پرۆفیسۆر گاریس ستانسقیلد ئوستادی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی ئیكستر لە بەریتانیا و بەڕێوەبەری ئامۆژگای دیراساتی عەرەبی و ئیسلامیە (IAIS)، هەروەها بەڕێوەبەری ئامۆژگای توێژینەوەی ستراتیژی و ئەمنیە(SSI) لە زانكۆی ناوبرا و تۆژەری باڵاشە لە ئامۆژگای رۆیاڵ (RUSI)، پرۆفیسۆر ستانسفیلد لەماوەی 10 ساڵی رابردوو لە توێژینەوەكانیدا جەختی كردۆتە سەر سیاسەتی ئابووری عێراق، هەرێمی كوردستان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها بایەخی بە دینامیكیەتی ئاسایشی كەنداوی داوە. بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای عێراق و دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی لەلایەن داعشەوەو ئاییندەی عێراق و هەرێمی كوردستان، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ پرۆفیسۆر گاریس ستانسفیلد ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* حاڵی حازر دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) بەشێكی زۆری خاكی عێراقی داگیر كردووە و ئەم خاكەشی گرێداوەتەوە بەو ناوچانەوە كە پێشتر لە وڵاتی سوریا داگیری كردبوون، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن جیهان مامەڵە لەگەڵ ئەم دەوڵەتە تیرۆریستیەدا دەكات؟
- ئەمە پرسیارێكی باش و زۆر گرنگە. بە دڵنیاییەوە لە ئێستادا بژاردەیەكی زۆر نییە بۆ ئەوەی هێزە ڕۆژئاواییەكان، یاخود تەنانەت هێزە ئیقلمیەكان بۆ ئەوەی بە ڕاستی لەم ساتەوەختەدا مامەڵە لەگەڵ ئەم دەوڵەتە ئیسلامیە تیرۆریستیە بكەن. كەواتە ئەمە بە ڕاستی مەترسیدارترین ساتەوەختە. لەم كاتەدا پێویستە پێشبینی ئەوە بكەین كە ئەو دەوڵەتە ئیسلامیەی داعش خۆی بچەسپێنێت و خۆی بەهێز بكات.. هەروەها ئەو هەڕەشانەی لە گرووپەكانی دیكەوە سەرچاوە دەگرن. لەبەر ئەوە زۆر زۆر زەحمەتە بۆ هێزە دەرەكیەكان، بۆ هێزە ئیقلیمیەكانیش، نەك هێزە دوورەكان كە بەرەوپێشچوونێك لە بەرامبەر ئەمەدا بەدەست بهێنن. ئەوەی ئێوە دەیڵێن تەواو ڕاستە، ئەمە كێشەیەكی زۆر گەورەیە. لە ڕوانگەی ئەوروپای ڕۆژئاواوە دەوڵەتە ئیسلامیەكەی داعش زۆر نزیكە كە بوونیان هەیە لە سوریا و لە عێراقدا، كە بە ڕاستی لەوێوە ڕێگای هەیە بۆ گەیشتن بە ئەوروپا، ئەمە بە بەراورد بە ئەفغانستان یان پاكستان، ئەمەش مەسەلەیەكە كە نیگەرانیەكی زۆر لە پایتەختەكانی ڕۆژئاوادا دروست دەكات. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەوان كارێكی كەمیان لە دەست دێت لە ئێستادا. چونكە هێزێكی گەورەی سەربازی ڕۆژئاوا لە ناوچەكەدا نییە، جگە لە فڕۆكە هەڵگری ئەمریكی لە كەنداوی فارسی و لە دەریای سپی ناوەڕاستدا، بەڵام ئەوە بەس نییە بۆ وەستاندنی دەوڵەتی ئیسلامی داعش. لەبەر ئەوەی دەوڵەتی ئیسلامی پشتیوانی جەماوەری هەیە لە هەندێ ناوچە عەرەبی سوننەنشینی ناوچەكەدا، لەبەر ئەوە ئەمە زۆر مەترسیدارە و بژاردەگەلێكی زۆریش لە ئارادا نییە بۆ كۆنترۆڵكردنی.
