پرۆفیسۆر تیم بوس ئوستادی زانستی سیاسەتە لەزانكۆی دۆك (Duke) و گەورە تۆژەرە لە سەنتەری كینان بۆ ئاكار، بۆ قسەكردن لەسەر كەڵچەری كۆمپرۆمایز وەك بنەمایەكی سەرەكی لە كۆمەڵگەی دیموكراتی و گرنگی ئەم كەلتورە بۆ یەكتری قبوڵكردن و پێكەوە كاركردن و رەتكردنەوەی سیاسەتی رق و كینە و دابەشكردنی قوڵی ناو كۆمەڵگە و لەبەر چاونەگرتنی بەرژەوەندییەكان، لە ئاخاوتنێكی تایبەتدا گوڵان چەند پرسیارێكی لەمبارەوە ئاراستەی پرۆفیسۆر تیم بوس كرد و بەمجۆرە وەڵامی داینەوە.

* سازشكردن سیمبولی سەرەكی كۆمەڵگەی دیموكراتیە، لەبەر ئەوەی ئەگەر سازشكردن هەبوو، ئەوا گفتوگۆ دەبێتە هۆكاری سەرەكی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان و تێگەیشتن لە نێو لایەنە سیاسییەكاندا، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن بتوانرێت پەرە بە كەلتوری سازشكردن بدرێت لە كۆمەڵگەی دیموكراتیدا؟
- بوونی ئیرادەیەك بۆ سازشكردن زۆر گرنگە بۆ ئەوەی دیموكراسی سەركەوتوو بێت، بەڵام مەرج نییە ئەمە دیاریكەر و پێناسەكەری دیموكراسی بێت. بەو شێوەیەی من تێیدەگەم، دیموكراسی شێوازێكە بۆ دەركردنی بڕیاری دەستەجەمعی كە تێیدا (بە شێوەیەكی نموونەیی) هەموو ئەوانەی دەكەونە ژێر كاریگەری ئەو بڕیارانەوە رۆڵیان دەبێت و بەلای كەمەوە زۆرینەی پشتیوانی دوا بڕیارەكە دەكەن. بۆ ئەوەی دیموكراسی نەخزێتە گێژاوی «دیكتاتۆریەتی زۆرینە»، ئەوا دەبێت هەندێك مافی بنەڕەتی بە چەشنێك بپارێزرێن كە بكەونە دەرەوەی مەودای بڕیارەكانی زۆرینەوە، هەروەها دەرفەتەكانی راوێژكردن بڕەخسێنرێت بە چەشنێك ئەوانەی لە سەرەتادا لە كەمینەدابوون- لە ئاست پرسێكدا- بتوانن قەناعەت بە كەسانێك بكەن كە لە سەرەتادا لە زۆرینەدا بوون و بەو پێیە دەرئەنجامەكە بگۆڕن. بەڵام رەنگە گرنگترین شتێك كە بوونی هەبێت ئەوەیە كە زانایانی كۆمەڵناس لە دوای دی تۆكفیل پێی دەڵێن «cross-cutting cleavages» واتە ریزبەندیەكی فرەلایەنی بەرژەوەندیەكان لە نێو ئەو خەڵكانەدا كە حكومڕانیەكی دیموكراسی دەكرێن، بەو پێیە ئەو كەسانەی لە ئاست پرسێكدا لە بەرەی كەمینەدان نابێت چاوەڕوانی ئەوەیان لێبكرێت لە تێكڕای پرسەكاندا هەر لە بەرەی كەمینەدابن.
ئێمە ناتوانین خۆمان لە ناكۆكبوونی بەرژەوەندیەكان لابدەین. لە كاتێكدا سەركردە سیاسییە باشەكان بە شێوەیەكی گشتی جەخت لەسەر دەستكەوتە هاوبەشەكان دەكەنەوە كە بەدەستهاتوون، تەنانەت ئەو كاتەش كە بڕیارێك دەبێتەهۆی ئەوەی لایەنی براوە و دۆڕاو دەربكەوێت- هەروەها سەركردەی دیموكراتی باش پشت ئەستوور بە زۆرینەیەكی بەرفراوان حكومڕانی دەكەن، نەك هەر تەنیا زۆرینەیەك بێت و بەس- - بە زەرورەت سیاسەت بڕیاردانی قورس و مشتومڕهەڵگر لە خۆدەگرێت. دیموكراسی لە توانایدا نییە ئەو ناكۆكیە حەتمیانە بگۆڕێت بە هارمۆنی. بەڵكو تەنیا میكانیزمێك بۆ دەركردنی بڕیاری پابەندكارە تەنانەت لە بارەی پرسە مشتومڕهەڵگر و ناكۆكی هەڵگرەكانیشەوە. بوونی ربزبەندی فرەلایەنی بەرژەوەندیەكان لە نێو ئەو خەڵكانەی بە شێوەیەكی دیموكراسی حكومڕانی دەكرێن دەبێتە هۆی ئەوەی بڕیارەكان ئاساییتر قبوڵبكرێت لەلایەن ئەو كەسانەی كە «دۆڕاو»ن ( ئەوانەی لە ئاست پرسێكی دیاریكراودا كەمینەن)، ئەویش بە كەمكردنەوەی ئەگەری ئەوەی قبوڵكردنی بڕیاری زۆرینە نابێتەهۆی ئەوەی كەمینە بگۆڕێت بۆ كەمینەیەكی هەمیشەیی.
