پرۆفیسۆر ئارام نیرگوزیان توێژەری باڵای كۆرسی ئارلی بیركە بۆ دیراساتی ستراتیژی لە ئامۆژگای ستراتیژی بۆ دیراساتی نێودەوڵەتی و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر ستراتیژ و دینامكیەتی سەربازی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە رۆژ هەڵاتی ناوەڕاستیش زیاتر جەخت لەسەر پەیوەندییەكانی ئیران و ئەمریكا و باری ناسەقامگیری سوریا دەكاتەوە، بۆ بەدواداچوونی پرسی سوریا و ئاكامەكانی كۆنگرەی ژنیف دوو، گوڵان پەیوەندی بە پرۆفیسۆر نیرگوزیان كرد و ئەم وتوێژەی لەگەڵ ئەنجامدا:

* دوای زیاتر لە سێ ساڵ و بۆ یەكەم جار شاندی رژێمی ئەسەد و ئەنجوومەنی نیشتمانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا پێكەوە لە ژنیف كۆبوونەوە، بەڕێزت وەك چاودێر و تایبەتمەند لەسەر رەوشی سوریا چۆن سەیری ئەو كۆنگرەیە دەكەیت؟
- سەرەتا پێویستە گفتوگۆكانی ژنێڤ2 لە ڕوانگەی ناوەڕۆكی دانوستاندنی نێوان هەر لایەنگەلێك لەبارەی كۆمەڵێك كێشەی ناسك و هەستیاری ئەمنیەوە سەیر بكرێت، ئەمەش هەر بە تەنها بەسەر سوریادا جێبەجێ نابێت، ئەگەر لە گفتوگۆكانی نێوان ئەمەریكا و یەكێتی سۆڤیەت بڕوانین بۆ پەكخستنی چەكە ناووكیەكان و سیستمەكانی هەڵدانیان،... دەبینین كاتێك ئەم گفتوگۆیانە دەستیانپێكرد هەر لایەنێك هەڵوێستێكی تەبەنی دەكرد كە قابیلی گفتوگۆكردن نەبێت. بەڵام ئیدەی قورسترین پرۆسەی گفتوگۆكان بەم شێوەیە دەست پێدەكەن، تۆ هەمیشە خاڵێكی دەستپێكت دەبێت و شتێك بەدەست دەهێنێت كە ڕەنگە هەر لە بنەڕەتدا بە مەحاڵت زانیبێت، وەك خودی ئەوەی موعارەزە و ڕژێم پێكەوە و لەسەر یەك مێز دابنیشن و گفتوگۆ لەگەڵ یەكدا بكەن، هیچ كەسێك كە بە دواداچوونی كردبێت بۆ قەیرانی سوریا یان بۆ شەڕی ناوخۆ و پرۆسەكانی گفتوگۆ لە شوێنەكانی دیكە پێشبینیەكی واقیعی نەبووە كە دەكرێت هەمو شتەكان چارەسەر بكرێن و هەر پێشكەوتنێك بەدەست بێت پێشكەوتنێكی درێژخایەن دەبێت، بەڵكو زۆربەمان تەنها پێشبینی ئەوەمان دەكرد پێكەوە كۆببنەوە و گفتوگۆكانیش چەند ڕۆژێكیان خایاند. و هەوڵدەدرێت پێشكەوتن لە هەندێ مەسەلەدا بهێنرێتەدی، ئەمە خۆی لە خۆیدا دەستكەوتە، بەڵام ئێمە تەركیز لەسەر هەوڵەكان دەكەینەوە لە مەودای كورتدا، واتە ئەوەی بڵێیت من ئێستا دەمەوێت گفتوگۆ بكەم و دەمەوێت هەر ئێستاش دەرئەنجامێك بەدەست بهێنم و من