* ئایا دوای ڕاگەیاندنی ئەم دەوڵەتە هێشتا عێراق وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو دەمێنێتەوە؟
- حاڵی حازر عێراق بۆ سێ دەوڵەتی ئەمری واقیع دابەش بووە، ئاشكرایە كوردستان لە ساڵی 1991ـەوە –هەرێمێكی- خۆبەڕێوەبەر و توانیویەتی لە دوای حوزەیرانەوە ئەم خۆبەڕێوەبەریەی بەهێزتر بكات. لە ڕوانگەی پێناسە تەقلیدیەكەی دەوڵەتەوە، ئەوا دەوڵەتە ئیسلامیەكەی داعش خاوەن سەروەریە لەو ناوچەیەدا، یاخود بەرەو ئەوە دەچن ببنە هێزێكی خاوەن سەروەری كە هێزی ناچاركردن بەكار دەهێنن لەوێدا. سروشتی ئەمری واقیعی بارودۆخەكە ئەوەیە كە بەغدا دەسەڵاتی نییە لە باكووردا بەرەو موسڵ، هەروەها دەسەڵاتیشی نییە بەسەر هەرێمی كوردستاندا، كەواتە لە ئێستادا ئێمە سێ دەوڵەتی ئەمری واقیعمان هەیە لە چوارچێوەی عێراقدا. بۆیە زۆر زەحمەتە ئەوە ببینین كە چۆن ئەم سێ دەوڵەتی ئەمری واقیعە دووبارە بە ئاشتیانە یان لە ڕێی هێزەوە یەكبگرنەوە. پێموایە ڕێساكانی گەمە سیاسییەكە لە عێراقدا و لە پێش داگیركردنی موسڵەوە هەرچیەك بوبێتن، ئەوا ئێستا جیاوازن، سیاسییەكانی عێراقش درك بەم واقیعە دەكەن و پێموایە سەرۆك بارزانی یەكەم كەس بوو كە دركی پێكرد، پێموایە ئێستا سیاسییەكانی ڕۆژئاواش درك بەوە دەكەن كە پێویستە لە ڕێسا نوێیەكانی گەمە سیاسییەكە تێبگەن.
* سەرۆك بارزانی سەردانی توركیای كرد و چاوی بە سەرۆكی توركیا، عەبدوڵا گویل و سەرۆك وەزیران ڕەجەب تەیب ئەردۆغان كەوت، ئەم سەردانەش لایەن و دەرئەنجامی گرنگی هەبوو، ئایا خوێندنەوە و لێكدانەوەی ئێوە بۆ ئەم سەردانە چییە؟
- ئەوە نیشانەی بەهێزی پێوەندی نێوان بارزانی و ئەردۆغان بوو، لە نێوان ئەنقەرە و هەولێر. بە دڵنیاییەوە ئەمە ساتەوەختێكی هەستیارە و بە دڵنیاییەوە هەردوو سەركردە تەواو هۆشیارن بەوەی چۆن لە كردەوەكانی ئەوان دەڕوانرێت لە ناوخۆ و هەروەها لەلایەن دراوسێكانیشەوە. ئەمە ڕەنگدانەوەی ڕاستی ئەو پێوەندیانەی نێوانیانە كە بۆ چەندین ساڵە گەشە دەكات، كە پێموایە بەهۆی ڕووداوەكانی حوزەیرانی ئەم ساڵەوە ڕەوتێكی خێراتری وەرگرت. ئەگەر كوردستان بیەوێت قەوارەیەكی پتر سەربەخۆ بەدەست بهێنێت، ئەوا دەبێت لە ڕووی ئابووریەوە سەربەخۆ بێت لە بەغدا و ڕەنگە سەربەخۆش بێت لە ڕووی سیاسییشەوە، ئەوەش پێویست بەوە دەكات كە پێوەندی زۆر بەهێزی هەبێت لەگەڵ توركیادا، پێوەندی سیاسی بەهێز و پێوەندی بەهێزی ئەوتۆ كە بتوانێت لە ئاییندەدا بڕێكی زۆر نەوت و غاز هەناردە بكات. دەبێت ئەوەش بە خێرایی ڕووبدات، بۆ ئەوەی كوردستان داهاتی دەست بكەوێت، ئەوا دەبێت هەناردەی نەوت بۆ سێ هێندە زیاد بكات، ئەوەش پێویست بەوە دەكات ئەنقەرە و هەولێر پێوەندی زۆر بەهێزیان هەبێت، ڕێككەوتنێكی زۆریان هەبێت، بۆ ئەوەی متمانە هەبێت و هەروەها بەڵگەنامەی یاسایی پابەندكاریش هەبێت. لەبەر ئەوە مایەی سەرسوڕمان نییە كە بارزانی لە ئەنقەرە بێت لەگەڵ ئەرۆدغاندا، تەنانەت ئەگەر ساتەوەختێكی هەستیاریش بێت.
