باڵیۆز ئیتمارا رابینۆڤیچ لە مانگی شوباتی رابردوو، دیراسەتێكی بە ناونیشانی (كۆتایی سایكس پیكۆ: رامانێك سەبارەت بە سیستمی دەوڵەتە عەرەبیەكان) پێشكەشی سەنتەری سابان تایبەت بە دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لە ئامۆژگای بەناوبانگی برۆكینگز كردووە، دیارە ئامۆژگای برۆكینگز، دوای سەنتەری وۆردۆ ویلسۆن و سەنتەری نیو ئەمریكا و ئامۆژگای پێوەندییەكانی دەرەوە و سەنتەری هۆڤەر و بەشی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانی زانكۆی شیكاگۆ و سەنتەری واشنتۆن بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك دێت، ئامۆژگایەكی دیكەی بەناوبانگە كە پرسی دووبارە داڕشتنەوەی سنوورەكان و كۆتایی هاتنی سایكس پیكۆ تاوتوێ دەكات، ئەوەی زیاتر لەم دیراسەتەی سەنتەری سابان جێگەی هەڵوەستە و بایەخی زیاتر دەكات، ئەوەیە نووسەری ئەم بابەتە ئیتمارا رابینۆڤیچ جگە لەوەی وەك ئەكادیمیستێك سەرۆكی زانكۆی تەلئەبیب بووە و بەڕێوەبەری سەنتەری موشی دایان بووە بۆ دیراساتی ستراتیژی و ئێستاش یەكێكە لە گەورە تۆژەرانی سەنتەری سابان، لە هەمان كاتدا لەساڵانی نەوەدەكان یەكێك بووە لە دیپلۆماتكارە گەورەكانی دەوڵەتی ئیسرائیل و باڵیۆزی ئیسرائیل بووە لە ئەمریكا و هەروەها دوای ئەوەش سەرۆكی شاندی دانوستانكاربووە بۆ ئاساییكردنەوەی پێوەندییەكانی نێوان سوریا و ئیسرائیل، ئەمەش وایكردووە ئەم دیراسەتە هەم لەرووی دیراسەتی ئەكادییمەوە ئەكادیمێكی بەتوانا نووسیبێتی، هەمیش لەرووی ئاستی دیپلۆماتییەوە كەسێك نووسیویەتی لە دیپلۆماتییەتی ناوچەكە و سیاسەتی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی تازەی نێودەوڵەتی تێدەگات، گوڵان دوای خوێندنەوەی ئەو دیراسەتە پێوەندی بە باڵیۆز ئیتمارا رابینۆڤیچ كردو لە وتووێژێكی تایبەتدا ئەم پرسەی لەگەڵ تاوتوێ كردو، بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە، هەروەها بۆ ئاشنابوونی خوێنەرانی گوڵان بە ناوەڕۆكی دیراسەتەكەی رابینۆڤیچ چەند پەرەگرافێك لەناو ئەم دیمانەیە بڵاو دەكەینەوە.

* سەنتەری سابان لە دامەزراوەی برۆكینگز تەركیز لەسەر هەموو سیاسەتێك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و عێراق و كوردستان دەكات، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت كە ئەم سەنتەرە تەركیز لەسەر هەرێمی كوردستان دەكات، راوبۆچوونی ئێوە چییە لەبارەی هەرێمی كوردستانەوە وەك مۆدێلێكی سەركەوتوو و گەشەكردوو بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟
- ئاشكرایە هەرێمی كوردستان چیرۆكێكی سەركەوتووەو ئەوەش روونە بەلای چاودێرانەوە كە كوردستان خاوەنی خۆبەڕێوەبەریەكی تەواوە (full Autonomy) و خاوەن گەشەیەكی ئابوورییە و ئەدایەكی زۆر باشی هەیە و من لەو هۆكارانە تێدەگەم كە وا دەكات ئێوە هێڵ و سنووری خۆبەڕێوەبەریی بەرەو سەربەخۆیی تێنەپەڕێنن و وەك بەشێك لە عێراق بمێننەوە، كە ئێستا لە بنەڕەتدا خاوەنی سیستمێكی فیدراڵییە و كوردستانیش خاوەنی خۆبەڕێوەبەرییەكی تەواوە (full Autonomy)، بەڵام بە رەوچاكردنی بارودۆخە ئیقلیمییەكە، بە تایبەتی هەستیاریی توركیا، ئەوا من لە حەزەری ئێوە تێدەگەم لەم رووەوە.
