پڕۆفیسۆر ئەلەم پایند بە رەگەز خەڵكی ئەفغانستانەو پێشتر پۆستی ئەكادیمی و حكومی لە كابول هەبووە، ئێستاش بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئوستادی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە زانكۆی ئۆهایۆ. بۆ قسەكردن لەسەر شەڕی دژی تیرۆریستان و ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەرەكان بۆ گۆڕینی نەخشەی ئەم ناوچەیە، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ سازكردو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

ئەلەم پایند بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی ئۆهایۆ بۆ گوڵان:ئەمریكا لە كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كارێكی كەمی پێدەكرێت


* لە دوای راگەیاندنی دەوڵەتی ئیسلامی داعشەوە، هاوكێشەی ململانێ لە ناوچەكە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. چۆن سەیری ئەو هاوكێشەیە دەكەیت؟
- هاوكێشەی ئێستای ناوچەكە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، لەبەر ئەوەی ئەو گرووپانەی دژی بەشار ئەسەدن و ئەو گرووپانەی دژی حكومەتی عێراقن- حكومەتێك كە شیعەكان زاڵن بە سەریدا- ناڕازین. من لێرەدا باسی داعش ناكەم. باس لەوە دەكەم كە سوننەكان هەم لە سووریاو هەم لە عێراق لە حكومەت ڕازی نین، واتە خێڵە سوننەكان و سوننەكانی دیكەش لە هەردوو رژێمەكە ڕازی نین، هەم لە ڕژێمی عەلەوی و هەم لەو رژێمەی كە میلیشیاكانی شیعەن و ئێران پاڵپشتییان دەكات. تا ئەم زەمینەیەش هەبێت، ئەوان ڕاستەوخۆ بێت، یان ناڕاستەوخۆ، لە پشتیوانیكردنی داعش بەردەوام دەبن. ئەمە واقیعەكەیە كە دەبێت گۆڕانكاری تیا بكرێت، بەڵام هیچ شتێك نەگۆڕاوەو هیچ شتێك لە هەردوو حكومەتەكەی سووریاو عێراق نەگۆڕاوە. هێشتا حكومەتێك لە عێراقدا هەیە كە شیعەكان زاڵن بەسەریدا، هێشتا لە سووریا حكومەتێك هەیە كە عەلەوییەكان و سوپا زاڵن بەسەریدا. كەواتە هیچ گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە.
* ئێستا هەموو تێڕوانینەكان بەرەو ئەو ئاڕاستەیەیە كە شەڕی نێوان شیعەو سوننە درێژ و خوێناوی دەبێت، ئایا ئەم شەڕە ئایندەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرەو كوێ دەبات؟
- ئێستا ئەمە لەسەر ئاستێكی بچووكتر ڕوودەدات، ئێران پشتیوانی بەشار ئەسەدی عەلەوی دەكات لە سووریا، ئێران پاڵپشتی حكومەتی شیعە دەكات لە عێراقداو ئێران پشتگیری حوسییەكان دەكات لە یەمەن، ئەمە ئێستا زۆر ڕوونەو ئەوان بە ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ پێكدا دەدەن. كەواتە تاوەكو ئەم واقیعە نەگۆڕێت و تاوەكو سیاسەتی ئێران و سیاسەتی بەشار ئەسەد و سیاسەتی حكومەتی عێراق بەردەوام بێت، ئەوا سوننەكان خۆشحاڵ نابن و بە ڕاستەوخۆ بێت، یان ناڕاستەوخۆ پشتیوانی لەو گرووپانە دەكەن كە بەرهەڵستی ئەم رژێمانە دەكەن. واتە ئەو واقیعە ئەو دۆخەیە كە لە یەمەن و سووریا و عێراقدا هەیە، كەواتە واقیعەكە لە ماوەی سێ بۆ چوار ساڵی ڕابردوودا نەگۆڕاوە.