* حاڵی حازر هەرێمی كوردستان سنوری نەماوە لەگەڵ عێراقدا، بەڵكو نزیكەی 1000 كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ داعشدا هەیە، ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی كوردستان توركیا لە دەوڵەتەكەی داعش جیابكاتەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ ڕاددەیەك توركیا ئامادەیە هاوكاری كوردستان بكات بۆ ئەوەی تیرۆر نەگاتە سنورەكانی؟
- من دڵنیام كە بیرۆكەی بوونی هەرێمی كوردستان وەك بەربەستێك لەبەردەم دەوڵەتی ئیسلامیدا، بیرۆكەیەكی سەرنجڕاكێشە، ئەمەش پێویست بەوە دەكات پێشمەرگە، سوپای كوردستان، بتوانن بەرگری لە كوردستان بكەن لە بەرامبەر پێشڕەوی داعشدا. ئەگەرچی ڕەنگە پێشمەرگە پێویستی بە سیستمی دیكە هەبێت، بەڵام رەنگە بەو چەكانەی كە هەیانە بەس بێت بۆ ئەوەی ڕووبەڕووی كێشەكە ببنەوە. لەلایەكی دیكەوە لەم ساتەوەختەدا پێدەچێت كوردستان ڕووبەڕووی هەڕەشەیەكی سنوردار ببێتەوە لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامیەوە، كە پێناچێت ئەوان زۆر پەرۆش بن بۆ پێشڕەویكردن بەرەو دهۆك یان هەولێر یان سلێمانی. بەڵام ڕەنگە گرووپی دیكە هەبن، وەك گرووپی ئەنسار ئەل ئیسلام كە ڕەنگە بیانەوێت ئەو كارە بكەن، ئەویش هۆكاری ناوخۆیی لە پشتە. بەڵام پێموانیە تا ئێستا هەڕەشەی ئەمنی لە ئاست كوردستان زۆر گەورە بێت كە پێویستی بە پشتیوانیەكی گەورەی دەرەكی بكات لەلایەن توركیاوە. من ناڵێم ئەوە هەرگیز ڕوونادات، ئێستا هەولێر كۆنفدراسیۆنێكی گرنگە بۆ ئەنقەرە، و دڵنیابوون لە بەردەوامی هەولێر یان هەرێمی كوردستان بەشێكی سەرەكی مامەڵەكردنی توركیایە لەگەڵ ناوچەكە و لەگەڵ عێراقدا، بەڵێ ئیعتیباراتی ئەمنی زۆر زۆر گرنگە.