* تا چ راددەیەك كوردستان ئەزموون و چیرۆكێكی سەركەوتنە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە دۆخێكی ئاڵۆز و شێواوی هەیە؟
- حاڵی حازر ناوچەكە بە دۆخێكی دژواردا دەڕوات، لەبەر ئەوەی چەند دەوڵەتێكی شكستخواردو هەن لەم ناوچەیەدا كە كار و ئەركەكانی خۆیان راناپەڕێنن، وەك عێراق و سوریا و لوبنان و یەمەن و لیبیا. بە رەوچاوكردنی ئەوەی چارەسەرێكی بەپەلەش لە ئارادانییە بۆ ئەم كێشانە، ئەوا پێویست بەو گرتنەبەری رێگاچارەی ناتەقلیدی دەكات بۆ حكومڕانی. ئێمە زیاتر و زیاتر ئەو دۆخە دەبینین كە تێیدا دەسەڵاتی مەركەزی لاوازە.. حاڵەتی خۆڕبەڕێوەبەربی(ئۆتۆنۆمی) رەسمی و ناڕەسمی دێتەئاراوە لە وڵاتەكانی دیكەدا، چونكە ئەگەر لە بارودۆخی سوریا بڕوانیت، ئەوا دەبینیت ئەگەرچی رژێمی سوریا ئەدایەكی باشتری هەیە لە شەڕە ناوخۆییەكەدا، بەڵام هێشتا نەیتوانیوە تەواوی خاكی سوریا كۆنتڕۆڵ بكاتەوە. لە لوبنان دەبینیت كە رێكخراوێكی وەك حزبوڵا بەهێزترە لە دەوڵەتی مەركەزی لوبنان. لە لیبیا دەسەڵات بە تەواوەتی هەرەسی هێناوە و بە داخەوە خەڵكی وڵاتەكە جێدەهێڵن. و كارەساتی پەنابەرانی لیبیا هەیە....كەواتە لەم بارودۆخەدا كە دەوڵەتەكان لە هەرەسهێناندان، ئەوا توانای هەرێمی كوردستان بۆ ئەوەی خۆی بپارێزێت و توانای بۆ ئیدارەدانی خۆی و باش بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی، كە كاریگەریی هەیە لەسەر سەروەری دەوڵەتی عێراق، بۆتە سەرچاوەی ئیلهام بۆ ئەوانی دیكە لە ناوچەكەدا.
* ئەو بارودۆخەی هەرێمی كوردستان بەرهەمی لۆژیك و سیاسەتی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستانە، ئایا تا چەند ئەم بەرهەمەی سەرۆك بارزانی كاریگەری بۆ سەر حكومڕانیی ناوچەكە دەبێت؟
- ئەوە ئاشكرایە كە لەسەر ئاستی ناوچەكە و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش رێزێكی زۆر لە بەڕێز بارزانی دەگیرێت، لەبەر ئەوەی توانای گرێدانەوەی بەهرە و تواناكانی هەیە بۆ حكومڕانی و بەڕێوەبردن و گەشەپێدانی هەرێمەكە و زانینی سنووری تواناكان، لەگەڵ تێنەپەڕاندنی هەندێ هێڵی سوور، ئەمە خۆی لە خۆیدا دەوڵەتدارییە و ئەو نموونەیەكە بۆ ناوچەكە، و ئەگەر لە ناوچەكەدا چەند سەركردەیەكی وەك ئەو هەبوونایە، ئەوا ناوچەكە لە دۆخێكی زۆر باشتردا دەبوو، لەبەر ئەوە ئێمە پشتیوانی ئەوە دەكەین.