* لەم بارودۆخەدا كە هەموو كێشەكان بەرەو ئاڵۆزی زیاتر دەچن، ئایا ئەمریكا لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا، بە تایبەتی لە عێراقدا چی پێدەكرێت؟
- ئەمریكا دەتوانێت كارێكی كەم بكات، دەتوانێت هێرشی ئاسمانی بكات و تەنانەت ئەگەر هێزی زەمینیش بڵاو بكاتەوە، هێشتا ناتوانێت واقیعەكە بگۆڕێت. واقیعەكە ئەوەیە سوننەكان ڕازی نین، گەندەڵی لە حكومەتدا لە ئارادایەو بە ملیۆنەها هاووڵاتی ماڵ و حاڵی خۆیان جێهێشتووەو بوونەتە پەنابەر لە ئەردەن و توركیاو دەوڵەتە دراوسێكانی دیكە، زۆرینەی ئەو خەڵكانەی لە نەهامەتیدان، شیعە نین، بەڵكو سوننەن. كەواتە تاوەكو ئەم ناڕازیی بوونەی سوننەكان بەردەوام بێت، ئەوا پشتیوانی داعش دەكەن، ئەگەرچی لەگەڵیشیدا نەبن، چونكە پێیانوایە شەڕ لەگەڵ حكومەتی شیعەی عێراق و حكومەتی شیعەی عەلەوی لە سووریاو دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكەدا دەكات. كەواتە تاوەكو ئێران و ئەمریكا پشتیوانی حكومەتەكە بكەن، بەتایبەتی لە عێراقدا، كە لێرەدا بەرژەوەندی و دەستڕۆیشتویی ئێران و ئەمریكا هاوشێوەیە، بەڵام لە سووریادا جیاوازە. بۆیە تاوەكو داینامیكیەتی سوننەو شیعە بەردەوام بێت، ئەوا باوەڕم وا نییە چارەسەرێكی كورتخایەن لە ئارادابێت. بارودۆخەكەش لە مانگ و ساڵەكانی داهاتوودا خراپتر دەبێت، ئەگەر كێشە ڕاستەقینەو پرسە ڕاستەقینەكە چارەسەر نەكرێت، كە ئەویش ناڕازیبوونی سوننەكانە.
* لە نێو ئەو گۆڕانكارییانە چاوەڕوان دەكرێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕووبدەن، كۆمەڵێك پرۆژە هەیە، چۆن ڕۆژئاوا دەتوانێت هاوسەنگی نێوان ئەو پرۆە جیاوازانە ڕابگرێت؟
- پێموا نییە رۆژئاوا بتوانێت ئەو كارە بكات، ئەوە كاری خەڵكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، كاری توركیا و سعودیەو قەتەرو ئیمارات و میسرە، كە ئێستاش میسر گرفتارەو كێشەی خۆی هەیە لە بارەی محەمەد مورسی و حوكمی لە سێدارەدانی، هەرچەندە ئەمە مەسەلەیەكی دیكەیە. كەواتە دەبێت لەم ڕووەوە سعودیەو ئیمارات و قەتەرو كوەیت و توركیا بگەنە كۆدەنگییەكی ئیقلیمی. ئەوەی پێوەندی بە ئێرانەوە هەبێت، ئەوا دەستێوەردان دەكات، بەڵام سەرجەم وڵاتانی دیكەش دەستێوەردان دەكەن. سعودیە دەستێوەردان دەكات و توركیا دەستێوەردان دەكات و سەرجەم ئەو وڵاتانە ئەجێندای خۆیان پیادە دەكەن، كە بە جۆرێك لە جۆرەكان ئەجێنداكانیان ناكۆكن بە یەك، كەواتە یەكێتییەك نییە لە نێو ئەم حكومەتانەی ناوچەكە. باوەڕیشم وا نییە چارەسەرێكی دەرەكی هەبێت، یەكێتی ئەوروپا ناتوانێت كێشەكانیان بۆ چارەسەر بكات، ئەمریكاش ناتوانێت كێشەكانیان بۆ چارەسەر بكات، دەكرێت ئەمریكا بەردەوام بێت لەسەر گورزە ئاسمانییەكانی لە دژی داعش.
