پرۆفیسۆر رەشات كەسەبە ئوستادی دیراساتی نێودەوڵەتییە لەزانكۆی واشنتۆن و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و توركیا و كورد، سەبارەت بە چارەسەری كێشەی كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دیاریكردنی میكانیزمی فیدرالیزم وەك یەكێك لە چارەسەرەكان و تاوتۆكردنی ئەم پرسە، چەند پرسیارێكمان ئاڕاستەی پرۆفیسۆر كەسەبە كردو بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* لەسیاسەتی نێودەوڵەتی هاوچەرخدا، فیدرالیزم وەك شێوازێك بۆ چارەسەری كێشەی وڵاتانی فرە نەتەوەو فرە ئایین دەخرێتە روو، ئایا تاچەند فیدرالیزم چارەسەرە؟
- پێموایە تەنها ئەو كاتە دەبێتە چارەسەر، ئەگەر لە نێو خەڵكەوە سەرچاوەی گرت، بەڵام ئەگەر لە سەرەوەڕا یاخود لە دەرەوەڕا سەپێنرا، ئەوا سەركەوتوو نابێت. ئەگەر بتەوێت چوارچێوەیەك دابنێیت و چاوەڕوانی ئەوە بیت خەڵكی پێیەوە پابەند بن، ئەوا ئەمە سەركەوتوو نابێت. ئەگەر دەرفەت بە خەڵكی بدرێت خۆیان چوارچێوەی یان هێڵی سەرەكی یاخود بونیادی فیدراڵیەت دابڕێژن و ئەگەر تێگەیشتنێك هەبێت لەبارەی ئەوەی ئەمە چارەسەرێكی باشە بۆ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان، ئەوا دەرفەتێكی باشی سەركەوتنی لە پێش دەبێت. كەواتە دەبێت خەڵكی بواری ئەوەیان پێبدرێت بەشداری لە داڕشتنی چوارچێوەی دامەزراوە فیدراڵیەكاندا بكەن و واهەست بكەن بەرژەوەندیان هەیە تێیدا، ئەو كاتە ئەمە سوودیان پێدەگەیەنێت.
* كاتێك باسی پێكەوەژیان و لێبوردەیی دەكرێت، ئەوا راستەوخۆ ئاماژە بە یەكێتیی ئەوروپا دەكرێت، وەك ئەزموونێكی سەركەوتووی پێكەوەژیان و كۆتایی هێنان بە توندوتیژی، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا دەكرا یەكێتیی ئەوروپا لە دایك بێت، ئەگەر فاشیزم و نازیزم تێكنەشكێنرابا، ئایا ئەگەر تا ئێستا بوونیان هەبوایە، ئەم یەكێتیە دروست دەبوو؟
- رەنگە نەتوانرایە، ئەوەی یەكێتیی ئەوروپا كردی بریتی بوو لە كۆتایی هێنان بە شەڕی نێوان دەوڵەتەكان، بە تایبەتی فەرەنسا و ئەڵمانیا، كە هەروەك دەزانن مێژوویەكی درێژی هەیە، ئەوەش بە دڵنیاییەوە دەستكەوتێكی گەورەیە بەلای منەوە. بەڵام یەكێتی ئەوروپا مامەڵەیەكی باشی لەگەڵ پەیوەندی نێوان پێكهاتەكانی چوارچێوەی وڵاتێكی دیاریكراو یان نەتەوەیەكی دیاریكراو نەكردووە. لەبەر ئەوەی چوارچێوەیەكی میسالیمان نییە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو ناكۆكیانەی لە چوارچێوەی وڵاتێكدا روودەدەن. ئەمەش بە شێوەیەكی جیاواز گوزارشت لە خۆی دەكات لە یۆنان و ئیتاڵیا و وڵاتانی دیكەی ئەوروپی، لە رووی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆچبەران و موسڵمانەكان، كەواتە ئەوانە ئیدارەنەكراون لەسەر ئاستی یەكێتیی ئەوروپا، بەڵام ئەوەی یەكێتی ئەوروپا كردویەتی ئەوەیە كۆتایی هێنا بە شەڕی تەقلیدی كە چیتر ئەمە ئەگەری روودانی لێناكرێت لە چوارچێوەی یەكێتی ئەوروپادا.
* دە ساڵ پێش ئێستا، توركیا بوونی كوردستانی بە دەوڵەتێكی سەربەخۆ بە مەحاڵ دەزانی و بە هەڕەشەیەكی گەورەی دەزانی و تەواو نیگەران بوو لەم بارەیەوە، بەڵام ئێستا ئەگەر توركیا وەك وڵاتێكی دیموكراتی لە ناوچەكەدا وەربگرین، ئەوا ئاك پارتی كە پارتی حكومڕانە لە توركیا سەربەخۆبوونی كورد لە عێراقدا بە هەڕەشە نازانێت، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ راددەیەك ئاڵوگۆڕ لە هزر و سیاسەتی توركیادا لە ئاست كورددا كاریگەریی هەیە لەسەر چارەسەركردنی كێشەی كورد لە ناوچەكەدا؟
- پێموایە كاریگەریی گەورەی دەبێت، بەلای منەوە ئەوە نموونەیەكی باشە كە بارودۆخێك هاتۆتەپێشەوە كە ئێوە ئاستێك لە ئۆتۆنۆمی (خۆبەڕێوەبەری)تان هەیە، لەسەر ئاستی مەحەلی و هەرێمەكەتان، لە باكووری عێراقدا، كە رەنگە لە كۆتاییدا لە توركیاشدا ئەمە بەدەست بهێنن. بەڵام خەڵكی، بە تایبەتی لە توركیا، بەرژەوەندیان هەیە و سوودمەند دەبن لەوەی بەشێك بن لە یەكێتیەكی گەورەتری ئابووری، وەك توركیا، یان ئەگەر پتر بەرەو ئەوروپا بڕۆیت و...تاد. كەواتە لەو رووەوە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی خەڵكی ناوچەكە دەكات، بە كوردی ناوچەكە دەكات، كە پێویستە جۆرێك لە فیدراڵیەتیان هەبێت، بەڵام لە هەمان كاتدا دەتوانن بەشداربن و سوودمەندبن لە تۆڕێكی ئابووری گەورەتر. كەواتە لەو رووەوە پەیوەندییەكانی توركیا و كوردستانی عێراق، بە دڵنیاییەوە لەبەرژەوەندی هەردوولادایە و ئەمە هەنگاوێكە بۆ پێشەوە و پێموایە بەردەوام دەبێت لە باشتركردنی پەیوەندییەكانی ناوچەكە لە داهاتوودا.
