وەزیرە كوردەكان لە حكومەتی بەغدا دەست بەكاربوون، دوای ئەوەش خەڵك چاوەڕێی ئەوە بوون پێش هەمووشت پرسی مووچە و بودجە چارەسەر بكرێت، ئەمە بێجگە لەوەی بڕیارە لە ئایندەیەكی نزیكدا شاندی هەرێمی كوردستان بۆ دانوستاندن لەسەر كێشەكانی نێوان هەردوولا بچێتە بەغدا، لەمەش زیاتر حكومەتی هەرێمی كوردستان پڕۆژە یاسایەكی گەڵاڵە كردووە بۆ ئەوەی بە وەرگرتنی قەرزی نێودەوڵەتی پرۆژەكانی هەرێمی كوردستان درێژەی پێبدرێ، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسانە ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

یاسایەك ئامادەكراوە بۆ قەرزی نێودەوڵەتی و
چاوەڕێ دەكەین پەرلەمان پەسەندی بكات


*لەم بارودۆخەی ئێستای هەرێمی كوردستان، چۆن سەیری ئەو كێشانەی نێوان هەولێر و بەغدا دەكەن و تا چەند لە چارەسەری كێشەكان نزیك بوونەتەوە؟
- لە سەرەتای ساڵی 2014 ئەو بڕیارەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق دای بۆ بڕینی بودجە و مووچەی هەرێمی كوردستان، بڕیارێكی نادروست و هەروەها پێشێلكردنی دەستوور و یاساكانی عێراق بوو، ئەو بڕیارە جۆرێك لە قەیرانی ئابووری لە كوردستان دروستكرد و كێشەكانی نێوان هەولێر و بەغداشی زیاتر كرد، بەغدا قەناعەتیان وابوو كە بە بڕینی بودجە و مووچە خەڵكی كوردستان دێنە سەر شەقام و دژی حكومەتی هەرێم هەڵدەستن، بەڵام خۆشبەختانە حیساباتی بەغدا هەمووی بە هەڵە دەرچوو، چونكە خەڵكی هەرێم ئەو كات و ئێستاش زۆر خۆڕاگرترن لەوەی ئەوان بیریان لێدەكردەوە، راستە مووچەخۆران و بەڵێندەران و بازاڕەكان دووچاری كێشەی دارایی بوون، بەڵام جێی شانازییە كە ئەو خەڵكە خۆڕاگربوون و خۆیان بە خاوەنی حكومەتەكە زانیوە و نەچوونەتە ژێرباری ئەو پیلانەی كە وا داڕێژرابوو چۆك بە هەرێم دابدەن و ملكەچی بەغدای بكەن، لەگەڵ ئەوەشدا وایكرد كە حكومەتی هەرێم زیاتر هەست بە نەهامەتیی خەڵكەكە بكات و هەوڵ بدات مووچەی مانگانەیان بۆ دابین بكات، دواكەوتن هەیە، بەڵام هەر دەدرێت و لە ئێستاشدا وا مووچەی مانگی هەشت كۆتایی دێت و مووچەی مانگی ئەیلول دەست پێ دەكات و تا كۆتایی ساڵ ئەو كێشەیە بەكۆتا دێت.
* باستان لە مووچەی فەرمانبەران كرد، پێشتر دەگوترا كە بە گەڕانەوەی وەزیرە كوردەكان بۆ بەغدا مووچە دەنێردرێت، بەڵام ئەمەمان نەدی، هۆكارەكەی چییە، لە كاتێكدا جێگری سەرۆك وەزیران و وەزیرە كوردەكانیش دەست بەكاربوون؟
- ئەوەی باستان كرد، تەنیا لەلایەن میدیاكانەوە خراوەتەڕوو، نە هەولێر و نە بەغداش نەیانگوتووەو كە دكتۆر عەبادی، یان وەزیرە كوردەكان دەست بەكاربن، مووچە دەنێردرێت، ئەمە مەرج نییە بۆ بەشداریكردنمان لە حكومەت، بەڵكو سێ مانگ مۆڵەتمان داوەتە بەغدا بۆ ئەوەی چارەسەر بۆ كێشەكان بدۆزێتەوە، ئێستاش كە حكومەتی بەغدا بە پێنج وەزیری كورد و هەروەها هەردوو وەزیری بەرگری و ناوخۆ دەست بەكاربوون، چاوەڕوان دەكرێت لە ماوەی ئەو سێ مانگەدا گفتوگۆكان دەست پێبكەن و رێگەچارە بۆ كێشەكانی نێوان بەغدا و هەرێم دەستنیشان بكرێت و نیازپاكیی بەغدا پیشان بدرێت بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانەی كە لە تواناو دەسەڵاتی بەغدادا هەیە، بۆ ئەم مەبەستەش بەم نزیكانە شاندی هەرێمی كوردستان دەچێتە بەغدا.
