پرۆفیسۆر ئیسماعیل بێشكچی ئەو ناوە مەزنەیە كە خودی ناوەكەی لە ویژدانی هەر كوردێكدا لە هەموو نازناو و پێناسەیەك گەورەترە، ناوی بێشكچی لە ناخی هەر كوردێكدا دەبێتە شریتێكی سینەمایی و لە یەك كاتدا وێنەی ئەو پیاوە گەورەیەمان بۆ ماوەی 17 ساڵ لەناو زیندانەكانی توركیا بۆ وێنا دەكات، گوشارەكانی دەوڵەت و ئەو سزا ئیداریانەمان دێنێتەوە پێش چاو كە بە درێژایی چەندین یەكە ئەم زانا مەزنە لە پێناوی توێژینەوەی زانستی لەسەر كێشەی كورد وەك كێشەیەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی چەشتوویەتی، بێشكچی بایەخدانی بە كورد و كێشەكەی لە ڕوانگەی بڕوابوونی بووە بە ڕەوایەتی كێشەی كورد وەك توركێكی ویژدان زیندوو، ئەو كە ئەم كارە زانستیەی ئەنجامداوە لە هەمانكاتدا زانیویەتی كە ڕووبەڕووی گوشار و سزای دەوڵەت دەبێتەوە، بۆیە هەوڵە زانستیەكانی ئەم زانا گەورەیە شایستەی ئەوەیە كە سەرۆكی كوردستان مەدالیای بارزانی نەمری بە یەخەوە كرد و، هەروەها سەرۆكی حكومەتی كوردستان بڕیاریدا هەموو كتێبەكانی وەربگێڕدرێتە سەر زمانی كوردی، لەمەش زیاتر بێشكچی شایەنی ئەوەبوو كە زانكۆی سەلاحەددین لە هەولێر بۆ یەكەمین جار دكتۆرای فەخری پێببەخشێت.بۆ قسەكردن لەسەر پرسی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان و چارەسەری ئاشتیانەی كێشەی كورد، ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ ئەنجامداو بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە. دیمانە: كەیوان ڕەشانی – ڕەحیم ئەحمەد

* دەمانەوێت لەگەڵ پرۆفیسۆر ئیسماعیل بێشكچی لەو پرسیارەوە دەست پێبكەین، ئایا پرۆسەی دامەزراندنی دەوڵەت لە باشووری كوردستان چەند هەنگاوی بڕیوەو ئێستا لە چ قۆناخێكدایە؟
- كاتێك باس لە دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان دەكرێت، هەموو گوێبیستی چەند وتەیەكی هەڵە دەبین و هەموو باس لەوە دەكەن، ئەمریكا دژی ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردستانە، هەروەها توركیا و ئێران و سوریا دژی ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردستانن، یان دەڵێن ئەوروپا دژە و پشتگیری ئەو دەوڵەتە ناكات، بە بڕوای من ئەمانە هەموویان پرۆسەی دەوڵەتی كوردستان دوادەخەن و هەڵەن. ئەوەی پێویستە وەك خاڵی گرنگ و یەكلاكەرەوە لەم پرسە جەختی لەسەر بكرێتەوە ئیرادەی كوردە بۆ سەربەخۆیی و ڕاگەیاندنی دەوڵەت، بۆ ئەمەش گرنگە كورد لەمیانەی پێوەندییە بەردەوامەكانی لەگەڵ ئەمریكا و توركیا و ئێران، پێداگیری لەسەر مافە ڕەوایەكانی خۆی بكات، لەبەر ئەوەی پرسی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان پرسێك نییە بەسترابێتەوە بەوەی ئەمریكا یان توركیا یان ئێران ئەمەی ناوێت، بەڵكو پرسی دەوڵەتی كوردستان خواستی كوردە و پێوەندی بە ویستی كوردەوە هەیە و دەبێت پێداگیری لەسەر ئەمە بكرێت.