* لە توێژینەوەكەتدا بەناونیشانی كۆتایی سایكس پیكۆ، كە مانگی شوباتی رابردوو لە سەنتەری سابان پێشكەشت كردووە، باست لە ئەگەری هەرەسهێنانی چەند دەوڵەتێكی عەرەبی كردووە و پپێشبینی دووبارە رێكخستنەوەی ناوچەكەت كردووە، ئەمە چۆن روودەدات؟
- لە پێوەندیدا بەوەی پێی دەووترێت سیستمە كۆنەكە، ئەوا گۆڕانكارییەكی زۆر لە سنووری دەوڵەتەكاندا روونادات، چونكە ئەمە پێوەندیی هەیە بە گۆڕانی سنوورە نێودەوڵەتییەكانەوە، ئەمەش وەك دیوارێكی لە خشت دروستكراو وایە، كە بە لابردنی خشتێك لە دیوارەكە، تەواوی دیوارەكە دەرووخێت و هەرەس دەهێنێت. لەبەر ئەوە دوودڵییەك دەبینیت لە گۆڕینی سنووری دەوڵەتەكان، بەڵام گۆڕانكاری لە بونیادی ناوەوەی دەوڵەتەكاندا دروست دەبێت. ژمارەیەكی زیاتری هەرێمەكان ئۆتۆنۆمییەكی زیاتریان دەبێت. لە هەمووی گرنگتر پرسێكی دیكە هەیە كە بریتییە لە فرەیی لەم وڵاتانەدا كە دەبێت رێكبخرێت، زۆربەی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەم شێوەیەن، بۆ نموونە لە عێراقدا پێكهاتە و گرووپی جیاوازیی تێدایە و بە هەمان شێوە لە سوریاشدا گرووپی ئایینی و ئیتنی هەیە و سیستمە سیاسییەكەش رەنگدانەوەی ئەم فرەییە نییە. پێشبینی من ئەوەیە لە ساڵانی داهاتوودا زیاتر و زیاتر سیستمەكان رەنگدانەوەی فرەیی دەبن و رێزی لێدەگرن و دانپێدانان دەبێت بە گرووپە جیاوازەكان و ئەم گرووپانەش گوزارشت لە خۆیان دەكەن و دەسەڵاتێكی كەمتری مەركەز و خۆبەڕێوەبەرییەكی زیاتری ناوچەكان-هەرێمەكان- دەبینین.
* ئێوە باسی كۆتایی هاتنی سایكس پیكۆتان كردووە، ئەمەش بە مانای هاتنەئارای نەخشەیەكی نوێ دێت و دەبێتە هۆی دابەشبوونی وڵاتان، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا دابەشبوونەكە لەسەر بنەمای نەتەوەیی و ئایینی دەبێت، ئایا بۆچوونتان چییە لەبارەی نەتەوە بێ دەوڵەتەكانەوە؟
- هەروەك پێشتر ئاماژەم پێكرد، من دڵنیانیم لە دووبارە داڕشتنەوەی هێڵەكان و ئەوەی پەیوەست بێت بە سوریاوە من نازانم پەرەسەندنەكان بە چ ئاقارێكدا دەڕۆن، و باوەڕم وایە ناوچەی سەرەكی بۆ روودانی ئەم پەرەسەندنە سنووری ئێستای نێوان عێراق و سوریایە، چونكە هەروەك ئێوە دەزانن دانیشتوانی عەرەبی سوننە لە عێراقدا زۆر ناڕازین لەو باردودۆخەی ئێستا لە ئارادایە، ناڕازین لەو حكومەتەی لە دەسەڵاتدایە و ناڕازین لەوەی دەسەڵات كەوتۆتە دەستی شیعە و زۆرێك لەوان چاویان لە سەركەوتنی سوننەیە لە سوریا، و ئێمەش دەزانین كە گرنگترین و گەورەترین گرووپی جیهادی كە شەڕ دەكات لە شەڕی ناوخۆیی سوریادا بریتییە لە داعش(دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام) و رەنگە ئەمانە بەشە سوننەكەی عێراق و بەشە سوننەكەی سوریا یەك بخەن، ئەگەرچی ئەمە تا ئێستا رووی نەداوە و دڵنیاش نیم كە روودەدات. كەواتە لە ئێستادا چاوەڕوانكردنی گۆڕانی هێڵ و سنوورەكانی سایكس-پیكۆ تەنیا مەزەندەیە، و ئەوەی زیاتر ئەگەری روودانی لێدەكرێت گۆڕانە لە ناو ئەم دەوڵەتانەی ئێستادا.
