وردەكاری ئەو كێشانەی ئێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی فیدراڵی بەغدا هەیەتی چۆنن؟ ئایا هەرێمی كوردستان تاكەی چاوەڕێی ئەوە دەكات بە زمانی دیالۆگ كێشەكانی لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات؟ ئەگەر بەغدا ئامادەنەبوو بە دیالۆگ و دانوستاندن ئەم كێشانە چارەسەر بن، ئایا هەرێم پلانی دیكەی هەیە؟ ئێستا بەغدا مووچەی فەرمانبەرانی كوردستانیشی بڕیووە، ئایا حكومەتی هەرێم چۆن ئەم كێشەیە چارەسەر دەكات؟ ئایا تاچەند بڕینی بودجە كاریگەری لەسەر وەبەرهێنان وەستاندنی پرۆژەكان دەبێت؟ بۆ قسەكردن لەسەر هەموو ئەم پرسانە و بەرچاوو ڕوونیی خوێنەرانی گوڵان بە وردەكارییەكان، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ بەڕێز سەفین دزەیی وتەبێژی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* لەم دیدارەدا حەزدەكەین بەڕێزت وەك وتەبێژی فەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، وردەكاری هەناردەكردنی نەوت و كێشەكانتان لەگەڵ بەغدا بۆ خوێنەرانی گوڵان باس بكەن و بۆچی ئەم كێشانە هێندە ئاڵۆز بووە و بارودۆخەكەی بەبن بەست گەیاندووە؟
- بێگومان هەتا ئێستا كۆمەڵێك بابەتی گرنگ و هەستیار لەنێوان هەولێر و بەغدا هەیە و تائێستا چارەسەر نەكراون، بەشێك لەو بابەتانە یاسایی و دەستوورین، بەڵام هەر لەسەرەتای دامەزراندنی حكومەت لەدوای ڕووخانی ڕژێمی پێشوو كە حكومەتی عەللاوی بوو دوای ئەویش د.جەعفەری و ئێستاش نوری مالیكیە، لەبەر هەر هۆكارێك بێت ئەو كێشانە بە چارەسەر نەكراوی ماونەتەوە، ئەم كێشانە هەوڵیان لەگەڵدراوە بۆ ئەوەی چارەسەر بكرێن، بەڵام هەوڵەكان بۆ چارەسەرێكی كەم و كاتی بووە و لەوانەیە زیاتر جەخت لەسەر بەشێكی لاوەكی كێشەكە كرابێتەوە و لەلایەنە گرنگەی وەلانرابێت، بۆنموونە جیبەجێكردنی ماددەی 140 یەكێكە لەو كێشانە، ئەوجا ئەگەر لێرەوە بێینە سەر ئەو هۆكارە سەرەكیەی كە ئەمجارە بۆتە خاڵی سەرەكی لە كێشەی نێوان هەولێر و بەغدا، ئەویش مەسەلەی نەوتە، ئەو نەوتەی ئەمڕۆ لەكوردستان بەرهەمهێنراوە، بەرهەمی ستراتیژیەتی حكومەتی هەرێمی كوردستانە كە لە كابینەی پێنجەمەوە دەستی پێكراوە و ئێستا گەیشتۆتە ئەو قۆناخەی نەوتی هەرێمی كوردستان بە بۆری ڕەوانەی بازاڕەكانی جیهان بكەین، ئەم هەنگاوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەسەربنەمای ئەو دەسەڵاتانەیە كە دەستووری عێراق دوای ساڵی 2005 بەهەرێمی كوردستانی داوە، لە دەستووردا هاتووە ئەو كێڵگە تازانەی نەوت كە لەدوای ساڵی 2003 دەدۆزرێنەوە ئەو هەرێمە دەتوانێت بە هەماهەنگی حكومەتی فیدرالی ئەو كێڵگانە بەڕێوە بەرێت و نەوتەكەی ڕەوانەی بازاڕەكانی جیهان بكات، ئەو كێڵگە نەوتیانەشی پێش 2003 هەبوون، ئەوا حكومەتی فیدرالی