت، هەمان شوێن كرا بە مزگەوت بە ناوی مزگەوتی (ئەحمەدی)، ئێستاش گەلی كورد هەمان برایەتی و خۆشەویستی هەیە بۆ هەموو ئایین و مەزهەبە جیاجیاكان، بەڵام دیارە پلانەكان بۆ تێكدانی یەكڕیزیی ئایین و نەتەوەكانی كوردستان جۆراوجۆرن، بۆیە بە ئەركی هەموومانی دەزانم هەستیارانە بیربكەینەوە و دڵسۆزانە رووبەڕووی رووداوەكان ببینەوە .
* لایەنێكی دیكە كە هەقە موسڵمانانی كورد شانازی پێوە بكەن، مێژووی زانایانی گەورەی ئیسلامە، ئەوەی جێگەی تێڕامانە، كاتێك سەیری نووسینی زانایانی ئیسلامی كورد دەكەین، هەر لە مەلای جەزیری و ئەحمەدی خانی، تا دەگاتە مەولەوی و سالم و مەحوی و نالی، هەست دەكەین هەموومان فێری عەشق و خۆشەویستی و عیرفان دەكەن، ئایا ئیلهامی ئەم خۆشەویستی و عیرفانانەی زانایانی ئیسلامی كورد لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟
- كوردستانییان رۆحی برایەتی و پێكەوەژیان و هاوكارییان لە نێوان یەكتردا بە هەند وەرگرتووە، لە هەمان كاتدا هاوسەنگی و جوان حاڵیبوونی زانایانی پایەبەرزی كورد لە دەقەكانی قورئان و سوننەت و رەوشت و ئاكارە جوانەكانی باو و باپیرانمان هۆكارێكی تری ئەو برایەتی و تەباییەن لە نێو پێكهاتەكانی كوردستاندا، بۆیە ئومێدەوارم ئەم كەلتوور و مێژووە بپارێزین، بە هیچ شێوەیەك بواری دووبەرەكی و توندوتیژی فیكری نەدەین لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلەكەماندا.
* ئەوەی لە ئێستادا لەسەر ئاستی جیهانی ئیسلامی و تەنانەت رۆژئاوا باسی لێوەدەكرێت، مەسەلەی ئیسلامی سەلەفییە، ئەم ئاڕاستەیەی ئیسلامی بە شێوازێك بۆ بەرهەمهێنانی توندوتیژی سەیر دەكرێت، ئایا مەترسیی سەلەفی جیهادی لەسەر ئایینی پیرۆزی ئیسلام و كۆی موسڵمانان چییە؟
ـ سەلەفییەت چەند جۆر و مەدرەسەی هەیە، لەوانە سەلەفی فیكری و جیهادی و تەكفیری و. تاد، بەڵام ئەوەی جێی تێڕامان و سەرنجە، سەلەفییەتی جیهادی و تەكفیرییە، كە زۆربەی موسڵمانان كافر دەكەن و بیری توندڕەوی بەرهەم دەهێنێت.
* تاچەند وەزارەتی ئەوقاف لەسەر ئەم بارودۆخە بەرپرسیارە؟ هەروەها تا چەند حزبەكانی كوردستان بێ جیاوازی كاریگەرییان لەسەر هەڵوێستی مەلاكانی كوردستان هەیە، وەك دەبینین گوتارێكی یەكگرتووی ئایینی بەرامبەر تیرۆریستانی داعش بوونی نییە؟
- وەك پێشتریش وتم ئەركی بڵاوكردنەوەی بیری میانڕەوی بە تەنیا ئەركی توێژی زانایانی بەڕێز نییە، بەڵام چونكە زانایان پێوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی هەیە، دیارە پشكی ئەو وەزارەتە زۆرترە، چونكە مزگەوت و وتار و زانایان و تەكیە و خانەقا و پیاوانی ئایین و ئایینەكانی تریش سەر بەو وەزارەتەن، دەبێ ئەو وەزارەتە لێپرسراوانەتر هەڵسوكەوتیان لەگەڵ بكات، بە لای منەوە پێویستە وەزارەتی ئەوقاف گرنگی بدات بە لایەنی رۆشنبیركردنی زانایان و بانگخوازان و جەماوەر بە گشتی لە رێگەی گرێدانی سیمینارو سەكۆی هاوبەش و مێزگردی زانستیانە بە بەشداری زانایان و پیاوانی ئایینی و بە ئامادەبوونی شارەزایان و رۆشنبیران و قوتابیان و مامۆستایانی كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆكانی كوردستان، بەلای منەوە وتاری یەكگرتوو هەبووە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم شەڕەی كە بەرۆكی بە كورد گرتووە، لە لایەن زانایانەوە زۆر بە راشكاوانە لایەنە ئیسلامییەكان و بانگخوازان و رێكخراوە بیرمەندییەكان هەڵوێستی خۆیان بە ئاشكراو بە ڕوونی هەبووە، دژ بەو كردار و هەڵوێستانەی(داعش)، ئەگەر ئەو وتارە یەكگرتووانە و یەكهەڵوێستییە نەبوایە، بارودۆخەكە بە جۆرێكی تر دەبوو، چاوەڕێ دەكرێ وەزارەتی ئەوقاف چالاكانەتر بە ئەركی خۆی هەستێت.