* ئەو شاندەی دەچێتە بەغدا بۆ چارەسەری بودجەو مووچە دەچێت، یان بودجەو مووچەكە پێش ئەم سەردانە دەنێردرێت، یاخود دوای سەردانەكە و ئینجا چارەسەری كێشەكانی دیكەش قسەو باسی لەسەر دەكرێت؟
- كێشەكانی نێوان بەغدا و هەولێر، یاسای نەوت و غاز، یان پێشمەرگەو هەناردەكردنی نەوت و ماددەی 140 بووە كە بابەتی چارەنووسسازن، هیچ كاتێك بابەتی مووچەو بودجە كێشە نەبووە كە پێشتر ببێتە بابەت بۆ دانوستاندن، ئێستا باس لەوە دەكرێت كە بەغدا خۆی دووچاری قەیرانی دارایی بۆتەوە، من نازانم ئەمە تاچەند راستە و ناتوانم هیچی لەبارەوە بڵێم، بەڵام ئەو وەزیرە بەڕێزانەی چوونەتەوە بەغدا قسەیان لەگەڵ كابینەكە كردووە كە بیر لە چارەسەركردنی كێشەی بودجە و مووچە بكرێتەوە، بەڵام ئەوەی شاندی هەرێم قسەی لەسەر دەكات، بابەتی چارەنووسسازن، هەر چەندە مووچە و بودجەش بابەتی گرنگن كە دەبێ قسەیان لەسەر بكرێت.
* دوای ئەوەی هەشت مانگە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بڕاوە، دوا جار حكومەتی هەرێم بڕیاری دا قەرز لە دەرەوە وەربگرێت بۆ ئەم مەبەستەش لیژنەی باڵا پێكهاتووە، دەتوانین وردەكاریی ئەم قەرزە بزانین، لە رووی چۆنێتیی وەرگرتن و بڕی قەرزەكە و بۆ چ مەبەستێك وەردەگیرێت؟
- رەنگە لای هەندێك سەیر بێت چۆن حكومەت قەرز دەكات كە خۆی مووچە بە خەڵك دەدات، لە هەموو وڵاتان تەنانەت لە وڵاتانی پێشكەوتووی ئابووریش كە بودجە بۆ مووچە و بەكارخستن دادەنرێت، ناكرێ حكومەت بۆ پڕۆژە ستراتیژییەكان، یان ژێرخانییەكان لە مووچە كەم بكاتەوە، بەڵكو دەبێ قەرز وەربگرێت، هەرێمی كوردستانیش كە بۆ چەندین ساڵە لە ئاوەدانكردنەوەو پێشكەوتن بێبەش بووە، ئەوەی كە لە دەساڵی رابردوو كراوە بەو توانا سنووردارە كراوە، چونكە هیچ ژێرخانێكی نەبووە، بۆ نموونە بۆ پێنج ساڵی داهاتوو 30 ملیار دۆلاری پێویستە بۆ گەیاندنی ژێرخان و سەرخان بە ئاستێكی نێودەوڵەتی لە بواری پەروەردەو خوێندنی باڵاو تەندروستی و هەموو كەرتەكان، ئەوەی كە هەیە لە 70%ی دەدرێتە مووچە، بۆیە وەرگرتنی قەرز كارێكی رەوایە بەپێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان و ئەو بانك و ناوەندە داراییانەی كە قەرز دەدەن لەسەر بنەما و یاسای نێودەوڵەتی مامەڵە دەكەن، بۆ ئەم مەبەستەش پڕۆژەیاسایەك لە ئەنجومەنی وەزیران ئامادە كراوە، تاكو بدرێتە پەرلەمانی كوردستان بۆ ئەوەی بە یاسا پشتگیری لەم پڕۆژەیە بكرێت، بەم قەرزەش دەكرێت هەندێ پڕۆژەی خزمەتگوزاری و شتی دیكە لە هەرێم جێبەجێ بكرێت، نەك بۆ مووچە، چونكە ناكرێ بۆ مووچە قەرز وەربگرین، بەڵكو ئەمە بە رێگەی دیكە و بە رێككەوتن لەگەڵ بەغدا چارەسەر دەكرێت.
* باستان لەوە كردووە كە تا كۆتایی ئەمساڵ دەكرێت نزیكەی 450 هەزار بەرمیل رۆژانە هەناردە بكرێت، ئایا ئەو خەمڵاندنەی ئێوە كە دوو مانگمان ماوە بۆ كۆتایی ساڵ كە دەستتان پێكردووە ئایا وەك خۆی دەڕوات؟
- هەندێ جار دەكرێ سیاسەتێك دابڕێژیت لەسەر ئەرزی واقیع، چ سیاسەتی دارایی، یان سیاسەتی دیكە، بەڵام لە كۆتاییدا تووشی حاڵەتێكی كتوپڕ دەبیت، وەكو شەڕی داعش كە كەس چاوەڕوانی نەدەكرد، بەو شێوەیە رووبدات و رۆژانە خەرجییەكی زۆر بكەوێتە ئەستۆی حكومەت، ملیۆنێك و نیو ئاوارە و پەناهەندە لە هەرێمی كوردستان هەن كە زۆربەی خەرجییەكانیان لەسەر حكومەتی هەرێمە، لە كاتێكدا كە حكومەت خۆی كێشەی هەیە لە پێدانی مووچە و جێبەجێكردنی پڕۆژەكان، رەنگە دووچاری هەندێ كارەساتی سرووشتیش ببینەوە، كە كێشەی زیاترمان بۆ دروست دەكات، بەڵام ئەگەر تا كۆتایی ئەمساڵ ئەم رێژەیەی كە لە 400 هەزار بەرمیل زیاترە هەناردە بكرێت، رەنگە زۆر كێشەمان بۆ چارەسەر بكات.