بۆیە لەم قۆناخە دەبێت كورد پرسیاری خۆی ئاراستەی هەموو ناوەندە نێودەوڵەتیەكانی بكات، بۆ نموونە گرنگە كورد چەند پرسیارێك ئاراستەی یەكێتی ئەوروپا بكات و پێیان بڵێت: بۆچی لەناو یەكێتی ئەوروپا چەندین دەوڵەتی وەك لۆكسمبۆرگ و ماڵتا و قوبرس ئەندامی یەكێتی ئەوروپان و ژمارەی دانیشتوانەكەیان نزیكەی نیو ملیۆن كەسە، بەڵام كورد ژمارەی دانیشتوانی لە كوردستان لە 40 ملیۆن زیاترە و دەوڵەتی پێ ڕەوا نەبینین؟
هەروەها گرنگە كورد پرسیاری خۆی ئاراستەی ئەنجومەنی ئەوروپا بكات و لێیان بپرسێت، ئێوە لە ئەنجومەنی ئەوروپا 47 ئەندامتان هەیە، لەنێو ئەم 47 دەوڵەتە، لیشنشتاین و سان مارینۆ و مۆناكۆ ئەندامن كە ژمارەی دانیشتوانیان 40-45 هەزار كەسە و ئەندامی ئەنجومەنی ئەوروپی و ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكانن، بەڵام كورد 40 ملیۆنە هەتا ئێستا ستاتۆیەكی نییە، بۆیە گرنگە كورد بەم شێوەیە بە بەردەوامی ڕەخنە لە ئەوروپا و ئەمریكا و كۆی سیستمی نێودەوڵەتی بگرێت و پێداگیری لەسەر مافەكانی خۆی بكات، ئەمەش زۆر زۆر گرنگە.
* بەڵام هەلومەرجی نێودەوڵەتیش فاكتەرێكی گرنگە، ئایا دەكرێت كورد هەلومەرجەكە لەبەرچاو نەگرێت؟
- تەنیا حسابكردن بۆ هەلومەرجی نێودەوڵەتی، بیركردنەوەی كورد و ئیرادەی كورد بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتی سەربەخۆ پەكدەخات، ڕێگە دەگرێت لەوەی كورد هەنگاوی جددی بۆ دەوڵەتی سەربەخۆ هەڵبگرێت، بۆیە خاڵی یەكلاكەرەوە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان پێداگیری و ویست و ئیرادەی كوردە بۆ ئەم پرسە، كە پێداگیری و ویست و ئیرادەیە هەبوو، هیچ مەرج و خاڵێكی دیكە گرنگ نابێت و باسی لێوە ناكرێت، هەر بۆ نموونە لە ساڵی 2011باشووری سۆدان ڕاپرسی كرد و جیابوونەوەی خۆی لە سۆدان ڕاگەیاند و بوو بە دەوڵەت، تەنانەت فەلەستینیش ستاتۆی دەوڵەتی چاودێری لە نەتەوە یەكگرتووەكان پێدراوە و ئەمەش هەنگاوێكی گرنگە و پاش ماوەیەكی دیكە دەبێت بە دەوڵەت.