* لە وڵاتانی تازەگەشەكردو، بەتایبەتی لە سەرەتای پرۆسەی بە دیموكراتیكردن، لەبری بوونی كەلتوری سازشكردن، كەلتوری رق و توندوتیژی هەیە لە نێو لایەنەكاندا، واتە كۆمەڵگە بۆ دوو بەرە دابەش دەكەن كە شەڕ لەگەڵ یەكدەكەن و پێكەوە ناگونجێن، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەتوانرێت پەرە بە دیموكراسی بدرێت لە كەشێكدا كە پارتە سیاسییەكان وەك دوژمن سەیری یەكتری بكەن؟
- سەرەتا با خاڵێكی سەرەتایی باس بكەم پێش ئەوەی وەڵامی پرسیارە بنەڕەتیەكەتان بدەمەوە: ئەوە راستە كە پرسیارەكەی ئێوە ئەوە لە خۆدەگرێت كە هێنانەدی یان پاراستنی دیموكراسی لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا كارێكی قورسە. هەروەها بە دڵنیاییەوە ئەوە راستە كە پەیوەندییەكی ئیجابی هەیە لە نێوان دیموكراسی و تێكڕای داهاتی نەتەوەیی وڵاتەكە GDP (یاخود هەر پێوەرێكی دیكەی گەشەی ئابووری). بەڵام مەرج نییە كە وڵاتێك تازەگەشەكردو بوو، ئیدی هەر دەبێت دابەشبوونی كۆمەڵایەتی قوڵ یان توندوتیژی تێدابێت، كە بە دڵنیاییەوە ئەمانە بەربەست دەخەنە بەردەم دیموكراسی. چونكە دەكرێت دیموكراسی لە وڵاتە هەژارەكانیشدا رەگ و ریشەی خۆی بچەسپێنێت و چەسپاندوشیەتی. بە دڵنیاییەوە رق و توندوتیژی و دابەشبوونی قوڵ كە ئێوە باسیان دەكەن هێنانە ئارای نۆرم و رەفتارە دیموكراسیەكان قورس دەكەن- دەقا و دەق لەبەر ئەوەی مەترسی دروستبوونی تاقە دابەشبوونێكی قوڵ لە خۆدەگرێت كە زاڵبێت بەسەر هەموو ریزبەندی و بەرژەوەندیەكانی دیكەدا، بەڵام زۆرێك لە دیموكراسیە دێرین- و دامەزراوەكانی- ئەم رۆژگارە، وەك ئەمریكا و فەڕەنسا و ئەڵمانیای دوای جەنگی جیهانی دووەم، مێژووی دابەشبوونی قووڵ و یان توندوتیژی سیاسیان هەبوو پێش ئەوەی دیموكراسی لە وڵاتەكانیاندا دابمەزرێنن. لە هەموو ئەم وڵاتانەدا، لە كۆتاییدا دیموكراسی سەقامگیر بوو ریشەی قوڵی خۆی چەسپاند، ئەویش بەهۆی ئەوەی لە نێو خەڵكەوە بنیاتنرا، كە تەنیا بۆ سیستمێك گونجاوە كە شێوازی بڕیاردەركردن تێیدا شێوازی لە خوارەوە بۆ سەرەوە بێت (بە پێچەوانەی سەپاندنی بڕیار لە سەرەوە). دەكرێت شێوازی بڕیاردانی زۆرینە بهێنرێتە ئاراوە، بۆ نموونە لە شوێنی كاردا، لە دەستەیەكی مەحەلیدا كە تێیدا بڕیاری دابەشكردنی ئاو بدات، هەروەها لە نێو دراوسێكاندا و لەڕێی ئەنجومەنی تایبەت بە خۆیانەوە، لە قوتابخانە و لە نێو باوانی مناڵەكان و لە قوتابخانە مەحەلیەكاندا- لەو شوێنانەی دیكە كە جیاوازیە پەیوەندیدارەكان و ئەو ناكۆكیانەی لە «سیاسەت»ی پیادەكردنەوە دەكەونەوە، ئەگەری ئەوەیان نییە كە بگونجێن لەگەڵ بوونی درزێكی زاڵ كە كۆمەڵگەكە دابەش بكات.
