پرۆسەی سیاسیی لە عێراقدا تەواو تەواو دووچاری ئیفلیجبوون بووە، بێ متمانەیی نێوان لایەنە سیاسییەكان هێندەی دیكە بۆشایی گەورەی لەنێو پرۆسەكە دروستكردووە، بەم حاڵەتەوە عێراق بەرەو پرۆسەی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن هەنگاو هەڵدەگرێت و لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە گشتی و لیستی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی تەواو تەواو بەرژەوەندی گشتی نیشتمانی وەلاناوە و هەموو هەوڵی لەو پێناوەیە هەموو شتێك بخاتە خزمەتی پروپاگەندەی هەڵبژاردن و بۆ ئەوەیە جارێكی دیكە ببێتەوە بە سەرۆك وەزیرانی عێراق، بۆیە لەم ژینگە سیاسییە ئاڵۆزەدا چاوەڕێی ئەوە نەكرێت هیچ كێشەیەك هەتا ئەگەر بەشێوەیەكی كاتیش بێت چارەسەر بكرێت، لەلایەكی دیكە ئێستا ئاڵۆزییەكی تەواو لە پێوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا هەیە، نوری مالیكی سەرۆك وەزیران بەبێ گەڕانەوە بۆ ئەنجوومەنی وەزیران، راستەوخۆ فەرمانی بەوەزیری دارایی كردووە بەشە بودجە و مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ببڕێت، هەروەها لەگەڵ پێكهاتەی عەرەبی سوننەش ئاڵۆزییەكی زۆر هەیە، بە تایبەتی لە پارێزگای ئەنبار كە هەندێك پێیانوایە لەو پارێزگایە و یەكدوو پارێزگای دیكەی سوننە نەتوانرێت هەڵبژاردن بكرێت، بۆ هێوركردنەوەی ئەم بارودۆخە و بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێكی كاتی بۆ كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا و تێپەڕاندنی پرۆژە یاسای بودجە، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستپێشخەریەكی یەكلایەنەی بێ مەرجی راگەیاندووە بەوەی رۆژانە 100 هەزار بەرمیل نەوت بێ هیچ مەرجێك هەناردەی دەرەوە بكات، بەڵام وەك دەردەكەوێت بەرامبەر ئەم دەستپێشخەریەش، لەلایەن حكومەتی عێراقەوە هیچ هەنگاوێكی جددی هەڵنەگیراوە، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم بارودۆخە ئاڵۆزە پەیامنێرمان لە بەغدا ئەم دیمانە تایبەتەی لەگەڵ بەڕێز د. رۆژ نوری شاوێس جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەنجامداوە، كە ئەمە دەقەكەیەتی.

گوڵان: كێشەكانی نێوان بەغداو هەولێر خەریكە گۆڕانكاری ئیجابی بەخۆیەوە دەبینێت، بە تایبەتی دوای دەستپێشخەریەكەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە هەناردەكردنی 100 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا بە رێگەی سۆمۆ، ئەم دەستپێشخەرییە هیچ مەرجێكی پێشوەختی لەگەڵ نییە و تەنیا پیشاندانی نیەت پاكی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بۆ چارەسەركردنی پرسی هەناردەكردنی نەوت و گاز، پرسیار لێرەدا ئەوەیە چۆن ئەم دەستپێشخەریە هاتە ئاراوە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: دوای ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە سەركەوتوویی بۆری هەناردەكردنی نەوتی بە هاوكاری لەگەڵ حكومەتی توركیا تەواو كرد، ئیدی مەسەلەی چۆنییەتی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی ئەو بۆرییەوە بۆ بازاڕەكانی جیهان هاتە ئاراوە، ئەم هەنگاوه بووە هۆی‌ دروستكردنی نیگەرانی لای وەزارەتی نەوتی عێراق و لایەنە پێوەندارەكان و له راستیشدا بووە هۆكاری ئەوەی كە ئەم پرسە ببێتە كێشەیەكی گەورە لەنێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵی بەغدا، ئەوجا بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە هەردوولا حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدراڵی كەوتنە دانوستاندن و گفتوگۆ كردن بۆ ئەوەی لەسەر میكانیزمێك رێكبكەون بۆ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان، ئەمیش هەم لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا بێت، هەروەها هەناردەكردنی نەوتی كوردستان پاڵپشتێك بێت بۆ زیادكردنی بودجەی عێراق، لە هەمان كاتدا ئەو مافە دەستووریانەشی كە هەرێمی كوردستان لەم پرۆسەیەدا هەیەتی پارێزراو بێت، لەمیانی ئەم پرۆسەی وتووێژو دانوستانەدا، چەندین پێشنیار لەلایەن هەردوولا(هەرێم و بەغدا) هاتنە ئاراوە، لە میانەی ئەم پێشنیارەدا هەندێك جار وادەردەكەوت كە هەردوولا هەرێم و بەغدا بەتەواوەتی لێكەوە نزیكن، هەندێك جاریش وا دەردەكەوت نەخێر گەیشتن بە رێككەوتن كارێكی ئاسان نییەو لێكەوە دوورن، ئەوجا مەسەلەی ئەم لێك دوورییەی نێوان هەرێم و ناوەند، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە حكومەتی فیدراڵی داوای ئەوە دەكات سەد دەرسەد پرۆسەی نەوت لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی ناوەند بێت و هەرێمی كوردستان هیچ دەسەڵاتێكی نەبێت، بەڵام بەپێی بۆچوونی هەموو كەسێكی شارەزا لە دەستوور و یاسا، ئەوە ئاشكرایە كە دەستووری عێراق سەبارەت بەم پرسە شتێكی دیكە دەڵێت و مافی داوە بە هەرێمی كوردستان كە ئیدارەو چاودێری كێڵگە نەوتی و گازییەكانی هەرێم بكات، واتە بەپێی دەستووری عێراق هەرێم ئەو مافە دەستوورییەی هەیە كە بە ئاگاداری و هەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی بەشێوەیەكی شەفاف، نەوتی كوردستان هەناردەی دەرەوە بكات و بیفرۆشێت و داهاتەكەشی بۆ هەموو عێراق بێت، ئەم پرۆسەیە زۆری خایاند و نەمانتوانی بگەینە ئاكامێكی هاوبەش بۆ هەناردەكردنی نەوت، بۆیە هەندێك لایەن وا هەستیان دەكرد ئەوە كوردە ئاستەنگ بۆ هەناردەكردنی نەوت دروست دەكات، هەروەها وایان دەخستە گوێی لایەنەكانەوە كورد ئاستەنگە لەوەی كە داهاتی نەوت بۆ هەموو عێراق بێت و پارەی نەوتەكەی خۆی ناخاتە چوارچێوەی بودجەی گشتی عێراقەوە، لەسەر ئەم پرسانە پروپاگەندەیەكی خراپ دژی حكومەتی هەرێمی كوردستان بڵاودەكرایەوە، لە هەمان كاتدا لایەنی ئەمریكایش بە جددی هاتبوونە نێوان هەردوولاوە بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتنێكی هاوبەش، ئەوجا بۆ پیشاندانی نیەت باشی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەی ئەو ئاستەنگ نییە لەبەردەم هەناردەكردنی نەوت و هەروەها سامانی نەوتیش بە موڵكی هەموو عێراقیەكان دەزانێت، بۆیە لەم روانگەیەوە بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەو دەستپێشخەرییەی كرد بەوەی بێ مەرج ئامادەن لە یەكی نیسانەوە رۆژانە 100 هەزار بەرمیل نەوتی كوردستان هەناردەی دەرەوە بكات، ئامانجیش لەم دەستپێشخەرییە ئەوە بوو كە هەموولایەك بزانێت كە كورد مەبەستیەتی بەبێ هیچ مەرجدانانێكی پێشوەخت ئەم پرۆسەیە سەركەتوو بێت و بەرهەمی نەوت و داهاتی نەوت و ناردنە دەرەوەی بۆ خۆشگوزەرانی هەموو عێراقیەكان بێت.
بێگومان ‌تا ئێستا ئەمەش نەكراوە، بۆیە هیوادارین لایەنی حكومەتی عێراق بە پیری ئەم دەستپێشخەرییەوە بێن و هەنگاوی زیاتر بچینە پێشەوە. بەڵام لە هەمانكاتدا مەزندەكان بەو جۆرەن دەستپێشخەرییەكی لەو جۆرە حەتمەن زەمینە خۆش دەكات بۆ ئەوەی هەنگاوی ئیجابی دیكەی بەدوادا بێت.
