دكتۆر ئیبراهیم نەسرەدین بیرمەندی میسری و مامۆستای زانستە سیاسییەكان لە زانكۆی قاهیرە هۆشداریی دا لەوەی كە ئەلتەرناتیفی داهاتووی حوكم لە میسرحزبی نوری سەلەفی و پاشماوەكانی ئیخوان موسلمین بن، ئەگەر رەوشەكەی ئێستا هەروا بەردەوام بێت و بە توندیش رەخنەی لە حكومەتی ئێستای میسر گرت،كە دەڵێت ئەو حكومەتە زیاتر حساب بۆ دەرەوە دەكات لەجیاتی ئەوەی بایەخ بە كێشەكانی میللەت بدات كە لە 30 یۆنیۆ راپەڕینی كرد،هاوكات هەموو ئەو بیرۆكانەی رەتكردەوە بۆ ئاشتبوونەوە لەگەڵ ئیخوان موسلمین ده‌خرێنه‌ روو، بەوەش وەسفی كردن كە هیچ بەڵێنیان نییەو دان نانێن بە نیشتمان و هاووڵاتیبوون، بۆیە وا دەخوازێت دادگا بەزووترین كات بڕیاری گرتنیان و دەستبەسەرداگرتنی سامان و ماڵ و موڵكیان بۆ دەربكات لەبەرامبەر ئەو كردەوە تێكدەرانەی ئەنجامیان داوەو رێگەشیان لێبگرن كە جارێكی دیكە نەگەڕێنەوە نێو ژیانی سیاسی،داواشی لە حكومەتی میسر كرد وریا بێت و لە حاڵەتی خاوبوونەوە بێتە دەرەوەو بە دەستی ئاسن لەوانە بدات كە گێرەشێوێنن وكار بكات بۆ سەپاندنی ئاساییش و چالاككردنی ئابووری و وەدیهێنانی دادپەروەریی كۆمەڵایەتی و پاراستنی ئاسایشی نیشتمانی میسر.

ئەسما حوسەینی / گوڵان
* چۆن دەڕوانیتە ئەدای حكومەتی ئێستای میسر؟
- ناتوانم نكۆڵی لەوە بكەم كە ئەم حكومەتە خەڵكی لێهاتوو و شارەزاو نیازپاكی تێدایە، بەڵام دەستیان لەم رووەوە دەلەرزێ و بەپێی پێویست كارناكەن، هەروەها حكومەت زیاتر حساب بۆ دەرەوە دەكات لەجیاتی ئەوەی بایەخ بە كێشەكانی میللەت بدات كە لە 30 یۆنیۆ راپەڕینی كرد، لە لایەنی دەستوورەوە لەگەڵ رێزم یۆ ئەندامانی لیژنەی دەستوور، كه‌سانی كەم لێهاتوو و كارامەیان تێدایە،چونكە داڕشتنی دەستوور ئەركی مامۆستایانی یاسای دەستووری نییە بەتەنیا، بەڵكو بە پلەی زۆر پێویستە سیاسەتمەدارو كۆمەڵناس و ئابووریناس و پسپۆڕانی دیكە بەشداری تێدا بكەن،هەر ئەمەش وای كردووە كە داڕشتنی دەستوور بە ناتەواوی بمێنێتەوە، هەروەها لە قۆناغی ئێستادا لەگەڵ واقیعی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی و رۆشبیریی كۆمەڵگەو واقعی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی ودەوروبەری میسر نەگونجێت، ئەم هەموو فاكتەرانە ترسی ئەوە درووست دەكەن كە ئەو دەستوورەی ئێستا دەنووسرێتەوە ببێتە دەستوورێكی كاتی و بۆ چەندین جاریش هەموار بكرێتەوە تاكو واقعی و داخوازییەكانی كۆمەڵگەی میسرو گۆڕانكارییە ئیقلیمی و نێودەوڵەتییه‌كان بەدی بێنێت.
* هەندێ لە كەسایەتییەكانی نێو حكومەتی ئێستا بیرۆكەی ئاشتبوونەوەیان لەگەڵ ئیخوان خستەڕوو، بەڕای تۆ ئەم بیرۆكەیە تا چەند راستە؟
- ئەوانەی ئەم بیرۆكەیە پێشنیاردەكەن وادەزانن كە لەتوانایاندایە بارودۆخەكە بەم رێگەیە هێوردەبێتەوە، بەڵام بەرای من ئەم لێكدانەوەیە هەڵەیە لەبەر چەند هۆیەك، لەوانە حكومەتی ئێستا حكومەتی شۆڕشە و وا پێویستی دەكرد كە رێكاری شۆڕشگێڕی ئەنجام بدات لە ماوەی گواستنەوە جا كورت بێت یان درێژ، نەك بۆ بۆ بەدیهێنانی داخوازییەكانی خەڵك بەڵكو بۆ دانانی بنەماگەلێكی دروست بۆ ئەوەی ئەو گەلەی لە 30 ی یۆنیۆ شۆڕشی كرد بزانێت كە هیواو خواستەكانی لە شۆڕشدا هەندێكیان بە ماوەیەكی كەم و ئەوانی دیكەش لە ماوەیەكی مامناوەندی دێنەدی.
