پڕۆفیسۆر ستیفن زۆنس ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی سانفرانسیسكۆ و رێكخەری پڕۆگرامەكانی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی ناوبراو، هەروەها گەورە شرۆڤەكاری سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە گۆڤاری فۆرین پۆلیس، بۆ قسەكردن لەسەر ستراتیژیەتی تازەی ئیدارەی ئۆباما بەرامبەر شەڕی تیرۆریستانی داعش و رۆڵی هەرێمی كوردستان و هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەم شەڕە جیهانییەدا، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* ستراتیژیەتی نوێی سەرۆك ئۆباما بۆ دژایەتی تیرۆریستانی داعش بریتییە لە هێرشی ئاسمانی، ئایا بە تەنها ئەم ستراتیژە دەبێتە هۆكارێك بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستان؟
- ئەم ستراتیژەی سەرۆك ئۆباما یارمەتیدەر دەبێت لە وەستاندنی پەلكێشانی داعش، بەڵام ئەگەر بتەوێت بە راستی تێكی بشكێنێت، ئەوا دەبێت لە ناوەوەڕا ئەم هەوڵە بدرێت، بۆیە ئەگەر سەیری ئەو ناوچانە بكەین، كە ئێستا داعش داگیری كردوون، دەبینین ئەو ناوچانە خۆیان عەرەبی سوننەن، بۆیە ئەگەر ئامانج ئەوە بێت تیرۆریستان تێكبشكێندرێن، دەبێت لەو ناوچانەوەی كە داعش كونتڕۆڵی كردوون، هێزێك دروستبكرێت، چونكە بۆ نموونە، ئەگەر ئەو شارانە بكرێنە ئامانجی هێرشە ئاسمانییەكان كە داعش كۆنترۆڵی كردوون، نەك هەر تەنها قوربانی مەدەنی لێدەكەوێتەوە، بەڵكو داعش وەك پڕوپاگەندە بەكاری دەهێنێت و وەك بەرگریكار لە موسڵمانان لە دژی ئیمپریالیزمی رۆژئاوا خۆی دەردەخات. بە هەمان شێوە لەبەرامبەر هێزە عێراقییەكاندا بەسەركردایەتی شیعەكان دەیكاتە شەڕێكی مەزهەبگەرا و ئەمەش پەلدەكێشیت بۆ ئەوەی خەڵك لە پێناوی باوەڕە مەزهەبگەراییەكەی شەڕ بكات. لە لایەكی دیكەوە رەنگە لە ناو شیعەكان خەڵكانێك هەبن كە دژی ئەو شیعانەن كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانییان لێ دەكرێت. هەروەها سوننەكانی ناوچەكە كە ئەوانیش لەلایەن داعشەوە سەركوتكراون دەیانەوێ جڵەوی رزگاركردنی شار و ناوچەكانیان بگرنەدەست لە دژی داگیركردنیان لەلایەن هێزەكانی داعشەوە. ئێمە چەند ساڵێك پێش ئێستا بینیمان كە هۆزە عەرەبییە سوننەكان رۆڵێكی گەورەیان بینی لە رزگاركردنی ناوچەكانیان لە دەست ئەلقاعیدە، ئەمەش واتە بەرەنگاری خەڵكەكە بووە هۆكاری تێكشكانی تیرۆریستانی ئەلقاعیدە، بۆ ئێستاش ئەوا رووبەڕووبوونەوەی هێزە ناوخۆییەكان دژی تیرۆریستان و هاوكاری نەكردنیان لەلایەن خەڵكە لۆكاڵەكەوە هۆكاری سەرەكی دەبن لەشەری تێكشكانی تیرۆریستانی داعشدا.
* ئیدارەی ئۆباما مەرجی سەرەكیی بۆ بەغدا پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ و دوورخستنەوەی نوری مالیكی بوو، ئایا ئەم حكومەتە تازەیە بە سەرۆكایەتی د.عەبادی دەتوانێت لە ئاستی ئەو ئەركە بێت و شەڕی تیرۆریستان بكات؟
- دوورخستنەوەی سەرۆك وەزیران مالیكی، یەكەم هەنگاوی گرنگ بوو، بەڵام رەنگە متمانەی سەرۆك ئۆباما بە حكومەتی نوێ پێشوەختە بێت، چونكە دەبێت حكومەتی نوێ خۆی بسەلمێنێت كە حكومەتی هەموو خەڵكە، بۆ ئەوەی خەڵكیش ئامادە بن كاری لەگەڵدا بكەن. ئەمریكا دەتوانێت چەند دەخوازێت چەك و راوێژكار بنێرێت، بەڵام ئەگەر خەڵكی ئامادە نەبن شەڕ بكەن و لە پێناوی حكومەتی خۆیاندا بمرن، ئەوا ناتوانرێت شكست بە داعش بهێنرێت. هۆكاری ئەوەی پێشمەرگە باشتر بووە، ئەوەیە حكومەتی هەرێمی كوردستان میسداقییەتی زیاتری هەیە لە چاوی خەڵكەكەیدا بە بەراورد لەگەڵ حكومەتەكەی بەغدا لە چاوی عەرەبەكانەوە. باوەڕم وایە ئەمە گرنگە. بە بۆچوونی من هەڵەی گەورە كە ئیدارەی ئۆباما كردوویەتی ئەوەیە زیاتر لە 25 ملیار دۆلاری وەك هاوكاری ناردووە بۆ بەغدا، بەبێ ئەوەی مەرجی ئەوە لەسەر حكومەت دابنێت كە گەندەڵی پاك بكاتەوە و رێز لە مافەكانی مرۆڤ و عەرەبی سوننە و كورد بگرێت. لەم هەفتەیەی دواییدا ئەمریكا لەم رووەوە فشاری زیاتری دروستكرد، ئەمەش شتێكی باشە، بەڵام دەبێت فشاری بەهێزتر هەبێت و بەردەوام بێت.