* ئێمە دەزانین كە دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام (داعش) چەكێكی زۆر و چەكێكی پێشكەوتووی دەست كەوتووە بەهۆی هەرەسهێنانی سوپای عێراقەوە، ئێستاش پرسیارەكە ئەوەیە بێ سەربەخۆیی كوردستان و بێ هاوكاری پێشمەرگە لە ڕووی سەربازی و لە ڕووی دابینكردنی چەكەوە، چۆن دەكرێت پێشمەرگە بەرگری لە بەرامبەر داعش بكات؟
- بۆی هەیە پێشمەرگە ڕووبەڕووی گرفت ببێتەوە، چونكە هەروەك ئێوە ئاماژەتان پێكرد داعش بڕێكی زۆری چەكی ئەمریكیان كەوتۆتە دەست، بەڵام لە بەرامبەردا كەل و پەل و چەكی پێشمەرگەش زۆر خراپ نییە، هەروەها یەدەگێكی زۆری چەك و تەقەمەنیان هەیە. پێموانیە هێزی پێشمەرگە ئەو كێشەیەی هەبێت كە هێزە ئەمنیەكانی عێراق هەیانە. لەمەش زیاتر پێشمەرگە زۆر جیاوازە لەوە، ئەوا هێزێكی شەڕكەری جیاوازیان دروست كرد. ئەوان بەرگری لە وڵاتەكەیان دەكەن و دەزانن لە شارەكانی پشتەوەیان خێزان و هاوڕێكانیان لەوێیە. كەواتە پێشمەرگە سوپایەكی جیاوازە. ڕاستە ئێستا داعش چەكێكی زۆر گرنگی لە دەست دایە، بەڵام كێشەی داعش ئەوەیە كە سەرەڕای ئەوەی ئەو چەكانەیان هەیە.... ئەوا هێشتا پێویستیان بەوەیە چاكیان بكەنەوە بە شێوەیەكی وا كە ئامادەی بكەن بۆ ئەوەی بەكاریان بهێنن، هەروەها پێویستە سووتەمەنیان بۆ دابین بكەن، چونكە ئەو چەك و كەلوپەلانەی سوپای عێراق بۆ داعشی بەجێهێشتووە، كەل و پەلی گەورەن و پێویستیان بە سووتەمەنیەكی زۆر هەیە كە كوالیتیان بەرز بێت، داعش دووچاری گرفت دەبێت لە پەیداكردنی ئەو بڕە زۆرەی سووتەمەنی بەو كوالیتیە بەرزە. كەواتە بەدەستهێنانی ئەو چەكانە بە مانای ئەوە نایەت كە ئەوان دەتوانن بەكاریان بهێنن، یاخود بۆ ماوەیەكی دوورودێژ بەكاریان بهێنن.
* بەهۆی فرۆشتنی نەوت بە ڕێگەی قاچاخەوە داعش داهاتێكی زۆر دەست كەوتووە، واتە ئێستا ئابووریەكی باش و چەكی باشی هەیە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ ڕاددەیەك شەڕكردن لەگەڵیدا سەخت و دژوارە؟
- ئەو یەدەگی نەوتەی لە ژێر دەستی داعشدایە لە سوریا زۆر گەورە نییە. ئەگەر كێڵگەی نەوتیش هەبێت، ئەوا بە چەشنی كێڵگەی نەوتی عێراقی نابێت. لەلایەكی دیكەوە داعش ناتوانێت ئەو نەوتە لە بازاڕە جیهانیەكان بفرۆشێت، كەواتە ئەوان ناتوانن بۆ هەر بەرمیلێك 100 دۆلاریان دەست بكەوێت. ئەگەر لە ناوخۆدا یان بە قاچاغ بفرۆشێت، ئەوا هەر بەرمیلێك بە زیاتر لە 25 بۆ 30 دۆلار نافرۆشێت. كەواتە ئەمە پیشەسازیەكی گەورە نییە. كەسانێك هەن باس لەوە دەكەن داعش داهاتی دەست دەكەوێت لەم ڕێیەوە، بەڵام ناكرێت بەو شێوەیە داهاتێكی 3 ملیار دۆلاری كۆبكەیتەوە. كەواتە بەڵێ ئەمە لە ئاستی مەحەلیدا گرنگە، و گرنگە داعش لەو ڕێیەوە داهاتی دەست بكەوێت. لەلایەكی دیكەوە مەسەلەكە هەر ئەوە نییە ئەوان گاز و بەنزینیان هەیە، بەڵكو ئەوان پێویستیان بە سووتەمەنیەكی زۆر هەیە بۆ ئەو ئامێرە گەورانە كە دەبێت كوالیتی ئەو سووتەمەنیانەش زۆر بەرز بێت. چونكە ئەوانە ماكینەی سەربازی زۆر پێشكەوتوون و ناكرێت سووتەمەنی پیسی تێبكەیت، بە چەشنی ئەوەی هەندێ جار لە كوردستاندا هەیە كە كێشە بۆ ئۆتۆمبێل دروست دەكات، ناكرێت تۆ ئەوە بەكار بهێنیت، بەڵكو دەبێت كوالیتی بەرزیان هەبێت، بەڵام ئەوان ئەو چەكانەیان هەیە، بەڵام ئەمە پێویستی بە سووتەمەنی كوالیتی بەرزە و بە چاككردنەوەیە، ئەگەر نا كار ناكەن. بەڵام ڕەنگە كێشەكە بۆ پێشمەرگە ئەوە بێت كە داعش تۆپی زۆر گرنگی دەست كەوتووە كە دروستكراوی ئەمریكان و هەر یەكەیان ڕەنگە بە بەهای نیو ملیۆن دۆلار دروست كرابێتن، بۆی هەیە ئەمە هەڕەشەیەكی گەورە بن، بەڵام دووبارە ئەوان پێویستیان بەوەیە بزانن چۆن بەكاری بهێنن و تەقەمەنی بۆ پەیدا بكەن، چەكی پێشكەوتوو پێویستی بە بایەخپێدانی زۆر هەیە، ئەگەر نا كارناكەن.