* ئایا لە دوای دابەشكردنی كوردستانەوە، هیچ دەرفەتێك بۆ كورد هاتۆتە پێش كورد نەیتوانیبێت سوودی لێوەربگرێت و بە فیرۆی دابێت؟
- ناتوانین بە دیاریكراوی بڵێین دەرفەتێك بۆ كورد هاتۆتە پێشەوە، لەبەر ئەوەی كوردستان تەنیا ڕووبەڕووی تەحدی عێراق یان توركیا، یان سوریا یان ئێران نابێتەوە، بەڵكو كوردستان وڵاتێكی پارچە پارچە كراوە و بۆیە وێڕای ئەوەی ڕووبەڕووی تەحدی ئەو چوار دەوڵەتە ڕاستەوخۆ دەبێتەوە، ئەوا دەوڵەتانی دیكەش زۆرن كە خۆیان لەم مەسەلەیە هەڵدەقورتێنن، بۆیە لەدوای دابەشكردنی كوردستانەوە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان ئاسان نەبووە، بەڵام پێش ئەوەی دابەش بكرێت، واتە لە ساڵی 1920 دەتوانرا ئاسانتر دەوڵەتی كوردستان دابمەزرێت، بەڵام بۆ ئێستا دامەزراندنی دەوڵەتێك كە هەر چوارپارچەكە كۆبكاتەوە كارێكی ئاسان نابێت. بۆچی؟ لەبەر ئەوەی بێجگە لەتوركیا و ئێران و سوریا و عێراق، دەوڵەتانی دیكەش وەك ئەوروپا و ئەمریكا دێنە ناو مەسەلەكە و دەستێوەردان دەكەن، لەبەر ئەوە ئاسان نییە پرۆژەی ئەم هەموو لایەنە لەگەڵ دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بۆ هەر چوار پارچەكە لە خاڵێكدا بگەنە یەك، بەڵام ئەوەی گرنگە كە ئەم بارودۆخە نێودەوڵەتیە نەبێتە هۆكاری ئەوەی بیركردنەوە و ئیرادەی كورد تێكبدات و نەتوانێت بیر لە دامەزراندنی دەوڵەت بكاتەوە، لە ئێستادا بارودۆخی نێودەوڵەتی لە گۆڕانكاریدایە، دەشێت مەرجی ڕەخساو زوو بێتە ئاراوە. بالێرەدا باسی نموونەیەك بكەم، ئەگەر ئێمە لەساڵانی 1998یان 1999 نەخشە و پلانێكمان دابنایە بۆ ئاییندەی عێراق، ئایا كێ پێشبینی دەكرد بەڕێز جەلال تاڵەبانی وەك سەركردەیەكی كورد ببێتە سەرۆك كۆماری عێراق، بەڵام دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، بەڕێز تاڵەبانی وەك كوردێك بووە سەرۆك كۆماری عێراق، بۆیە زۆر جار هەلومەرجی دەرەكی وا دێتە پێشەوە كە پێشتر مەزندەی بۆ نەكراوە.
* بۆچوونێك هەیە دەڵێت: فاكتەری دروست نەبوونی دەوڵەتی كوردستان، نەبوونی یەكڕیزی بووە لەنێو حزبەكانی كوردستاندا، بۆ ئێستا تاچەند ئاشتی نێو ماڵی كورد گرنگە و تاچەند گرنگە ئاشی لەگەڵ دەوربەر پیادە بكەن؟
- وەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد لە پرۆسەی دەوڵەتی كوردستاندا، ویست و ئیرادەی كورد خاڵی یەكلاكەرەوەیە، ئەمەش بە ئاشتی لەنێو ماڵی كورد دروست دەبێت، بۆیە پێویستە پێش هەر شتێك كورد هەموو هەوڵەكانی خۆی بۆ بونیادی ئاشتی لەماڵی كوردا بخاتە گەڕ، دوای ئەمە دیارە ئاشتی لەگەڵ دراوسێكانیش توركیا و سوریا گرنگە، بەڵام لە پێشدا دەبێت لەنێو ماڵی كورد ئاشتی بونیادنرابێت، لەبەر ئەوەی ئاشتی نێوخۆیی هێزێكی ئەوتۆ بە كورد دەدات كە دەتوانێت داهاتووی خۆی دیاری بكات.
* ئایا لەم قۆناخە و بۆ پرسی دەوڵەت پێویستە كورد خاوەنی گوتارێكی نەتەوەیی بێت یان خاوەنی گوتارێكی موگناتیسی بێت و هەموو پێكهاتەكانی كوردستان لەو گوتارە كۆبكاتەوە؟
- بە بڕوای من بۆ ئێستای كوردستان گوتاری نەتەوەیی خۆی لە خۆیدا گوتاری موگناتیسیە و هەموو جەمسەرەكان پێكەوە كۆدەكاتەوە، بەڵام لێرەدا گرنگە پێناسەی گوتاری نەتەوەیی كورد بكەین و جەخت لەوە بكەینەوە كە گوتاری نەتەوەیی كورد جیاواز لە گوتاری نەتەوەیی تورك و فارس و عەرەب، بۆچی؟ بێگومان لەبەر ئەوەی ناسیۆنالیزمی تورك و فارس و عەرەب ئامانجی ئەوەیە كورد بخاتە ژێر فشارەوە و مافەكانی زەوت بكات و خاكەكەی داگیربكات، بەڵام گوتاری نەتەوەیی كورد خەبات دەكات دژی ئەو گوشارانەی لەلایەن ئەو ناسیۆنالیزمەوە دەكرێتە سەری و تیدەكۆشێت ئەو زوڵم و ستەمەی دەرهەقی دەكرێت كۆتایی پێبێت و كەلتور و زمانی خۆی پیشانبدات، لەبەر ئەم هۆكارانە گرنگە لە ئێستادا گوتاری كورد، گوتارێكی نەتەوەیی بێت.
