ستیفن بیدل گەورە توێژەری دیراساتی ستراتیژی پەیمانگای ئەنجوومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە و راوێژكاری ژەنراڵ پەتریۆس فەرماندەی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، هەروەها راوێژكاری ژەنراڵ ستانلی ماككریستاڵە لە ئەفغانستان، ئەگەر لە 2007 پێشبینی دووبارە بوونەوەی شكستی ڤیتنامی بۆ ئەمریكا لە عێراق كردبێت، ئەوا بۆ ئێستای عێراق پێشبینی ئەوە بۆ گوڵان دەخاتە روو ئەگەر نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق دەستبەرداری سیاسەتی قۆرخكردنی دەسەڵات نەبێت كە ئێستا پیادەی دەكات و هەوڵنەدات كورد و سوننە رازی بكات، ئەوا وڵات بەرەو شەڕێكی ناوخۆیی نێوان سوننە و شیعە سەردەكێشت و بە مانەیەكی دیكە عێراق دەبێتە دەوڵەتێكی فاشیل، هەر لەم دیدارە پرۆفیسیۆر بیدل سەبارەت بە پرسی سوریا راشكاوانە ئاماژەی بەوەكردووە، ئێستا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەوە زیاتری پێناكرێت بۆ سوریا و هەردوو لایەنی شەڕەكەش رژێمی ئەسەد و چەكدارانی ئۆپۆزسیۆنن و هەر لایەكیان لەلایەن چەند وڵاتێكەوە چەكیان بۆ دابین دەكرێت و هەتا ئەم شێوازەش بەردەوام بێت، ئەوا شەڕو كوشتاری سوریا بەردەوام دەبێت و كێشەكە یەكلایی نابێتەوە، سەبارەت بەم دوو پرسە گرنگە و بەشێوەیەكی گشتی بارودۆخی وڵاتانی عەرەب، پرۆفیسۆر بیدل لەم وتووێژەدا بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن.

* رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە قۆناغێكی ئنیتیقالی سەختدا دەڕوات و هەموو گۆڕانكارییەك چاوەڕوانكراوە، لە هەمان كاتدا پارت و گروپە ئیسلامییەكان لە هەڵكشاندان و پێشبینی دەكرێت هەڵكشێن، بە بۆچوونی ئێوە چۆن بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەخوێننەوە؟
- من زۆر گەشبین نیم، لەبەر ئەوەی بە شێوەیەكی گشتی ئەوەی ئێمە لە گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی بەدیمان كردووە هەرەسهێنانی سیستمی سیاسی ئەو وڵاتانە بووە كە پێشتر دەوڵەتی پۆلیسی بوون، ئەمەش لە رێی قۆرخكردنی بەكارهێنانی توندوتیژی و پەرت و بڵاوكردنەوە یان پەراوێزخستنی دەنگە ناڕەزاییەكانەوە بووە. بەڵام ئەو سیستمە لە سەرەتای بەهاری عەربیدا و لە زۆرێك لە ناوچەكەدا هەرەسی هێنا. بەڵام لەبەر ئەوەی دەوڵەتی پۆلیسی لە رێی تێكشكاندنی گروپە موعارەزەكانەوە حكومڕانی كردووە، ئەوا موعارەزەیەكی پێگەیشتوو و كامڵ نەبوو تاوەكو جێیان بگرێتەوە. دەرئەنجامەكەش ئەوەبوو كە ململانێیەكی پڕ لە پشێویمان بینی لە نێو ئەو گروپانەی ئەگەری ئەوەیان لێدەكرێت جێی رژێمەكە بگرنەوە، ئەم رێكخراوانە هەوڵی بەدەستهێنانی پشتیوانی زۆرینەیاندا، بەڵام وڵات بە وڵات پەرت و بڵاوبوونەوە، جێی داخیشە ئەوە دەرئەنجامی هەوڵێكی سیستماتیكی بوو، واتە هەوڵێكی بە ئەنقەستی رژێمەكانی پێشوو بوون، كە رێگر بوون لە كامڵبوونی سیاسی نێو گروپەكانی موعارەزە. كە پێموایە زۆر زەحمەتە بتوانن بەسەر ئەمەدا زاڵبن. هەروەها باوەڕم وایە بۆ ماوەیەكی دیكەش بەردەوامبوونی ناسەقامگیری دەبینین لە ناوچەكەدا.
