پڕۆفیسۆر مایكل جۆنستۆن ئوستادی زانستی سیاسەت و سەرۆكی بەشی سیسۆلۆژیا لە زانكۆی كولگەیت (Colgate) و خاوەنی كتێبی (پارتە سیاسییەكان و دیموكراتی لە رووی تیۆری و پراكتیكەوە)، هەروەها راوێژكاری كۆمەڵێك رێكخراوی نێودەوڵەتی ناحكوومی بووە، وەك: بانكی جیهانی، دامەزراوەی ئاسیا، لیژنەی دەستپاكی حكوومی لە ویلایەتی نیویۆرك. بۆ قسەكردن لەسەر گرنگیی پارتی سیاسی لە بونیادی دیموكراتی و ئەو مەترسییانەی پارتە نادیموكراتییەكان لەسەر پرۆسەی سیاسی دروستی دەكەن، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

مایكل جۆنستۆن تایبەتمەند و پسپۆڕ لەسەر پارتی سیاسی بۆ گوڵان:تێكدانی سەقامگیریی كۆمەڵگە وەك شكاندنی هێلكە ئاسانە، بەڵام گێڕانەوەی سەقامگیری كارێكی ئاسان نییە


* ئاشكرایە پارتە سیاسییەكان چەند گرنگن بۆ بەرەوپێشچوونی دیموكراسی، بەڵام سەرەڕای ئەو گرنگیەش زۆرێك لە شارەزایان پێیانوایە پارتە سیاسییەكان ناتوانن دیموكراسیەتی مۆدێڕن بپارێزن، چۆن دەتواندرێت ئەم دژیەكییە ئیدارە بكرێت و چۆن دەتواندرێت دیموكراسی بپارێزرێت؟
- یەكێك لە پرسیارە گرنگەكان ئەوەیە ئایا پارتە سیاسییەكان چۆن ڕێكدەخرێن و ئایا گوزارشت لە بەشێكی ڕاستەقینەی كۆمەڵگە دەكەن؟ بۆ نموونە جووتیاران و ئافرەتان و بەرژەوەندییەكانی دیكە لە كۆمەڵگەدا. ئەگەر تێڕوانینەكە بە شێوەیەكی گشتی بەرەو سەرەوەڕا بوو لە ئاست پارتەكە بۆ ئەوەی لە حكومەتدا بێت، ئەوا پارتە سیاسییەكان زۆر گرنگ دەبن بۆ دیموكراسی، بەڵام ئەگەر پارتێكی سیاسی ئامرازێكی شەخسی بوو، یان تەنها بەرژەوەندی دەستەبژێرێكی لەبەر چاو گرت، ئەوا دەبێتە ئامرازێك بۆ كۆنتڕۆڵكردن و بەشدار نابن لە هێنانەئارای دیموكراسییەكی كارا.
* ئەو تەحەددییەی ڕووبەڕووی دیموكراسی دەبێتەوە لە سەدەی بیست و یەكدا دوورتر لە سنووری ئایدیۆلۆژییەكان دەڕۆن، واتە پارتە سیاسییەكان هەر ئایدیۆلۆژیایەكیان هەبێت، ئەوا ڕووبەڕووی هەمان تەحەددی دەبنەوە. پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر پارتە سیاسییەكان لە ئاست تەحەددییەكاندا نەبن، ئەوا گرنگیی پارتە سیاسییەكان بۆ دیموكراسی چی دەبێت؟
- یەكێك لە كێشە ڕاستەقینەكان كە ئێوە بە باشی و بە شێوەیەكی پەنهانی ئاماژەتان پێكرد، ئەوەیە زۆر فاكتەری دیكە هەن كە ڕەفتارەكانی حكومەت دادەڕێژن كە لە دەرەوەی كۆنتڕۆڵی پارتەكانن. من بیر لەو ڕێگایە دەكەمەوە كە هەر حكومەتێك دەیگرێتەبەر بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ بازاڕی دارایی جیهانی و بازاڕی كاڵای جیهانی، ئەمەش سنووربەندی دەخاتەسەر كارەكانی حكومەت بە چاوپۆشین لەوەی ئایدیۆلۆژیای حكومەت چییە، یاخود ئایدیۆلۆژیای پارتە سیاسییەكان چین. ئەوەی ڕوودەدات یەكێكە لەو شتانە، چونكە پارتە سیاسییەكان دەتوانن كارا بن لە گرتنەبەری سیاسەتێكدا، یان بە هۆی ورووژاندنی ئابڕووچونێكەوە، یان بانگەشەی بوونی گەندەڵی بۆ كۆكردنەوەی پشتیوانی، یان پەنابردن بۆ ناسیۆنالیزم، یان دڵسۆزییەكانی نێو كۆمەڵگە، ئیتر ئایینی بێت، یان ئیتنی.
* نیگەرانییەكی دیكە هەیە كە پەیوەستە بە پۆپۆلیزمەوە، ئێمە دەزانین بە هۆی قەیرانەكانەوە كە ڕووبەڕووی پارتە سیاسییەكان دەبێتەوە، ئەوا زەمینەیەكی لەبار هەیە بۆ سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم، ئایا تا چ ڕاددەیەك پۆپۆلیزم مەترسییە لەسەر دیموكراسی و ئایا تا چەند بوونی پارتە سیاسییە بەهێزەكان دەبێتە هۆی سنوورداربوونی سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم لە كۆمەڵگەدا؟
- مشت و مڕێكی ڕاستەقینە لە باری پۆپۆلیزمەوە دەكرێت و هەندێ كەس ڕەشبینن لە ئاست كاریگەری پۆپۆلیزم لەسەر دیموكراسی، بەڵام ئەوەی پارتێكی سیاسی بەهێزی بنكە فراوان دەتوانێت بیكات، ئەوەیە تێڕوانین و بۆچوونێكی جیاوازی زۆر و بەرژەوەندیی جیاواز بهێنێتە ناو پرۆسەكەوە، بەڵام كاتێك پارتەكان بە باشی ڕێكنەخراون و بنكەفراوان نین، ئەوا لە زۆر حاڵەتەدا پۆپۆلیزم بەرەو نادیموكراسی بوون دەچێت.
