ئافرەتان پێش ئەوەی ببنە خوشك و كچ و هاوسەر، دایكن، دایكایەتیش خۆی لەخۆیدا بریتییە لەسەرتاسەر سۆز و خۆشەویستی و خەمخۆری بۆ ئاشتی و بونیادنانی ژیانێكی كامەران و ئاسوودە، لەمەش گرنگتر دایك خەمخۆرە بۆ پاراستنی تەندروستی و پەروەردەی دروستی كۆرپەكەی و بایەخدان بە ئایندەی كوڕ و كچەكانی، هەموو ئەمانە ئەگەر پێكەوە كۆبكەینەوە و لەكایەی سیاسەت راڤەیەكی وردیان بكەین، هەست دەكەین لە ئافرەتدا بە شێوەیەكی فتری پرانسیپەكانی حكومڕانی باش و حكومڕانی زیرەك بوونی هەیە، هەر بۆیە كە ئافرەت بەشێوەیەكی راستەقینە بەشداری سیاسەت دەكات، بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی ئاراستەی سیاسەتی حكومڕانی بەرەو حكومڕانی باش و حكومڕانی زیرەك وەردەچەرخێت، بۆ قسەكردن لەسەر كاریگەری ئافرەت بۆ بەشداربوونی لەسیاسەت و پرۆسەی بڕیارسازیدا، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ خاتوونی پرۆفیسۆر ڤالنتینە موقەدەم ئوستادی بەشی سیسیۆلۆژی لە زانكۆی ئەمریكی لە واشنتۆن سازدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.ڤالنتاین موقەدەم ساڵی 1952 لە تاران لەدایكبووە. ساڵی 1986 لە زانكۆیەكی ئەمریكا دكتۆرای كۆمەڵناسی تەواو كردووە و بۆ ماوەیەكیش مامۆستای كۆمەڵناسی (بەرپرسی بەشی لێكۆڵینەوەی ئافرەتان) بووە، دواتر لە 2004 تا 2006 لە پاریس بەرپرسی بەشی گەشەسەندن و بەرابەری رەگەزی بەشی كۆمەڵناسی و زانستە مرۆڤایەتییەكانی یۆنسكۆ بووە. لە ساڵی 2007یشەوە مامۆستای كۆمەڵناسی و بەرپرسی لێكۆڵینەوەی ئافرەتانی زانكۆی بۆردیۆیە.ڤالنتاین یەكێكە لە دامەزرێنەران و هەروەها سەرۆكی «رێكخراوی لێكۆڵینەوەی ئافرەتانی كەنداوی ناوەڕاست» و سەرنووسەری «گۆڤاری لێكۆڵینەوەی ئافرەتانی كەنداوی ناوەڕاست»ـە.ئەمانەی خوارەوە بەشێكن لە كتێبەكانی ئەو: مۆدێرنیزاسیۆنە بوونی ئافرەتان، رەگەز و گۆڕانە كۆمەڵایەتییەكان (1993)، بە باشترین كتێبی ئاكادیمی ساڵی 94-1993 هەڵبژێردرا. گڵۆبالیزاسیۆنی ئافرەتان: تۆڕە فێمێنیستییە فرە نەتەوەییەكان(2005)، خەڵاتی (ڤیكتۆریا شۆك) كۆمەڵەی زانستە سیاسییەكانی ئەمەریكای لە ساڵی 2006 وەرگرت ئەویش وەكو باشترین كتێب لەبارەی ژنان و سیاسەتەوە.