* ئەوەی سەرنجمانداوە لە دوای گۆڕانكارییەكانی وڵاتانی عەرەبی، بەرێگەی سندوقی دەنگدان حزبە ئیسلامیەكان گەیشتنە دەسەڵات، بەڵام نەیانتوانی سەركەتوو بن، پرسیار ئەوەیە بۆچی نەیانتوانی سەركەوتوو بن؟
- بە دڵنیاییەوە پارتە ئیسلامیەكان لە رووی رێكخستنەوە لە پێگەیەكی باشتردان، بە بەراورد بە پارتە ركابەرەكانیان لە ململانێ ناوخۆییەكانیاندا بۆ گەیشتن بە دەسەڵات دوای هەرەسهێنانی حكومەتی دەوڵەتە پۆلیسیەكانی پێشوو. كێشەی سەرەكی پارتە ئیسلامیەكان ئەوەیە یەكگرتوو نین، ئەوان ئایدۆلۆژیەكەیان بۆ بەدەستهێنانی یەكگرتوویی بەكاردەهێنن و لەبەر ئەوەی دەستیان بە هەندێ ژێرخانی ئاینی رادەگات، كە ئەمانە پێشتریش و لە سەردەمی دەوڵەتی پۆلیسیشدا بوونیان هەبووە، ئەوان هەندێ ئەفزەڵیەت و رێكخراویان هەیە كە پێگەیان باشتردەكات لە ئاست ركابەرەكانیاندا. بەڵام ئێستا دەركەوتووە كە ئەمە ستراتیژیەتێكی زۆر سەركەوتوو نییە بۆ ئەوان. بۆ نموونە ئێستا سێ گروپی ئیسلامی لە سوریادا هەن كە لە پێناوی باڵادەستدا شەڕ لەگەڵ یەكتر دەكەن. بەرەی ئیسلامی و ئەلنوسرە و ISIS ... هەنگاوهەڵگرتنی پارتە ئیسلامیەكان بەرەو رادیكاڵیەتی زیاتر و بەرەو توندڕەوی و توندوتیژی وایان لێدەكات زۆر مەترسیدار بن، مەترسیدار دەبن بۆ رۆژئاوا، بۆ میانڕەوەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت بۆ خودی ئیسلامیەكانیش كە زیاتر و زیاتر رووبەڕووی یەكتر دەبنەوە. بەڵام پێموایە ئەمە بەشێكی دانەبڕاوی ئەو كێشەیەیە، كە چۆن بتوانیت بونیادی دەسەڵاتی دەوڵەتی پۆلیسی پێشوو بگۆڕیت لە دوای ئەو گۆڕانكاریانەی هاتوونە ئاراوە.
* سوریا كە پێشتر گەرمترین هەواڵی راگەیاندنەكانی جیهان بوو، هەروەها رۆژئاواش هەڵوێستێكی توندی هەبوو لە ئاست سوریادا، بەڵام دوای رازیبوونی ئەسەد بە لەناوبردنی چەكە كیماییەكانی و دوای گفتوگۆكانی نێوان ئێران و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەستدەكەین لەسەر هەموو ئاستەكاندا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە كارەسات و توندوتیژی دژی خەڵكی مەدەنی سوریا بەردەوامە، بە بۆچوونی ئێوە چۆن سوریەكان رزگاربكرێن لەم دۆخەدا؟
- ئەگەر هێزە دەرەكیەكان بیانەوێت سوریەكان رزگاربكەن، ئەوا دەبێت باجێكی زیاتر بدەن وەك لەو باجەی ئێستا ئامادەن بیدەن. ئەمریكا دەرسی لە عێراق و ئەفغانستان وەرگرتووە و نایەوێت تێوەگلانێكی سەربازی گەورە لە سوریاوە بكات. وڵاتانی كەنداو ئارەزوو دەكەن دەستێوەردان بكەن، بەڵام دەستێوەردانێكی وا نا كە دەرئەنجامەكە دیاری بكەن، ناردنی چەك و دارایی بۆ چەند گروپێكی بچووك و بە ژمارە زۆر بەسە بۆ ئەوەی شەڕەكە بەردەوام بێت، بەڵام بەس نییە بۆ ئەوەی كۆتایی پێبێنێت. پێموایە رەنگە ئەو كاتە شەڕەكە كۆتایی پێبێت كە شەڕەكە هێندە درێژە بكێشێت كە لایەنێك تامی شكست بكات، كاتێكیش لایەنێك تامی شكست دەكات، ئەوا ئامادەی گفتوگۆكردن دەبێت، بەڵام پێموانییە ئەمە بەم نزیكانە رووبدات، لەبەر ئەوە بۆ ماوەیەكی زۆر درێژە دەكێشێت، و ئەگەر هێزە دەرەكییەكان و رۆژئاواش دەستێوەردان بكەن ئەوا ئەگەری ئەوە نییە بتوانن ناچاریان بكەن كۆتایی پێبێنن، پێش ئەوەی خۆی بە شێوەیەكی سروشتی كۆتایی پێبێت، ئەویش بە دۆڕانی لایەنێك.