* ئایا چۆن لە پێگەی كورد لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دەڕوانن؟
- ئەم قەیرانە گرنگیی هەرێمی كوردستانی روون كردەوە و ئەوەی سەلماند كە سەرەڕای چەندین كێشە و سەرەڕای هەندێ جیاوازی لەسەر چەند مەسەلەیەك لە نێو كوردەكاندا، بەڵام حكومەتی هەرێمی كوردستان میسداقیەتی زیاتری هەیە و بەهێزترە لە كاردانەوەكانیدا بە بەراورد بە حكومەتەكەی بەغدا. ئەوان گەمەكارێكی سەربەخۆن لە ناوچەكەدا كە دەبێت رێزیان لێ بگیرێت.
* چاوەڕێ دەكرێت لەسەر ئاستی نێودەڵەتی هاوپەیمانییەكی فراوان دژ بە تیرۆریستانی داعش دروست بێت، ئایا پێویستە ئەمجارە هاوپەیمانان چۆن مامەڵە لەگەڵ پرسی تیرۆر بكەن؟
- گرنگترین هۆكار لە تێكشكاندنی داعشدا پێویستە سیاسی بێت، نەك سەربازی. پێویستە گۆڕانكاری سیاسی لە نێوان لایەنەكانی عێراق و سووریادا بێتەدی. بەدڵنیاییەوە رەنگە وڵاتە دەرەكییەكان هەندێ بەشداری بكەن لە بەهێزكردنی دامەزراوە سیاسییەكان و لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكاندا، بەڵام دەبێت سەرەتا و پێش هەر شتێك گۆڕانكارییەكە لە ناو عێراق و سووریاوە سەرچاوە بگرێت. كێشەی تێوەگلانی سەربازی لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ئەوەیە ئەگەرچی رەنگە هەندێ دەستێوەردانی سەربازیی نێودەوڵەتی پێویست بێت بۆ تێكشكاندنی داعش، بەڵام مێژووی ناوچەكە پیشانی داوە كە هێزە دەرەكییەكان بەرژەوەندی خۆیان هەیە، هەروەها لایەنی ستراتیژی و لایەنی ئابووری لە ئارادایە كە لە نەوتدا خۆی دەبینێتەوە. لەم هاوكێشەیەدا من دان بەوەدا دەنێم كە تیرۆریستانی داعش بەهێزن و ئەمەش پێویستی بە هاوكاری دەرەكی هەیە، بەڵام دەبێت هاوكارییەكە بەپێی پێویستی بێت. بۆ ئەوەی داعش هەستی نەتەوەیی و ئایینی بۆ مەرامی خۆی بەكار نەهێنێت و بۆ ئەوەی هێزە دەرەكییەكان كەڵك لە رەوشەكە وەرنەگرن بۆ پەرەپێدانی ئامانجەكانی خۆیان كە خۆی لە سەپاندنی هەژمووندا دەبینێتەوە، ئەوا باوەڕم وایە جیاوازی گەورە لە نێو عەرەبی عێراق و سووریادا بریتی نییە لە جیاوازی نێوان سوننە و عەلەوییەكان، بەڵكو بریتییە لە جیاوازی نێوان تایەفەگەری و ناسیۆنالیستی لە نێو ئەم كۆمەڵگەیانەدا. كەواتە تۆ ناتەوێت هانی ئەو كەسانە بدەیت كە پشتیوانی لە مەیلە تایەفەگەرییەكان دەكەن، هەروەها دەتەوێت پاڵپشتی ئەوە كەسانە بكەیت كە دان بە مافی كەمینەكاندا دەنێن، ئەوانەی دان بەوەدا دەنێن كە پێویستە هەمووان لە ناوچەكەدا مافیان هەبێت و سەركوت نەكرێن، نە لەلایەن كەمینەیەكی تایەفەگەرییەوە، نە لەلایەن هێزێكی دەرەكییەوە.