* لە نەخشەی سایكس-بیكۆدا رێگری لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی كرا، دەنیز رۆزی گەورە دیپلۆماتكاری ئەمریكا باس لەوە دەكات بە كۆتایی هاتنی ئەم نەخشەیە و گەڕانەوە بۆ نەخشەی لۆرانسی عەرەبی، دەوڵەتی كوردستان دادەمەزرێت، راوبۆچوونی ئێوە چییە لەم بارەیەوە؟
- ئێوە دەزانن كە رێككەوتنی سایكس-پیكۆ نزیكەی سەد ساڵی تەواو پێش ئێستا كراوە – لە ساڵی 1916-و ئاشكرایە كە پێوەندی بە واقیعی ئێستاوە نییە، یەكێك لە هەڵەكانی ئەو كەسانەی دوای لێكترازاندنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی نەخشەیان داڕشتووە بریتی بوو لە فەرامۆشكردنی خەونی نەتەوەیی كوردی. ناوچە كوردییەكەش بەسەر چوار دەوڵەتدا دابەش كرا و ئێستاش بۆ گۆڕینی ئەو بارە پێویستە شەڕ لەگەڵ ئەو چوارە دەوڵەتەدا بكرێت، لە هەموویان گرنگتر توركیایە. توركیا و ئێران خاوەنی دانیشتوانێكی گەورەی كوردن و دروستكردنی كوردستانی گەورە پێویستیی بە ناكۆكی و شەڕێكی گەورە دەبێت، لەبەر ئەوە پێموانییە ئەوە واقیعی بێت......هەروەها ئێستا چارەنووسی هەرێمە كوردییەكەی سوریا بەسەر ئەگەرەكاندا كراوەیە و نازانین بە چ ئاڕاستەیەكدا دەبێت و ئەگەر كەسێك خەونی دروستكردنی ئەو قەوارە كوردییەی هەیە، ئەوا دەبێت هەڵوێستی توركیا و ئێران لەبەرچاو بگرێت و ئەمەش كێشەیەكی گەورەیە.
* لە توێژینەوەكەتدا لەبارەی كۆتایی هاتنی سایكس بیكۆ، پتر پێداگیریتان لەسەر دۆخی ئاڵۆزی سوریا كردووە و ئاماژەتان بەوە كردووە سوریا یەكەم هۆكارە بۆ كۆتایی هاتنی سایكس پیكۆ و هەروەها باستان لە هۆكارەكانی وەك شەڕی شیعە و سوننە و پێكهێنانی هاوپەیمانێتی لەسەر بنەمای تایەفەگەری كردووە، تا چەند دۆخی سوریا كەموكوڕیەكانی سایكس-پیكۆی دەرخستووە؟
- راستە لەم كاتەدا وا دەردەكەوێت رژێمی سوریا لە دۆخێكی باشتردایە لەڕووی ئەو شەڕە ناوخۆییەی كە لەو وڵاتەدا هەیە، بەڵام من گومانم هەیە لەوەی بتوانێت تەواوی خاكی سوریا كۆنتڕۆڵ بكاتەوە. لەبەر ئەوە پرسی سوریا وەك پرسێكی كراوە دەمێنێتەوە لە ساڵانی داهاتوودا و ئێمەش دەبێت چاودێریی پەرەسەندنەكان بكەین.