گوڵان: وەك دەردەكەوێت، ئەمریكا بەشێوەیەكی زۆر قورس هاتۆتە نێو پرۆسەكەو دەیەوێت لەم پرسەدا بە جددی ناوەندگیری نێوان بەغداو هەولێر بكات، بە تایبەتیش لەم ماوەیەدا دووجار جۆزیف بایدن جێگری سەرۆكی ئەمریكاو كەسی یەكەم لە كۆشكی سپی بۆ سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر عێراق، تەلەفۆنی بۆ سەرۆك بارزانی كردووە، هەروەها باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا زۆر به ‌جددی هاتۆتە ناو پرۆسەكەو میانگیری دەكەن، پرسیار ئەوەیە چۆن دوای 3 ساڵ دووركەوتنەوەی ئەمریكا لە پرۆسەی سیاسیی عێراق ئەمجارە بەو ئاستە بەرزەوە هاتەوە ناو پرۆسەكە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: ئەگەر بڵێین ئەمریكا لە پرۆسەی سیاسیی عێراق دوور كەوتۆتەوە، من وای دەبینم ئەم دەربڕینە زۆر ورد نییە، لەبەر ئەوەی ئەمریكا 3 ساڵ پێش ئێستا لە چوارچێوەی رێككەوتننامەیەك لەنێوان حكومەتی عێراق و ئەمریكا، هێزەكانی لە عێراق كشانەوە، بەڵام لە هەمانكاتدا بەپێی ئەو رێككەوتننامەیەی لە نێوان هەردوو لادا هەیە بڕیار وایە هەم هاوپەیمان و پاڵپشتی دەوڵەتی تازەی عێراق بێت، بۆیە دوای كشانەوەی هێزەكانیشی لە عێراق، ئەمریكا لەسەر ئاستی سیاسیی و دیپلۆماتی پاڵپشتی لە پرۆسەی سیاسی عێراق كردووەو رۆڵیشی هەبووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە عێراق وەك پێگەی جوگرافی و هەروەها وەك دەوڵەتێكی دەوڵەمەند لە هەموو بوارەكانەوە، خاوەنی هێز و توانایەكی بەهێزە و دەكەوێتە ناو چەقی ئەو ناوچە ستراتیژییەی كە ئەمریكا خۆی بە بەهێزترین هێز تیادەبینێتەوە، بێگومان ئەو ناوچە ستراتیژیەش ناوەندی وزەی جیهانییە، هەربۆیە ئەگەر خەلەلێك بكەوێتە ئەم ناوچە ستراتیژییە وەك ناوەندی وزەی جیهان، ئەوا خەلەل دەكەوێتە ناو سیاسەتی وزەی جیهانییەوە، هەر بۆیە لەم روانگەیەوە هەمیشە عێراق جێگەی بایەخی ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوا دەبێت، بۆیە لەوانەیە لە رووی بوونی هێزی سەربازییەوە لە عێراقدا هێزی سەربازییان نەبێت، بەڵام بایەخدانەكە هەر دەمێنێت. هەربۆیە كاتێك ئەو راستیە بوو بە هەقیقەت بەوەی هەرێمی كوردستان دەتوانێت رێژەیەكی باشی نەوت بەرهەم بهێنێت و رەوانەی دەرەوەی بكات، كە ئەمەش فاكتەرێكی گرنگە بۆ سیاسەتی وزەی جیهانی، ئەمە لە كاتێكدا لەو وڵاتانەی خاوەنی نەوتن وەك لیبیاو جەزائیر نەوت بە زەحمەت بەرهەم دەهێنرێت، هەروەها ئەگەر ئاماژە بە رووداوەكانی ئەم دواییەی ئۆكرانیا و روسیا بكەین، كەئێستا خەریكە روسیا دوچاری سەپاندنی سزای ئابووری دەبێتەوە، ئەوا ئاشكرایە كە بەرهەمهێنان و هەرناردەكردنی نەوتی كوردستان پرسێكی گرنگ دەبێت بۆ سیاسەتی وزەی جیهانی، بۆیە لەم چوارچێوەیەدا شتێكی سەیر نییە ئەمریكا زۆر بەجددی بێتە ناو پرۆسەكە و هەوڵبدات لە پرۆسەی هەناردەكردنی نەوتی عێراق و هەرێمی كوردستان هەردوولا بگەنە رێككەوتنێكی هاوبەش، ئەمەش لە پیناوی ئەوەی ئەم هەنگاوە فاكتەرێك بێت بۆ زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوت و هەناردەكردنی بەبێ كێشە و گرفت، هەروەها كەمكردنەوەی كێشەكان لەناو عێراقدا، بۆیە ئەمریكاش خوازیاری ئەوەیە كێشەكانی عێراق كەمبێتەوە، لەبەر ئەوەی ئەمریكا پشكی سەرەكی هەیە لە بارودۆخی ئێستای عێراقدا.
