د.حەیدەر سەعید سەرۆكی سەنتەری عێراقە بۆ دیراساتی ستراتیژی لە عەممانی پایتەختی ئوردون بە یەكێك لەو چاودێرە سیاسیانە ناسراوە كە زۆر لە نزیكەوە بە وردی چاودێری بارودۆخی عێراق دەكات و بەردەوام لە میدیاكانی عەرەبیەوە بۆ شرۆڤەی بارودۆخی عێراق بانگهێشت دەكرێت، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای عێراق و ئاڵۆزی بارودۆخی پارێزگای ئەنبار بەتایبەتی و رەوشی پێش هەڵبژاردنەكانی عێراق، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی د.حەیدەر سەعید كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* باری سەرنجتان سەبارەت بەم دۆخە ئاڵۆزەی پارێزگای ئەنبار چییە، ئایا پاش ئەم رووداوانە، دامەزراندنەوەی پێكهاتە و بونیادی سیاسی عێراق بەرەو چ ئاڕاستەیەك دەچێت؟
- پێش ئەو قەیرانەی لەم دواییەدا لە ئەنبار دروست بووە، لە ناوەندی سوننەكاندا ناكۆكیەكی زۆری كەڵەكەبوو هەبوو، كاتێكیش ئەم ناكۆكییانە تۆخ بوونەوە كە ئێمە بەرەو هەڵبژاردنی پەرلەمانی دەچین، هۆكارەكەشی بۆ دیاریكردنی نوێنەرایەتی سوننە دەگەڕێتەوە، چونكە پێش هەڵبژاردنەكانی 2010 تەنیا رێكخراوێك نوێنەرایەتی سوننەكانی دەكرد، ئەویش لیستی ئەلعیراقیە بوو، لە پاش دروستبوونی ناكۆكیەكان زیاد لە روانینێك هاتنە ئاراوە بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ حكومەتی ناوەندی و مامەڵەكردن لەگەڵ مالیكی سەرۆك وەزیراندا، قەیرانی ئەنبار دوا بەدوای ئەو ناكۆكیانەی ناو خودی هەناوی سوننەكانەوە هات، لێكەوتەكانیشی خراپ كەوتنەوە چ بەهۆی بڵاوبوونەوەی چەندین گرووپی سەر بە قاعیدەوە لە ناوچەكانیان یان بەرپەرچدانەوەیان لە لایەن سوپاوەو یان بە هۆی لابردن و شكاندنی مەیدانی مانگرتنەكەی رومادی، ئەمانە بە هەموویان جیاوازی و لێكدابڕانەكانی ناو ریزەكانی سوننەی زیاتر بە دیار خست، ئێستا كاردانەوەكانی هێرشی سوپا لە رومادی و فەلوجەوە بە روونی بە دیار كەوتوون، بەر لەم قەیرانە وەقفی سوننی توانیبووی لە رێی موتەحیدونەوە بە یەكگرتوویی ریزەكانی سوننە بپارێزێت، بەڵام لەو بڕوایەدام لایەن و جەمسەری تر پەیدابوون، ناڵێم هاوشانی موتەحیدونن، بەڵام سەبارەت بە جەماوەری ئەنبارو جەماوەری سوننە بە گشتی پاش ئەم قەیرانە ئیتر جۆرێك لە خانەبەندی دەكەوێتە ناو دیمەنی گشتی پێگەكانی سوننەوە..
* ئایا دەكرێت وڵاتێك و هەروا بە بەردەوامی لەسەر ئەم بارە نائاسایی و ئاڵۆزە بمێنێتەوە، رۆژ دوای رۆژ قەیران لە پاش قەیران بەڕێبكات، چۆن وڵاتێك بەم شێوەیە بەڕێوە دەچێت؟
- ماوەی ئەم هەشت ساڵەی كە مالیكی سەرۆك وەزیران بووە ماوەیەكی قەیراناویی بووە، ئەم پیاوە بەپێی ئەو ئەزموونەی لە حوكمی ئەم ماوەیەدا هەیبووە، دەریدەخات كە بڕوای بە چارەسەری سیاسی نییە، دوورخستنەوەی قاعیدەو تامپۆن لەگەڵ سوننەكاندا پێویست بوو بە سیاسییانە چارەسەر بكرێت، بە داخەوە مالیكی نەیتوانی جۆرێك لە نزیكایەتی لە نێوان خۆی و هێزە نەیارەكانی خۆیدا دروست بكات، رەنگبێت ئەو ئەفسەرە سەربازییانەی راوێژیان پێ دەكات لە بەرژەوەندییاندا بێت كە چارەسەری سەربازی بۆكێشەكان بدۆزرێنەوە، دواتر لەو بڕوایەدام ئەم قەیرانەی دوایەمین كە ئێستا روودەدات، پێوەندی هەبێت بەو رووداوانەی لەسوریا روودەدەن، رەنگە هەندێ راوێژكاری ئەمریكی هەبێت بۆ هاوپەیمانێتییەكی هەرێمایەتی بۆ لێدانی داعش و گرووپەكانی لە عێراقدا، بەڵام مالیكی خۆی هیچ چارەسەرێكی سیاسی بۆ هیچ قەیرانێك پێ نییە لە چارەسەری ئەمنی و سەربازی زیاتر، تەنانەت كاتێك كە سەردانی واشنتۆنی كرد لە بری قسەوباس كردن لەسەر ئاشتبوونەوەی نیشتمانی و پێكەوەژیان لە عێراقدا، باسەكان چڕكرابوونەوە لەسەر پشتگیری سەربازییانەی عێراق لەلایەن ئەمریكاوە، ئەم هۆكارانە هەمووی كۆبوونەتەوە بەسەر یەكتریدا، تەنانەت لەلایەن زۆربەی زۆری شیعەكانیشەوە چ مەجلیسی ئەعلا و تەنانەت لای مەرجەعیەتی ئاینی نەجەفەوە وایانكردووە دژ بە خۆكاندیدكرنەوەی مالیكی بۆ سێیەمین جار بووەستنەوە، گرنگ دۆزینەوەی ئەو ناڕێكیانەیە كە كەوتونەتە ناو كۆسوڕی حوكمداریی عێراقەوە، پێویستە روانینێكی ئەلتەرناتیڤانە بۆ چارەسەری ئەم بارە نائاساییانەی عێراق دروست بێت.