* واتە سوریەكان هیچ هیوایەكیان بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەماوە؟
- من ئەوەندە دوور ناڕۆم، بەڵام پێشموانییە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە شێوەیەكی وا توند كاری كردبێت بۆ ئەوەی كۆتایی بە شەڕەكە بهێنێت، ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەیكات بریتییە لە دابینكردنی هاوكاری مرۆیی و ئەوەی بەشێك لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەیكات، بە تایبەتی وڵاتانی وەك سعودیە و قەتەر و وڵاتانی دیكەی كەنداو و ئێران، ئەوەیە چەك و دارایی دەنێرن، كە بەسە بۆ درێژەپێدانی شەڕەكە، بەڵام بەس نییە بۆ كۆتایی پێهێنانی. چونكە هەر كاتێك سعودیە چەكی زیاتر بۆ یاخیبووان دەنێرێت، ئەوا ئێران چەكی زیاتر بۆ حكومەتەكە رەوانە دەكات، دەرئەنجامەكەش ئەوەیە كەسیان ناتوانن لایەنەكەی دیكە لە ناو ببەن، بەڵام ئاستی توندوتیژی زیاتر و زیاتر بەرز دەبێتەوە. كەواتە ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەیكات بریتییە لە دابینكردنی هاوكاری كە بەسە بۆ درێژەپێدانی شەڕەكە، نەك بۆ كۆتایی پێهێنانی، هەر لەبەر ئەمەشە باوەڕم وایە كە ماوەیەكی زۆر درێژە دەكێشێت، كەواتە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لایەنێكی پەیوەندیدارە، بەڵام بەس نییە بۆ چارەسەركردنی كێشەكە.
* عێراق بۆتە مۆڵگەی ئەلقاعیدە و سەقامگیری لەم وڵاتە لە ئاڵۆزترین دۆخدایە، حكومەتی عێراق بەرەو ئەوە دەچێت ببێتە دیكتاتۆر و دیموكراسی لە مەترسیدایە، ئایا ئەگەر بارودۆخەكە بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئایا چ مەترسیەك لەسەر ناوچەكە دروست دەكات؟
- من نیگەرانم لەو ئاڕاستەیەی عێراق گرتوویەتیەبەر، مالیكی كارێكی مەترسیدار دەكات كە هەوڵی قۆرخكردنی دەسەڵات دەدات، كە ئەمەش وا دەكات وڵاتەكە-كە زۆر ناسەقامگیرە- بگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی شەڕی ناوخۆ. هەروەها عێراق بەشدارە لە كێشەی سوریا، كە چەكدار دابین دەكات و پاڵنەری ئەوە دروست دەكات سوننەكان پەنا بۆ توندوتیژی ببەن، هەموو ئەوانە كاری خراپن، من هیوادارم مالیكی زیاتر بكرێتەوە و رۆڵێكی مانادار بۆ سوننە و كوردەكان قبوڵ بكات.