گوڵان: ئەگەر پرسیار لەوە بكەین دوای ئەوەی ئەمریكا بەجددی هاتۆتە ناو پرۆسەكە بۆ میانگیری لە نێوان هەرێم و بەغدا، ئایا هیچ سەركەوتنێك بە دەست هاتووە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: ئەگەر راشكاوانە قسەبكەین و وەڵامی پرسیارەكە بە وردی بدەینەوە و بەوجۆرە باس لە سەركەوتنی پرۆسەكە بكەین بەوەی هیچ كێشەیەك لە نێوان هەولێر و بەغدا نەماوە و گەیشتوونەتە‌ ئەو رێككەوتنەی نەوت بێ كێشەو گرفت هەناردە بكرێت، ئاشكرایە تا ئێستا ئەمە نەهاتۆتە دی، لەبەر ئەوەی گەیشتن بەم ئاكامە كارێكی زۆری دەوێت، من هەموو كات جەختم لەوە كردۆتەوە چارەسەركردنی ئەم پرسە پێویستی بە رێككەوتنێكی ریشەیی بەردەوام هەیە، بۆیە ئەگەر هیوایەكیش هەبێت بۆ گەیشتن بە رێككەوتنێكی هاوبەش له ‌نێوان هەولێر و بەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی تایبەت بەنەوت و گاز، من وای دەبینم زۆر زەحمەتە لەكاتی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن ئەم كارە بكرێت، بۆیە بە مەزندەی من ئەمە دەكەوێتە دوای هەڵبژاردنەكان، لەبەر ئەوەی ئەمڕۆ لە عێراقدا پرۆسەی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردن كاریگەرییەكی سلبی لەسەر هەموو بڕیارەكان هەیە، هەروەها كاریگەری سلبی لەسەر هەر هەنگاوێكی سیاسی هەیە، بۆیە هەر هەنگاوێك یان بڕیارێك وەربگیرێت، ئەوا لایەنێك یان دوولایەن یان زیاتریش، دەیقۆزنەوە بۆ پروپاگەندەی هەڵبژاردن. به ‌داخەوە لەبەر ئەوەی لە عێراقدا رۆشنبیریەكی ناكامڵی دیموكراتی هەیە، دەبینین هەموو لایەنە سیاسییە عێراقیەكان هەموو شتێكیان لەبیرچۆتەوەو پەنا بۆ هەموو كارت و مەسەلەیەك دەبەن بۆ ئەوەی لە پرۆسەی هەڵبژاردندا دەنگی زیاتر كۆبكەنەوە. ئەمە بەبێ ئەوەی بە هیچ جۆرێك بەرژەوەندی باڵای وڵات لەبەرچاو بگرن، زۆر شتی بچووك گەورە دەكرێت و زۆر شتی گەورە دەشاردرێتەوە، بۆیە لەناو ئەم بارودۆخەدا‌ زۆر زەحمەتە كێشەی نەوت یان كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا پێش هەڵبژاردن بەرەو چارەسەری تەواو بچن.
