دانیلا ئیریرا بۆ گوڵان:ئەگەر سیستمی نوێی جیهانی نەتوانێت كۆنترۆڵی سنوورە نەبینراوەكانی ئەنتەرنێت بكات ناتوانێت ئاكامە خراپەكانی دووربخاتەوە
February 13, 2014
دیمانەی تایبەت
پرۆفیسۆر دانیڵا ئیریرا ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی كەتانیە لە ئیتالیاو پسپۆر و تایبەتمەندە لە بواری كۆمەڵگەی مەدەنی و سیاسەتی جیهانی، رێكخراوە ناحكومیەكان و چالاكی مرۆیی، هەروەها رێكخراوە ناحكومیەكان و ئەركی ئاشتی و سیاسەتی ئاسایش و بەرگری یەكێتی ئەوروپاو تیرۆریزم و كاریگەری لەسەر سیاسەتی جیهانی، بۆ قسەكردن لەسەر وەرچەرخانی هێز و گواستنەوەی لەكاراكتەری دەوڵەتییەوە بۆ كاراكتەری نادەوڵەتی و تاكو دروستبوونی مەترسی بەهۆی ئەنتەرنێتەوە (cyber)، پرۆفیسۆر دانیڵا ئیریرا بەمجۆرە رای خۆی بۆگوڵان دەربڕی.((پرۆسەی گواستنەوەی هێز لە كاراكتەری دەوڵەتەوە بۆ كاراكتەری غەیرە دەوڵەتی، لە دەیەكانی رابردوودا هاتۆتە ئاراوە. رۆڵی ئەكتەرە نادەوڵەتییەكان، مەبەستمان لە رێكخراوە ناحكومیەكان، كۆمەڵەكان، گرووپە خێرخوازییەكان و ئەو كاریگەرییە كە دەتوانن بەرهەمی بهێنن، بەشێكن لە پرسێكی بەرفراوانتر كە بریتییە لە بەشداریكردن بە شێوازی لە خوارەوە بۆ سەرەوە، لەگەڵ بە دیموكراتیزەكردنی سیاسەتكردن لە ئاستی جیهاندا. كە ئەمە بە چەند بابەتێكی كەم دەستی پێكرد-گەشەپێدان و یارمەتی- و لە ئێستادا كاریگەری بەسەر هەموو بوارە گەورەكانی سیاسەتەوە هەیە. تەنانەت بابەتە هەرە هەستیارەكانیش، وەك ئیدارەی قەیران و كاری مرۆیی، كە ناتوانن بە دووربن لە هاوكاری پەیوەندیداری ئەوان. ئەوەش راستە، كە ئەكتەرە نادەوڵەتییەكان نوێنەرایەتی مەرجەعیاتی خەڵك و پێداویستیەكانی خەڵك دەكەن، بەڵام زەحمەتە بەردەوام بن لەبەر ئەوەی بە تەواوەتی دابڕاون لە دەوڵەتان، یاخود لەبەر ئەوەی دژی دەوڵەتان كاردەكەن. من باسی گواستنەوەی راستەقینەی هێز ناكەم لەم كەیسەدا. لەبری ئەوە، لە زۆر بواری سیاسەتدا- و رەنگە بڵێم لە هەموو ئەو بوارانەدا-، بە شێوەیەكی حەتمی شێوازەكانی لە خوارەوە بۆ سەرەوە و لە سەرەوە بۆ خوارەوە تێكەڵ دەبن و بەشداربن لە داڕشتنی سیاسەتدا. چارەنووسی ئەمەش گەشەكردنە، لەبەرامبەر ئەمەدا كاراكتەری دیكەی نادەوڵەتیش هەن كە ئەوانیش گروپ و رێكخراوە تیرۆریستییەكانن، روونترین كاریگەریەك كە هەیانبێت ئەوەیە بە شێوەیەكی بەرچاو كاریگەردەبن- بە شێوەیەكی تێكدەرانە- لەسەر داڕشتنی سیاسەتی جیهانی. بۆی هەیە سیاسەتەكانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم بێ ئەندازە تێچوو هەڵگربن و كاتیان بوێت. لەگەڵ ئەوەشدا، سیاسەتگەلێكی پێویستن و پێویستیان بەوەیە خۆیان بگونجێنن لەگەڵ ئەو رەوتە خێراییەی تێرۆریستانی پێ گەشە دەكەن. ئەوان بە دڵنیاییەوە بە دۆخێكی ئینتیقالی و گەشەكردندا دەڕۆن، لەبەر ئەوە دەبێت سیاسەتگەلێكی هەمەلایەن و ئاوێتەكراوبن، ئەویش بۆ زاڵبوون بەسەر جیاوازی نێوان ئاسایشی دەرەكی و ئاسایشی ناوخۆیی، ئەگەر بە یەك و شەش گوزارشتی لێبكەین، ئەوا بۆ ئەوەی پتر فرە رەهەندبن. ئەوجا لەناو ئەم ژینگە ئاڵۆزەدا مەترسیەكی دیكە دروست بووە كە ئەویش ئاسایشی ئەلكترۆنیە CYBER CECURITY، بۆ هەموو ئەم هەڕەشانە گرنگە ئاشایشی بە كۆمەڵ پیادە بكرێت، سیستمی ئاسایشی بەكۆمەڵە لە ساڵی 1945 نەتەوە یەكگرتووەكان دایمەزراند، بە پرۆسەیەكی دورودرێژی گۆڕانكاری و خۆگونجاندا تێپەڕیون، و رووبەڕووی هەڕەشەگەلی جیاواز بوونەوتەوە. ئاسایشی ئەنتەرنێت CYBER CECURITY بابەتێكی مشت و مڕ هەڵگرە، لەبەر ئەوەی مامەڵە لەگەڵ رەهەندێكی «نامەتریاڵ»یدا دەكات كە زاڵبوون بەسەریدا زەحمەتە. بە دڵنیاییەوە، پێدەچێت سیستمی نەتەوە یەكگرتووەكان سیستمێك بێت داوای ئەوەی لێبكرێت پەرە بەم توانایانە بدات، لەبەر ئەوەی سیستمێكی جیهانییە. لە هەمان كاتدا، ناكرێت تاكە سیستمێك بێت و پێویستە هاوتەریب بێت لەگەڵ رێكخراوە ئیقلمیەكاندا، وەك یەكێتیی ئەوروپا، كە شارەزاییەكی دیاریكراوی پەرەپێداوە لەبارەی ئەم پرسەوە. هەروەها ئەنتەرنێت CYBER رەهەندێكە تێیدا گروپە تێكدەرە جیاوازەكان دەتوانن چالاكیەكانی خۆیانی تێدا دابنێن و ئەنجامەكانیشیان زیاد بكەن. دەكرێت ئەمە بەسەر ئەكتەرەكانی دیكەدا جێبەجێ ببێت، وەك تاوانی رێكخراو. كە زۆر زەحمەتە سنوورەكانی دیاری بكەیت و كاریگەرییەكانی ئیحتیوا بكەیت. لەبەر ئەوە سیاسەتە ئەمنیە جیهانییەكان هەر دەبێت سیاسەتی فرەڕەهەند بن و هەموو ئەكتەرە سیاسیە گەورەكانیش لە خۆبگرن. لەگەڵ ئەوەشدا، زۆر گرنگە ئەوەمان لە یاد بێت كە گروپە تیرۆریستیەكان ئەكتەرگەلێكی بەرچاون و پاڵنەری خۆیان هەیە، خاوەنی ستراتیژ و ئامانجن. بە دڵنیاییەوە دەتوانن سوود لە كەشی ئەنتەرنێت (CYBER) وەربگرن، بەڵام زۆر زەحمەتە ئەوە یەكلابكەینەوە كە ئەوان بەهۆی ئەنتەرنێتەوە «دروست بوون»ـە. ئەگەر سیستمی حكومەتی جیهانی نەتوانێت دەسەڵاتدار بێت بەسەر سنوورە نەبینراوەكانی ئەنتەرنێتەوە، ئەوا ناتوانێت لێیان تێبگات و رێگری لە ئاكامەكانی بكات)).