* ئەگەر هەندێك لەسەر فیقهی ئیسلامی هەڵوەستە بكەین، ئایا چۆن سەیری ئەو فیقهە ئیسلامیە دەكەیت، كە ئێستا باسی لێوە دەكرێت، ئایا تا چەند عەرەب سوودی لە فیقهی ئیسلامی وەرگرتووە؟
-فیقهـ، واتە تێگەیشتن، واتە ئیجتهادی كۆمەڵێك لە زانایان لە سەردەمە جیاجیاكان و شوێنە جیا جیاكان و تێگەیشتنیانە لە هەندێك ئەحكام. مەرجیش نییە بۆچوون و تێگەیشتنی ئەو زانایانە (حوجەت) بێت بۆ هەموو سەردەم و شوێن و ژینگەكانی تر، چونكە فیقهی ئیسلامی پێویستی بە نوێبوونەوە و تازەگەریی هەیە، لە هەموو كات و شوێن و سەردەمێكدا. بۆ وەڵامی بڕگەی دووەمی پرسیارەكەتیش، بەڵێ سروشتییە كە عەرەب سوودی لە فیقهی ئیسلامی بە گشتی وەرگرتبێت، چونكە قورئان و سوننەت بە زمانی عەرەبین، ئەوەش راستە و هاوڕام لەگەڵتدا كە كورد وەك پێویست لە مێژوودا نەیتوانیوە سوودمەند بێت لەو گەنجینەیە، كە دەتوانم بڵێم پابەندترین نەتەوە بووە بە ئیسلامەوەو لە هەموو گەلان زیاتریش لەو پێناوەدا قوربانی داوە، بەتایبەت دوای دروستبوونی دەوڵەتی هاوچەرخ و بڵاوبوونەوەی بیری ناسیۆنالیزم، هۆكارەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ چەند خاڵ:
یەكەم: خۆشباوەڕی و دڵپاكی و پابەندیی گەلی كورد بە ئیسلام و برایەتی لەگەڵ نەتەوەكانی تردا.
دووەم :پیلانگێڕی و خیانەت و درۆكردن و ستەمی نەتەوەكانی تر بەرامبەر بە كورد، هیواداریشم سوود لە هەڵەكانی رابردوو وەربگیرێت. كورد واتە ئاشتیخواز، كورد واتە دڵ پاك و دڵ نەرم، كورد واتە باوەڕدار بە ئایین و پێكەوەژیان، كوردستانیش واتە لانكەی بێ لانەكان، داڵدەدەری نەتەوەو ئایینە جیاجیاكان، كورد واتە دڵسۆزیی، كورد واتە وەفاداری، كورد واتە راستگۆیی، ئەمانە مایەی شانازی كوردبوونن، بەڵام بەداخەوە نەیاران، ئەم رەوشت و ئاكارە بەرزانەی كوردیان قۆستوەتەوە و پیلانیان لە دژی گێڕاوەو هەمیشە مافیان خواردووە و ستەمیان لێكردووە، هەر جارەی بە ناوێكەوە، بەتایبەت بە ناوی ئایینەوە ماڵیان وێران كراوە و وڵاتمان خاپووركراوە و مزگەوت و تەكیە و خانەقا و قورئانمان سووتێندراوە، كەچی گەلی كورد نموونەی لێبووردەیی و دڵپاكییە، ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەش كۆتایی دێت و پشت بە خوا و هەوڵی دڵسۆزان، ئایندەیەكی دڵخۆشكەر و كوردستانێكی سەربەخۆ و گەلێكی ئازاد بە چاوی خۆمان دەبینین.