گوڵان: بەڵام حكومەتی بەغدا لەسەر زاری حوسێن شەهرستانی جێگری سەرۆك وەزیران بۆ كاروباری وزە پێشوازی لە دەستپێشخەریەكەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرد، ئایا ئەم پێشوازی كردنە، نیشانەی جۆرێك لە تێگەیشتنی نێوان بەغداو هەولێر نییە بۆ چارەسەرێكی كاتیی ئەم كێشەیە، بۆ ئەوەی دوای هەڵبژاردنەكانی عێراق و لەمیانەی هاوپەیمانی بۆ پێكهێنانی حكومەتی تازەی عێراق چارەسەرێكی ریشەیی بۆ بدۆزرێتەوە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: بێگومان حكومەتی هەرێمی كوردستان دەستپێشخەریەكی هێندە گرنگی كردووە، كە لایەنی بەرامبەر هیچی بۆ نامێنێتەوەو دەبێت پێشوازی لێ بكات، بەڵام بە تەنیا پێشوازی كردن لە دەستپێشخەریەكی وا گرنگ بەس نییە، بەڵكو پێویستە هەنگاوی دیكەی لەلایەن بەرامبەرەوە بەدوا دابێت، لەگەڵ ئەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەم دەستپێشخەریەی بێ هیچ مەرجێك كردووە، بەڵام پێویستە لەسەر حكومەتی فیدراڵی ئەویش هەنگاوی ئیجابی هەڵبگرێت و بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان بنێرن و، كێشەكانی دیكەش چارەسەر بكەن، رەچاوی داواكارییەكانی لایەنی گەلی كوردستان بكەن، سەبارەت بە پڕۆژەی یاسای بودجه لە بەغدا‌، بۆیە ئەم هەنگاوانە دەكرێت وەك هەنگاوی كردەیی بۆ پێشوازی كردن لە دەستپێشخەریەكەی هەرێمی كوردستان سەیر بكرێت. لەلایەكی دیكەوە لەم بارودۆخەی وەك ئەمڕۆ‌ لەوانەیە كەسێكی وەك د.حوسێن شەهرستانی باشتر لەم پرسە تێبگات و لەوەش تێبگات پێویستە ئەم پرسە چۆن چارەسەر بكرێت، بەڵام له ‌بەغدا هەموو وەك حوسێن شەهرستانی بیرناكانەوە. لەوانەیە هەندێك بە واقیعی بەو جۆرە بیر بكەنەوە، تا چەند كێشەكان لەگەڵ هەرێمی كوردستان ئاڵۆزتر بكات، لە هەڵبژاردندا دەنگی زیاتر بەدەست دەهێنێت.
گوڵان: ئایا تاچەند ئەم دەستپێشخەرییە دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی زەمینەیەك بێتە ئاراوە پرۆژە یاسای بودجە بە تەوافوق ئەو خاڵانە چارەسەر بكات؟
د. رۆژ نووری شاوێس: كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا زۆرن، بەڵام بۆ ئێستا چارەسەركردنی پرسی نەوت و راستكردنەوەی ئەو خاڵانەی كە له ‌پڕۆژەی بودجە دژ بە كورد هاتوون، دەبێتە هۆكاری ئەوەی پرۆسەی بودجە تێپەڕێنرێت، بێگومان ئەمەش دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی كوردیش بەمە خۆشحاڵ بێت و دەرگایەك دەكاتەوە بۆ ئەوەی دەست بە چارەسەری كێشەكانی دیكەش بكرێت، ئەگەر كێشەی نەوت بە شێوەیەك لە شێوەكان چارەسەر بكرێت كاریگەری ئیجابی دەبێت بۆ چارەسەركردنی هەموو كێشەكانی تریش..
گوڵان: بەڕێزت وەك جێگری سەرۆك وەزیرانی عێراق و كەسی یەكەم لە نوێنەرایەتیكردنی كورد لە حكومەتی بەغدا، هیچ رۆشناییەك دەبینیت، كە هەندێك كێشە‌ بە شێوەیەكی كاتیی چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: من وای دەبینم زۆرلایەن هەن كە پێیان خۆشە ئەو كێشانە چارەسەر بكەن، بەڵام لە هەمان كاتدا لایەنی تریش هەن، كە دەیانەوێت زیاتر ئەو كێشانە قووڵتر بكەنەوە. بێگومان ئەو لایەنانە مەبەستی دیكەیان لە پشتەوە هەیە، لەبەر ئەوەی ئەو لایەنانە بڕوایان بە دیموكراتی و فیدراڵی نییە، بۆیە بیر لەوە دەكەنەوە عێراق بە یەكلایەنە حكومڕانی بكرێت و فیدراڵی نەمێنێت و حكومەتێكی سەنترالی بەهێز لە بەغدا هەبێت، رەچاوی دەسەڵاتەكانی هەرێم و پارێزگاكان نەكرێت و بەهیچ شێوەیەك رەچاوی پرۆسەی دابەشكردنی دەسەڵات نەكات وەك ئەوەی لەدەستووری عێراقدا هاتووە، بێگومان ئەم لایەنانە نایانەوێت نەخشەی رێگە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بدۆزرێتەوە، بۆیە ئاستەنگ لە دوای ئاستەنگ بۆ ئەو هەنگاوانە دروست دەكەن كە بەرەو چارەسەری كێشەكان هەڵدەگیرێن، بەداخەوە واقیعی سیاسیی عێراق بەم شێوەیەیە، وەك باسیشم كرد بارودۆخی هەڵبژاردنەكان دوو هێندە كێشەكانی ئاڵۆزتر كردووەو بە بنبەستی گەیاندون..