* ئاشكرایە دەوڵەتە زلهێزەكانی جیهان نەك هەر پشتگیریان لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان نەكردووە، بەڵكو زۆرجار هاوكاری ئەو دەوڵەتەنایان كردووە كە داگیركاری كوردستانبوون بۆ ئەوەی شۆڕشەكانی كوردستان لەهەر چوار پارچە سەركوت بكەن، ئایا لەم قۆناخەدا پێویستە كورد چی بكات هەتا پشتگیری ئەو دەوڵەتە زلهێزانە بۆخۆی مسۆگەر بكات؟
- من پێشتریش ئاماژەم بەوەكرد بەوەی دەبێت كورد بەدەنگی بەرز ڕەخنە لە سیستمی ئێستای نێودەوڵەتی بگرێت و ڕاشكاوانە بەهەموو جیهان بڵێت: ئایا بۆچی كورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ژمارەی لە 40 ملیۆن زیاترە و هەتا ئێستا ستاتۆیەكی نییە؟ با جیهان ڕووبەڕووی ئەو پرسیارە بكاتەوە، بۆچی كاتێك كورد ڕووبەڕووی زوڵم و ستەمی داگیركاری دەبێتەوە، بزاڤەكەی بە تیرۆر ناودەبرێت؟ با پرسیار بكات، بۆچی كە باس لە مافی نەتەوە و گەلانی جیهان دەكرێت، ناوی كورد ناهێنرێت؟ كێشەی كورد مافێكی ڕەوایە، ئەم مافە ڕەوایە دەبێت ئاوا داوابكرێت و پێداگیری لەسەر بكرێت، بۆ ئەوەی بەردەوام دەوڵەتان بەرامبەر مافی كورد ئیحراج بن، ئەوجا ئەو دەوڵەتانە ئەمریكا بێت یان فەرەنسا یان بەریتانیا، یان ئەو دەوڵەتانەبن كە كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە وەك توركیا و سوریا و ئێران.
* كورد خاوەنی سەرچاوەیەكی گەورەی وزەیە، ئایا تاچەند كورد دەتوانێت ئەم سەرچاوەیە بكاتە كارتێك بۆ نزیك بوونەوە لە وڵاتە زلهێزەكان و دواتریش بەدەستهێنانی پشتگیری بۆ سەربەخۆیی و سەرخستنی پرۆسەی دەوڵەتی كوردستان؟
- كارتی سامانی سروشتی وەك نەوت و گاز بۆ كورد گرنگە، بۆیە گرنگە كورد خۆی خاوەنی سامانی سروشتی خۆی بێت، دەبێت كورد خۆی خاوەنی نەوت و گازی خۆی بێت، لەسەر ئەم پرسەش هەر بڕیارێك بدرێت، دەبێت كورد خۆی خاوەنی بڕیارەكە بێت و خۆی بڕیارەكە بدات، ئەوجا ئەگەر بڕیارەكە بۆ بەرهەمهێنانی نەوت و گازەكە بێت، یان بڕیارەكە بۆ فرۆشتنی ئەم نەوت و گازە بێت، هەربۆیە ئەگەر سەرچاوە سروشتیەكان كورد خۆی خاوەنی بێت و خۆی بڕیاری لەسەر بدات، ئەوا ئەمە دەبێتە كارتێكی زۆر باش بۆ داهاتووی كورد.
