د. ناتان گۆنزالس تۆژەرە لە پرۆژەی ترۆمان بۆ ئاسایشی نەتەوەیی و وانەبێژە لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی كالیفۆرنیا، خاوەنی دوو كتێبە بە ناونیشانی (مامەڵەكردن لەگەڵ ئێران) (ململانێی نێوان شیعەو سوننە) بۆ قسەكردن لەسەر شێوازی پیادەكردنی فیدرالیزم و پەیوەندی بە دیموكراتیەوە بە گشتی، جێبەجێكردنی فیدرالیزم لە عێراقدا، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ د.گۆنزالس ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* بە زۆری بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی ئیتنی و توندوتیژی لە وڵاتە فرەنەتەوەكاندا، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی فیدراڵیەت وەك چارەسەر دەخاتەڕوو، لە كاتێكدا فیدراڵیەت بەشێكە لە دیموكراسی و سەروەریی یاسا، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەكرێت لە غیابی دیموكراسیدا فیدراڵیەت پیادە بكرێت؟
- ئەوە پرسیارێكی زۆر قورسە، ئەگەری ئەوە هەیە فۆرمگەلێكی فیدراڵیەت هەبێت، لە غیابی دیموكراسیدا، بۆ نموونە مومكینە حكومەتێكت هەبێت كە رێز لە سەروەریی گرووپێكی ئیتنی بگرێت، بێ ئەوەی ئازادی تەوایان پێبدات بۆ ئەوەی هەر كارێك بكەن كە بیانەوێت. هەروەها فۆرمی جیاوازی نادیموكراسی هەیە، ئەگەر بۆنموونە لە عێراق بڕوانیت ئەوا دیموكراسی كێشەی هەیە و رووبەڕووی ژمارەیەكی زۆری تەحەددی بۆتەوە، بەڵام هاوشێوەی وڵاتێكی وەك چین نییە، كە هیچ هەوڵێكی نەداوە بۆ ئەوەی دیموكراسی بهێنێتە ئاراوە. كەواتە ئەمانە دوو جۆری جیاوازی كێشەن. بۆ نموونە چین وەك وڵاتێكی نادیموكراتی هەوڵی ئەوە نادات ببێتە دیموكراتی، دەكرێت و ئەگەر بیەوێت هەندێ ئۆتۆنۆمی بە هەندێ ناوچە بدات، ئەوا ئەم كارە بێ دووچاربوون بە دژواری روونادات. لە كاتێكدا تەحەددیەكە لە عێراقدا ئەوەیە تۆ دیموكراسیت هەیە، بەڵام زۆر بە باشی بەڕێوەناچێت. پێموایە ئەوە تەحەددیەكەیە لە عێراقدا. كەواتە ئەمە پرسیارێكی قورسە و ئەگەر بتەوێت لەبارەی عێراقەوە قسە بكەیت، وەك حاڵەتێكی دیاریكراو، ئەوا وەڵامی جیاوازت دەست دەكەوێت بە بەراورد بە وڵاتانی دیكەی جیهان.