گوڵان: ئاگادارن كە لە دوای مانگی یەكی ئەمساڵەوە رێژەی یەك لەسەر 12ی بەشە داهاتی هەرێم لە بودجەی عێراق نەهاتووەتە‌ كوردستان و تەنیا مووچەی 2 مانگ لە كۆی چوار مانگ هاتووە، ئایا ئەم دەستپێشخەرییە دەبێتە هۆكاری ئەوەی رێژەی یەك لەسەر12ی هەر چوارمانگەكە بێتە كوردستان نەك تەنیا مووچە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: پێش هەموو شت ئەو بڕیارەی دراوە بۆ بڕینی مووچەو بودجەی هەرێم، بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیران نییەو ئێمە ئاگامان لەو بڕیارە نییە، ئەم بڕیارە وەزیری دارایی و سەرۆك وەزیران پێكەوە داویانە، ئەمەش واتە رێككەوتنی نێوان سەرۆك وەزیران و وەزیری دارایی بەو جۆرەیە كە بەشی هەرێمی كوردستان نەنێرن، ئەم هەنگاوە بۆ ئەوە نراوە بۆ ئەوەی گوشارێكی سیاسی لەسەر هەرێمی كوردستان دروست بكەن، بۆ ئەوەی پاشگەز بێتەوە لە سیاسەتی نەوتی هەرێم، بێگومان سیاسەتی نەوتی هەرێم راستە و پێویستە درێژەی پێبدرێت، بۆیە ئەم بڕیارەی كە سەرۆك وەزیران و وەزیری دارایی داویانە، نە بڕیارێكی دەستوورییە نە یاساییە، نە لە دەسەڵاتی ئەوانیشدایە بڕیاری لەو شێوەیە بدەن، لەبەر ئەوەی بەشە داهاتی هەرێمی كوردستان بەپێی دەستوور دیاریكراوە، بۆیە ‌تا ئەگەر كێشەیەك یان گرفتێكیش لەم مەسەلەیەدا هەبێت، ئەوا پێویستە حكومەتی فیدراڵی ئەم پرسە رووبەڕووی دادگای فیدراڵی بكاتەوە، بۆ ئەوەی دادگای فیدراڵی ئەم پرسە یەكلایی بكاتەوە و بڕیار بدات، ئەوكات ئەوان دەتوانن رێوشوێنی پێویست بگرنە بەر. ئێمە وەك وەزیرە كوردەكان لە ئەنجوومەنی وەزیران زۆر بەتوندی دژی ئەو بڕیارە راوەستاوینەوەو هەروەها زۆرجاریش سەرۆك وەزیران بڕیاریداوە كە بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان بنێرێت، ئاكامەكەشی ئەوەبوو، دووجار هەندێك پارەیان بە ناتەواوی ناردووە، ئەوەی ئەوان ناردویانە لە نیوەی بەشی كوردستان كەمترە، ‌تا ئێستاش نەزانراوە ئایا بەشی مانگی ئادار دەنێرن یان نە، ئەمە لە كاتێكدا پێویستە دوای دەستپێشخەرییەكی حكومەتی هەرێم، ئەوانیش دەستپێشخەرییەك بكەن. بەڵام تا ئێستا نەیانكردووە، بۆیە ئەم رووداوە ئەوەمان فێردەكات بەوەی نابێت چیدیكە بەشە داهاتی هەرێمی كوردستان لە ژێر دەستی وەزیری داراییدا بێت، یان لەژێر مەزاجی شەخسی كەسێكدا بێت لەبەغدا. لەبەر ئەوەی مەسەلە‌ی بەشە داهاتی كوردستان لە بودجەی عێراق، پرسێكی دەستوورییە و نابێت وەك كارتی گوشاری سیاسیی بەكار بهێنرێت، ئەمەش بەوە دەكرێت كە بەشه ‌داهاتی كوردستان بە شێوە‌یەكی ئۆتۆماتیكی راستەوخۆ بخرێتە سەر حسابێك و بگەڕێتەوە بۆ هەرێمی كوردستان، ئەمەش ئەو داواكاریەیە‌ كە ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان پێی لەسەر دادەگرێت. ئەگەر رێككەوتنێك لەسەر ئەمە كرا پاش ئەوە دەتوانرێت بەراورد بكرێت، ئەگەر ئەو داهاتە لەرێژەی 17% كەمتر بوو ئەوە دەبێت حكومەتی فیدراڵ تەواوی بكات، ئەگەر زیاتریش بوو، دەكرێت زیادەكەی بنێردرێتەوە بۆ حكومەتی فیدراڵی، تا نەگەینە رێككەوتنێكی لەم شێوەیە، هەموو كات بەشە داهاتی كوردستان لە ژێر مەترسی دەبێت، بەمجۆرە ژیان لە كوردستان ناچێتە سەر.