لە ڕۆژگاری زانیاریدا دەژیم و دەمانەوێت بە خێرایی دەرئەنجام بەدەست بهێنین، بەڵام ئێمە ڕانەهاتووین بەوەی هەندێ ناكۆكی كاتی پێویستە. كەواتە ژنێف 2 ناچارمان دەكات ئەوەمان بێتەوە یاد كە بوونی ژمارە لە دوای ژنێڤەوە خۆی لە خۆدا گرنگی مەسەلەكە دەرناخات، چونكە لە كۆتاییدا چەندەها گفتوگۆی دیكە دەكرێن و هەندێكیان لە ژنێڤ و هەندێكیان لە شوێنەكانی دیكە. ئەگەر ئەزمونی شەڕی ناوخۆیی لوبنان شتێكی فێركردبێتین، ئەوا زۆر بە ئاسانی بۆی هەیە دە جار و زیاتر هەوڵی شكستخواردوو ببینین لە گفتوگۆكانی ئاشتیدا، بەڵام لە كۆتاییدا دەرئەنجامێكیان لێدەكەوێتەوە، بەڵام دەبێت هەلومەرجەكە گونجاو بێت، لە حاڵەتی سوریادا هەلومەرجی گونجاو بریتییە لەوەی سەرپەرشتیارەكان، سعودیە و ئێران، ئامادەی سازشی سەخت بن بۆ هێوركردنەوەی بارودۆخەكە، بەڵام هێشتا ئەمە لە ئارادا نییە، ئەگەرچی خودی ئەوەی رووبەڕوو یەكتریان بینیوە خۆی لە خۆیدا دەستكەوتە.
* بەڵام ئەوەی بینیمان هیچ لایەك لە رژیمی ئەسەد و ئۆپۆزسیۆن هیچ سازشێكیان پیشان نەدا، بۆ ئەوەی ئومێدێك بۆ چارەسەری ئاشتی هەبێت، ئایا ئەمە پرۆسەكە ناگەیەنیتە بن بەست؟
- دووبارەی دەكەمەوە كەس پێشبینی ئەوەی نەدەكرد لە گفتوگۆكانی ژنێڤدا موعارەزە یان ڕژێم قوربانی بە گرنگترین هەڵوێستە سیاسیەكانی خۆیان بدەن، و موعارەزە و پشتیوانەكانی بۆ یەك دەقەش وا خۆیان دەرنەخستووە كە ڕژێم شاندەكەی دەنێرێت بۆ ژنێڤ و چاوی دەكاتەوە و درك بەوە دەكات كە پێویستە ئەسەد دەستبەرداری دەسەڵات بێت. ئەوەی لە هەموو شتێكی دیكە زیاتر بوونی هەیە، ئەوەیە تێبگەن لەوەی گفتوگۆكردن باشترە لە شەڕ، هەمیشە كات هەیە بۆ شەڕكردن. لەوە زیاتر و لە پەیوەندیدا بۆ خۆپاڵاوتن بۆ سەرۆكایەتی، هەمیشە شتێكی سروشتیە كە ڕژێم و پشتیوانەكان پشتیوانی بیرۆكەی دووبارە خۆهەڵبژاردنەوەی بكات و شتێكی سروشتیشە كە موعارەزە پێچەوانەی ئەمە بڵێت. دووبارە ئەمە بریتییە لە گرتنەبەری هەڵوێستێك كە پێناچێت تۆ ئامادەی سازشكردن بیت و لە ئێستاشدا پێناچێت هیچ لایەك سازش بكات، لەبەر ئەوەی هەر لایەك پێی وایە دەتوانێت سەركەوتو بێت، بەڵام كاتێك بە بنبەست گەیشتن ڕوودەدات، ئەوا- بەهۆی سەرپەرشتیاری شەڕكەرانەوە لەسەر ئەرزی واقیع- كە سعودیە و ئێران هەر یەكەیان پشتیوانی لایەنێك دەكەن- ڕەنگە ئەو كاتە هەندێ ئاڵوگۆڕی بێتە ئاراوە.