* كورد بە ناچاری كەوتۆتە بەر بەرداشی شەڕی تایفەگەری. پرسیارەكە ئەوەیە بارودۆخی كورد لەم دۆخە دژوارەدا چی دەبێت؟
- دۆخی كورد جێی داخەوە، ئەوان لەو نێوەندەدا گرفتار بوون و لەلایەن حكومەتەكانی عێراق و سووریا و و ئێران و توركیاوە پشتیوانی ناكرێن، هەروەها كوردی عێراق و كوردی سووریا و كوردی توركیا و كوردی ئێران هەن كە بەسەر ئەم چوار وڵاتەدا دابەش بوون. لەبەر ئەوە هەر كەسێكی دیكە لە جێی كورد بووایە، خوازیاری خۆبەڕێوەبەری دەبێت، كە ئێستا لەم وڵاتانەدا ئەمە ڕوونادات. لە ڕاستیدا ئەمە تەنيا بەسەر كوردەكاندا جێبەجێ نابێت، بەڵكو فەلەستینیەكانیش بەم شێوەیە گرفتار بوون، كەواتە كەسانێك هەن كە بوونەتە قوربانی و كەس بایەخ بە كێشەی كوردو كێشەی فەلەستین نادات، پێمان خۆش بێت، یان نا، ئەمە بەرەو خراپتر دەچێت. بۆیە دەبێت ئەم خەڵكانە ڕێگەی خۆیان بدۆزنەوە لەو كێشەی ئاڵۆزەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕووبەڕووی بوونەتەوە.
* كورد خوازیاری سەربەخۆییەو پێیانوایە هەلومەرجێكی لەبار هاتۆتەپێشەوە. بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییەو چۆن لە پرسی سەربەخۆیی كوردستان دەڕوانن؟
- كێشەی جیاواز هەن، ئێوە باسی ئاوارەكانتان كرد، خەڵكانێكی زۆر بوونەتە پەنابەر، ڕاستە ئەوان دەچنە وڵاتێكەوە كە شەڕی تێدا نییە، بەڵام زۆرێك لەو پەنابەرانە هێشتا پشتیوانی داعش دەكەن، لەبەر ئەوەی پێیانوایە داعش كارێك بۆ سوننەكان دەكات، بۆیە زۆرێكیان هاوسۆزن لەگەڵ داعشدا، نەك لەبەرئەوەی كارەكانی داعشیان پێ باشە، بەڵكو لەبەر ئەوەی داعش زیان بە حكومەتی عێراقی و حكومەتی سووری دەگەیەنێت. ئەوە كێشەیەك. كێشەیەكی دیكە بریتیە لە پرسی كورد لە نێو هەموو ئەو پشێوییەی لە ئارادایە، لە نێو كورددا پیاوان و ئافرەتان ڕووبەڕووی كوشتن دەبنەوە بەهۆی ئەو شەڕانەی لەسەر سنوورەكان ڕوودەدەن، ئیتر لە سووریا بێت، یان لە عێراق، یان توركیا و ئێران، لەبەر ئەوەی ئەم دەوڵەتە دراوسێیانە بوار بە گواستنەوەی چەك و هاتوچۆكردنی خەڵك دەدەن، كەواتە ئێش و ئازاری ئەوان بەردەوامە، بۆ نموونە ئەگەر بچیتە ناوچەی نێوان پاكستان و ئەفغانستان ئەوا خەڵكانی بەلووچ و پەشتوو دەبنە قوربانی، لەبەر ئەوەی لە سەر هێڵی پێشەوەی شەڕەكەن، هەمیشە ئەمانە ڕوودەدەن لەسەر ناوچە سنوورییەكان. بە جۆرێك لە جۆرەكان ئەمە چارەنووسی كورد بووە، كورد مێژوویەكە تووشی ئێش و ئازار بوون، ئێستاش ئازارەكانیان بەردەوامەو دڵنیام لە ئایندەشدا بەردەوام دەبێت، ئەگەر هاتوو كێشەكە چارەسەر نەكرا لەلایەن دەوڵەتانی دراوسێ و هێزە دەرەكییەكانەوە، وەك نەتەوە یەكگرتووەكان، ئەوا، بە داخەوە، قوربانیدانیان بەردەوام دەبێت.