* لە ئێستادا كوردستانی باشوور لەگەڵ توركیا پێوەندیەكی گەورەی دروستكردووە، ئایا لە ئەگەری ڕاگەیاندنی دەوڵەت لە باشووری كوردستان، توركیا چ هەڵوێستێكی دەبێت؟
- پێش 10 ساڵ لەمەوبەر ڕەفتاری توركیا بەرامبەر كوردستانی باشوور زۆر توندبوو، تەنانەت هیچ دامەزراوەیەكی سیاسیی و یاسایی كوردستانی باشووری قبوڵ نەبوو، لەمەش زیاتر هەوڵیدەدا كۆسپ و تەگەرەی گەورە لەبەردەم داهاتووی كوردستانی باشوور دروست بكات، بەڵام دوای ئەوەی پێوەندی ئابووری و بازرگانی لەنێوان توركیا و كوردستان فراوانبوو، هەروەها كوردستانی باشوور دەستی كرد بە وەبەرهێنان لەبواری نەوت و گازدا، ئەم بەرهەمەشی لەرێگەی توركیاوە هەناردەی بازاڕەكانی دەرەوە دەكات، ئەوا لە چەند ساڵی ڕابردوو گۆڕانكارییەكی گەورە بەسەر پێوەندییەكانی توركیا و كوردستانی باشوور داهات، ئەمەش واتە هەڵكشانی ئاستی پێوەندییە ئابووری و بازرگانیەكان بووە هۆكاری ئەوەی سیاسەتی توركیا نەرم بێت و پێوەندی سیاسیش لەنێوانیاندا دەست پێبكات، ئەم پێوەندییەی ئێستا لەنێوان توركیا و كوردستاندا هەیە، لە داهاتوودا دەبێتە پێوەندیەكی موئەسەساتی، بۆیە دەبێت كورد خۆی خاوەنی سامانی سروشتی خۆی بێت و خۆی بڕیاری لەسەر بدات بۆ ئەوەی پێوەندییەكە زیاتر بەرەو پێشەوە بچێت، بۆ ئەمەش دەبێت هەموو هەوڵی كورد لە باشووری كوردستان بۆ ئەوە بێت بەغدا لەمەسەلەی نەوت و گاز لەخۆی دووربخاتەوە و خۆی خاوەنی بڕیاری خۆی بێت.
* ئایا مانەوەی كورد لە چوارچێوەی عێراقی فیدراڵدا چ سوودێكی بۆ كورد هەیە، ئەمە لەكاتێكدا ئەقڵیەتی شۆڤینی عەرەبی توندڕۆ بەردەوام لەهەوڵی ئەوەدان هەوڵەكانیان بخەنە گەڕ بۆ ئەوەی هەموو شتێك پەكبخەن كە لەبەرژەوەندی كورد دابێت؟
- لە ئێستادا كورد هیچ بەرژەوەندیەكی لە عێراقێكی هاوبەش و یەكگرتوودا نییە، بۆیە دەبێت هەنگاو بۆ سەربەخۆیی هەڵبگرێت، لەم عێراقە هاوبەشەی ئێستادا!! ئایا شتێك ماوە بەناوی برایەتی كورد و عەرەب؟ بۆیە هەتا كورد نەبێتە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی ناتوانرێت باسی برایەتی كورد و عەرەب بكرێت، كەی كورد دەوڵەتێكی هەبوو بە هاوشانی عێراق، ئەوكات دەتوانرێت باس لە برایەتی كورد و عەرەب بكرێت.