* لایەنێكی گرنگ لە شەڕی تیرۆریستانی داعش، سووریایە، ئەمریكا نە دەتوانێت هەماهەنگی لەگەڵ ئەسەد بكات، نە لەگەڵ سوپای ئازاد، ئایا بەرەی ئەم شەڕە چی لێ دێت؟
-كێشەی سوپای سووریای ئازاد ئەوەیە لە سەدان میلیشیای سەربەخۆ پێكهاتوون، بێ ئەوەی فەرماندەیەكی مەركەزییان هەبێت. ناردنی چەك بۆ ئەو شەڕكەرانە ئەگەری ئەوەی هەیە سەربكێشێت بۆ كوشتنی زیاتری خەڵك و درێژكردنەوەی شەڕە ناوخۆییە خۆێناوییەكە، نەك دروستكردنی هێزێكی یەكگرتوو كە توانای تێكشكاندنی داعش، یان رژێمەكەی ئەسەدی هەبێت. داعش هەندێ لە چەكەكانی بەهۆی داگیركردنی ئەو پێگانەوە بەدەست هێناوە كە لەلایەن میلیشای سوپای سووریای ئازادەوە كۆنترۆڵ كرابوون و لە هەندێ حاڵەتدا هەندێ لەم گرووپانە بەرەو رادیكاڵییەت چوون لە خەباتیاندا و لە كۆتاییدا چوونە نێو داعشەوە. لەبەر ئەوە مەترسییەكی راستەقینە هەیە لە پشتیوانیكردنی سوپای سووریای ئازاد. ئەگەرچی بە دڵنیاییەوە پێدەچێت بەدیلێكی باشتر بێت، چ لە داعش، یان رژێمی دیمەشق. داعش بۆتە گرووپێكی بەهێز، سەرەڕای ئەوەش كە تا راددەیەك ژمارەیەكی كەمی شەڕكەریان هەیە، بەڵام توانییان سوود لە حوكمڕانی خراپ و سەركوتكاری وەربگرن كە لە لایەن دیمەشق و بەغداوە ئەنجام دەدران. دووبارە لە كۆتاییدا دەبێت بۆ تێكشكاندنی داعش بەلای كەمەوە هێندەی ئەوەی جەخت لەسەر كێشە سەربازی و ستراتیژییەكان دەكرێتەوە، ئەوەندەش جەخت لە سەر كێشەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان بكرێتەوە. بەڵێ راستە هەندێ هێزی سەربازی پێویستە، بەڵام ئەمە تەنها شەڕێكی سەربازی نییە، بەڵكو شەڕی بردنەوەی عەقڵ و دڵی خەڵكەكەیە.
* بە گوێرەی ستراتیژیەتەكە، دەبێت بە تەواوی مەشق و راهێنان بە سوپای عێراق و هێزەكانی پێشمەرگە بكرێ و دژی دەوڵەتی ئیسلامیی داعش پڕچەك بكرێن، ئایا پێتانوایە ئەم هێزانە بە تەنها دەتوانن هاوكێشەكە لەسەر ئەرزی واقیع بگۆڕن؟
- بە باوەڕی من پێشمەرگە سەلماندیان كە تا ئێستا ئەوان باشترین جەنگاوەرن لە ناوچەكەدا، لەبەر ئەوە وەرگرتنی كەل و پەل و زانیاری هەواڵگری و مەشق و راهێنان و پشتیوانی دیكە بۆی هەیە پتر بەهێزیان بكات، پێشمەرگە دەتوانن رێگری لە پەلهاوێشتنی داعش بكەن بۆ هەرێمی كوردستان و ناوچەكە، من نیگەرانم لەبارەی هێنانی هێزی دەرەكییەوە، نیگەرانم لە دەستڕۆیشتووی ئەو هێزانە لە رووی ئەوەی خاوەنی ئامانجی هەژموونگەرایی بەرتەسكن، هەروەها لەبەر ئەوەی بوونی كەسانی بیانی لە ناوچەكەدا كاردانەوە دروست دەكات، كە داعش سوودی لێ وەردەگرێت و خۆیان وا وێنا دەكەن كە لە دژی ئیمپریالیزمی رۆژئاوا بەرگری لە جیهانی ئیسلامی دەكەن.
* دوا وتەتان چییە؟
باوەڕم وایە جارێكی دیكە ئەم قەیرانە ئەوەی بۆ جیهان سەلماند كە كوردستان نەتەوەیەكە كە دەتوانێك كارەكانی راپەڕێنێت، لە نێویاندا بەرگریكردن. ئایا ئەمە بەرەوپێش دەچێت بەرەو سەربەخۆیی؟ دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەمە بووە هۆی ئەوەی زیاتر بەرچاو بێت و جیهانیش زیاتری رێزی لێبگرێت.