تۆماس دۆنلی گەورە تۆژەر لە ئامۆژگای (ئەمریكان ئەنتەرپرایس) و بەڕێوەبەری سەنتەری (مارلین وێر)ـە بۆ دیراساتی ئاسایش لە ئامۆژگای ناوبراو، هەروەها بەڕێوەبەری ستافی سیاسەتی لیژنەی سەربازی كۆنگرێس بووە، ماوەیەكیش ئەندامی لیژنەی بەدواداچوونی پەیوەندییە ئابووری و ئاسایشییەكانی نێوان ئەمریكا و چین بووە. سەرنووسەری گۆڤاری (ئارمید فۆرس) و (ئارمی تایمز) و (ئارمی نیوز) بووە، بۆ قسەكردن لەسەر ستراتیژیەتی ئەمریكا لە شەڕی داعش و هەڵوێستە جیاوازەكانی ناو هاوپەیمانییەكە و بەشداریی زەمینیی ئەمریكا لەم شەڕە، ئەم وتووێژەمان لەگەڵی ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* دیارە سەرۆك ئۆباما لە پەیامی خۆیدا سەبارەت بە شەڕی تیرۆریستانی داعش ئامانجی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بە تێكشكانی داعش ناوزەد دەكرد، بەڵام هەتا ئێستا هەوڵەكان بەو ئاراستەیە نابینین كە ئەو ئامانجە بەدی بهێنێت، ئایا پێویستە لەم پرۆسەیەدا چیتر بكرێت بۆ ئەوەی ئەم ئامانجە بێتەدی؟
- بە راشكاوی تێكشكانی تیرۆریستانی داعش، پێویستی بە ژمارەیەكی بەرچاوی هێزە زەمینیەكانی ئەمریكا هەیە، لەبەر ئەوەی دەبێت هێزەكانی ئەمریكا ببنە تەوەری سەرەكیی شەڕەكە و هێزە زەمینییەكانی هاوپەیمانی بە دەوریدا رێكبخرێن، تەنانەت ئەگەر ئەو هێزانەش بەرەنگاری داعش ببنەوە، ئەوا توانای ئەوەیان نابێت كە هێزی زەمینی پێویست بۆ بەزاندن و تێكشكاندنی سەربازییانەی هێزەكانی داعش بڵاوبكەنەوە. بۆیە دروستكردنی ئەم هێزە بە پێویست دەزانم، بە بێ ئەم هێزە هەتا ئەگەر هێرشە ئاسمانییەكانیش بەتەواوی چڕ بكەینەوە، ناتوانێت شەڕەكە یەكلایی بكاتەوە. پرسە هەستیارەكە لەم هاوكێشەیەدا ئەوەیە: ئایا رۆڵی سوپای توركیا چی دەبێت لەم رووداوەدا، لە كاتێكدا ئەگەر هاتوو ئەمریكا بڕیاری دا هێزێكی زەمینی گەورە بنێرێت؟ پێموایە ئەوە بەڕاستی بیركردنەوەی ئەنقەرە دەگۆڕێت، من دەقاودەق نازانم بە چ شێوەیەك دەبێت، دەكرێت ئیجابی بێت و دەكرێت سلبی بێت. بەڵام بەدڵنیاییەوە ئەوە فاكتەرێكی گەورە دەبێت. پرسیارەكە بەلای ئەمریكاشەوە لە پەیوەندی بە ستراتیژیەتەكەوە لە چوارچێوەی سنوورەكانی عێراقدا تەواو روونە، بەڵام ئەگەر باس لە ئۆپەراسیۆنەكانی ناو خاكی سووریا بكەین، كەمتر لە رووی سەربازییەوە و پتر لە رووی سیاسییەوە ئاڵۆز و نادیارە.