* عێراق لاوازترین و لەرزۆكترین وڵاتە و ئەگەری دابەش بوونی لێدەكرێت بە گۆڕانی نەخشەی ناوچەكە، چونكی سەرۆك وەزیران، مالیكی هەنگاوی گەورەی بە ئاڕاستەی خۆسەپێنیدا هەڵگرتووە و حاڵی حازر شەڕی تایەفەگەری- شیعە و سوننە- لە ئارادایە و هەر لەبەر ئەو هۆیەش ئێستاش گەڕەكەكانی نێو بەغدا بە دیواری كۆنكرێتی لێك جیاكراونەتەوە، ئایا بە دابەشبوونی عێراق نەخشەی سیاسی ناوچەكە چ گۆڕانكارییەكی بەسەردا دێت؟
- بە دڵنیاییەوە پرسی عێراق پرسێكی ئاڵۆزە، لەبەر ئەوە هەروەك من پێشتر وتم، ئەمە حكومەتێكی شكستخواردووە- چونكە حكومەتی مەركەزی دەسەڵاتی بەسەر هەرێمە خۆبەڕێوەبەرییەكەی كورد و ناوچە سوننەكانەوە نییە، حكومەت دەسەڵاتی نییە. بەڵام بە هەرحاڵ توانراوە بونیادی دەوڵەتەكە وەك خۆی بمێنێتەوە. ئێوە دەزانن كە نزیكەی سەرجەم دەوڵەتانی ناوچەكە لاوازن، بەڵام دەوڵەتە لاوازەكانیش دەتوانن بمێننەوە و بەردەوام بن و هێزێكی دەرەكی نییە كە دەوڵەتەكان بڕووخێنێت، رەنگە بۆ ماوەیەك عێراق وەك دەوڵەتێكی شكستخواردوو بمێنێتەوە و هەروەك ئاماژەم پێكرد كە عێراق تاكە دەوڵەتی شكستخواردوو نییە لەم ناوچەیەدا.
* هەرێمی كوردستان لە ساڵی 1992ەوە بەشێك نەبوو لە عێراق، بەڵام دوای دەستپێكردنی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا لە ساڵی 2003دا- لە چوارچێوەی دەستووری وڵاتەكەدا بووە بەشێك لە عێراق، و ئێستاش سەرۆك بارزانی بەنیازی راگەیاندنی سەربەخۆییە، ئایا تا چەند دەوڵەتی سەربەخۆ گۆڕانكاری لە ناوچەكەدا دروست دەكات؟
- من گومانم هەیە لەم هەنگاوە، بە شێوەیەكی سەرەكی بەهۆی كاردانەوەی توركیاوە، هەرێمی كوردستان توانیویەتی پێوەندیەكی باش لەگەڵ توركیادا دروست بكات و توركیاش زۆر هەستیارە لە ئاست دەوڵەت و سەروەریی كوردەكاندا، چونكە ئەمە كاریگەریی دەبێت لەسەر دانیشتوانی كوردی وڵاتەكەی. لەبەر ئەوە من گومانم هەیە كە سەرۆك بارزانی لە ئێستادا و بە پەلە ئەم هەنگاوە هەڵبگرێت.
* لە هەرێمی كوردستاندا سەرچاوەیەكی زۆری نەوت و غاز لە ئارادایە- كە ئێمە دەزانین كە ئەم سەرچاوانە كاریگەریان هەیە لەسەر ناوچەكە- و ئێستاش هەرێمی كوردستان دەتوانێت بەرهەمیان بهێنێت و هەناردەیان بكات و بەم هۆیەوە پێوەندیەكی باشی لەگەڵ توركیادا دروست كردووە و توانیویەتی گەشەیەكی باشی ئابووری بكات، ئایا ئەمە كاریگەری هەیە لەسەر سەربەخۆیی كوردستان؟
-هەروەك دەزانن كوردستان خاكێكی داخراوی هەیە و بۆ ئەوەی بتوانن ئەو وزەیە هەناردە بكەن و داهات بەدەست بهێنن لەو وزەیەی هەتانە، ئەوا پێویستە بە خاكی دەوڵەتە دراوسێكاندا بڕۆن و ئەمەش بەندە بە بوونی پێوەندییەكی باش لەگەڵیاندا و بە دڵنیاییەوە دەبێت ئەمە لەبەرچاو بگیرێت.
*دوا وتەت چییە؟
-هەروەك پێشتر وتم من لە دوورەوە چاودێریی پەرەسەندنەكانی كوردستان دەكەم، و زۆرێك لە سەركردەكانیانم بینیوە لە كۆنفرانسەكاندا و بەڕاستی سەرسام بوومە بە ئاستیان و بە شەخسی خۆشم هاوسۆزییەكی زۆرم هەیە بۆتان.