بە هەماهەنگی لەگەڵ پارێزگاكان كاری لەسەر بكات و بەڕێوەی ببات، لەسەر ئەم بنەمایە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەستا بە هاندانی هەندێك كۆمپانیا بۆ ئەوەی بێنە كوردستان و ڕووپێوی هەرێمی كوردستان بكەن بۆ ئەوەی بزانن لە هەرێمی كوردستان (هەولێر و سلێمانی و دهۆك) نەوت و گاز بوونی هەیە یان نە، لەسەر ئەم بنەمایە دەركەوت كە لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە45 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگ هەیە، ئەمە جگە لە گازی سروشتی كە ئەویش بڕێكی هێجگار زۆرە، دوای ئەمە چەند كۆمپانیایەكی بچووك لە ئەوروپا و هیندستان و چەند شوێنێكی دیكە ڕوویان كردە كوردستان، لەسەرەتادا ئەم كارە موجازەفەبوو بەوەی كۆمپانیایەك بێت پارەی خۆی لە شتێكدا خەرج بكات كە دڵنیا نییە ئەو پارەی بۆ دەگەڕێتەوە یان نە، بەڵام بەهۆی سەركەوتنی سیاسەتی نەوت و گازی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرچاوڕوونی بەوەی قازانج دەكەن، ئەوەبوو بەرەبەرە كۆمپانیای گەورەكانی نەوت لەسەر ئاستی هەموو جیهان ڕوویانكردە هەرێمی كوردستان و پشكی كۆمپانیا بچووكەكانیان كڕییەوە و پرۆسەكە گەیشتۆتە ئەو قۆناخەی هەندێك كۆمپانیا نەك هەر لە قۆناخی دەرهێنانی نەوت كاربكەن، بەڵكو گەیشتۆتە ئاستی ئەوەی نەوتەكە بەرهەم بهێنرێت و ئامادەبێت بۆ ئەوەی هەناردەی بازاڕەكانی جیهان بكرێت، بێگومان لەسەرەتا حكومەتی فیدرالی مەزندەی ئەوەی نەدەكرد ئەم پرۆسەیە سەركەتوو بێت، لەو بڕوایەدا بوو كە لەوانەیە هەر نەسەلمێنرابێت ئەو یەدەگە گەورەیەی نەوت لە كوردستان بوونی هەبێت، كە سەلمێنرا ئەو یەدەگە هەیە، حكومەتی فیدرالی لەو بڕوایەدا بوو كۆمپانیای گەورەی جیهانی ڕووناكەنە هەرێمی كوردستان بەو ئاستە گەورەیە وەبەرهێنان لەكەرتی نەوت و گازی ئەو هەرێمە بكەن، لەبەر ئەوەی دامەزراندنی ژێرخانی نەوت و گاز سەرمایەیەكی هێجگار گەورەی دەوێت، كە كۆمپانیای زۆر گەورەش هات و ئەو وەبەرهێنانە گەورەی كرد و نەوت بەرهەم هات، ئەوا ئیتر دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەو واقیعە بكەن كە هەیە، بۆیە كە پێشتر دەیانووت ئەو پرۆسەیە نایاساییە و نادەستوورییە و هەرێمی كوردستان پەترۆڵ بە قاچاخ هەناردەی دەرەوە دەكات، بەڵام هەموو ئەو تۆمەتانە بێ بنەما دەرچوون، لەبەر ئەوەی ئەو كۆمپانیا گەورە جیهانیانە ئەگەر بزانن دەستووری عیراق ئەو دەسەڵاتەی نەداوە بەهەرێمی كوردستان ئەو سەرمایەیە گەورەیه و ناو و شكۆی خۆیان‌ ناخانە ناو وەبەرهێنانێكی نارۆشنەوە، یان بێن كارێكی نایاسایی بكەن، چونكە ئەمە زیان لەبەرژەوەندی و ناوی كۆمپانیاكە دەدات لەسەر ئاستی جیهان، ئێستاش كە نەوت بەرهەم هاتووە، حكومەتی فیدرالی بیانوەكانی پێشتری نەماوە و دانی