* ئێمە باسی وڵاتانی ئەم بەشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەین، كە لەم وڵاتانەدا دیموكراسی تەنها لە هەڵبژاردندا كورت دەبێتەوە، لە كاتێكدا دیموكراسی پێویستی بە پێداویستییە بنەڕەتییەكانی دیكە هەیە، بە بڕیارێك لە شەو و رۆژێكدا نایەتەئاراوە و دەبێت لە نێو خەڵكدا پەرەی پێبدرێت، راوبۆچوونی ئێوە چییە لەم بارەیەوە؟
- من لەو رووەوە هاوڕام لەگەڵتاندا، دیموكراسی پێویستی بە دامەزراوەكانە و هەروەها پێناسەگەلی جیاوازی بۆ هەیە، بۆ نموونە، یەكێكیان بریتییە لە دۆڕان لە هەڵبژاردنەكاندا، یەكێكی دیكەیان بریتییە لە ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات، هەروەها رێزگرتن لە مافی كەمینەكان، وەك بەشێكی بنەڕەتی دیموكراسی. كەواتە ئەگەر هەر یەكێك لەمانە لە ئارادانەبن، ئەوا كێشەت هەیە، كەواتە ئەگەر رێز لە مافی كەمینە نەگیرا، ئەوا ئەمە كێشەیەكە و ئەگەر كەمینەش دۆڕانی قبوڵ نەكرد، ئەوا ئەمە كێشەیەكی دیكەیە.. كەواتە راستە لە دۆخێكدا كە هەرێمێكی كوردیت هەبێت و هەستی ئەوەیان هەیە ناسنامەیەكیان هەیە وەك كورد، ئەوا فیدراڵیەت وەك شێوەیەك لە خۆبەڕێوەبردن شتێكی لۆجیكیە، نەك هەر تەنها هەردوو نەتەوەكە لە هەرێمەكەدا دەژین، بەڵكو خەڵكی دیكەش لە پایتەختدا دەژین و ئەمەش هاوكاریان دەكات لە تێگەیشتن لەو رۆڵەی دەبێت هەر پێكهاتەیەك ببینین. زۆر قورسە كاتێك لە مالیزیا و لوبنان و عێراق و سوریا دەڕوانیت كە ئەو رۆڵە فەرامۆش بكەیت كە پێكهاتە ئیتنیە جیاوازەكان دەبینین، و كارێك بكەیت حكومەت سەركەوتوو بێت، چونكە ئەمە پێویستی بەوەیە هەموو لایەك پێكەوە كاربكەن، بەڵام دەبینیت كە خەڵكی هێشتا لەسەر بنەمای ئیتنی یان ئاینی دەنگ دەدات، كەواتە پێویستە جۆرە میكانیزمێكت هەبێت بۆ ئاڕاستەكردنی ئەو وزەیە، ئیتر یان دەبێت بگەیتە رێككەوتنێكی تەوافوقی وەك ئەوەی لە لوبنان هەیە كە زەمانەتی هەندێ پێكهاتە و هەندێ هەرێم دەكرێت. كێشەكە لە لوبنان ئەوەیە كە سیستمەكەی خۆیان نوێ نەكردۆتەوە بە رووی دیموگرافیای نوێدا، ئەمەش ناوهاوسەنگی دروستكردووە، بە بەراورد بە مالیزیا كە پتر سەقامگیرە. كەواتە مومكینە لە كۆمەڵگەدا سیستمێكی دیموكراتی هەبێت كە خەڵك بیر لە پێكهاتە جیاوازەكان بكەنەوە و لەسەر بنەمای ئیتنی دەنگ نەدەن و بگەنە جۆرێك لە تەرتیباتی دابەشكردنی دەسەڵات. كەواتە فیدراڵیەت بۆ ئەوەی بوار بە گرووپەكان بدات، بە تایبەتی لە كاتی بوونی پێكهاتەیەكی وەك كورددا، كە لە ناوچەیەكی جوگرافیدا دەژین كە بە شێوەیەكی رەسمی و یاسایی، نەك بە رێككەوت، جۆرێك لە ئۆتۆنۆمیان هەبێت، ئاشكرایە ئەمەش قورسە، لەبەر ئەوەی هەرێمی دیكە هەیە لە وڵاتەكەدا كە بەرژەوەندییان هەیە، كەواتە من ناڵێم ئەمە ئاسانە، بەڵام كارێكی باشە ئەگەر رێگە بە خەڵكی بدەیت بۆ ئەوەی ناسنامەی خۆیان هەبێت لە چوارچێوەی هەرێمەكەدا. كێشەی كورد، كێشەیەكی دیاری كراوە و هاوشێوەی كێشەی شیعە و سوننە یان ئەوانی دیكە نییە. و بە دڵنیاییەوە كوردەكان پێویستان بەوە هەیە جۆرێك لە خۆحكومڕانیان هەبێت.
