پرۆفیسۆر مایكل دەبلیو دۆیل ئوستادی سیاسەتی دەرەوە و بەرگری ئەمریكایە لە زانكۆی كۆلۆمبیا لە نیۆیۆرك و لەماوەی ساڵانی 2001- 2003 یاریدەدەر و راوێژكاری تایبەتی كۆفی ئەنانی سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان بووە بۆ دانانی پلانی ستراتیژی، بۆ قسەكردن لەسەر بنەماكانی دروست بوونی حكومڕانی و كاریگەری شۆڕشی تەكنەلۆژیا لەسەر ئەم حكومڕانیە جیهانیە و رۆڵی لاوان لەناو ژینگەی گۆڕاودا؛ ئەم وتووێژەمان لەگەڵ پرۆفیسۆر دۆیل ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* جیهانگەرایی و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و سۆشیال میدیایە كە هەموو جیهانی پێكەوە كۆكردۆتەوە و لێكی نزیك كردوونەتەوە، لەم جیهانە تازەیەدا لاوان كاراكتەری سەرەكین و هێزێكی زۆریان لەم گۆڕانكارییە وەرگرتووە و وایكردووە لاوان سەرچاوەی گۆڕانكارییەكان بن، ئایا تاچەند ئەم رۆڵە گەورەیەی لاوان گۆڕانكاری لەسەر چەمكی حكومڕانی لەسەدەی بیست و یەك دروست دەكات؟
- پێموایە بۆ ئێستا ئەم گۆڕانكارییە رۆڵێكی گەورەی بە لاوان بەخشیوە، پێشتر زۆر زەحمەت بوو بۆ لاوان خۆیان رێكبخەن، لەبەر ئەوەی لەزۆر حاڵەتدا پەرش و بڵاوبوون و تەنها لە قوتابخانە یەكترییان دەبینی و قوتابخانەكانیش لەیەك دابڕاون. بۆیە لە ئێستا ئەگەری ئەوە هەیە تۆڕی پەیوەندیكردن-تویتەر و فەیسبووك و ئیمەیڵی بەردەوام-، هاوكاربێت لە چارەسەركردنی كێشەی كاری بەكۆمەڵ و كار بۆ ئەوە بكرێت لەبری ژمارەیەكی كەمی چالاكوان ژمارەیەكی زۆری خەڵك كۆبكرێنەوە، كەواتە دەتوانرێت خۆپیشاندانی گەورە ساز بكرێت، كە ئەگەر وانەبووایە كۆمەڵەیەكی رێكخراوی گەورەی پێویست بوو، بەڵام لەمەیاندا ژمارەیەكی كەمی خەڵك لە رێی راگەیاندنەوە پەیوەندی لەگەڵ یەكدا دەكەن. كەواتە لەو رووەوە لاوان توانادار دەكەن (Empower Youth)، لەبەر ئەوە رێككەوت نییە لە بەهاری عەرەبیدا، زۆرێك لەم خۆپیشاندانانە لەلایەن كەسانی لاوەوە سەركردایەتی دەكران و دەهاتنە سەر شەقامەكان و كاریگەریەكی شۆڕشگێڕی گەورەیان هەبوو. ئەمە لایەنە ئیجابیەكەی. لایەنە سلبیەكەی ئەوەیە دەكرێت ئەم تۆڕانە ئیختیراق بكرێت و تەلاعوبیان تێدا بكرێت، بۆ نموونە سیخوڕییان تێدا بكرێت لەلایەن حكومەتەكانەوە كە تۆمارێك هەڵبگرێت لەبارەی ئەوەی گەنجان ئەنجامی دەدەن. كەواتە جۆرێك لە شەڕی پەت راكێشان هەیە لە نێوان تۆڕێكی شۆڕشگێڕی مایەی لیبراڵیزەكردن لەلایەك و ئەگەری كۆنترۆڵكردنیان لەلایەكی دیكەوە، كە حكومەت توانای تەكنیكی هەیە بۆ چاودێریكردنیان كە ئەم كارەش دەكەن، وەك چین و وڵاتانی دیكە، لەبەر ئەوە بەهۆی بوونی ئەم دوو مەیلە دژبەیەكەوە، ئەوا زەحمەتە بزانین كاریگەریەكە كۆتاییەكەی چی دەبێت.