بەوەدا ناوە كە ئەمە كارێكی یاسایی و دەستووریە، بەڵام دەڵێت، باشە هەرێمی كوردستان مافی هەیە نەوت ڕەوانەی دەرەوە بكات و دەبێت ڕۆژانە 400 هەزار بەرمیل بەرهەم بهێنێت و ڕەوانەی دەرەوەی بكات، چونكە ئەو بڕە لە ناو پرۆژەی بودجەی عێراق نووسراوە و لەپەرلەمان دەنگی لەسەر دەدرێت، لەوانەیە لە ئێستادا بڕی ئەو 400 هەزارە بەتەواوەتی ڕەوانە نەكرێت، بەڵام لە ئایندەیەكی نزیك ئەم بەرهەمە بەرز دەبێتەوە و مەزندەكان بەوجۆرەن بگاتە 2 ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێكدا، ئەمە یەكێكە لەو بابەتانەی هەوڵمانداوە چارەسەری بكەین و بۆ ئەم مەبەستەش ڕۆژی 25/12/2013، شاندی هەرێمی كوردستان بە سەرۆكایەتی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەردانی بەغدای كرد بۆ گفتۆگۆكردن لەسەر ئەم بابەتە، لایەنی حكومەتی فیدرالی پێمان دەڵێت دەستان خۆش بێت ئەو نەوتە بەرهەم دەهێنن لەبەر ئەوەی داهات بۆ عێراق زیاد دەكات و عێراقیش بۆ بونیادنانەوەی ژێرخانی خۆی پێویستی بەو داهاتەیە، بەڵام بۆ هەناردەكردنی هەرێمی كوردستان تا سنوری عێراق لێی بەرپرسیارە و لەودیو سنورەوە حكومەتی فیدرالی دەبێتە بەرپرسیاری، واتە كۆمپانیای نەوت بۆ بەبازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) لێی بەرپرسیار دەبێت، پارەكەشی دەچێتە نیۆیۆرك لەوێ سندوقی داهاتی پەرەپێدانی عیراق IDF هەیە لەوێ 5% جیادەكرێتەوە بۆ سندوقی قەرەبووی دەوڵەتی كوەێت، پاشان پارەكە دێتەوە بۆ بانكی ناوەندی عێراق، ئەمەش وەزارەتی دارایی عێراق لێی بەرپرسیارە، ئەوجا حكومەتی فیدرالی 17%ی دەداتە هەرێمی كوردستان، ئەمەش واتە دووبارە هەرێمی كوردستان دەكەوێتەوە ژێر مەرحەمەتی بەغدا و وەزیری دارایی عێراق بەوەی بەشە داهاتی كوردستان دەنێرێت یان ناینێرێت. وەك ئەوەی ئێستا ڕووبەڕووی بووینەتەوە، لەبەرامبەر ئەمە پێشنیاری حكومەتی كوردستان ئەوەیە كە دەڵێت نەخێر، چونكە بەپێی دەستووری عیراق هەرێمی كوردستان ئەو مافەی هەیە نەوت هەناردەی دەرەوە بكات، ئێمە خۆمان نەوت دەفرۆشین، بەشی هەرێمی كوردستان ڕاستەوخۆ بێتە هەرێمی كوردستان و ئەوەی دیكەشی بچێتە بەغدا خۆی چۆن ڕەفتاری پێوە دەكات ئازادە، لەمەش زیاتر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەوەش ڕازییە كە حكومەتی فیدرالی لەهەموو پرۆسەكە بەشدار بێت، ئەمەش واتە لەو كاتەی كە نەوتەكە بەرهەم دەهێنرێت و دەچێتە ناو بۆرییەكە و ئامێری پێوانە ژمارەی بەرمیلەكان دیاری دەكات، هەروەها كە دەگاتە توركیا لەكوێ كۆدەكرێتەوە، چۆن تەندەرەكان ئیحالە دەكرێت، چۆن نەوتەكە دەفرۆشێت، چۆن پارەكەی وەردەگیرێت، دانای ئەم پارەیە لە بانكێك، جیاكردنەوەی ڕێژەی 5% بۆ قەرەبووكردنەوەی دەوڵەتی كوەیت، پاشان خەرجكردنی بڕی 17%ی هەرێمی