گوڵان: سەرۆكی شاندی پەرلەمانی ئەوروپا بۆ پێوەندی لەگەڵ عێراق، لەمیانەی دیدارێكی لەگەڵ گوڵان، ئاماژەی بەوە كرد، ئەگەر یەكێتی ئەوروپا سزا بخاتە سەر روسیا، ئەوا ئەوروپا ناچار دەبێت پەنا بۆ نەوت و گازی هەرێمی كوردستان ببات، دیارە حكومەتی هەرێمی كوردستانیش سنووری دەسەڵاتە دەستوورییەكانی خۆی نابەزێنێت، ئایا تاچەند ئەو بارودۆخەی روسیا بە هۆی ئۆكرانیاوە، بۆتە هۆكاری ئەوەی كێشەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی دەستووری عێراقدا چارەسەر بكرێت و تەفسیری دەستوور لەلایەن راوێژكاری یاسای نێودەوڵەتیەوە بكرێت، نەك هەر لایەك لە دیدی خۆیەوە سەیری دەستوور بكات؟
د. رۆژ نووری شاوێس: لە هەرشوێنێكی جیهان نەوت كەمبێتەوە، ئەوا ئەمریكا و ئەوروپا، پێویستیان بەهەموو رێژەیەكی نەوت دەبێت كە ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوە، ئەوجا ئەو بڕە 100 هەزار بێت یان 500 هەزار، كاریگەری خۆی لەسەر سیاسەتی وزەی جیهانی دەبێت، ئەمەش بەو مانایە نییە هەموو دێن بە كوردستان دەڵێن وەرە نەوتەكەت بفرۆشە و رەچاوی دەستووری عێراق یان بەرژەوەندی گشتی مەكە، نە ئەم مەسەلەیە بەوجۆره نییە، ئەم پرسە هانی دەوڵەتانی رۆژئاوا و ئەمریكا دەدات كە بێن میانگیری بكەن لەنێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵی عێراق و گوشار دەخەنە سەر هەردوولا بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتنێك و نەوتەكە هەناردەی دەرەوە بكرێت.
لەم بارودۆخەدا هەلی كراوە لەبەردەم حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوجۆرەیە، ئێستا هەرێم نەوتی هەیە، دەرەوە پێویستی پێیەتی، بۆیە دەكرێت ئەمە وەك كارتێكی سیاسیی بەكار بهێنرێت بۆ ئەوەی پشتگیری لە هەڵوێستی هەرێمی كوردستان بكەن، رێگە نەدەن مافە دەستوورییەكانی هەرێم پێشێل بكرێت، رێككەوتنێكی هاوسەنگ لە نێوان هەرێم و حكومەتی فیدراڵی بێتە ئاراوە، بۆیە لەم حاڵەتەدا‌ لەبری ئەوەی ئەم پرسە لە نێوان دوولایەن گیر بخوات و لایەنێك كە حكومەتی فیدراڵیە بیەوێت خۆی بسەپێنێت بەسەر هەرێمی كوردستان، ئەو كات پرسەكە دەكرێتەوە بە رووی جیهان و میانگیر دێتە نێوانەوەو ناتوانرێت مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان پێشێل بكرێت.