* ئایا هەست ناكەی ئەمجارەش هەڵوێستی توركیا بە دڵی ئەمریكا و هاوپەیمانان نەبێت؟ واتە ئەگەر توركیا لەسەر ئەم سیاسەتەی ئێستای سوور بێت، كێشە بۆ ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دروست ناكات؟
- بەدڵنیاییەوە ئەگەر توركیا هەڵوێستی ئێستای نەگۆڕێت دەبێتە كێشە بۆ ئەمریكا و بۆ هاوپەیمانانی ناتۆش، بەڵام بە زۆری بۆ توركیا مایەی كێشە دەبێت. بوونی ستراتیژیەتی دژبەیەك یاخود سیاسەتی دژبەیەك دەرئەنجامی تموحەكانی توركیا و بە تایبەتی بەڕێز ئەردۆغانە، ئەویش بە شێوەیەكی بەرفراوانتر پەیوەندی بە مامەڵەكردنیەوە لەگەڵ كوردی ناو توركیادا هەیە. من ئەوەندە شارەزاییم نییە بۆ ئەوەی بزانم كە دەقاودەق پەیوەندی نێوان پەیەدە و پەكەكە چییە، بەڵام ئاشكرایە هەندێ پەیوەندی هەیە و بەدڵنیاییەوە لە هزری ئەردۆغاندا ئەو پەیوەندییە هەست پێكراوە، كەواتە خۆی خستۆتە هەڵوێستێكەوە كە كاریگەرترە لە لایەنی دژ بە داعش و لە ئێستادا بۆتە كێشە بۆی. هەروەها ئەو زۆر پەرۆشە بۆ لابردنی رژێمەكەی ئەسەد، بەڵام نەیتوانیوە تا ئێستا قەناعەت بە ئەمریكا بكات كە خۆی بەو مەسەلەیەوە پابەند بكات، ئەگەرچی سەرۆك ئۆباما رایگەیاندووە كە دەبێت ئەسەد بڕوات، كەسیش نایەوێت توركیا باڵادەست بێت بەسەر ناوچەكەدا، نە عەرەب دەیەوێت و نە كورد دەیەوێت، ئەگەری زیاترە ئێرانیش ئەوەی نەوێت. كەواتە ئەردۆغان تموحی هەبووە و شكستی هێناوە لە هێنانەدی تموحەكەی، رەنگە رێگەیەكیش نەبێت بۆ هێنانەدییان، لاوازیەكەشی ئاشكرایە لە سیاسەتە پێكناكۆكەیدا. دووبارەی دەكەمەوە زەحمەتە بزانین توركیا چی دەكات، بەڵام بارودۆخەكە بەم چەشنەی ئێستا كە رۆیشتووە بەردەوام نابێت. هەروەها ئێستا لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر لە نێوان (ئیسڕائیل و سعودیە و میسر)دا كێشەی یەكەم بۆتە ئیخوان موسلمین و ئێران و داردەستەكانی. هیچ لایەكیشیان دەستكەوتێكی راستەوخۆی نییە لە شەڕی سووریا، یان لە گۆڕەپانی شەڕی عێراقدا، جگە لەوەی داعش لە باشووری سووریا پێشڕەوی دەكات.
* ئەگەر هەر سەبارەت بە هەڵوێستی توركیا قسەبكەین، دیارە سەرەتا دەنگۆیەك هەبوو كە توركیا بوار دەدات فڕۆكەكانی ئەمریكا بنكەی ئەنجەرلیك بەكاربهێنێت، بەڵام پاشان رەتكرایەوە، ئایا دەكرێت ئەم بنكەیە بكرێتەوە و تاچەند كردنەوەی ئەو بنكەیە بۆ كورد و ئەمریكا گرنگە؟
- كردنەوەی بنكەی ئەنجەرلیك بۆ هەردوو لامان (كورد و ئەمریكا) گرنگە، هەروەها گرنگە كە دامەزراوەی ئەمریكیی دیكەش بە تایبەتی لە عێراق بكرێتەوە. بەلای منەوە گونجاوە كە لە قۆناغێكدا لە داهاتوو پەیوەندییەك هەبێت لە نێوان سوپای عێراق و ئەمریكا. پێموایە كارێكی ژیرانەیە بۆ كورد و ئەمریكا نەك تەنها سەرباز لە هەولێر و دەوروبەری هەبێت، بەڵكو هەوڵ بدرێت بارگرژی لە نێوان كورد و عەرەبەكانی عێراقدا كەم بكرێتەوە. هەروەها پێویستە كاربكرێت بۆ ئەوەی سوننەكان لەلایەن حكومەتی شیعەوە رووبەڕووی سەركوتكاری و ستەمكاری و تەنگپێهەڵچنین نەبنەوە. گەرچی تەنها كوردی عێراق نزیكترین هاوپەیمانی ئەمریكا بوون بۆ چەند دەیەیەك، بەڵام ئەگەر پشت لە عێراق بكەین، ئەوا هەڵە دەبێت، هەروەها بێ ئەندازە زەحمەت دەبێت كە بگەڕێینەوە بۆ دۆخی ساڵانی 2008 و 2009 لە عێراقدا، بەدیلەكەش خراپ دەبێت، ئەگەر بێتو لەوە زیاتر عێراق دابەش بكرێت.