كوردستان، ئەوجا ئەگەر ئەو داهاتەی نەوت زیاتر بوو لە ڕیژەی 17% ئەوا هەرێم ئامادەیە ئەو زیادەیە بداتە بەغدا، خۆ ئەگەر كەمتر بوو دەبێت بەغدا بۆ هەرێمی كوردستانی تەواوبكات، بەڵام بەغدا سورە لەسەر ئەوەی خۆی بە تەنیا كۆنترۆڵی هەموو پرۆسەكە بكات و كۆمپانیای سۆمۆ تەنیا لایەن بێت لە فرۆشتنی نەوتەكەدا، پاشان پارەكە بچێتە بانكی ناوەندی عێراق و بكرێتە بودجە و وەزیری دارایی عێراق بەشە بودجە بۆ هەرێمی كوردستان بە ئیمزای ئەو خەرج بكرێت. لە كۆبوونەوەی دووەمی شاندی هەرێمی كوردستان لەگەڵ بەغدا كە 20/1/2014 بۆ هەمان مەبەست ئەنجامدرا، دیسان لەو كۆبوونەوەیە ئەم مەسەلەیە وتووێژی لەسەر كراوە، لێرەدا بەپێویستی دەزانم لە كۆبوونەوەی یەكەم و دووەم و كۆبوونەوەی سێهەمیش كەبەر لە چەند ڕۆژێك ئەنجامدرا، ئەگەر هەڵوێستی د.حوسێن شەهرستانی بەراورد بكەین لەگەڵ هەڵوێستەكانی پێشانی دەتوانم بڵێم هەڵوێستێكی زۆر ئەرێنی هەبووە، هەوڵیدا كەوشوهەوایەكی لەبار دروست ببێت بۆ ئەوەی بگەینە ئاكامێك، ئەمە شتێكی باشە، بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە مەسەلەی سیاسەتی گشتی حكومەتی عێراقیە، لەبەر ئەوەی سیاسەتی گشتی حكومەتی عێراق ئەم پرسە یەكلایی دەكاتەوە نەك هەڵوێستی كەسێك، بە تایبەتیش كە ئێستا لەم قۆناخە بەرەو هەڵبژاردنەكانی عێراق دەچین، لەوانەیە ئەم مەسەلەیە لەلایەن مالكیەوە وەك كارتێكی هەڵبژاردن و كارتێكی فشار دژی هەرێمی كوردستان بەكاربهێنرێت، ئەمانە هەموویان لەوانەیە هۆكاربن، بەڵام لەدوا كۆبوونەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر ڕاشكاوانە داكۆكی لەسەر ئەوە كرد، كە دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕۆڵێكی سەرەكی لە هەناردەكردنی نەوت بگێڕێت و بەشێوەی پشتر باسم كرد، دەبێت شەفافیەتێكی تەواو هەبێت و بەشداریەكی تەواوی حكومەتی فیدرالیش هەبێت. بێگومان لە ئاكامی ئەم كۆبوونەوانە لایەنی حكومەتی عێراقی گوتیان ئەو پێشنیار و تێبینیانە هەموویان وەردەگرین و ئەوانەی یاسا ڕێگەیان پێبدا وەڵامتان دەدەینەوە، هەر بۆ نموونە یەكێك لەو پێشنیارانە كردنەوەی حسابێك بەناوی هەرێمی كوردستان لە سندوقی داهاتی پەرەپێدانی عێراق DFI، ئەم پارەیە ڕاستەوخۆ بچێتە ناو ئەو حسابە و بنێردرێت بۆ بانكی ناوەندی لقی هەرێمی كوردستان. وتیان ئەمە لەرووی یاساییەوە دیراسەت دەكەین ئەگەر كرا دواتر وەڵامتان دەدەینەوە، ئێستا ئێمە چاوەڕێی وەڵامەكانی بەغدا دەكەین. لەسەر ئەو وەڵامانە هەرێمیش تێبینی خۆی دەبێت، لەوانەیە كۆبوونەوەی دیكەش بكرێت. دیارە ئەم بابەتە هەستیارە بە كۆبوونەوەیەك و دوو كۆبوونەوە چارەسەر ناكرێت. هەتا بواری ئەوەش بمێنێت كێشەكه بە دیالۆگ چارەسەر بكەین، حكومەتی هەرێمی كوردستان لایەنگیری دیالۆگ دەكات.