* زۆرجار كە هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت لە كۆمەڵگەیەكدا كە رق و توندوتیژی هەیە لە نێو پارتە سیاسییەكاندا، ئەوا لایەنی دۆڕاو بە ئەنجامەكان رازی نابێت و لە كاتی راگەیاندنی ئەنجامەكانیشدا پەنا بۆ توندوتیژی دەبەن، ئایا زیانەكانی رەتكردنەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان چین و چ مەترسیەكی لێدەكەوێتەوە؟
- رەتكردنەوەی بڕیاری دەستەجەمعی- و دەرئەنجامی هەڵبژاردن- لە حاڵەتی بوونی دیموكراسیەتی نوێنەرایەتیدا- پەیوەستە بە جەوهەری سیستمی دیموكراسی حكومەتەوە. كە لە كۆتاییدا دەبێتەهۆی لە ناوبردنی سیستمی دیموكراتی بڕیاردان- - ئەگەرچی ئەو بڕیارە دیموكراسیانە ئەو خەسڵەتانەشیان تێدا نەبێت كە لەسەرەوە ئاماژەیان پێكرا، رەنگە رەتكردنەوەی ئەنجامی- هەڵبژاردن- نیشانەیەك بێت زیاتر لەوەی هۆكاری راستەقینە بێت بۆ هەرەسهێنانی حكومڕانیە دیموكراسیەكە.
* ئەگەرچی دیموكراسی دیاردەیەكی فەلسەفیە، بەڵام لەڕێی بە دامەزراوەییكردنی سیستمەكەوە جێبەجێ دەكرێت، ئەگەر ئازادی بەرهەمی دیموكراسی بێت، ئەوا لەڕووی عەمەلیەوە ئازادی رێكخراوە، كەواتە چۆن ئازادی لە چوارچێوەی دیموكراسیدا لەڕێی سەروەری یاسا و دامەزراوەكانەوە دەپارێزرێت؟
- دامەزراوەكان ناتوانن زەمانەتی دیموكراسی بكەن، بەڵام رۆڵێكی پشتیوانی زۆر گرنگ دەبینن. بۆ نموونە بە زۆری و بە شێوەیەكی بنەڕەتی كەمینەكان لەڕێی ئەحكامە دەستووریەكانەوە دەستەبەر دەكرێن كە ئەم ئەحكامانەش مافە بنەڕەتیەكان دیاری دەكەن- ئەو مافانەی قابیلی هەڵوەشاندەنەوە نین، نە لەلایەن بڕیاری سیاسی زۆرینەوە و نە بەهۆی گرێبەستە تایبەتیەكانەوە.
* لە دیموكراسیدا پێویستت بە دامەزراوەی بەهێز هەیە، بەڵام هەندێ جار دامەزراوە هەن كەچی لاوازن، بوونی دامەزراوەی بێهێز لە وڵاتە تازەگەشكردووەكاندا دیموكراسی كورتكردۆتەوە بۆ سندوقی دەنگدان، بۆچی لەم وڵاتانەدا هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت، بەڵام دیموكراسی بەدەست نایەت؟
- هەڵبژاردنەكان توخمێكی پێویست و گرنگن بۆ دیموكراسیەتی نوێنەرایەتی، بەڵام هەڵبژاردنە رەوا و ئازادەكان- تەنیا وەك مەرجێكی پێویست دەمێننەوە و بە تەنیا بەس نین. بە شێوەیەكی بەراوردكاری ئاسانتر چاودێری دەكرێن و خاسیەتێكی رەمزی بەرزیان هەیە. لە دەرئەنجامدا، پاڵنەری بەهێز هەیە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن (تەنانەت بۆ نوخبە سیاسییەكان كە پابەندبوونێكی كەمیان بە دیموكراسیەوە هەیە) بەڵام پتر لەوە ناڕۆن، هەروەها دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە كە من زۆر دژی ئەوەم دیموكراسیەتی نوێنەرایەتی تەنیا لە فۆرمی بڕیاردانی دیموكراسیدا كورت بكرێتەوە- - لەسەر ئاستی گشتی رەنگە تاكە فۆرمی بەكەڵك، كە تەنانەت ئەمەش دەبێت هاوشان بێت و پێشتر بە شێوەی نموونەیی فۆرمێكی راستەوخۆتری بڕیاردانی دیموكراتیانە بوونی هەبێت بۆ پتەوكردنی نۆرم و رەفتارە دیموكراتیەكان.