* دەبینین كە تەنانەت هەڕەشەی گەورەی داعشیش نەبۆتە هۆی دروستبوونی بەرەیەكی یەكگرتوو، ئێستاش دیارە كە هێزەكانی پێشمەرگە بە تەنیا رووبەڕووی داعش دەبنەوە و شیعەكان بە تەنیا شەڕ دەكەن و هەروەها سوننەكانیش بە تەنیا شەڕ دەكەن، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن ئەمریكا لە چوارچێوەی یەك وڵاتدا مامەڵە لەگەڵ سێ سوپادا دەكات؟
- دەبێت ئەوە دیاری بكرێت كە ئەركەكە و كارەكە چییە، دەبێت ئەو كارە بكەین. دەبێت ئاسایش و سەلامەتی ئەنبار و ئەو شوێنانەی بزووتنەوەی سەحوەی تێیدا بووە، بپارێزرێت. ئێمە دەبێت بە تایبەتی ئەم كارە بكەین، چونكە بەلای كەمەوە لە ئایندەی نزیكدا هەر حكومەتێكی نیشتمانی پێكدێت، كە شیعەكان دەنگی باڵا دەبن تێیدا، دەبێت ئەو حكومەتە و لایەنەكانی شیعە تێیدا هێوركردنەوە و ئاشتەوایی لەبەرچاو بگرن و بنیاتنانی دەوڵەتیش رەنگدانەوەی راستەقینەی بەرژەوەندییەكانی سەرجەم خەڵك بێت، ئەمەش ژیرانەترین رەوتێكە ئەوان بیگرنەبەر. رەنگە دوای شكستهێنانی حكومەتەكەی مالیكی دووبارە بیر لە ستراتیژیەتەكەیان بكەنەوە لە بەشداریكردن لە حكومەتی نیشتمانیدا، چونكە ئەو ستراتیژیەتە زۆر سەركەوتوو نەبوو. ئەوەش پێویستی بە فشاری ئەمریكا و هاندانی ئەمریكا دەبێت، ئەمەش كاتێكی زۆرتری پێویستە و بەدەستهێنانی ئەو سەركەوتنە پابەندبوونێكی بەرفراوانتری ئەمریكای دەوێت.