* ئەگەر كێشەی كورد وەك نموونە وەربگرین، ئەوا دەبێتە بەشێكی گرنگ لە هاوكێشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دەمەوێت راوبۆچوونی تایبەتی ئێوە وەربگرم لەبارەی ئەوەی تا چەند پێشبینی ئەوە دەكرێت كێشەی كورد بە شێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكرێت، بە تایبەتی لەم قۆناغە هەستیارەی مێژووی ئەم ناوچەیەدا، ئەو دەستكەوتانەی كە كوردستانیش بەدەستی هێناون، و لە هەوڵدایە بۆ ئەوەی ئەزموونە دیموكراسییەكەی بكاتە نموونەیەك بۆ تەواوی ناوچەكە، راوبۆچوونی ئێوە چییە لەم رووەوە؟
- من باوەڕم وایە لە كۆتاییدا كورد، بە تایبەتی لە عێراق و سوریا، تەرتیباتێك دەگرێتەبەر كە جۆرێك لە ئۆتۆنۆمی دانپێدانراو بەدەست دەهێنن، پێموانیە مومكین بێت لە ئایندەیەكی نزیكدا كە سەربەخۆییەكی رەسمی، یاخود سەروەریەكیان هەبێت بە شێوەیەكی رەسمی...بەڵام رەنگە سەربەخۆبونێكی ئەمری واقیع بەدەست بهێنن، هاوشێوەی ئەوەی تایوان هەیەتی لەگەڵ چیندا، كە خاوەنی وڵاتی خۆیەتی، بەڵام بە شێوەیەكی رەسمی ئیعیترافی پێنەكراوە. بەڵام كارێكیان نەكردووە بووبێتە هۆی ئەوەی توندوتیژی لەلایەن ئەكتەرەكانی دیكەی ناوچەكە دژیان بكرێت. كەواتە دەكرێت بارودۆخەكە بە هێمنی بهێڵرێتەوە لەگەڵ توركیا و هەروەها ئێراندا، ئەمە لە كاتێكدا لەڕووی ئەمری واقیع و عەمەلیەوە سەربەخۆییەك هەبێت لە عێراق و هەروەها لە سوریاشدا.
* بەڵام بەهۆی كێشە هەڵپەسێردراوەكانی هەرێمی كوردستان و حكومەتی مەركەزی ئەوا كوردستان لە هەوڵی بەدەستهێنانی سەربەخۆییدایە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ راددەیەك كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بیر لە سەربەخۆیی دەكاتەوە وەك چارەسەركردنێك بۆ كێشەی كورد؟
- پێموانیە ئەوە چارەسەر بێت، ئەوەش جێی داخە، چونكە كاتێك كورد لەلایەن ئەوروپییە كۆڵۆنیاڵیستیەكانەوە مامەڵەیان لەگەڵدا كرا، دەوڵەتێكیان پێ رەوا نەبینی، یاخود بواری ئەوەیان پێنەدا پەرە بە دەوڵەتێك بدەن، كە دەبوو هەیانبوایە، مەسەلەكە ئەوەیە سەربەخۆیی و تا راددەیەك سەرەوەرییت هەبێت، بێ ئەوەی ئەمە رابگەیەنیت، ئەمەش كێشەیەكی قورسە لە روانگەی بیركردنەوەی نەتەوەی كوردیەوە. بەڵام گرنگ ئەوەیە رێگە بە روودانی توندوتیژی نەدرێت. كەواتە دەبێت كورد سەربەخۆ و ئازاد بێت، بێ ئەوەی ئەمە رابگەیەنێت، لەم حاڵەتەدا ئەوە گرنگترە كە تۆ ئازادبیت لەوەی تۆ رایبگەیەنیت كە سەربەخۆ و خاوەن سەروەریت، كەواتە بەلای منەوە سەربەخۆبوون لە رووی عەمەلیەوە گرنگترە.