* تا چ ڕاددەیەك جاڕدانی سەربەخۆیی و دروستكردنی دەوڵەتی كوردستان كە دەوڵەتێكی دیموكراتی دەبێت، دەبێتە مۆدێلێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكە؟
- ئەگەر كوردستانی سەربەخۆ لە شەڕی ناوخۆیی عێراقەوە دروست دەبێت، واتە مۆدێلەكە مۆدێلی یوگسلافیا دەبێت، كە ناكۆكیەكی گەورەی ئیتنی و تایەفەگەری هەبوو و دواتر بوونە چەند دەوڵەتێكی جیاواز، ئەمە یەكێكە لە ڕێگاكان، ئەمەش بە دەگمەن دەبێتە مۆدێلێك. ڕێگایەكی دیكە بریتییە لە ڕێگای جیابوونەوەی چیك و سلۆفاكیا، كە دابەش بوونێكی ئاشتیانە (Managed Partition) و تەڵاقێكی ئاشتیانە(Managed Divorce) بوو، بۆی هەیە ئەمە ببێتە مۆدێلێك، بەڵام ئەمە پێویستی بە رەزامەندی و پشتیوانی بەغدا و عەرەبە سوننەكان هەیە بۆ ئەوەی ڕێگا بدەن كوردستان ئاشتیانە جیا ببێتەوە. ئەگەر ئەمە ڕووبدات، ئەوا بە ڕاستی دەبێتە مۆدێلێكی بایەخدار. بەڵام پێناچێت هۆكارێكی زۆر لە ئارادابن كە ئاماژە بەوە بكەن ئەمە ڕوودەدات. تەنانەت ئەگەر كوردستان ڕاپرسیش بكات و سەربەخۆییش ڕابگەیەنێت، ئەوا هێشتا چەندین كێشەی گرنگ دەمێننەوە، بە تایبەتی كێشەی ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان، كە زۆربەیان لە دوای ڕووداوەكانی حوزەیرانەوە كەوتنە دەستی كوردستان.. ئەوەی پێوەندی بە ئایندەوە هەبێت، ئەوا تەنانەت ئەگەر سەربەخۆییش ڕابگەیەنێت، ئەوا ناسەقامگیریەكی زۆر دێتەڕێی. ئەگەر كوردستان سەربەخۆیی پێ بدرێت یان كۆنفیدراڵی یان فیدراڵیەتێك، لەگەڵ عەرەبی عێراقدا، ئەوا هیوادارم مۆدێلێكی ئاشتیانە بێت لەبارەی چۆنیەتی چارەسەركردنی ئەم پرسانەوە.
* دوا وتەت چییە؟
- ئەمە ساتەوەختێكی گرنگە و دەرفەتێكی زۆری دروست كردووە، بەڵام لەگەڵ دەرفەتەكاندا تەحەددی گەورەش هەیە، ڕوانین لە هەل و دەرفەتەكان شتێكە، بەڵام سەركردەی ژیر تەحەددیە جیددیەكانیش لەبەرچاو دەگرێت.