هۆكاری دووەمیش ئەو شێوازە نەرمەی مامەڵەكردنە لەگەڵ حزبی نور و حزبەكانی دیكە كە مەرجەعییەكەیان ئایینیە هەموویان بەیەكەوە پەیوەستن و لەژێر ناوی(رەوتی ئیسلامی)، ترسی ئەوەشی لێدەكرێ كە ئەو خەڵكەی لە 30 ی یۆنیۆ راپەڕین تووشی شكست و بێ ئومێدی ببن، چونكە گەلی میسر ترسی لەوە هەیە سەلەفی و ئیخوان ئەلتەرناتیفی داهاتوو بن، دواتر بكەونە نێو گێژاوێكەوە ئاڵۆزتربێت لەو كارەساتەی كە حوكمی ئیخوان بەسەر وڵاتیدا هێنا، بەتایبەتیش كە هەندێ لە سەركردەكانی حزبی نور ئێستا بەدوای پشتیوانیی نێودەوڵەتیدا دەگەڕێن، هەروەك چۆن پێشتر ئیخوان كردیان، بێ ئەوەی رەچاوی هیچ دروشمێكی ئیسلامی یان دروشمەكانی دژبە رۆژئاوا بكەن بە درێژایی ئەو ماوەیەی كە بەرزیان كردبۆوە بۆ جووڵاندنی شەقام.
هۆكاری سێیەم ئەوەیە كە قسەكردن لەسەر ئاشتبوونەوە لەگەڵ ئیخوان زۆر پرسیاری تر دەوروژێنێت، ئایا لەنێوان ئیخوان و حكومەتدا دەبێت یان لەنێوان ئیخوان و گەلدا؟ ئەگەر لەگەڵ حكومەت بوو ئەوا حكومەتەكە دەسەڵاتی پێ نەدراوە، جا ئەگەر لەگەڵ گەلیش بوو، ئەوا گەل بوونی ئیخوان لە ژیانی سیاسیدا رەت دەكاتەوە، مەترسییەكە زیاتر لەوەدایە كە ئاشتبوونەوەكەی نێوانیان بەیەكسانی ئەنجام بدرێت، نەك لەنێوان دەوڵەت و ئیخوان، ئەوەی باسی ئاشتبوونەوە دەكات ئەوا ئیخوان بە ركابەریی حكومەت لەقەڵەم دەدات، ئەوەشیان بە هەموو شێوەیەك رەتدەكرێتەوە، پاشان ئەو ئاشتبوونەوەیە لەسەر چییە، ئایا لەسەر مانەوەی ئیخوانە وەك رێكخستنێكی سیاسی، بەڕای من بابەتی ئاشتبوونەوە بە هیچ شێوەیەك مانای نییە،تەنیا ئەگەر ئیخوان داوای لێخۆشبوون و لێبووردەیی بكەن لەبەرامبەر ئەو تاوانانەی دەرحەق ئەم گەلە ئەنجامیان داوە،نەك هەر ئەمە،بەڵكو بە هەڵوەشاندنەوەی رێكخستەكانیان لە ناوەوەو دەرەوەدا و هێنانەوەی پۆزش بۆ گەلی میسر، ئامادەیی خۆشیان پیشان بدەن كە وەك هاووڵاتیان كاربكەن و بەشداریی ژیانی سیاسی بكەن لە چوارچێوەی حزبە نیشتمانییە نائایینییەكانی میسر،لەو حاڵەتەشدا دەكرێ راپرسی لەنێو گەلدا بكرێت كە لەلایەن ئیخوانه‌وه‌ تاوانیان دەربارە كرا.