* ئێستا بەهۆی ئەو گۆڕانكاریانەی لە نێوان هەرێمی كوردستان و توركیادا هاتونەتەئاراوە، باس لەوە دەكرێت كوردستان بەرەو سەربەخۆیی هەنگاو دەنێت، ئەویش بە پشتیوانی توركیا، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن ئەم وەرچەرخانە روویداوە؟
- بەلای منەوە زۆرێك لە گۆڕانكارییەكە لە هەڵوێستی رەسمیدا بووە، زۆرێك لە ترس و جیاكاریەكان لە هەڵوێستی رەسمیدا بوون، لە نێو سوپا و حكومەتی توركیادا، بەڵام بەم ساڵانەی دوایی توركیا تا راددەیەك گۆڕاوە، ئەمەش هۆكارێكی گرنگە، هەروەها دەرفەتە ئابووریەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە لە گەشەكردندان هۆكارێكی دیكەیە بۆ توركیا، پێموایە ئەوانە ئەو گۆڕانكاریە گرنگانەن كە بەم ساڵانەی دوایی روویانداوە. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ئەوەی پێشتر ئاماژەم پێكرد، ئەوا ئەم پەیوەندیە گەشەكردوانە هەڕەشەنین بۆ سەر كەس و زیان بە كەس ناگەیەنن و خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی خەڵك دەكات. بە تایبەتی كە بارودۆخی سەرسنوری نێوان توركیا و سوریا خراپتر و خراپتر دەبێت، ئەوا پەیوەندیەكانی توركیا لەگەڵ كوردستانی عێراقدا گرنگیەكی زیاتری دەبێت بۆ پەیوەندیەكانی توركیا لەگەڵ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دوورتر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش. كەواتە ئەم بەرەوپێشچوونە هەڕەشە نییە بۆ سەر كەس، بەڵكو لە بەرژەوەندی نەتەوە و وڵاتانی ناوچەكەدایە بە شێوەیەكی بەرفراوانتر، هەر كاتێك خەڵكی ئەم راستیەی بینی، ئەوا دۆخەكە بە ئاڕاستەیەكی باشتردا دەڕوات.
* تا چەند پێشبینی ئەوە دەكرێت كێشەی كورد بە شێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكرێت، بە تایبەتی لەم قۆناغە هەستیارەی مێژووی ئەم ناوچەیەدا، ئەو دەستكەوتانەی كە كوردستانیش بەدەستی هێناوە، و لە هەوڵدایە بۆ ئەوەی ئەزموونە دیموكراسییەكەی بكاتە نموونەیەك بۆ تەواوی ناوچەكە، راوبۆچوونی ئێوە چیە لەم رووەوە؟
- من ئومێدم زۆرە، بەهۆی ئەوەی لە نێوان كوردستانی عێراق و توركیادا روودەدات. هەروەها حكومەتی ئێرانیش زۆر بایەخ بەوە دەدات ببێتە لایەنێكی چالاكتر لە ناوچەكە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. كەواتە من ئومێدم زۆرە. و پێموایە كوردەكانی سوریاش دەتوانن ببنە توخمی سەقامگیری. چونكە چەندەها گرووپی چەكداری دیكە هەیە كە لە هەموو جیهانەوە هاتوون و شەڕ دەكەن لە سوریادا. هەرێمی كوردستانیش كە هاوكاری لەگەڵ توركیا و عێراقدا دەكات، دەتوانێت ببێتە فاكتەرێكی ئیجابی.
* چۆن لە سەردانە مێژووییەكەی بارزانی بۆ توركیا دەڕوانیت كە ئەردۆغان بە شێوەیەكی رەسمی پێشوازی لێكرد؟
- پێموایە زۆر باش بوو و زۆر بایەخدار بوو، چەندەها ساڵ پێش ئێستا، من لە بیرمە كە لە توركیادا خەڵكی لەسەر گۆرانی وتن بە كوردی سزا دەدرێن، ئەمەش گۆڕانكارییەكی سەرسوڕهێنەرە لە ماوەی دەیەیەك- یان چەند دەیەیەكی رابردودا-من خۆشحاڵبووم ئەو كۆنسێرتەو ئەو گفتوگۆیە ببینم، پێموایە هەنگاوێكی زۆر ئیجابی بوو. بە دڵنیاییەوە چاوەڕواننەكراو بوو، ئیتر ئەمە ژیانە و ئێمە چەندین گۆڕانكاری دەبینین و ئەمە هەنگاوێكی باش بوو.