* بەشداری ئافرەتان لە سیاسەت و بڕیارسازیدا كاریگەری و ڕەنگدانەوەی زۆرە لەسەر ئاستی لۆكاڵ و هەروەها لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، لەگەڵ ئەوەی هەتا ئێستاش لە جیهاندا ژمارەی خانمی سیاسەتمەدار كەمن، بەڵام هەموویان باسیان لە ڕۆڵی دایك كردووە كە لە سەرەتای ژیانیانەوە گۆشكراون و پەروەردەكراون و فێركراون، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەكرێت وەبەرهێنان لە ئافرەتاندا بكرێت و چۆن ئەمە هاوكار و یارمەتیدەر دەبێت بۆ پرۆسەی پەرەپێدان؟
- دایكان ڕۆڵێكی گرنگ دەبینن لە پەروەردەكردنی منداڵەكانیاندا و دەتوانن ببنە نموونەیەكی باڵا بۆ كچەكانیان. بەڵام كاتێك ئێمە باسی ڕۆڵی ئافرەتان دەكەین لە پرۆسەی بڕیارسازیدا و لە سیاسەت و لە بەشداری سیاسیدا، ئەوا دەبێت لەسەر ئاستەكانی دیكەش باسی وەبەرهێنان لە ئافرەتاندا بكەین، واتە نەك هەر تەنها لە ناو خێزانەكاندا- كە بە دڵنیاییەوە زۆر گرنگە-، بەڵكو لەسەر ئاستی كۆمەڵگە و حكومەتیش. لە ڕاستیدا زۆرێك لە دەوڵەتان وەبەرهێنانیان لە ئافرەتاندا كردووە. لێگەڕێن با لەوەوە دەست پێبكەم كە بۆچی بەشداری سیاسی ئافرەتان و نوێنەرایەتی ئافرەتان گرنگیەكی ڕاستەقینەی هەیە؟ لەبەر چەند هۆكارێك گرنگە، یەكێكیان بریتییە لە یەكسانی و دادپەروەری لە ئاست ئافرەتاندا. هەر كۆمەڵگەیەك بگریت ئافرەتان نیوەی ئەو كۆمەڵگەیە پێكدەهێنن، لەبەر ئەوە ئەگەر تۆ نیوەی كۆمەڵگەكەت دوورخستەوە لە پرۆسەی بڕیارسازی، ئەوا دەرئەنجامێكی خراپ بەدەست دەهێنیت بۆ ئەو كۆمەڵگەیە، یاخود بڕیارێكی یەكلایەنەت دەبێت لەو كۆمەڵگەیەدا. هۆكاری دووەم پەیوەستە بە كواڵێتی بڕیارسازیەوە، زۆرێك لە توێژینەوەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە كاتێك فرەیی لە بیروبۆچوون و تێڕوانینەكاندا هەبێت، ئەوا بڕیارەكان پتر دیموكراتی دەبن و پتر بەرجەستەی نوێنەرایەتی دەكەن، هەروەها پرۆسەی بڕیارسازیش پرۆسەیەكی كاراتر دەبێت. ئافرەتان پێویستی و بایەخدانی تایبەتیان هەیە و پێویستە لەلایەن ئافرەتانەوە نوێنەرایەتی بكرێن. هەرچۆنێك بێت، ئەگەرچی من ئاماژەم بەوەدا كە زۆر گرنگە ئافرەتان بەلای كەمەوە نوێنەرایەتیەكی یەكسانیان هەبێت لە پرۆسەی بڕیارسازی سیاسی و ئابووریدا، ئەوا مەرج نییە هەر سەركردەیەكی سیاسی كە ئافرەت بێت ئیتر سەركردەیەكی زۆر باش بێت یاخود بە باشی نوێنەرایەتی ئافرەتان بكات. بەڵام دەكرێت هەمان شت لەسەر پیاوانیش بووترێت، چونكە چەندەها سەركردەی پیاو هەن كە سەركردەگەلێكی زۆر باش نین. بەڵام ئەگەر ژمارەیەكی بەرچاوی ئافرەتان لە هەر دامەزراوەیەكدا هەبن، ئیدی پەرلەمان بێت یاخود بزنس یان ڕێكخراوە ناحكومیەكان یان پارتە سیاسییەكان بێت، ئەوا جیاوازی دروست دەكەن لە ڕووی ئەو یاسایانەی دەردەكرێن و ئەو سیاسەتانەی دادەڕێژرێن، یاخود ئەو كەشەی لەو دامەزراوەیەدا دێتەئاراوە. كەواتە تەحەددیەكە بریتییە لە دروستكردنی هەل و مەرجێك كە لەبار و گونجاو بێت بۆ بەشداری ئافرەتان، لەبەر ئەوە پێویستمان بە دروستكردنی هەندێ پاڵنەر هەیە تاوەكو ئافرەتان بەشداری بكەن لە پەرلەمان و بزنس و ڕێكخراوە ناحكومیەكان و پارتە سیاسییەكاندا.
* لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی كۆنفرانس و وۆركشۆپ و موحازەرە دەوترێنەوە لەپێناو پەرەپێدان و وەبەرهێنان لە بەشداری كردنی ئافرەتان لە سیاسەتدا، بۆ نموونە كۆنفرانسی پەكین لە ساڵی 1995دا كە داوای دەرفەتی زیاتری كرد بۆ ئافرەتان بۆ ئەوەی بگەنە پۆستە باڵاكان لە حكومەت و لە سیاسەت و لە پرۆسەی بڕیارسازیدا، بەڵام دوای تێپەڕبوونی نزیكەی 20 ساڵ هەست ناكرێت هیچ گۆڕانكاریەك ڕوویدابێت لەم ڕووەوە، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی ئافرەتان كەمتر دەبینرێن لە بوارە سیاسییەكە و لە پرۆسەی بڕیارداندا و ئایا ئاستەنگەكانی بەردەم ئافرەتان چییە بۆ بەكارهێنانی ئەو دەرفەتانە؟
- لە ڕاستیدا لە دوای –كۆنفرانسی- پەكینەوە بەرەوپێشچوون ڕوویداوە، من لە زانیاریەكانی یەكێتی پەرلەمانی نێودەوڵەتی دەڕوانم كە زانیاری و داتایان لەبارەی ڕێژەی ئافرەتان لە پەرلەماندا كۆكردەوە لە جیهاندا. دوایین داتاكانیان ئاماژە بەوە دەكات كە لە كۆی 148 دەوڵەت، 33 دەوڵەت لە سەدا 30 و بگرە زیاتری ئەندام پەرلەمانەكانیان لە ئافرەتان پێكهاتووە- كە ئەمە ڕاسپاردەی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بوو بۆ حكومەتەكانی جیهان كە پێویستە بەلای كەمەوە لە سەدا 30 كورسیەكانی پەرلەمان بۆ ئافرەتان بێت-، هەر ئەمەش مەبەستی من بوو كاتێك ئاماژەم بە گرنگی بوونی ژمارەیەكی بەرچاوی ئافرەتان دا، چونكە بوونی ئافرەتێك یان دوو ئافرەت جیاوازیەك دروست ناكات لە ڕووی یەكسانی و دادپەروەریەوە و لە ڕووی یەكسانیەوە لە پرۆسەی بڕیارسازیدا، بەڵكو بوونی ڕێژەی لە سەدا 30- بەلای كەمەوە- جیاوازی دروست دەكات. كەواتە بوونی ڕێژەی لە سەدا 30 یان زیاتر لە 33 وڵاتدا-گرنگی خۆی هەیە-، ئەگەر لە وڵاتێكی وەك ڕواندا بڕوانین ئەوا لە سەدا 60ی ئەندام پەرلەمانەكانیان ئافرەتن، ئەمانەش وڵاتگەلێكی دەوڵەمەند نین، وەك كوبا و سەنیگال و باشووری ئەفریقیا و نیكاراگوا، و تاكە وڵاتێك كە زۆرینەی دانیشتووانەكەی موسڵمان بن و ئەم ڕێژەیەی هێنابێتەدی وڵاتی جەزائیرە كە لە سەدا 31ی ئەندام پەرلەمانەكانی ئافرەتن. بەڵام بە داخەوە، 57 وڵاتێك خاوەنی ڕێژەی كەمتر لە سەدا 30 ئافرەتانن لە پەرلەماندا و هەندێ وڵات هەن هیچ ئافرەتێك لە پەرلەمانەكانیاندا بوونی نییە. كەواتە هەروەك پێشتر باسم كرد تەحەددیەكە ئەوەیە كە هەلومەرجی لەبار بۆ بەشداری ئافرەتان بخوڵقێنین. بەڵام ئایا ئەو هەل و مەرجانە چین كە دەبنەهۆی هاندانی ئافرەتان بۆ ئەوەی بچنە نێو سیاسەتەوە؟ لە ڕاستیدا چەند ڕێگایەك هەن، یەكێك لەو ڕێگایانە دانانی كۆتایە، كۆتای پەرلەمانی، زۆرێك لەو وڵاتانەی ڕێژەیەكی بەرزی بەشداری ئافرەتانیان هەیە لە پەرلەماندا كۆتای پەرلەمانی یان كۆتای پەیوەست بە پارتە سیاسییەكانیانەوە هەیە. هەروەها زۆر گرنگە كەلتوری دامەزراوەیی بگۆڕین بۆ ئەوەی پتر پێشوازیكار بێت بۆ ئافرەتان. چونكە هەندێ جار ئەو دامەزراوانەی پیاوان تێیدا باڵادەستن یاخود لە ڕووی تەقلیدیەوە پیاوسالارین، دامەزروەگەلێكن كەشێكی دوژمن بە ئافرەتانیان هەیە، لەبەر ئەوە دەبێت ئەوە بگۆڕیت بۆ ئەوەی ئافرەتان پتر هەست بە ئاسوودەیی بكەن. هەروەها دەبێت ئەوەمان لەیاد بێت كە زۆرێك لە ئافرەتان خێزانیان هەیە و دایكن، لەبەر ئەوەی پێویستە سەنتەری.. چاودێری منداڵ بكرێتەوە بۆ ئەو دایكانەی كار دەكەن، من ناڵێم ئەمە لە پەرلەماندا بكرێتەوە، بەڵام لە شوێنەكانی دیكەی كاركردندا. پێموایە ڕەنگە هۆكاری كەمی ڕێژەی بەشداری ئافرەتان بۆ ئەو تێڕوانینە بگەڕێتەوە كە سیاسەت كارێكی پیس و گەمەكەیەكی پیسە (Politics is Dirty Business or a Dirty Game)، بەڵام پێموایە ئەمە حاڵی سیاسەتە لەبەر ئەوەی ژمارەیەكی كەمی ئافرەتان بەشداریان تێدا كردووە. هەندێ بەڵگە هەن كە لە وڵاتی مەكسیك و هیندستان ئافرەتان كراون بە بەرپرسی هێزی پۆلیس لە هەندێ ناوچەی شارنشیندا، كە بۆتەهۆی ئەوەی گەندەڵیەكی كەمتر ڕووبدات، بەهۆی بوونی ڕێژەیەكی بەرچاوی ئافرەتانەوە. ڕەنگە بەشێكی ئەمە بگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئافرەتان بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لەسیاسەت دوورەپەرێز بوونە و ئەگەری كەمترە لە كاری گەندەڵكاریەوە تێوەبگلێن. هەروەها چەند گریمانەیەك هەیە دەربارەی خۆنەویستی ئافرەت(Women Altruism) یان دایكان، واتە لەبەر ئەوەی بە شێوەیەكی گشتی ئافرەتان دایكایەتیان بینیوە، ئەوا توانایەكی باشتریان