* ئەو خەڵكانەی خۆپیشاندان دەكەن دژی جیهانگەرایی، بە زۆری گەنجانی ئەو وڵاتانەن كە باوەڕیانوایە حكومڕانی جیهانی هۆكارێكە بۆ شكستی حكومڕانی نەتەوەیی و هەروەها ئەوە حكومڕانی گلۆباڵە كە ناتوانێت كێشەكانی جیهان چارەسەر بكات، ئایا تا چەند بەگژداچوونەوەی گلۆبالیزم نیشانەی شكستی حكومڕانی جیهانیە؟
- پێموایە ئەو بەراوردكاریە لە ئارادایە، كە شتێكی نوێیە، و بە تایبەتی لەلایەن لاوانی وڵاتانی تازەگەشەكردووەوە ئەنجام دەدرێن كە شێوەی ژیانی وڵاتە دەوڵەمەندەكان دەبینن و پێیانوایە دەرئەنجامی ناڕەوای كۆڵۆنیالیزم و دیاردە مێژووییەكانن، كە ئەمە بۆی هەیە ببێتە هۆی هاندانیان. بەڵام هۆكاری بەهێزتر هۆشیاری نوێیە بە شێوە ژیانی نوخبەكان لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا، كە لە رێی ئەنتەرنێت و راگەیاندنەوە جیاوازەكانەوە ئاشكرا دەكرێن. لە زۆربەی حاڵەتەكاندا ئەمە مایەی زیاتر بێزاركردنی لاوانە. نایەكسانی لەسەر ئاستی جیهانی هەیە ئەمەش بووەتە هۆی جۆشدانی لاوان.
* ئامانجی حكومڕانی جیهانی لە چەند خاڵێكدا كۆدەبێتەوە، وەك كۆنتڕۆڵكردنی ئابووری، پەروەردە و ئاسایشی جیهانی و كۆنتڕۆڵكردنی ژینگە، كە هیچ شتێك لەمانە لە راستیدا بەدەست نەهاتوون، لەبەر ئەوەی جیاكاریەكی زۆر هەیە لە نێوان باكوور و باشووردا، ئاسایش و پەروەردە كۆنتڕۆڵ نەكراون، ئایا ئەمانە نیشانەی ئەوە نین كە گۆڕانكاریەكان خێراترن لە پلانی وڵاتان؟
- كاتێك سەیری تەحەددیەكانی جیهانگەرایی و پێویستی حكومڕانی جیهانی دەكەین، ئەوا چەند جارێك باس لەمە كراوە، بەڵام ئەوەی مایەی زیاتر قەناعەت پێهێنان بوو ئەوەبوو كە لە جاڕنامەی هەزارەدا هاتبوو لە ساڵی 2002دا، كاتێك حكومەتی هەموو دەوڵەتان پێكەوە كۆبوونەوە ئایندەیەكی نوێیان دیاریكرد لە جاڕنامەی هەزارەدا و ئومێدیان ئەوەبوو لە رێی هاوكاری نێودەوڵەتیەوە بەدەست بێت، كە باسیان لە هێنانەدی ئاشتی و كەمكردنەوەی ناكۆكی و گرژی و پەرەپێدانی مافەكانی مرۆڤ و دیموكراسی كرد و لە هەمووشی گرنگتر باسیان لە كۆتایی هێنان بە هەژاریەكی توند كرد، ئەوانەی رۆژانە بە یەك دۆلار دەژین، لەگەڵ پاراستنی ژینگە- بە لەبەرچاوگرتنی ئەو كارەساتە سروشتیانەی روودەدەن-، ئەوان ئەجێندایەكی زۆر بەرزەفڕانەیان دانا بۆ حكومڕانی جیهانی لە ساڵانی داهاتوودا. كەواتە ئەمە ئەو ستانداردە بوو كە دانی پێدانرا تەنانەت لەلایەن سەرۆك دەوڵەت و حكومەتەكانەوە، بەڵام نەتوانرا جێبەجێ بكرێت و سەركەوتوو بێت؟
* گەورەترین كێشەی وڵاتە دەوڵەمەندەكانی باكوور بریتییە لە كۆچكردنی خەڵكانی باشوور بەرەو باكوور، واتە كۆچی گەنجانی باشوور كە ئاشكرایە گەنجانی ناڕازین لە ژیانی خۆیان، ئایا تا چ راددەیەك كۆچكردن كێشەیەكی راستەقینەیە بۆ وڵاتە دەوڵەمەندەكان؟