* بۆ چارەسەركردنی ناكۆكی ئیتنی لە وڵاتە فرەنەتەوەكاندا، ئەوا سیاسەتی نێودەوڵەتی پێداگیری لەسەر هێشتنەوەی سنورەكانی رێككەوتنەكەی سایكس-بیكۆ دەكات، نەك پاراستنی ئاشتی و پێكەوەژیانی نێوان نەتەوەكان، ئایا هێشتنەوەی ئەم سنورانە لە پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی لە پێشترە، لە كاتێكدا كە دوو نەتەوە، یان گرووپی ئیتنی ناكۆكیان هەیە لەگەڵ یەكتردا، بۆچی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی فشار دەخاتە سەریان بۆ ئەوەی پێكەوە بمێننەوە، كە دوای ئەزموونێكی خوێناوی وەك ئەوەی لە سوداندا بینیمان كە دوای بیست ساڵ شەڕی ناوخۆیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رازی بوو، بۆچی رووداوەكان بەم ئاڕاستەیەدا بڕۆن؟
- ئەگەر لە مێژوو بڕوانیت ئەوا تەرتیبات گەلێك كراوە كە ناڕەوا و سەركوتكارانە بوونە و ئەمانەش كێشەی زۆریان خوڵقاندووە لە ئێستادا، پێموایە من و ئێوەش لەسەر ئەمە هاوڕاین... پێموایە هەر كاتێك سنورەكان كێشران، ئەوا ئەوانەی دەكەونە نێو ئەو وڵاتانەوە كە سنورەكەیان كێشراوە. لە روانگەی كەسێكی كوردەوە، ئەوا سەد دەرسەد دەیانەوێت سەربەخۆبوون و... منیش پێموایە دەبێت وابن، و پێموایە هەمیشە دەبێت سەربەخۆ بن. بەڵام بەلای وڵاتانەوە ئەمە بە كاری دەستدرێژی بۆ سەر خۆیان لێكدەدەنەوە... كەواتە قورسە خەڵكی ئەوە قبوڵ بكەن بۆ نموونە كورد بەشێك نەبێت لە وڵاتانی دیكە، لەبەر ئەوەی لەسەر ئەوە راهاتوون، سنورەكان لەلایەن هێزە ئەوروپیەكان و بە نیازی خراپەوە دروستكران كە ناسەقامگیریان دروست كرد، چارەسەرەكە ئەوەنییە كە ئەو سنورانە لەبەیەكهەڵبوەشێنەوە بە شێوەیەك لە شێوەكان، لەبەر ئەوەی ئەمە ناسەقامگیریی زیاتر دەخوڵقێنێت و خوێنڕێژی زیاتری لێدەكەوێتەوە. كەواتە بە چاوپۆشین لەوەی چی رەوایە، كەواتە دەبێت لە نموونەی تایوان بڕوانیت كە لە رووی ئەمری واقیعەوە خاوەنی سەربەخۆیین، ئەگەرچی چین بە رەسمی ئیعترافیان پێناكات، واتە دەبێت شتێك بێت لە بەرژەوەندیی خەڵكی كوردستاندا بێت، بە تایبەتی لە هەرێمی كوردستانی عێراق كە گەشەگردن و سەقامگیریەكی رێژەیی هەیە، كە ئێمە نامانەوێت ناسەقامگیری بهێنینەئاراوە كە ببێتەهۆی لە ناوبردنی ئەم جۆرە پرۆژە ئابوورییە. كە پەروەردە و رێگاوبانەكان و سەروەری، هەموو ئەمانە گرێدراون بە ئابوورییەوە، كەواتە ئەگەر خەڵكی لە رێی بەرپاكردنی شەڕەوە ئابووری خۆیان تێكبدەن، ئەوا زیان بە خۆیان دەگەیەنن.