هەیە بۆ بیركردنەوە لە چاكەی منداڵەكانیان، ئەمەش وایان لێدەكات لە پەرلەماندا زیاتر گرنگی بە دەركردنی ئەو یاسایانە بدەن كە خەرجی كۆمەڵایەتی لە خۆدەگرن، نەك خەرجی سەربازی- بۆ نموونە- كەواتە دەبێت هەل و مەرجی ئەوە دروست بكرێت كە خەڵكی هان بدرێن بۆ ئەوەی ژمارەیەكی زیاتری ئافرەتان بەرنە نێو پەرلەمان و ئەو بوارانەی دیكەوە كە نوێنەرایەتیەكی كەمتریان هەیە تیایاندا، یاخود پیاوان باڵادەستن تیایاندا. هەروەها زۆر گرنگە كە ئەو پشتیوانیە دامەزراوەییە بۆ ئافرەتان دابین بكرێت. ئەوەی پێوەندی بە پەرلەمان و حكومەتەوە هەبێت، ئەوا پێویستە پارتە سیاسییەكان ئافرەتان بخەنە نێو لیستەكانیانەوە، واتا پاڵێوراوی ئافرەتیان هەبێت. هەروەها دەبێت ئافرەتانیش لەوە تێبگەن كە سیاسەت گەمەیەكی پیس نییە، كەواتە دەبێت پشتیوانی و پارێزگاری پێویستیان بۆ دابین بكرێت.
* دەوترێت كە زۆربەی ئافرەتە لێهاتووەكان لە دامەزراوە نا حكومیەكاندا دەردەكەون، لە بواری پەروەردەدا، لە سەرۆكایەتی زانكۆیەكی بە ناوبانگدا، بەڵام لە پۆستە سیاسە باڵاكاندا دەرناكەون، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی ئافرەتان بەشداریەكی كەمتر دەكەن لە سیاسەتدا، ئایا سروشتی خۆیان ڕقیان لە سیاسەتە یاخود ئامادەنین بەشداری تێدا بكەن؟
- پێموایە لێرەدا دوو شت هەیە، كوالێتی و كەشی دامەزراوەكان و سەلامەت و ئاسایشی ئەو دامەزراوانە. زانكۆكان كەشێكی سەلامەتیان هەیە، مرونەتێكیان هەیە، چونكە ئافرەتان دەتوانن بێن وانەی خۆیان بڵێنەوە و بڕۆن و بچنەوە نێو خێزانەكانیان و... هتد و هەندێ جار ئەو مامۆستایانە دەتوانن لە ماڵەوە كاربكەن و هەندێ لە زانكۆكان سەنتەری چاودێری منداڵیان هەیە. هەمان شت بەسەر ڕێكخراوە ناحكومیەكاندا جێبەجێ دەبێت. هەروەها ئێمە دەزانین كە لە زۆرێك لە وڵاتاندا كاركردن لە بواری سیاسیدا كارێكی مەترسیدارە، كە ڕووبەڕووی ئیغتیالكردن دەبنەوە و...