ئیتمارا رابینۆڤیچ لەچەند دێڕێكدا

ئیتمارا رابینۆڤیچ پرۆفیسۆرە لە مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی تەلئەبیب، هەروەها پرۆفیسۆرێكی دیاری جیهانییە لەزانكۆی نیویۆرك، ئێستا هەشت ساڵی تەواو كردووە لەسەرۆكایەتیی زانكۆی تەلئەبیب، هەروەها سەرۆكی سەنتەری موشی دایان بووە بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا.
لەماوەی ساڵانی 1992 - 1996 باڵیۆزی دەوڵەتی ئیسرائیل بووە لە ئەمریكا.
هەروەها سەرۆكی شاندی دانوستانكار بووە بۆ پێوەندییەكانی نێوان ئیسرائیل و سوریا.
سەرۆكی بۆردی دان داڤید بووە.
جێگری سەرۆكی بۆردی ئامۆژگای دیراساتی ئاسایشی نیشتمانی بووە، هەروەها سەرۆكی راوێژكاری بۆردی پرۆگرامی (wexner- Israel) بووە لە ئامۆژگای برۆكینگز.
ئێستاش ئەندامی ئەنجوومەنی راوێژكاری (APCO) یە لە هەمان كاتدا یەكێكە لە گەورە تۆژەرانی سەنتەری سابان لە ناو ئامۆژگای بەناوبانگی برۆكینگز.



چەند پەرەگرافێك لەم دیراسەتەی كە ئیتمارا رابینۆڤیچ پێشكەشی سەنتەری سابانی كردووە

لێكترازانی ئەو سیستمە سیاسییەی لە ئارادایە لەناو جەرگەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆی هەیە نەخشە ستراتیژیەكە دابڕێژرێتەوە. لە ئێستادا، پێدەچێت كارلێكی نێوان قەیرانی سوریا و عێراق لەسەر یەكتری مەزنترین تەحەددی دروست بكات لەسەر نەخشەی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لە هەردوو وڵاتدا لە رووی شەرعیەت و كۆنتڕۆڵكردنەوە رژێمەكە رووبەڕووی تەحەددی سەرسەختانە بۆتەوەو كارلێكی نێوان ئەو دوو تەحەددیە- -شەڕی زۆرینەی سوننە لە دژی رژێمەكەی ئەسەد لە سوریا، و رەتكردنەوەی كەمینەی سوننە بۆ سیستمە نوێیەكە لە عێراقدا، و نزیكبوونی هەردوو گرووپەكە لە یەكتری، و هەڵبژاردنی ئەم ناوچەیە لەلایەن ئەلقاعیدەوە وەك تەوەری چالاكییەكانی- دۆخێكی دروست كردووە لە ناوچەكە كە ئەگەری تەقینەوەی توندوتیژیانەی لێبكرێت.
تەحەددی ئێستا بۆ سەقامگیری و لە هەندێ حاڵەتدا بۆ بوونی دەوڵەتەكە، پەرەسەندنی جیاوازی بەخۆوە بینی لە هەردوو دەوڵەتەكەدا- - وەك داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمریكاوە لە ساڵی 2003دا، كێشەی تایەفەگەری نموونەیی لە سوریادا و خراپ ئیدارەدانی ناڕەزایەتیەكانی سەرەتا- لە ئازاری 2011دا- لەلایەن بەشار ئەسەدەوە، و كەڵەكەبوونی فشارە سیاسییەكان لەسەر سیستمی سیاسیی لوبنان و ئەردەن. بەڵام هەموو ئەمانە كاریگەر بوون بە رەوتە هەرێمایەتییەكان، ئەو جۆش و خرۆشەی لە بەهاری عەرەبیدا گوزارشتی لە خۆی كرد لە ساڵی 2010-2011دا، بزووتنەوە و ئینتیما ئاینییەكان رۆڵێكی گرنگتریان بینی و لە هەمان كاتدا دەركەوتنی دڵسۆز و وەلائی سەرەتایی(واتە ئیتنی و خێڵەكی و تایەفەگەری)، و كاركردنی هێزە ئیقلیمیەكانی دیكە بوونە هۆی پاراستنی ئەو دۆخەی ئێستا: ئەو تێڕوانینە هاوبەشەی كە روودانی دابەشبوونێك دەبێتە پێشینەیەك و زەمینە خۆش دەكات بۆ پشێوییەكی بەربڵاو لە ناوچەكەدا و نەبوونی ئەكتەرێكی ئیقلیمی، وەك جەمال عەبدولناسر لە ساڵانی پەنجاكاندا لە میسر، كە توانای هێنانەدی ئەم گۆڕانكارییەی هەبێت. هەرچۆنێك بێت، رەنگە، ئەم تێڕوانینە بەس نەبێت. زۆرێك لەو هێزانەی لەسەرەوە ئاماژەیان پێكرا، بەهێزن، و زۆربەیان لە دەرەوەی كۆنتڕۆڵی ئەو ئەكتەرانەی كە تێوەگلاون.