* هەندێك لە بیرمەندانی ئیسلامی پێیانوایە ریفۆرم، یان نوێكردنەوەی تێگەیشتن لە دەقە پیرۆزەكانی ئیسلام، بەمانای ئەوە نییە ئێمە لە دەقەكانی قورئانی پیرۆز لادەدەین، بەڵكو بەمانای ئەوەیە چۆن بەپێی سەردەم و قۆناخی نوێ دووبارە دەقەكان دەخوێنینەوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا وەك زانایایەكی ئیسلامی بەتایبەتی بۆ ئێستای بارودۆخی كوردستان چۆن سەیری ریفۆرم و نوێبوونەوە لە ئیسلامدا دەكەن؟
- نوێبوونەوەو نوێخوازی و تازەگەرایی بە مانای (تەجدید) دێت، ئەم (ریفۆرم) و تازەگەری و داهێنانی تازەیە كە مانای چاكسازی فكری دەگەیەنێت، شتێكی نوێ نییە، بەڵكو لە سەردەمی پێغەمبەردا (د.خ) بانگەشەی بۆ كراوە، ئەم نوێگەرایەتی و ریفۆرمە مانای دەوڵەمەندیی كەلتووری فیكری ئیسلامی دەگەیەنێت، خۆی لە خۆیدا بەڵگەیە لەسەر نەوەستان و چەق نەبەستوویی و فكری ئیسلامی بە درێژایی مێژووی ئیسلام بە هەزاران زانا و ملیۆنەها سەرچاوە و كتێب، لەو بوارەدا هەن كە ماناو ئاماژەن بۆ دووبارە مانا كردنەوە و تێگەیشتن لە دەقەكان، بە گوێرەی پێویستیی هەر سەردەم و شوێن و گەلێك، ئەمڕۆش لە كوردستان پێویستمان بەو تازەگەراییە و بەو تێگەیشتنە سەردەمییانە هەیە، بەڵام لە لایەن كەسانی پسپۆڕ و شارەزا و بیرمەند و دڵسۆزەوە بۆ ئەوەی لە كاروان دوا نەكەوین. سوپاس بۆ خوا، كوردستان خاوەنی چەندین زانا و پسپۆڕی ئەو لایەنەیە، كە دەتوانن لەو بوارەدا هەوڵی خۆیان بە گەڕ بخەن و سەردەمییانە مانای دەقەكان بكەنەوە، ئەمەش ئەوە ناگەیەنێ كە دەستكاری ئیسلام و قورئان كراوە.
* قسە و باسی گەرمی ئەمڕۆی كوردستان پرسی نووسینەوەی دەستووری كوردستانە، چۆن بتوانین دەستوورێك بنووسینەوە كە كورد لە ئێستا و لە داهاتووشدا نەوەكانی شانازی پێوە بكەن؟
- دەستوور مانای بوونی نەتەوە و وڵات و گیانێكی سیاسی دەبەخشێت، دیارە پێكهاتە جیاجیاكانی كوردستان هۆكارێكن بۆ تۆكمەیی و گشتگیری دەستووری كوردستان، چونكە دەستوور بۆ كورد نییە، تەنیا بۆ موسڵمانانیش نییە، بەڵكو بۆ دانیشتووانی كوردستانە، بە بۆچوونی من دەبێت ئەم خاڵانە بەهەند وەربگیرێت:
1. دەبێت دەستوور پارێزگاری لە ناسنامەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان بكات، واتە ناسنامەی زۆرینەی ئایین.
2. دەبێت ناسنامەی نەتەوەیی نەتەوەكانی كوردستان بپارێزرێت.
3. دەبێت مافی ئایین و مەزهەب و نەتەوەكانی تر دەستەبەر بكات.
4. دەبێت ماف و ئازادییەكانی تاكەكەسی بپارێزرێت، مەبەست لە ئازادی سنووردارە، نەك ئازادی رەهای بێ سنوور.
5ـ دەبێت دیموكراسی و پاراستنی مافەكانی مرۆڤ، خاڵی سەرەكی دەستوورەكە بن.
* ئێستا لەسەر دەستی پێشمەرگە زۆر لەو ناوچانەی كوردستان ئازادكراون، ئایا چۆن سەیری ئەو رۆڵە قارەمانانەی پێشمەرگە دەكەیت؟
ـ پێشمەرگە ئەو سونبولەیە كە مایەی شانازی هەموومانە، پێشمەرگە ئەو پارێزەرەیە كە خاك و نەتەوەو مێژوو شانازی پێوە دەكات، پێشمەرگە ئەركێكی گرنگی نیشتمانی و نەتەوەیی قۆناغێكی هەستیار و مەترسیدار جێبەجێ دەكات، بۆیە دەڵێم سڵاو لە پێشمەرگە، سڵاو بۆ شەهیدان، سڵاو بۆ برینداران، سڵاو بۆ خانەوادەكانیان.


عوزێر حافز هەورامی ساڵی ( 1957 ) لە شارەدێی تەوێڵەی ناوچەی هەورامانی سەر بە پارێزگای هەڵەبجە و لە بنەماڵەیەكی ئیسلامپەروەری زانستخوازدا لەدایك بووە.
سەرەتای خوێندنی لە خزمەت باوكی دەستی پێ كردووە.
ئەندامی یەكێتی زانایانی جیهانە.
هەڵگری بڕوانامەی (ماجستێرە) لە بواری شەریعەتدا.
قوتابی دكتۆرایە لە هەمان بواردا.
ئەندامی خولی دووەمی پەرلەمانی عێراق بووە.
خاوەنی چەندین دانراوەیە بە زمانی كوردی لە بوارە جیاجیاكانی ئیسلامدا.
بەشداری چەندین كۆنگرە و كۆنفرانسی لە ناوەوە و دەرەوەی عێراق كردووە.
زیاتر لە (25) ساڵ لە بەغدا و شارو شارۆچكەكانی كوردستان پێشنوێژ و وتاربێژ بووە.
خێزاندارەو سێ كوڕ و دوو كچی هەیە.