* ئێوە ئاگادارن ئەمریكا چەك و كەلوپەلی سەربازی بە سوپای عێراق دا، بەڵام ئەم چەكانە كەوتنە دەستی تیرۆریستانی داعش، ئەمەش مانای ئەوەیە لە عێراقدا سوپایەكی پڕۆفیشناڵی نیشتمانی بوونی نییە، لە ئێستاشدا ئەمریكا سەرقاڵی ئەوەیە هەمان شت دووبارە بكاتەوە، ئایا ئەمە مەترسییەكی دیكە دروست ناكات؟
- من شەخسی خۆم تەفزیڵی ئەوە ناكەم چەكی زۆر پێشكەتوو بدرێتە حكومەتی عێراق، من زۆر دوودڵم لەوەی چەكی پێشكەوتوو (لە رووی جووڵە و بزاوت و هێزی ئاگرینەوە) بدرێت بە هەر حكومەتێكی عێراقی، ئەمە سەددام و تانكەكانی سەددامم بیر دەخاتەوە و هەروەك چۆن سەدام حوسێن ئەو چەكانەی دژی گەلەكەی خۆی بەكار هێنا. بەڵام لەو باوەڕەدا نیم پێشمەرگە چەكی پێبدرێت، تەماعی ئەوەی هەبێت بەغدا داگیر بكات، بەڵام جۆرێك لە ناهاوسەنگی و مەترسی لەسەر یەكپارچەیی عێراق دروست دەبێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا باشترە كە هێزەكانی سوپای ئەمریكا لە شەڕی دژە داعش لە عێراقدا رۆڵی سەرەكی ببینن و داعش تێكبشكێنن، بەڵام گرنگە هەموو هێزەكانی دیكەی عێراق هاوكاری هێزەكانی ئەمریكا بكەن، ئەمەش لە پێناوی ئەوەی شەڕەكە كۆتایی دێت و داعش دەشكێندرێت، ئەمریكا ببێتە میانگیرێكی راستگۆ بۆ گفتوگۆی نێوان ئەو لایەنانەی لە شەڕەكەوە سەرهەڵدەدەن، لەبری ئەوەی لایەنێك، یان پێكهاتەیەك باڵادەست بكات، لەبەر ئەوە دەبێت لەم رووەوە پتر لە سنووری سەربازی بیر بكەینەوە. هەروەك ئێوەش بەڕاستی و دروستی ئاماژەتان پێكرد، پێشمەرگە تەواو بەتوانان لە بەرگریكردن لە خاكی خۆیان، بەڵام مالیكی زۆر پێش دروستبوونی داعش كارێكی كرد سوپای عێراقی تێكبشكێت و نەبێتە هێزێكی نیشتمانی، ئێستاش ئەگەری دروستكردنەوەی سوپایەكی نیشتمانی عێراقی زۆر مژدەبەخش، یان پرشنگدار نییە و ناشكرێت ئەو ماوە زۆر چاوەڕوان بكەین. هەروەها مەسەلەكەش ئەوە نییە كە من بمەوێت بە ئەندازەیەكی زۆر چەكی قورس بدەم بە میلیشیا سوننەكان، من نامەوێت لە دوای كۆتایی هاتنی شەڕی داعش شەڕێكی ناوخۆیی دیكە لە عێراقدا دروست بێت. ئەگەر عێراق بیەوێت وەك دەوڵەتێكی شەرعی كار بكات و نوێنەرایەتی هەموو خەڵكەكەی بكات، ئەوا پێویستی بە هاوكارییەكی زۆری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەمریكا دەبێت. لەبەر ئەوە من لەگەڵ ئەوەدا نیم كە چەك بدرێت بۆ ئەوەی داعش لە ناو ببردرێت، بێ ئەوەی لە عێراقی دوای كۆتاییهاتنی شەڕەكە دڵنیا بین.
* ئەگەر ئیدارەی ئۆباما بڕیار بدات هێزی زەمینی بۆ شەڕكردن لە دژی داعش رەوانە بكات، ئەم بڕیارە لەسەر رای گشتی ئەمریكا چ رەنگدانەوەیەكی دەبێت، بەتایبەتی كە تا ئێستا ئیدارەی ئەمریكا لەو رووەوە دوودڵ بووە و تەنها هێرشی ئاسمانی ئەنجام داوە؟
- پێموایە رای گشتی ئەمریكا پشتیوانی دەكەن، رای گشتی لێرە رەنگدانەوەی دانپێدانانی روو لە زیادە كە ئەمە لە رووی سەربازییەوە كارێكی پێویستە، ئەو ناكۆكییانەی لە راپرسیەكاندا هەیە، وایە كە 55%ی پێیان باش نییە ئەم كارە بكرێت، بە هەمان شێوە زۆرینەی سێ لە سەر چوار باوەڕیان وایە كە روودەدات و ئەمەش لە رووی سەربازییەوە پێویستە، بەڵام ئەمە ئەركێكە ئەمریكا بۆ ئەنجامدانی بەپەرۆش نییە، واتە ئەركێك نییە ئەمریكا خوازیاری ئەوە بێت و ناچار بێت ئەنجامی بدات، بەڵام دان بەوەدا دەنێن كە ئەمە پێویستە.