هتد. هەروەها بەداخەوە لە زۆرێك لە وڵاتاندا گەندەڵەیەكی زۆر هەیە لە سیاسەتدا. كەواتە پێموایە هۆكارەكە تێكەڵێكە لە بوونی كاتێكی دوورودرێژ و ناڕێكخراوە و ناپێشبینیكراوی كار و نەبوونی سەنتەری چاودێری منداڵ، لەگەڵ هۆكاری ئاسایش و سەلامەتی، ئەمانە هۆكارن بۆ ئەوەی ڕەنگە ئافرەتان بیانەوێت خۆیان لەو كارانە بە دوور بگرن. لەبەر ئەوە ڕێككەوت نییە كە ڕێژەی بەرزی بەشداری ئافرەتان لە پرۆسەی سیاسیدا لەو وڵاتانەدا بەدی دەكرێت كە ئاسایش و سەقامگیریان تێدایە- هەندێكیان وڵاتی دیموكراتین و هەندێكیشیان نادیموكراتین-. كەواتە لە وڵاتە دیموكراسیە پێگەیشتووەكاندا، هەروەها لە وڵاتە سەقامگیرەكاندا- كە مەرج نییە لیبراڵ دیموكراسی بن-، پارتگەلێكی سیاسی هەن كە ئافرەتان و پیاوان بەلای خۆیاندا ڕادەكێشن و هەندێكیان تەمەنێكی گەنجیان هەیە كە گەیشتوونەتە پەرلەمان یاخود پۆستە حكومیەكان، كە لە ڕاستیدا ئەم كەسانە چەندین ساڵ پێشتر كاریان لە ناو پارتە سیاسییەكاندا كردووە. ئەمە هاوشێوەی ئەو ڕاهێنانەیە كە ئێمە لە زانكۆكاندا پێیدا تێدەپەڕین پێش ئەوەی ببینە مامۆستای زانكۆ. كە دەكرێت بۆ چەندین ساڵ كار لە ناو پارتە سیاسییەكاندا بكەیت و بەو ڕاهێنانەدا تێپەڕیت و لایەنگرت بۆ دروست دەبێت لەناو پارتە سیاسییەكەدا و ئینجا ببیتە ئەندام پەرلەمان یاخود سەركردەی پارتەكە یاخود ئەگەر پارتە سیاسییەكە بەشداربوو لە حكومەتەدا پۆستێكت لە كابینەی حكومەتدا پێبدرێت. كەواتە لەڕێی پارتە سیاسییەكانەوە ڕێگایەك هەیە.
* ئەو تەحەددیانەی ئافرەتان و پیاوان وەك مرۆڤ رووبەڕووی دەبنەوە، وەك گەشەی ئابووری و كێشە كۆمەڵایەتیەكان و ئاشتی و ئاسایش، لەسەدەی بیست و یەك چوون یەكن، واتە ئەو تەحەددیانە هەردوو رەگەز دەگرێتەوە، بۆیە دەمانەوێت پرسیاری ئەوە بكەین كە تا چ ڕاددەیەك ئاشتی لە جیهاندا و گەشەی ئابووری لە مەترسیەكی تەواودا دەبن ئەگەر هاتوو ئافرەتان بەشداریان لە بڕیاری سیاسی و لە سیاسەتدا نەكرد، ئایا سەرەڕای ئەو تەحەددیاتانە مەترسیەكانی مانەوەی بەشداری ئافرەتان بەو ئاستەی ئێستا چی دەبێت؟
- ئایندەی مرۆڤایەتی بە شێوەیەكی توند گرێدراوەتەوە بە بەشداری ئافرەتان لە بڕیارسازی سیاسی و ئابووریدا، ئێمە ڕووبەڕووی شەڕێكی زۆر و داگیركاریەكی زۆر و كارەساتێكی ژینگەیی زۆر بووینەتەوە، هەروەها بیرۆكەی گەشەی لە كۆتا نەهاتوو Endless Growthخزمەتی بە ژینگە نەكردووە و ئێمە ڕووبەڕووی گۆڕانی ژینگە دەبینەوە. توێژینەوەیەك كراوە بەم دواییە كە پێوەندیەكی