- پرسی كۆچبەری پرسێكی پڕ لە تەحەددیە، مافێكی جێگیری مرۆڤ هەیە كە وڵات جێبهێڵێت، بەڵام مافێك نییە كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ئیعتیرافی پێكرابێت بۆ چوونە نێو وڵاتێكەوە، كەواتە ئەم جیاوازیە نەهامەتیەكی زۆری لە جیهاندا دروست كردووە، ئەمەش لەسەر بنەمای ئەو مافە هاتووە كە هەر وڵاتێك مافی ئەوەی هەیە سنوری خۆی كۆنتڕۆڵ بكات. واتە كێ بێتە وڵاتەكە و كێ نەیەت. زەحمەتیەكە ئەوەیە ئەم مافە لە جیهانێكی زۆر نایەكساندا مومارەسە كراوە. كە هەندێك سەرچاوەیەكی زۆریان لەبەردەستدایە و هەندێكیش سەرچاوەیان نییە، هەندێ كەس لە كۆمەڵگەیەكی زۆر بەرهەمهێنەردا دەژین و كەسانێكیش لە كۆمەڵگەكانیاندا بەرهەمیان نییە. كەواتە ئەم مافی كۆنتڕۆڵكردنی خاكە بەشێكی دانەبڕاوە لە سیستمێكی جیهانی كە لەسەر نایەكسانی بنیاتنراوە، كە لە رووی ئەخلاقیەوە مایەی بێزاریە. كە هیچ هۆكارێك نییە بۆ ئەوەی خەڵكانێك لە سەختیەكی زۆردا لەدایك دەبن و خەڵكانێكیش لە نیعمەتێكی زۆردا. كەواتە پێویستمان بە كۆمەڵێك رێسا هەیە كە رێز لە سەروەری نەتەوەیی بگرێت و رێز لە مافی گەلان بگرێت لەوەی كێ بچێتە وڵاتەكەیانەوە، بەڵام كەم تا زۆر هاوخەمیەك دەرببڕێت بۆ ئەوەی دەرفەت بڕەخسێنرێت بۆ ئەوانەی كە لە رەوشێكی خراپدا بوونە بۆ ئەوەی دۆخی خۆیان باشتر بكەن. تاكە رێگەش بۆ ئەنجامدانی ئەو كارە- بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی جیهانی ئێستا پێكهاتووە لە دەوڵەتی نەتەوەیی سەربەخۆ لە یەكتر- ئەوەیە قەناعەت بەو وڵاتانە بهێنرێت كە لە دۆخێكی باشدان بەوەی لە بەرژەوەندی دوورمەودای ئەوانە كە رێگە بەو كەسانە بدەن كە پەرۆشن بۆ كاركردن بۆ ئەوەی بێنە كۆمەڵگەكانیانەوە. ئێمە دەزانین لە زۆرێك لە حاڵەتەكاندا ئەوە دۆخێكی بەرهەمدارە و لە بەرژەوەندی هەموو لایەكدایە، كە دۆخی كۆچبەران باش دەبێت و ئەو وڵاتەی كۆچی بۆ دەكەن لە دۆخێكی باشتردا دەبێت و تەنانەت وڵاتی ئەسڵی خۆشیان- ئەو وڵاتانەی كۆچیان لێكردووە-ئەگەر كۆچبەران بتوانن پارە بنێرنەوە بۆ وڵاتەكانیان...بەڵام ئەمە تەحەددیەكی گەورەیە و دەبێت كۆششێكی گەورە بكرێت.
* حاڵی حازر نزیكەی سێ ملیار كەس هەن لە جیهاندا كە ئەنتەرنێت بەكار دەهێنن، و پێشبینی دەكرێت لە ساڵی 2020دا بگاتە پێنج ملیار كەس، كە نیوەی ئەم ژمارەیە ئەو گەنجانەن كە تەمەنیان لە خوار بیست بۆ بیست و دوو ساڵیەوەیە، ئایا تا چ راددەیەك بەكارهێنەرانی ئەنتەرنێت زەمینەیەك دروست دەكەن بۆ كۆمەڵگەیەكی مەدەنی جیهانی و تا چ راددەیەك گەنجان كاریگەرییان دەبێت لەسەر سیاسەتی جیهانی؟
- مایەی خۆشبەختی دەبێت ئەگەر بتوانیت لە نێو سنورەكاندا پەیوەندی دروست بكەیت و هۆشیاریەكی جیهانی دروست بكەیت، بە تایبەتی بۆ ئەوەی پەرە بە دەرفەتی كار و دەرفەتی پەروەردەكردن بدرێت و بایەخ بە هەسارەی زەوی بدرێت لە مەودای دووردا، كە پێویست بەم بایەخپێدانە دەكات، چونكە لە ماوەی ژیانیاندا دوچاری زیانەكانی گۆڕانی ژینگە دەبنەوە ئەگەر هاتوو لە ئێستادا كارێك نەكرێت. بە بۆچوونی من ئەوانە پێكهاتەیەكی سروشتین بۆ هێنانەئارای حوكمڕانیەكی جیهانی باشتر كە زیاتر لە ئێستا ئایندە لەبەرچاو بگرێت، بە تێڕوانینی من ئەمە توانایەكی ئیجابیە لە سازدان و ئامادەكردنی لاوان بۆ ئەم سەدەیە.