* هەستدەكرێت ئەو وڵاتانەی خۆیان بە پشتیوانی گەلی سوریا دەزانن، كاتێك لێدوان بۆ راگەیاندن دەدەن قسەی زۆر توند بەرامبەر رژێمی ئەسەد دەكەن، بەڵام لەگەڵ واقیعی مانەوەی رژیمی ئەسەد زۆر نەرمن، ئایا چۆن ئەم هاودژییە دەخوێنیتەوە؟
- دەبێت وڵاتانی وەك ئەمەریكا و بەریتانیا مامەڵە لەگەڵ ئەو واقیعەدا بكەن كە چەند خەڵكی پەیوەندیداری ناوخۆ هەن، ئەوا ئەوەندەش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بوونیان هەیە، ئەوان تەنها قسە لەگەڵ خەڵكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سوریا و كەنداو ناكەن، بەڵكو قسە لەگەڵ هاوپەیمان و ڕكابەرەكانیان لە وڵاتەكەدا دەكەن. ئێستا ئەگەر بتەوێت بزانیت حكومەتە جیاوازەكان چۆن بیر لە سوریا یان ئەسەد دەكەنەوە، ئەوا مەسەلەكە ئەوە نییە حەزیان پێیەتی یان نا، ناحەزیەكی گشتی هەیە، بەڵام ئەمە هۆكارێك نییە بۆ سیاسەتكردن، بەڵكو سیاسەتی واقیعی ئەوەیە ئێستا قبوڵكردنێك هەیە لەلایەن ئەو حكومەتانەی تەركیز لەسەر سوریا دەكەنەوە، كە لە مەودای كورت و مامناوەندا ئەسەد لە دەسەڵاتدا دەمێنێتەوە، تەنها ئەو كاتە نەبێت كە هاوسەنگی هێز بە ڕاددەیەكی گەورە بگۆڕێت، یان دەستێوەردانێكی نێودەوڵەتی هەبێت، كە ئاماژەی هیچیان لە ئارادا نییە. ئەوەی زۆر جێی بایەخە ئەوەیە كە دەبیستیت دوو دەوڵەت و دەوڵەتانی دیكەش، هەڵوێستی زۆر بەهێز دەگرنەبەر، ئەویش بۆ ئەوەی گفتوگۆیەكی ڕاستەقینە لەگەڵ شەریكە ئیقلیمیەكان و ڕكابەرەكاندا بكەن، وەك وڵاتانی وەك سعودیە و ئێران، واتە لە پێگەی هێزەوە گفتوگۆیان لەگەڵ بكەن. بەتایبەتی لە پەیوەندیدا بە ئێرانەوە، قبوڵكردنێك هەیە، یاخود بەلای كەمەوە ئاستێك لە تێگەیشتن هەیە كە بەلای ئێرانەوە ناكرێت گفتوگۆ لەسەر ئەسەد بكرێت، پێش ئەوەی تەرتیباتێكی درێژخایەن لە سوریا بێتە ئاراوە. واتە ئەمە مەسەلەی ئاڵوگۆڕێكی ستراتیجییە دوای هاتنەدی ئەو دەرئەنجامە. ئێران بە ئاشكرا ڕایدەگەیەنێت كە دەستبەردانی پشتیوانی ئەسەد نابێت، بەڵام بە چەشنی ئەمەریكا و بەریتانیا ئەم مەسەلەیە دیوێكی دیكەی هەیە، وڵاتانی ڕۆژئاواش لەوە تێدەگەن كە لە مەودای كورتدا ئەسەد لە جێی خۆی دەمێنێتەوە، بەڵام لە پەیوەندیدا بە ئێران و سعودیەوە ئەوا ئەوان بە ئاشكرا بە زمانێكی سازش هەڵنەگر قسە دەكەن، بەڵام دەبێت لە مەودای دووردا هەڵسەنگاندنێكی واقیعیانە بكەن كە هەردوولا پێویستە سازش بكەن و ڕەنگە ئەسەدیش باجی تێگەیشتنێكی نوێ بێت لە نێوان ئێران و سعودیە و ڕەنگە نەبێتە ئەو باجەش، كە دەبێت سعودیەش باجی خۆی بدات.