* كێشەیەكی دیموكراسی بەرەوپێشچوونی دیموكراسی بریتییە لە نەبوونی پارتی سیاسیی بەهێز كە لە وڵاتانی دوای كۆمۆنیزم و وڵاتانی جیهانی سێدا دەبیندرێت، كە پارتە سیاسییەكان تێیاندا لاوازن. پرسیارەكە ئەوەیە تا چ ڕاددەیەك ئەمە دەبێتە هۆی تێكدانی هاوسەنگیی دیموكراسی لە كۆمەڵگەدا؟
- پێموایە زۆر زیان بەخشە، تا ڕاددەیەك لاوازییەكە زیان بە دیموكراسی دەگەیەنێت، تا ڕاددەیەكیش لاوازیی پارتە سیاسییەكان ڕەنگدانەوەی كێشەی قووڵترە. یەكێك لەو مەسەلانەی بنیادنەرانی دیموكراسی بە هەڵە لێی تێگەیشتوون بریتییە لە ململانێی سیاسی كە پێیانوابوو پارتە سیاسییەكان خۆیان لە خۆیاندا دیموكراسین، بەڵام كاتێك ئەمە حاڵەتەكە نەبوو و پارتە سیاسییەكان كارا نەبوون، ئەوا ئەوەی زیاتر ئەگەری ڕوودانی لێدەكرا، بریتی بوو لە ململانێی پارتە سیاسییەكان لەگەڵ یەكتردا لەسەر پرسی دەسەڵات و پۆستی سیاسی، نەك هەوڵبدەن خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی خەڵك بكەن، هەر بۆیە ئەگەر پارتەكان لە نێو خۆیاندا گفتوگۆ لەبارەی سیاسەتەكانە بكەن، بۆ ئەوەی باشتر خزمەتی بەرژەوەندییەكانی خەڵك بكەن، ئەو كاتە دیموكراسی لە ئەنجامی ئەوەوە دروست دەبێت. زۆرێك لە توێژەران وەك دامەزراوەیەكی گشتی لە پارتە سیاسییەكان دەڕوانن كە دەبێت خزمەت بە دیموكراسی بكەن و گوزارشت لە خەڵك و پێداویستییەكانیان بكەن.
* ئەركی تەقلیدیی پارتە سیاسییەكان بریتییە لە بەرزكردنەوەی داواكاری خەڵك و ئامادەكردنی بەرنامە و نوێنەرایەتیكردنیان بۆ ئەوەی خەڵك دەنگ بە بەرنامەكەیان بدات، بەڵام لە ڕۆژگاری ئێستادا بەهۆی بوونی تۆڕی كۆمەڵایەتییەوە، خەڵكی خۆیان داواكارییەكانیان ڕێكدەخەن، كە پێویستە حكومەت بە دەم داواكارییەكانەوە بچێت، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت كە چیتر خەڵكی ملكەچ نین، ئایا تا چ ڕاددەیەك تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوونەتە هۆی سنوورداركردنی ڕۆڵی پارتە سیاسییەكان؟
- ئەمە پرسیارێكی جێی سەرنجە، لە هەندێ شوێندا تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان وایان كردووە هاووڵاتیەكی سیاسی كارا دروست بێت، لە هەندێ حاڵەتیش تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان لەلایەن ڕژێمەكەوە بەكارهێندران بۆ بڵاوكردنەوەی زانیاری ناڕاست، پێموایە ئەوەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەتوانن بیكەن، بریتییە لە دروستكردنی پێوەندییەك لە نێو خەڵكدا كە لە كۆتاییدا پارتە سیاسییەكان بتوانن بیكەنە بناغە.
* بەهۆی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە ئێستا خەڵكی دەستڕۆیشتووترن لە ڕووی هێنانەئارای گۆڕانكاری و دروستكردنی ناسەقامگیری. هەروەها دروستكردنی ناسەقامگیری كارێكی ئاسانە و گەڕاندنەوەی سەقامگیری تەحەددیەكی قورسە، ئێستاش بە ڕوونی ئەمە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبیندرێت، كە خەڵكی گۆڕانكارییان دەوێت و شۆرش دەكەن و ناسەقامگیری دروست دەكەن، كە دواتر گەڕاندنەوەی سەقامگیری زۆر زەحمەت دەبێت، ئایا ئێوە چۆن ئەم پرسە لێكدەدەنەوە؟
- پێموایە ئەوە ڕاستە و میسر نمونەیەكە لەم ڕووەوە، كە بووە هۆی ناسەقامگیركردنی ڕژێمەكەی موبارەك، بەڵام كاتێك ڕژێمەكە ڕووخا، ئەوا پێكەوەنانەوەی شتێك كە بتوانێت حوكمڕانی بكات، كە نەك تەنها بتوانێت سەقامگیری، بەڵكو سەقامگیری دیموكراسی بەرهەم بهێنێت، بووە تەحەددییە ڕاستەقینەكە، ئەگەرچی پێدەچێت سەقامگیرییەك هەبێت، بەڵام دیموكراسیتر نیەی لەوەی ڕابردوو. حاڵەتی تونس زیاتر مایەی ئومێدە، ئەمە وەك شكاندنی هێلكە وایە كە بە ئاسانی دەشكێت، بەڵام ئاسان نییە بیخەیتە ناو توێكڵەكەیەوە.