* گومان لەوەدا نییە كە هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێم پشت ئەستوورە بە دەستووری عێراق، بەڵام ئایا تاچەند دەستوور زامنە بۆ سەركەوتنی هەرێم لە پرۆسەی دانوستاندن لەگەڵ بەغدادا؟
- ئەگەر باسی دەستوور بكەین، ئەوا چەندین بڕگە و ماددەی دەستووری هەن كە پشتگیری لە هەرێمی كوردستان دەكەن، بەڵام كاتێك ئەو بڕگەو ماددانە جیبەجێ ناكرێت ئەوە پێشێلكردنی دەستوور و یاساكانی عێراقە، بۆ نموونە بڕینی مووچە لە هەرێمی كوردستان ئەوە زۆر بەڕوونی پێشێلكردنی یاسای بودجەیە كە لەپەرلەمانی عێراق دەنگی لەسەر دراوە، ئەگەر بێینە سەر لایەنە مرۆڤایەتیەكەشی بێگومان ڕەفتارێكی نامرۆییانەیە، بۆیە نەك هەر لەسەر ئەم پرسە بەڵكو ڕۆژانە لە عێراقدا دەستوورەكە پێشێل دەكرێت، ڕێگەچارە ئەوەیە كە حكومەتی فیدرالی ببرێتە بەردەمی دادگای فیدرالی، ئایا دادگای فیدرالی لەبەرژەوەندی تۆ بڕیار دەدات یان نە، ئەوەیان مەسەلەیەكی ترە، بەڵام مەسەلەی گرنگ ئەوەیە چەند دەخایەنێت هەتا دادگای فیدرالی بڕیار دەدات، ئەمە مەسەلەكەیە، هەر بۆ نموونە پێشتر چەند یاسایەك هەبوون وەك ماددەی 23 بۆ هەڵبژاردنەكانی كەركوك، ئەم مەسەلەیە درایە دادگای فیدرالی و دادگا لەبەرژەوەندی خەڵكی كەركوك و هەرێمی كوردستان ڕەتیكردەوە.
* باشە بۆ تائێستا لەسەر بڕینی بودجە لە دادگای فیدرالی شكاتتان نەكردووە؟ ئایا چاوەڕێی ئاكامی كۆبوونەوەكان دەكەن؟
- من سەرەتا دەمەوێت لەسەر مەسەلەی بودجە هەڵوەستەیەك بكەم و زیاتر ڕوونی بكەمەوە، بەشە داهاتی كوردستان بەپێی ئەو ڕێككەوتنەی لە كابینەكەی د.عەللاوی لەسەری ڕیككەوتووین بە 17% دیاری كراوە، ئەم ڕێككەوتنە كاتیە هەتا سەرژمێری لە عێراق دەكرێت، ئەم لە 17% كە زۆر جار لەبەغدا قسەی ئەوەی لەسەر دەكرێت ئەوە بۆ كوردستان زۆرە و دەبێت كەمبكرێتەوە، لە چەند ساڵی ڕابردوو 11.5% كەمیكردووە تا گەیشتۆتە ئەوەی ئەمساڵ 9.9% دەگاتە هەرێمی كوردستان، هۆكارەكەش ئەوەیە ساڵ بە ساڵ خەرجیەكانی سەروەری بەرز دەبێتەوە، ئەم خەرجیانە لە بودجە جیادەكرێتەوە، ئەوجا لەوەی دەمێنێتەوە 17% دەدرێتە هەرێمی كوردستان، بۆیە ئەگەر 17%ی بودجە بۆ كوردستان بوایە و خەرجیە سەروەرییەكانی لێ نەبڕایە، ئەوە ڕێژەیەكی زۆر باش دەبوو، بۆ نموونە كۆمەڵێك دامەزراوە لە هەرێم هەن وەك دەستەی دەسپاكی، دەستەی مافی مرۆڤ و چەندین دامەزراوەی دیكە، ئەمانە بودجەكانیان دەكەونە ناو خەرجی سەروەرییەوە، بەڵام حكومەتی