* ئەگەر هەندێك بچینە سەر پرسی كورد لە توركیا، ئایا ئەو كرانەوەی ئێستا لە توركیا بەرامبەر پرسی كورد هاتۆتە ئاراوە، ئایا ئەم كرانەوەیە بڕوانبوونی توركیایە بە ڕەوایی پرسی كورد، یان مامەڵەكردنی توركیایە لەگەڵ هاوكێشەی سیاسیی ناوچەیی و نیودەوڵەتیەكان لە ئێستادا؟
- لەم پرسەشدا ڕۆڵ و خەبات و دینامكیەتی كوردی ڕۆڵێكی گرنگی هەبووە، لێرەدا من باس لە خەباتی زیاتر لە 30 دەكەم كە كورد لەتوركیا دەستی پێكردووە، ئەم خەباتەی كورد وای لە ئەنجومەنی ئەوروپاو یەكێتی ئەوروپا كردووە، كە هەڵوێستیان هەبێت بەرامبەر بە توركیا وەك كاندیدێك بۆ بە ئەندابوونی لە یەكێتی ئەوروپادا، بۆیە لە پرۆسەی بوون بەئەندابوونی توركیا لە یەكێتی ئەوروپا، ئەوا ئەوروپا ڕێنمایی داوەتە توركیا بەوەی ئەگەر دەیەوێت ببێتە ئەندام لەو یەكێتیە، ئەوا دەبێت پێش بە ئەندامبوونی كێشەی كوردی چارەسەر كردبێت، كەواتە لەمەشدا فاكتەری سەرەكی خەبات و تێكۆشان و ویستی كوردە بۆ چارەسەركردنی كێشەكەی. لێرەدا با نموونەیەك باس بكەم؛ ئەوروپا بە توركیا دەڵێت دەبێت بۆ ئەوەی ببیتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا دەبێت هەنگاوی خێرا هەڵبگریت، گرنگترین هەنگاو بۆ توركیا بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا چارەسەركردنی كێشەی كوردە، بەڵام توركیا بەرامبەر هەندێ لە مافەكانی كورد هەڵوێستی ڕەقە و نەرمی نەكردووە، تائێستا خوێندنی بۆ كورد بە زمانی دایك قبوڵ ناكات، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانە دووبارە جەخت دەكەمەوە كە لە چارەسەركردنی كێشەی كورد، هەڵوێستی كورد زۆر زۆر گرنگە، سەبارەت بەو هەڵوێست ڕەقیەی ئێستای توركیا كە ڕازی نابێت كورد بەزمانی دایك بخوێنیت، ئەگەر كورد ئیرادەی هەبێت و ویستی ئەوەی هەبێت بەزمانی دایك بخوێنێت، ئەوا دەتوانێت هەر خێزانێكی كورد لەتوركیا ماڵەكەی خۆی بكاتە قوتابخانە و لە ماڵەكەیدا خۆیدا منداڵەكانی فێربكات بە زمانی دایك بخوێنن و فێری زمانی كوردیان بكەن، بەمەش هەلومەرجێك دروست دەبێت كە منداڵانی كورد لە توركیا بتوانن بە كوردی قسە بكەن و بەكوردیش بنووسن، ئەگەر ئەم كێشەیە لەنێو ماڵەكان چارەسەر كراو لە نێو ماڵەكانەوە هەنگاوی بۆ هەڵگیرا، ئەوا زمانی كوردی دەچێتە ناو ژیانی ڕۆژانەی خەڵكەكە و دواتر دەبێتە زمانی نووسین و دەوڵەتی توركیا ناچار دەبێت مامەڵەی لەگەڵ بكات، بۆیە لەچارەسەركردنی كێشەی كورد لە توركیا، هەڵوێستی كورد لە هەڵوێستی توركیا گرنگترە.
* سەبارەت بە توركیا قسەیەك هەیە دەڵێت، توركیا تەنیا لە دیاربەكرەوە دەتوانێت بگاتە یەكێتی ئەوروپا، ئایا لای تۆ ئەم قسەیە مانای چییە؟
- مانای ئەم وتەیە ئەوەیە ئەگەر توركیا دەیەوێ ببێتە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، دەبێ كێشەی كورد چارەسەر بكات لەو وڵاتەدا.