لە ناوەڕاستی دەیەی رابردوودا شەڕی ناوخۆی عێراق بڵێسەدارترین ئاگری هەبوو، كە هێشتا خامۆش نەبووە و نەكوژاوەتەوە. لە راستیدا، شەڕی سوریا بەنزینی كرد بەسەر ئەو ئاگرەدا، كە لە ساڵی 2013دا بە هەزاران كەس لە ئەنجامی توندوتیژی تایەفەگەریەوە مردن. كە هێشتا دابەش بوون لەو وڵاتەدا وەك ئەگەرێك ماوەتەوە. سەرۆك وەزیران نوری مالیكی، سیستمێكی خۆسەپێنی بنیات ناوە كە پایەكانی بە زۆری لە نێو زۆرینەی عەرەبی شیعەدا چەقاندووە و بە توندی دانیشتوانی عەرەبی سوننەی كردۆتە دوژمنی خۆی كە وا هەست دەكات دوای چەند سەدەیەك لە باڵادەستیی ئێستا پەراوێز خراون. كەمینەی سوننە لە بەشی باكوری رۆژئاوادا چڕبوونەتەوە و لە دەوڵەتی ئێستای عێراق دوورخراونەتەوە و حكومەتی بەغداش دەسەڵاتێكی سنوورداری هەیە بەسەر ئەم بەشەی وڵاتەكەدا. ئەم ناوچەیە بۆتە ئەڵقەی گرێدانی نێوان شەڕی ناوخۆیی سوریا و ناكۆكیی بەردەوامی عێراق.




دەوڵەتە دراوسێكەی باكوری سوریا دەوڵەتێكی بەهێزە كە بەرژەوەندیی ئاڵۆزی هەیە لە كاروبارەكانی سوریادا. حكومەتەكەی سەرۆك وەزیران، رەجەب تەییب ئەردۆغان، شانازی دەكرد بەوەی توانیویەتی دوای چەندین دەیە لە بارگرژی ئاشتەوایی لەگەڵ رژێمی سوریادا بهێنێتەدی، بەڵام لەگەڵ بەرپابوونی ناڕەزایەتییەكان لە سوریادا، بە ئاشكرا ئەردۆغان نائومێد بوو لەوەی ئەسەد گوێی بۆ ئامۆژگاریەكانی نەگرت و بە روونی هاوسۆزیی خۆی دەربڕی بۆ موعاڕەزەی ئیسلامی دژ بە رژێمەكە. لە ماوەیەكی كەمدا، توركیا خۆی لە دۆخێكدا بینیەوە كە پێشوازی لە ژمارەیەكی زۆری پەنابەرەكانی سوریا دەكات، لەگەڵ بوونی بارەگای سیاسیی موعاڕەزەی سوری لەسەر خاكەكەی. هەندێ كەل وپەلی سەربازی لەلایەن توركیاوە دابین كرا و ركابەرەكانی دیكەی رژێمەكە سنووری سوریا و توركیاشیان بڕی، بەڵام بە چەشنی لایەنەكانی دیكە توركیا زۆر بە حەزەر بوو لە پێدانی جۆری ئەو چەكانەی بە یاخیبووانی دەداو ترسی لەوە هەبوو كە دژەتانك و دژە فڕۆكەی پێشكەوتوو بكەوێتە دەستی رادیكاڵەكان