گوڵان: ئێستا بەرەو هەڵبژاردنەكانی عێراق دەڕۆین، بۆیە گرنگە ئەم پرسەی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بە شێوەیەكی كاتیش بێت چارەسەر بكرێت و ئایا تاچەند ئەم چارەسەرە كاتیە دەبێتە هۆكارێك بۆ گرێدانی هاوپەیمانی لەگەڵ كورد بۆ پێكهێنانی حكومەتی ئایندە؟ لای بەڕێزت ئاشكرایە بەبێ كورد حكومەت لە عێراقدا پێكناهێنرێت، هەتا ئەگەر بە زۆرینەش پێكبهێنرێت، ئایندەی عێراق دەخاتە مەترسییەوە، بۆیە لایەنی كوردی هەموو كات تۆپی قەپانە بۆ پێكهێنانی حكومەت، ئایا ئەمەش نابێتە هۆكاری ئەوەی بۆ چارەسەری ریشەیی ئەم كێشەیە دوای هەڵبژاردنەكان ئەگەری زیاتر لەبەردەم كورد بكرێتەوە؟
د. رۆژ نووری شاوێس: پێش هەڵبژاردن زۆر زەحمەتە رێككەوتنێكی هەمیشەیی بكرێت، ئەگەر بكرێت رێككەوتنێكی كاتیی دەكرێت، ئەو رێككەوتنە كاتییەش چەند باش بێت، كاریگەری باشتری دەبێت لەسەر پێكهێنانی حكومەتی ئایندەی عێراق، بە پێچەوانەوەش‌ ئەگەر ئەو رێككەوتنە كاتییە ناڕێك و ناتەواو بێت، ئەوا كاریگەری نەرێنی لەسەر پێكهێنانی حكومەتی ئایندە دەبێت، بەڵام ئەمە بەس نییە، راستە كێشەی سەرەكی لەهەموو وڵاتێكدا كێشەی دابەشكردنی داهات و دەسەڵاتە، بەڵام ئێمە ئەزموونمان هەیە و دەزانین هۆكاری دیكەش كاریگەریان دەبێت لە پێكهێنانی حكومەت، پێش هەموو شت دەبێت چاوەڕێ بكەین بزانین ئاكامی هەڵبژاردن چۆن دەبێت، لەبەر ئەوەی دوای هەڵبژاردن كەس ناتوانێت لایەنێك پەراوێز بخات كە خەڵكێكی زۆر دەنگی پێداوە، بۆیە باش بێت یان باش نەبێت بە ئەمری واقیع دەبێت مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، هۆكارێكی دیكە ئێمە وەك لایەنی كوردستانی دەبێت رەچاوی ئەزموونەكانی خۆمان بكەین، ئێمە لە 2003ـەوە هەتا ئێستا پاڵپشتی ئەم پرۆسە سیاسییەمان كردووە كە لە عێراقدا هاتۆتە ئاراوە، ئەویش پرۆسەی بونیادنانی دیموكراتیە و ئێمە هاوكارێكی سەرەكی بووین بۆ سەرخستن بەرەو پێشەوە چوونی دیموكراتی لە عێراقدا، بەڵام ئەم پرۆسەیە لەبری ئەوەی بەرەو پێشەوە بچێت و مافەكانمان زیاتر بچەسپێت، ئەوا وەك دەبینین پرۆسەكە پاشەكشە دەكات و دەسەڵاتە دەستووریەكانمان لێ كەمدەكەنەوە، ئەو كێشانەی چارەسەر نەكراون، لەبری ئەوەی هەوڵ بدرێت چارەسەر بكرێت، بە پێچەوانەوە بەردەوام هەوڵدراوە ئاستەنگی بۆ دروست بكرێت و بە چارەسەرنەكراوەیی بمێنێتەوە، لەسەروو هەموو ئەمانەشەوە بۆ ئێمە وەك كورد زۆر گرنگە یەكڕیز و یەك هەڵوێست بین، بۆیە من لام سەیرە لایەنە سیاسییە كوردستانییەكان زیاتر پێداگیری لەسەر پۆستێك یان وەزارەتێك دەكەن، بەبێ ئەوەی گوێ بەوە بدەن عێراق بەچ بارودۆخێكدا دەڕوات، ئەوە لەبەرچاو ناگرن، ئەگەر ‌تا دوای هەڵبژاردنەكانی عێراق نەتوانن لە هەرێمی كوردستان حكومەت پێكبهێنن، چۆن دەتوانن بچنە ناو پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی عێراقەوە، بۆیە من عێراقی ئێستا وەك یوگسلافیای پاش تیتۆ دەبینم، دەزانن یوگسلافیا دەوڵەتێكی فیدراڵی بوو، بەڵام بارودۆخێكی ئەوتۆ هاتە پێشەوە كە گۆڕانكاری ریشەیی بەسەر ئەو وڵاتە هات، چارەسەری دیكە هاتە پێشەوە وەك بینیمان، بۆیە زۆر نزیكە دوای ئەم هەڵبژاردنە بارودۆخێكی هاوشێوەی یوگسلافیا لە عێراق بێتە ئاراوە، بۆیە دەبێت كورد لە ئێستاوە ئامادەبێت بۆ ئەو رووداوە، دەبێت بشزانین مەسەلەی هەڵمەتی هەڵبژاردن و مەسەلەی ئاكامەكانی هەڵبژاردن دوو مەسەلەی زۆر هەستیارن.