عێراق نایانداتێ، سوودمەند نییە لە دامەزراوە هاوشێوەكانی خۆی لە بەغدا، یان سوپا، ڕاستە سوپا بۆ هەموو عێراقە، بەڵام پێشمەرگەش سوودمەند نییە لەو خەرجیە، ئەمە لە كاتێكدا بەشی كوردستانیش لەو خەرجیە دەگێڕنەوە، لەلایەكی دیكە لەناو بەشەكانی دیكەی بودجە هەندێك بەش هەن، كە بەبێ ڕاوێژكردن لەگەڵ هەرێم لەبەغدا دادەڕێژرێت، هەر بۆ نموونە لە ناو بودجەی عێراق میلاكاتی فەرمانبەران لە بەغدا 17% یان بۆ هەرێمی كوردستان لەناو بەشە داهاتی هەرێم دیاری كردووە، كەچی ڕێژەی میلاكات لەهەرێم 23%یە، ئەمەش ڕاستەوخۆ كورتهێنان دروست دەكات، سەبارەت بە بودجەش كە چەند مانگێكە كێشەی تێكەوتووە، بیانوو ئەوەبوو حكومەتی عێراق بەهۆی ئەوەی بودجە لەپەرلەمان پەسەندنەكراوە كێشەیەكی دارایی هەیە، كێشەی نەختینە (سیولە) هەیە، ئەمە كێشەیەكی گشتیە لە عێراقدا، بەڵام بۆمان ڕوونبووەوە پاش ئەوەی بریكاری وەزیری دارایی عێراق كۆمەڵێك ڕوونكردنەوەی لە میدیاكان ڕاگەیاند، كە ئەم مەسەلەیە تەنها بۆ كوردستان بووە، ئەوە بڕیارێكی سیاسیی بووە و لە هیچ شوێنێكی عێراق ئەو كێشەیە بوونی نەبووە، كە لەبەغداش بووین وەزیرە كوردەكان پێیان ڕاگەیاندین لە وەزارەتەكانی ئەوان مووچەكان دەدرێت، ئەو ڕێژەی یەك لەسەر دوانزەیەی كە بەپێی یاسا هەتا بودجە پەسەند دەكرێت خەرج دەكرێت، هەمووی خەرج دەكرێت بە پارەی پرۆژەكانیشەوە، بەڵام بۆ هەرێمی كوردستان نەك بودجەی بەكاربردن و وەبەرهێنان نانێرن، بەڵكو مووچەكەشیان نەناردووە.
* ئایا هیچ بڕیارێك هەیە كە مووچەی مانگی شوبات بۆ فەرمانبەرانی هەرێم خەرج بكەن؟
- بەپێیی ئەو لێدوانانەی بریكاری وەزیری دارایی عیراق د.فازل نەبی ڕایگەیاندووە، بە بڕیارێكی سیاسی بودجەی هەرێمی كوردستان ڕاگیراوە، بەڵام ئەمە تاكەی دەبێت ئێمە نازانین، بەڵام لە كۆبوونەوەی ڕۆژی دووشەممەی ڕابردوو كە كرا، لەگەڵ ئەوەی بەرنامەی كۆبوونەوەكە لەسەر نەوت بوو، بەڵام بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر بە راشكاوانەو بەتوندی ڕەخنەی لە حكومەتی فیدرالی گرت بەوەی گەمە بە بژیۆی خەڵك دەكەن، ئەمە نە سیاسەتە نە یاساییە نە دەستوورییە، نە مرۆییشە، لەبەر ئەوەی پێی گووتن ئەوە بەهیچ شێوەیەك قابیلی قبوڵكردن نییە، پێویستە بە سیاسەت و بڕیاری خۆیاندا بچنەوە، لەمەش زیاتر سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان پێی ڕاگەیاند، مەزندەی ئەوە مەكەن هەرێمی كوردستان بەو فشارانە چۆك دابدات.