* چۆن دەڕوانیتە رەوشی ئابووری و چۆنیش دەتوانرێت بەرەوڕووی ئاستەنگەكانی ببنەوە؟
- پێویست بوو پارەو سامانەكە بۆ دابینكردنی خزمەتگوزاریی بنەڕەتی لە گوندەكانی میسر تەرخان بكرابایە بۆ دروستكردنی قوتابخانەو نەخۆشخانەو دابینكردیی ئاوی پاكی خواردنەوەو دامەزراندنی تۆڕەكانی ئاوو ئاوەڕۆ و رێگاوبانەكان، كە بەمەش هەلی كار بۆ بێكارەكان دابین دەكرێت و داخوازی لەسەر بەرهەمی خۆماڵی زیاد دەكات و كارگەو دامەزراوەكانی لە كاركەوتوو جارێكی دیكە دەبووژێنەوەو دەكەونەوەكار،وێڕای ئەو بارودۆخەش هێشتا دەرفەت لەبارە بە دوو ئاراستە، لەماوەیەكی كورتدا ئەویش لەمیانی كەم كردنەوەی خەرجیی خزمەتگوزاریی بۆ كەمترین ئاست لەناو پایتەخت و گواستنەوەی ئەو پارەیە بۆ ئاوەدانكردنەوەی گوندە تێكچووەكانی سەعید و سینا لە پێناو فەراهەمكردنی كەمترین پێداویستیی ژیان، بەڵام رەهەندی دووەم بریتییە لە دابەشكردنی رووبەرێكی فراوانی زەویی حكومەت بەسەر هەژاراندا لە نۆبەو سینا و سەعید بەمەبەستی چاككردن و چاندنیان بە بەروبوومی كشتوكاڵی، هەروەها داوا لە خاوەن سامان و پارە و بزنسمانە نیشتمانپەروەرەكان بكرێ تا بەشداری بكەن لە ئامادە كردنی ئەو زەویانەو دابینكردنی كەرەستەكانی چاندن لەبەرامبەر ئەو پارچە زەوییانەی كە پێیان دەدرێت، بە مەرجێك سوپا رێگاكان خۆش بكات و جۆگەیان بۆ لێ بدات و كارەبایان بۆ دابین بكات.
* بۆچی داواتكرد كە لە دەستووردا بەدەق بنووسرێت كە گەلی میسر گەلێكی ئەفریقییە، ئایا ئەمە ناكۆك نییە لەگەڵ عەرەبێتیی ئەم گەلە؟
- چونكە بەحوكمی جوگرافیاو مێژوو و سەرجەلە گەلێكی ئەفریقییە، هەروەها گەلێكی عەرەبییە بە حوكمی زمان و كلتوور، گەلێكی موسڵمان و كریستیانیشە بە حوكمی بیروباوەڕ، دواتر كەس ناتوانێ مشتومڕ لەسەر ئەوە بكات كە گەلی میسر بە درێژایی مێژوو و تا ئێستاش لەسەر زەویی كیشوەری ئەفریقیا ژیاوەو دەژێت، ئینجا رەتكردنەوەی سیفەتی ئەفریقی بوون لەسەر گەلی میسر وای لە هەندێ لایەنی فەرمی و ئەفریقی كرد بەشێوەیەك سەیری گەلانی باكووری ئەفریقیا بكەن كە گوایە شەڕخوازن، بێجگە لە قیبتییەكان و نوبییەكان لە میسرو سودان و ئەمازیغییەكان لە زۆربەی دەوڵەتانی باكووری ئەفریقیا بە هەموو بەڵگەیەكی دژایەتیكردن كە ئێمە هۆكاری ئەوە بووین كاتێ دانمان نەنا بە راستییە مێژوویی و جوگرافییەكان و سەرجەلەی گەلی میسر.
* ئایا حوكمی ئیخوان لە میسر كاریگەریی هەبوو بۆ سەر پەیوەندییەكانی میسری و ئەفریقی؟
- بەڵێ، بەرزكردنەوەی ئاڵای ئیسلامی لە میسر ترسی خستە نێودڵی دەوڵەتانی حەوزی میسرەوە، چونكە ئەوان پێشتر كارو كردەوەكانی رژێمی سودانیان بینیبوو كە ئەم ئاڵایەی بەرزكردەوەو پشتی بە زۆر گرووپی ئیسلامی بەست، لەوانە ئوسامە بن لادن و ماركۆس و ئەفغانییە عەرەبەكان،كە وای لە هەندێكیان كرد پەلاماری دەوڵەتانی دراوسێ بدەن، بۆیە ئەم دەوڵەتانە ناچاربوون پشتیوانیی لە سەربەخۆیی باشووری سودان بكەن، تاكو ببێتە بەربەست لەبەردەم ئەو شەپۆلە كە بە جۆرێك لە تیرۆریان لەقەڵەم دا، ئەوان ئەوەندەیان بەس بوو كە بیبینن لە سۆماڵ ململانێ لە نێوان ئەولایەنانە لە ئارادایە كە هەموویان خۆیان بە ئیسلام دەزانن، هەروەها هەندێكیان كردەوەی تیرۆی لەنێو وڵاتانی دراوسێ ئەنجام دەدەن، بۆیە بەرزكردنەوەی هەمان ئاڵا لەلایەن ئیخوانەوە لە میسر بووە هۆی نانەوەی ئاستەنگ لەبەردەم سیاسەتی دەرەوەی میسردا لەگەڵ دەوڵەتانی حەوزی میسر و دواتر بووە هۆی پەیداكردنی گرژیی لە پەیوەندییەكانی میسر لەگەڵ ئەو وڵاتانە.