ڕاستەوانە بەدی دەكات لە نێوان نایەكسانی رەگەزی لەلایەك و ناكۆكی شەڕی ناوخۆ لەلایەكی دیكەوە. بە واتایەكی دیكە لەو كۆمەڵگەیانەدا كە پێگەی ئافرەتان پێگەیەكی نزمە، ئەوا ئەگەری زیاترە ئەو كۆمەڵگەیانە دووچاری ناكۆكی ناوخۆیی یان شەڕ ببنەوە. بە دەربڕینێكی دیكە تاوەكو نایەكسانی نێوان رەگەزی نێر و مێ زیاتر بێت ئەگەری ناكۆكی و شەڕ زیاتر دەبێت. بە گوزارشتێكی دیكە یەكسانی ئافرەتان زۆر گرنگە بۆ هێنانەدی ئاشتی و ئاسایش. هەروەها توێژینەوەكان ئەوەیان پیشانداوە كە دەستكەوتە پەروەردەییەكانی ئافرەتان لە ڕێی بەشداری ئابووریەوە، پێوەندی ڕاستەوانەی هەیە لەگەڵ گەشەی ئابووریدا. بە واتایەكی دیكە دەبێت ڕێژەیەكی زیاتری ئافرەتان بچنە هێزی كارەوە، ئەویش بۆ بەرژەوەندی خۆیان و خێزانەكانیان، هەروەها بۆ بەرژەوەندی گەشە و بەرەوپێشچوونی نەتەوەیی. بەڵام دەبێت كارێكی سەربەرزانە بێت و كرێیەكی سەربەرزانە وەربگرێت و هەروەها دەبێت ئافرەتان پاڵنەری ئەوەیان هەبێت بچنە نێو هێزی كارەوە و تێیدا بمێننەوە. بە تایبەتی بۆ ئەو دایكانەی كار دەكەن، ئەمەش بە مانای ئەوە دێت مۆڵەتی بە مووچەی دایكایەتیان پێبدرێت، و سەنتەری چاودێری منداڵ هەبێت. لە هزری خۆتاندا وێنای جیهانێك بكەن كە ئافرەتان لە سەدا 50ی پەرلەمان و هێزی كار و بڕیارسازی پێكبهێنن، ئەوكاتە ڕێژەیەكی بەرزی بەرهەم و گەشەكردن دروست دەبێت، دیموكراسیەتێكی زیاتر و سەقامگیریەكی زیاتر دێتەئاراوە و ناكۆكی و شەڕێكی كەمتر بەرپا دەبێت و كوالێتی حكومڕانی سیاسی و ئابووری باشتر دەبێت. من هەمیشە وتوومە كە ئەگەر لە سەدا 50ی كارمەندانی بانكی جیهانی و كەرتی دارایی و كەرتی وەبەرهێنان ئافرەت بوونایە، ئەوا ئەو قەیرانە داراییەی ساڵی 2008مان نەدەبینی، لەبەر ئەوەی ئافرەتان هێندە هەڵەشە نین و ئەوەندە ڕكابەركارێكی بێبەزەیی نین بە چەشنی ئەو كەسانەی لە بواری دارایی و وەبەرهێناندا كار دەكەن كە سەریكێشا بۆ هەرەسهێنانی كۆمپانیا گەورەكانی وەبەرهێنان كە حكومەت ناچار بوو بانكە گەورەكان ڕزگاربكات، كە بە دڵنیاییەوە ئەو قەیرانە جیهانیە بەردەوام بوو. كەواتە بێگومان ئافرەتان گرنگن بۆ ئاشتی و ئاسایش و بۆ بەرەوپێشچوونی ئابووری و گەشەی نەتەوەیی.