* وەڵامی ئەوان چی بوو؟
- ئەوان گوتیان ئەو كۆبوونەوەیە بۆ وزەیە، ئەوان پشتڕاست نەكراون بۆ ئەوەی لەسەر ئەو پرسە موناقەشە بكەن، بەڵام تێبینیەكان وەردەگرن و دەیدەنە سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق.
* ئێوە وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ پێدانی مووچەی فەرمانبەران چ پلانێكتان لەبەر دەستە بۆ ئەوەی مووچە دابین بكەن؟
- ئاشكرایە بودجەی هەرە سەرەكی هەرێم ئەو 17%یە كە لەبەغداوە بۆی دێت، بەڵام دوای بڕینی ئەوە، ئێستا هەندێك ڕێوشوێنی جددی گیراوەتە بەر و بڕیارێك لە ئەنجوومەنی وەزیران دەرچووە كە ئەو وەزارەتانەی داهاتی خۆیان هەیە وەك وەزارەتەكانی كارەبا، شارەوانی، ناوخۆ، پێشتر بە بڕیارێك لە كابینەی شەشەم بڕیاردرابوو داهاتی ئەو وەزارەتانە بدرێتەوە وەزارەتەكان بۆ ئەوەی بۆ پرۆژەكانی خۆیان خەرجی بكەن، ئێستا بڕیاردراوە، ئەو داهاتانە بگەڕێنەوە بۆ حكومەت، بۆ ئەوەی حكومەت سوودی لێوەربگرێت بۆ پێدانی مووچەی فەرمانبەران.
* ئایا ئەمە كێشەكە چارەسەر دەكات؟
- ئەمە تارادەیەك چارەسەری دەكات، جگە لەمەش هەندێك سەرچاوەی دیكەش هەیە بۆ نموونە وەك ئەو كۆمپانیانەی نەوت گرێبەستیان لەگەڵ دەكرێت، بودجەیەكی تایبەت بەناوی شیرینی بۆ دەسپێكی پرۆژەكان دەدەن، بەڵام هەموو ئەمانە بەشێوەیەكی كاتیی چارەسەری كێشەكە دەكات.
* بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر بۆ چارەسەری ئەم پرسە پێش ئەوەی سەردانی بەغدا بكات سەردانی ئەنقەرەی كردو لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆگانی سەرۆك وەزیرانی توركیا كۆبۆوە، ئایا توركیا تاچەند كاریگەری هەیە بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە؟
- پەیوەندی هەرێمی كوردستان هەر لە ساڵی 1991ـەوە لەسەر بنەمای مامەڵەكردن لەگەڵ واقیع دروست بووە، ئەوكاتەی كە هەرێمی كوردستان ناوچەی دژەفڕین بووە و هێزەكانی هاوپەیمانان لە توركیا پارێزگاری كوردستانیان دەكرد، لەدوای ڕووخانی ڕژێمی پێشووی عێراقیش بە تایبەتی دوای ساڵانی 2008-2009 پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و ئەنكەرا لەڕووی ئابووری و سیاسییەوە پتەوتر بوو، ئاشكراشە دۆسێی وزەش ڕۆڵێكی كاریگەر دەبینێت لەو هاوكێشەیەدا و لە بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا، لەمەش زیاتر ئەمڕۆ توركیا پێویستی بەوەیە كە دراوسێیەكانی سەقامگیر بێت، هەر بۆ نموونە سوریا 900 كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ توركیا هەیە ئەوە بارودۆخەكەیەتی و كاریگەری سلبی لەسەر توركیا هەیە، بۆیە توركیا دەیەوێت كوردستان سەقامگیر بێت لەبەر ئەوەی بازاڕێكی گەورەیە بۆ توركیا، ئێستا نزیكەی 10 ملیار دۆلار وەبەرهێنانیان لە كوردستان هەیە، هەروەها مەسەلەی وزەش هاتۆتە ئاراوە ئەمڕۆ توركیا پێویستی بەو پەیوەندییانە هەیە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، لە كۆبوونەوەی ڕابردووی نێوان بەڕێزان نێچیرڤان بارزانی و ڕەجەب تەیب ئەردۆگان، ئەوان هەڵوێستی خۆیان دووپاتكردەوە بەوەی پابەندن بەو ڕێككەوتنەی كە لەچەند مانگی ڕابردوو لەنێوان هەولێر و بەغدا كراوە، هەروەها پشتگیری وتووێژەكانی نێوان هەولێر و بەغدا دەكەن، بۆ ئەوەی بگەنە ئاكامێك بۆ بەرژەوەندی هەموو خەڵكی عێراق.