* دوا وتەت چییە؟
- ئاشكرایە ئەركی یەكەم بریتییە لەوەی رێگە نەدرێت داعش كۆبانێ بگرێت و پێویستە لە چەندین بەرەوە پاشەكشەی پێبكرێ. چونكە چەكدارانی داعش توانایان هەیە لە یەك كاتدا لە چەندین شوێنی سووریا و عێراقدا شەڕ بكەن، كەواتە كاری یەكەم دەبێت بریتی بێت لە راگرتنی پێشڕەوییەكانی داعش. ئەركی دووەم ئەوەیە هێرش بكرێت و داعش لە رووی سەربازییەوە تێكبكشێندرێت، بەڵام لەم كارەدا دەبێت بیر لەوە بكەینەوە كە دوای سەركەوتن چی روودەدات و تەنانەت دەبێت بزانین تەرتیابەتە ئینتیقالییەكەش چی دەبێت، هەروەها نابێت تەنها بیر لە عێراق بكەینەوە، بەڵكو دەبێت بیر لە سووریاش بكەینەوە، ئەمەش كاتێكی زۆری دەوێت و ناكرێت بە یەكجار بكرێت. تاكە دەرئەنجامێكی باش كە بەدی بكەم بریتیە لەوەی كە دووبارە عێراق بنیات بنرێتەوە و ئەمەش كاتێكی زۆر و هەوڵ و كۆششێكی زۆری لەلایەن ئەمریكییەكانەوە پێویستە، ئینجا دەست بكرێت بە كارێكی هاوشێوە لە سووریا، بەڵام سووریایەك كە داردەستی ئێران بێت و لەلایەن رووسیا و چینەوە لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی بپارێزرێت، دەبێتە فاكتەرێكی ناسەقامگیر لە ناوچەكە، چونكە هەمیشە رژێمەكەی ئەسەد بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، لەسەر سنوورەكانی كێشە دروست دەكات، ئەمەش مایەی ئیستفزاز دەبێت بۆ سووریا و بۆ رۆژئاوای سووریا و بۆ كوردەكانی سووریا و بۆ توركەكان، بە هەمان ئەو شێوەیەی كە سەددام حوسێن ئیستفزازی دەكرد، لەبەر ئەوە ئێمە درەنگ، یان زوو رووبەڕووی ئەو كێشەیە دەبینەوە. تاكە چارەسەری درێژخایەن ئەوەیە وەك سەددام حوسێن لە دەسەڵات دوور بخرێتەوە و ئینجا بە جددی سووریا بنیات بنرێتەوە و دڵنیایی بدرێت بە چەندین كەمینە لە وڵاتەكەداو كار بۆ ئەوە بكرێت جیاوازییەكان بە شێوەیەكی سیاسی مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، نەك لە گۆڕەپانی شەڕدا، ئەمانە ئەركی زۆر گەورەن، بەڵام ئێمە بینیمان بەدیلەكە چییە كاتێك ئەمریكا لەم ناوچەیە دوور دەكەوێتەوە، ئەوەش هەڵەیەكی ستراتیژییە، ئێمە لە ماوەی ئەم پێنج ساڵەدا ئەوەمان هەڵوەشاندەوە كە پێشتر لە ماوەی چەندین ساڵدا بەدەستمان هێنا و ئەوەش پێویستی بە نەوەیەكی دیكە هەیە بۆ ئەوەی بارودۆخێكی ئاشتی و سەقامگیر و شەرعی و گەشەكردووی دیموكراتی بە چەشنی بارودۆخی ناوچەكە لە ساڵی 2008 ببینێت.