* جیهان بەو دەرئەنجامە گەیشتووە كە ناكرێت بەبێ بەشداری ئافرەتان، یاخود بەبێ توانای ئافرەتان بۆ بەشداریكردن، بگەنە سیاسەتێكی ڕاست و دروست كە بە شێوەیەكی گونجاو كاربكات، یان ڕێگە لە شەڕ و توندوتیژی بگرن و تەنانەت بۆ پرۆسەكانی ئاشتەوایی لە دوای شەڕیش پێویستیان بە بەشداری ئافرەتان دەبێت، ئەگەرچی لە ئاستێكی دیاریكراویشدا بێت. بۆچی تا ئێستا لەڕووی عەمەلیەوە ئەم هەنگاوانە هەڵنەگیراون، ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە ئافرەتێك ببێتە سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان؟
- ئەوە پرسیارێكی باشە. من دڵنیانیم لەوەی بوونی ئافرەتێك بە سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان جیاوازیەكی گەورە دروست دەكات، چونكە ئەوە بڕیارێكی سیاسیەو ئەوە دامەزراندنێكی سیاسیەو سكرتێری گشتی سەركردەیەكە بەبێ هیچ دەسەڵاتێكی ڕاستەقینە، بەڵام ڕەنگە لەڕووی ڕەمزیەوە گرنگ بێت ئەگەر ئافرەتێك ببێتە سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان. لەوە گرنگتر ئەوەیە پاڵنەری بەشداریكردنی ئافرەتان لە هەموو بوارەكاندا و لە پرۆسەی بڕیارسازی سیاسی و ئابووری كەلتوریدا بخوڵقێنرێت، با لە هێزی كار و كۆمەڵگەی مەدەنی و زانكۆكان و پەرلەمان و كۆمپانیاكانەوە دەست پێبكەین. واتە دەبێت ڕێژەیەكی زیاتری بەشداری و نوێنەرایەتی ئافرەتان هەبێت لە نێو هەمو ئەو بوارانەدا.
* ئەوە ڕاستە كە ڕۆژ بە ڕۆژ بەشداری ئافرەتان زیاتر دەبێت، بەڵام بەپێی ئاماری نەتەوە یەكگرتووەكان ڕێژەی بەشداری ئافرەتان لە ساڵی 2025دا لە سەدا 30 تێناپەڕێنێت لە جیهاندا، لە ساڵی 2040یشدا یەكسانی نێر و مێ نایەتەدی، ئایا ڕاو بۆچوونی ئێوە چیە لەسەر جیهانی سەدەی بیست و یەك لە پێوەندیدا بەم پێشبینیانەی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە؟
- بە دڵنیاییەوە جیهان دەتوانێت لە ئایندە ئەو یەكسانیە دروست بكات. بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە و ئەوەی پێویستە بخرێتە بەرنامەی كاری هەر حكومەتێكەوە ئەوەیە هەل و مەرجی بەشداری زیاتری ئافرەتان بڕەخسێنرێت لەگەڵ بەشداریكردنیان لە بڕیاری ئابووریدا. ئەمە بە مانای چی دێت؟ بە مانای ئەوە دێت دایكان بچنە نێو هێزی كارەوە، بەڵام مۆڵەتی بە مووچەی دایكایەتی و سەنتەری چاودێری منداڵیان بۆ دابین بكرێت. هەروەها دەبێت پارتە سیاسییەكانیش هەڵبستن بە پەروەردەكردن و گۆشكردنی ئەندامە ئافرەتانەكانیان، بۆ ئەوەی ئەو ئافرەتانە بتوانن خۆیان بۆ پەرلەمان و پۆستە باڵاكانی دیكە بپاڵێون. هەروەها نابێت لە بزنس و كۆمپانیاكاندا جیاكاری هەبن بۆ ئەوەی ئافرەتانیش-نەك هەر تەنها پیاوان- بتوانن بگەنە پۆستە باڵاكان. بە هەمان شێوە ئەمە بە مانای ئەوە دێت كە لە سەدا 30ی ستافی هەموو وەزارەتەكان لە ئافرەت پێكبێت، چونكە ئەگەر –بۆ نموونە- لە سەدا 30 بۆ 40ی ستافی وەزارەتی ئابووری ئافرەت بن، ئەوا ئەمە جیاوازیەكی گەورە دروست دەكات لەڕووی دابەشكردنی داهاتەكان و بڕیارسازی و...هتد. كەواتە بە دڵنیاییەوە بوونی ئافرەتێك بە سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە ڕووی ڕەمزیەوە گرنگە، بەڵام لەوە گرنگتر ئەوەیە كار بكرێ بۆ هێنانەدی یەكسانی رەگەزی لە هەموو بوارەكاندا.