* ئایا ئەگەر نەوتەكەتان فرۆشت توركیا ئامادەیە پشتگیری هەرێمی كوردستان بكات؟
- ئێمە وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان هەتا ئێستا بڕیاری فرۆشتنمان نەداوە، ئێستا ئێمە لە دانوستانداین له سەر ئەم پرسە لەگەڵ بەغدا، بۆیە ئەگەر هەر بڕیارێك بدەین ئەوە تایبەت دەبێت بە هەرێمی كوردستان، ئەوجا لەگەڵ بەغدا ڕێكبكەوین یان خۆمان بڕیار بدەین ڕاستەوخۆ بیفرۆشین، ئەوە بڕیاری حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت.
* مەسەلەی وزە گرێماندەداتەوە بە بازاڕەكانی یەكێتی ئەوروپاشەوە، ئایا بەپێی تێڕوانینی ئێوە تاچەند ئەم یەكێتیە گەورەیە پشتگیری هەرێمی كوردستان دەكات لەم پرۆسەیەدا؟
- یەكێتی ئەوروپا تێڕوانینی جیاوازە لەگەڵ ئەمریكا، ئەوان وەك بلۆكێك هەروەها وەك دەوڵەتەكانیش، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی وەك لە ئاكامی پەیوەندییەكان هەستمان پێكردووە، بەشێوەیەكی گشتی پشتگیری هەرێمی كوردستان دەكەن، ئەو ئەزموونەی لە هەرێمی كوردستان هەیە وەك ئەزموونێكی دیموكراتی سەركەوتوو سەیری دەكەن وێڕای هەموو كەموكوڕیەكانی، هەروەها لەپەرلەمانی بەریتانیا بلۆكێكیان هەیە بۆ پشتگیری لە هەرێمی كوردستان و ئیشی باشیشیان كردووە و بەردەوامیش دەبن.
* دوا پرسیارمان ئەوەیە ئەگەر لەگەڵ بەغدا نەگەیشتنە ڕێككەوتن سازش دەكەن یان ڕێگەی دیكەتان هەیە پەنای بۆ بەرن؟
- ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی بزاڤی ڕزگاریخوازیمان، دەبینین لە هیچ كات و زەمەنێكدا و لەناخۆشترین كاتدا سازشمان لەگەڵ حكومەتی مەركەزی نەكردووە، ئەوجا هەر حكومەتێك بووبێت، بەڵام هەر كاتێك دەستیان بۆ دیالۆگ و دانوستاندن درێژ كردبێت هەر لە ساڵی 1961ـەوە تا ئێستاش هەمیشە لایەنی كوردستانی ڕەتینەكردۆتەوە و پێشوازی لە دیالۆگ كردووە، بەڵام هەرگیز سازش یان تەنازولی نەكردووە، بۆیە ئەمجارەش سازش لەسەر مافە دەستوورییەكانی خەڵكی كوردستان ناكات. بەڵام تا بوار هەبێت دەمانەوێت بە دیالۆگ ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت و ڕێگەی مامناوەندی بدۆزرێتەوە، بەڵام سازش و تەنازول لەفەرهەنگی سیاسی كوردا بوونی نییە.