* بە رای تۆ ئەم روانینە چۆن دیاری دەكرێت و عێراق بەرەو كوێ پەلكێش دەكات؟
- ئەم روانینە لای هەندێ رێكخراوی شیعیەوە بوونی هەیە كە لە تێگەیشتنیاندا بۆ قۆناغی پاش مالیكی هەیانە بەرانبەر ئەو رێكخستنە سەربازییانەی بە تەواوی كۆنترۆڵی دۆخەكەیان كردووە، روانینێك تا ئاڕاستەیەكی سیاسی هەبێت و بتوانێت ئەوانەی لە بواری سیاسییەوە جیاوازن بە یەكتر لێكیان نزیك بخاتەوە، چونكە لە رێی پارەڕشتن و پارە دابەشكردنەوە زەبر لە لێكجیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان دەدرا، هەروەها لە بواری دادوەریدا دەستێوەردان هەیە، لەو بڕوایەدام كە روانینی ئەلتەرناتیڤانە دروست بێت بۆ چارەسەری هەموو ئەم قەیرانانەی روودەدەن، لەو بڕوایەشدام رێكەوتنامەی هەولێر كە حكومەتی مالیكی و ویلایەتی دووەمی لەسەر پێكهات، تەنیا نەخشەی رێگایە بۆ دیاریكردن و چارەسەری هەموو ئەو ناڕێكیانەی لە رژێمی سیاسی عیراقیدایە، بەڵام بە داخەوە، هیچ لەم خاڵانەی ناو رێكەوتننامەكە بە تەواوی لە واقیعدا كاری پێ نەكراوە، ئێستا ماوەی نیمچە دابڕاوییەك لە نێوان پێكهاتەكانی عێراقیدا بەسەر دەبرێت، ئومێدم دەكرد دیالۆگی جددییانە لە نێوان سیاسییەكانی سوننەو شیعەدا دروست بووایە، نە هەڵوێستی شیعەكانی ئۆپۆزسیۆن بە مالیكی و نە هەڵوێستی كوردەكان بەو ئاستە بەهێز نەبوون، جگە لەو راگەیانراوەی سەید موقتەدا سەدڕ و ئەوەی هاوپەیمانی كوردستانی نەبێت كە جددیەتی تیا بوون، دروست بوونی روانینێكی گشتگیرانەی نوێ نابێت تەنیا لەسەر وەقفی شیعی راوەستێت، بەڵكو پێویستە بە هاوبەشایەتی كوردو سوننەكان دروست بێت.. بۆ ئەوەی كەمێك قەیرانەكە بەرەو تەنك بوونەوە بچێت تا بەو روانینەوە بتوانرێت سەرلەبەری دیمەنەكە رێكبخرێتەوە..
* باشە دوای ئەو هەموو هێنان و بردنەی لە ماوەی ئەم هەشت ساڵە روویداوە ئەنجام هەر دەگەڕێینەوە بۆ هەڵبژاردن و دەنگدانی كورد بۆ كوردو شیعە بۆ شیعەو سوننە بۆ سوننە، ئیتر كوا حكومەتی هاوبەشایەتی و یەكگرتوو؟
- راستە نە سوننەیەك كاندیدێكی خەڵكی سەر بە كوت هەڵدەبژێرێت و نە خەڵكی موسڵ كاندیدی شیعەیەك هەڵدەبژێرن، بەڵام گرفتەكە لەو چینە دەسەڵاتدارانەدایە كە كۆنترۆڵی بەڕێوەبردنی گەمەی سیاسی وڵاتیان كردووە، لەو بڕوایەدام كە پێویستە گۆڕانكاری لە ناو ئەو چینە رووبدات، مەرج نییە ئەوەی نوێنەرایەتی سوننە بكات بریتی بن لەمانەی ئێستا بڕیاربەدەستن یان ئەوەی نوێنەرایەتی شیعە بكات ئەوانە بن كە ئێستا لە حوكمدان، پێویستە ئەمانە بگۆڕدرێن، دواتر تێگەیشتنی نێوان لایەنەكان بە شێوەیەك بن، نەبنە هۆی قۆرخكاری دەسەڵات، ئەمە بە هۆی قۆرخكاری روویداوە، بە واتای تێگەیشتنێكی وا هەبێت وا لە دەزگاكانی بڕیاردان بكات دەزگاگەلێكی وا بن وەك ئاوێنەیەك شەراكەت لە بڕیاریدا رەنگی تیا بداتەوە، ئەمە لە ماوەی ساڵانی هەشتی رابردوودا نەكراوە، لەو بڕوایەدام هەڵبژاردنەكان رەنگە گۆڕانكاریییەك بهێننە ئاراوە، نەك بە گۆڕینی ناوی تازە بەڵكو بە گۆڕینی پێگەی رێكخراو و لایەنەكان كە دەبێتە هۆی گۆڕینی كۆی دیمەنەكە..