* زۆرێك لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەرچاوەی وزەن و ناسەقامگیری سیاسی لەم وڵاتانەدا كاریگەری هەیە لەسەر ئەم حاڵەتە، هەروەها مەترسی تیرۆیستانیش هەیە، كەواتە ئەگەر دۆخەكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كەوتە دەستی تیرۆریستان، تا چ راددەیەك مەترسی لەسەر ئاسایشی وزەی جیهان دەبێت، كە ئێستا مەترسی تیرۆر لە عێراقدا زۆر بەرزە، لە سوریاش تا چ راددەیەك لە ژێر كۆنتڕۆڵی تیرۆریستاندایە، هەل و مەرجی لوبنانیش ناسەقامگیرە؟
- ئەمە نیگەرانییەكی زۆر جددیە، بە تایبەتی لە كاتێكدا كە ئابووریی جیهان زۆر ناسەقامگیرە، كێشەی توندوتیژی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كێشەی جیهانە بە شێوەیەكی گشتی، نەك تەنها لەبەر لایەنە مرۆییەكەی، كە زۆر مەترسیدارە، بەڵكو لەبەر ئەوەشە كە ناوچەكە زۆر گرنگە بۆ بازاڕی وزەی جیهان، بە تایبەتی لە كاتێكدایە كە ئابووری جیهان لە دۆخێكی زۆر باشدا نییە.... لە كۆتاییدا من دەڵێم توندوتیژی دیاریكەری بەشێكی زۆری مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە، و بۆ ئەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش ببێتە ناوچەیەكی سیاسی و مۆدێرنی سەقامگیر، ئەوا دەبێت بەسەر مەیلی پەنابردنەبەر توندوتیژیدا زاڵبیت، كاتێك دەرئەنجامە سیاسییەكە بە دڵی تۆ نابێت. ئەمە بۆ هەموو لایەك گرنگە، بۆهەموو لایەكی نێو عێراقیش گرنگە، لەبەر ئەوەی چەپڵە بەدەستێك لێنادرێت، ئەوا دەبێت سوننەكانی عێراق لەبری توندوتیژی پەنا بۆ سیاسەت ببەن، مالیكیش بە كرانەوە دەتوانێت پەنا بۆ سیاسەت ببات، نەك توندوتیژی، ئەگەرنا ناوچەكە سەقامگیر نابێت و خەڵكەكەش چارەسەری سیاسی قبوڵ ناكەن.



ستیفن بیدل لە چەند دێڕیكدا
پرۆفیسۆر ستیفن. دی بیدل توێژەرەی باڵای سیاسەتی بەرگریە لە ئامۆژگای ئەنجوومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە و ئوستادی زانستی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەزانكۆی جۆرج واشنتۆن و لە ساڵی 2006 پێش ئەوەی وەك تۆژەرێكی باڵا بچێتە ئامۆژگای ئەنجوومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە سەرۆكی كۆرسی ئیلهۆ رۆت بووە بۆ دیراساتی ستراتیژی لە زانكۆی جەنگی ئەمریكا.
ستیفن بیدل ئەندامی بۆردی سیاسەتی بەرگری ئەمریكا بووە و چەندین جار بۆ شاهیدی دان لەسەر بارودۆخی عێراق و ئەفغانستان چۆتە كۆنگرێس و لەسەر بارودۆخی عێراق و ئەفغانستان راستیەكانی بە كۆنگرێس راگەیاندووە، لە ساڵی 2007 و دوای پرۆسەی زیادكردنی هێزەكانی ئەمریكا بۆ عێراق، پرۆفیسۆر بیدل هەڵسەنگێنەری بارودۆخی عێراق بووە بۆ هاوكاری ژەنرال پەتریۆس كە سەركردایەتی هێزە چەكدارەكانی ئەمریكای لە عێراقدا دەكرد هەروەها لە ساڵی 2008 و 2009 راوێژكاری سەرەكی پەتریۆس بووە لە واشنتۆن، بۆ هەمان ئەرك جارێكی دیكە لە 2009 بۆ ئەفغانستان راسپێردراوە و هاوكاری ژەنرال ستانلی ماككریستالی لە ئەفغانستان كردووە.
ستیفن بیدل كە لەماوەی ساڵانی 2003 - 2009 چ وەك تۆژەر و چ وەك كاری حكومی لەسەر دۆسێی عێراق كاری دەكرد، توانی لەمیانەی سەردانە یەك لەدوا یەكەكانی بۆ عێراق، ئەوە بۆ ئیدارەی ئەمریكی ئاشكرا بكات، ئەگەر ئەمریكا بە پەلە هێزی زیاتر نەنێرێتە عێراق، ئەوا هەمان شكستی ڤێتنام دووبارە دەكاتەوە.