* ماوەیەك پێش ئێستا هەوڵدرا كۆنگرەی نەتەوەیی بۆ هەر چوار پارچەی كوردستان لە باشووری كوردستان گرێبدرێت، ئەم كۆنگرەیە نەكرا، ئایا تاچەند بۆ ئێستای كورد ئەم كۆنگرەیە گرنگە؟
- بۆ ئەوەی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد سەركەوتوو بێ، ئەوە دەبێت پێشتر كورد لەنێو خۆیدا لەسەر هەندێك پرانسیپ ڕێككەوتبن و یەكلایان كردبێتەوە، هەروەها سەركەوتنی كۆنگرەی نەتەوەیی پێویستی بە ڕێككەوتنی سەربازی لە نێوان هەموو لایەنە كوردییەكانە بۆ ئەوەی لەسەر پرانسیپەكان ڕێكبكەون، كە گرنگترینیان پرسی ئاڵای كوردستانە، هەر بۆ نموونە ئەو ئاڵایەی ئێستا لە كوردستانی باشوور هەڵكراوە و دەشەكێتەوە، لەساڵی 1937 كۆمەڵەی خۆییبوون ڕایگەیاندووە و لەساڵی 1946یش دوای ڕاگەیاندنی كۆماری كوردستان لە مهاباد ئەو ئاڵایە هەڵكراوە، بەڵام ئێستا پەیەدە و پەكەكە ئەو ئاڵایە ڕەتدەكەنەوە و باس لەوە دەكەن ئەو ئاڵایە گوزارشت لەوان ناكات، بۆیە پێویستە پێش هەمووشت پرسی ئاڵا چارەسەر بكرێت، هەتا ئەم پرسە چارەسەر نەكرێت، كۆنگرەی نەتەوەیی هیچ نرخ و مانایەكی نابێت.
* لە دوماهی ئەم دیمانەیەدا دەمانەوێت سەبارەت بە هەڵوێستی خۆت بەرامبەر كێشەی كورد پرسیارت لێ بكەین، دیارە بەڕێزتان ماوەیەكی دوور و درێژە توێژینەوەی زانستی لەسەر پرسی كورد دەكەن، ئایا ئەم بایەخەی بەڕێزت بە پرسی كورد ڕەهەندێكی زانست دۆستییە یان مرۆڤ دۆستی؟ هەروەها، ئایا هەموو هەڵوێستەكانت بەرامبەر بە كورد چی پێ بەخشیوویت و چی لەدەستداوی؟
- دیارە كێشەی كورد، كێشەیەكی كۆمەڵایەتی و كێشەیەكی سیاسیشە، بۆیە من وەك ئەكادمیستێك كە بایەخم بە كێشەی كورد داوە بە شێوە زانستیەكەی بایەخی پێبدەم و بەشێوەی زانستی لەڕەوایی ئەم كێشەیە تێبگەم، بۆیە بایەخەكە ئەگەرچی لەسەرەتا زانست دۆستییە، بەڵام ڕەوایی كێشە ڕەهەندی مرۆڤ دۆستیشی پێدەبەخشێت، بۆیە بە پلەی یەكەم گرنگ ئەوەیە بە شێوەیەكی زانستی لە كێشەی كورد وەك كێشەیەكی سیاسیی و كۆمەڵایەتی تێبگەین ئەمە سەبارەت بە بەشی یەكەمی پرسیارەكەتان، سەبارەت بە بەشی دووەمی پرسیارەكە، دیارە كاتێك بە شێوەیەكی زانستی لەم كێشەیە تێدەگەین، ڕەوایی كێشەكە دەردەكەوێت، بۆیە لەبەرامبەردا دەوڵەت گوشاری لەسەر دروست دەكردین و سزای ئیداری دەداین و بەندی دەكردین، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا پێشتر دەمانزانی ڕووبەڕووی ئەو گوشار و سزایانە دەبینەوە؟ بێگومان بەڵێ، لەبەر ئەوەی كاتێك تۆ باوەڕت بە ڕاستیەك بێت، ئەوا ئەم ڕاستیە هێزت پێدەبەخشێت و بەشێوەیەك لەشێوەكان خۆت بۆ هەموو ئەگەرێك ئامادە دەكەیت و ئەو هێزە وات لێدەكات ڕووبەڕووی هەر فشارێكی دەوڵەتی ببیتەوە، ئەوجا سزاكە ئیداری بێت یان بەندكردن بێت، بەهەرحاڵ چۆن كێشەی كورد پێویستە وەك كێشەیەكی سیاسیی و كۆمەڵایەتی لەچوارچێوەیەكی زانستی هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت، بە هەمان شێوە دەبێت گوشار و سزاكانی دەوڵەتیش هەر لە چوارچێوەی زانستی هەڵسەنگاندنی بۆ بكرێت.