پرۆفیسۆر جامیس ئەی ریلی ئوستادی مێژووە لە زانكۆی جۆرج تاون و تایبەتمەندە لەسەر مێژووی سوریا لەسەردەمی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەوە تا ئێستا و هەروەها تایبەتمەندە لەسەر مێژووی هاوچەرخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ قسەكردن لەسەر بارودۆخی سوریا، گوڵان چەند پرسیارێكی ئاراستەی پرۆفیسۆر جامس ریلی كرد و بەمجۆرە وەڵامی دایەوە.

* ئێستا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چاوەڕێی ئەوەیە كە كێشەی سوریا بە ئاشتی و لەمیانەی كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی چارەسەر بكرێت، ئایا چۆن ئەم قەناعەتە هاتۆتە ئاراوە؟
- هێزە دەرەكیەكان كە پشتیوانی هێزە جیاوازەكانی سوریا دەكەن، ئەمریكا و روسیا و توركیا و وڵاتانی كەنداو و سعودیە و قەتەر و بە دڵنیاییەوە ئێرانیش، زەمینەیەكی هاوبەشیان بەدی كرد-ئەوەیان بەدی كرد- كە كەمكردنەوەی ئاستی گرژی و توندوتیژی بۆی هەیە دەرئەنجامی ئیجابی لێبكەوێتەوە، بەتایبەتی كەمكردنەوەی ئاستی توندوتیژی، بەڵام پێموایە چارەسەری سیاسی زۆر زۆر دوورە.
* بەڵام تەنیا دوو مانگ لەمەوبەر كاتێك دەنگۆی ئەوە بڵاوبۆوە كە رژێمی ئەسەد چەكی كیمیایی بەكار هێنا، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەڵوێستێكی یەكجار توندی وەرگرت، بەڵام بەكردەیی هیچی لی جێبەجێ نەكرا، ئایا بە بۆچوونی تۆ بۆ ئەو هەڵوێستە نەبووە كردار؟
- دەبێت دەستەواژەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بخرێتە نێو دوو كەوانەوە، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتیوانی لایەنی جیاواز دەكات لە شەڕی سوریادا، واتە بۆچوونێكی یەكگرتوو نییە- كە هاودەنگی لەسەر بێت- لە نێو هێزە دەرەكیەكاندا كە پێویستە چی لە سوریادا رووبدات. لەبەر ئەوەی باشترین شت، یاخود واقیعیترین شت ئەوەیە بگەنە رێككەوتنێك بۆ رێگەگرتن لە بڵاوبوونەوەی توندوتیژی بۆ وڵاتانی دیكە. بەڵام لە ئێستادا چوارچێوەیەك بۆ رێككەوتنی سیاسی نابینم كە كۆتایی بە شەڕەكەی سوریا بهێنێت و چارەسەری بكات، من ئەمە نابینم.
* كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تەنیا تەركیزی لەسەر بەكارهێنانی چەكی كیمیایی كرد لە سوریا، بەڵام لە ماوەی دوو ساڵی رابردودا پتر لە سەد هەزار مەدەنی بە چەكی تەقلیدی كوژران، ئایا ئەمە بەس نییە بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستێوەردان لە بارودۆخەكەدا بكات؟
- بە دڵنیاییەوە لە گۆشەنیگای مرۆییەوە دۆخی سوریا كارەساتە، بەڵام حاڵی حازر بەرژەوەندی هێزە ئیقلیمی و دەرەكیەكان لە ناكۆكیدان. ئەگەر بە راشكاوی بدوێین ئەوا ئەو حكومەت و دەوڵەتانەی بە دوای بەدیهێنانی بەرژەوەندیەكانیانەوەن گرنگی بەوە نادەن لەو پێناوەدا چەند كەس دەمرێت یان دەكوژرێت یان چەند كەس ئاوارە دەبێت. ئەوەی نیگەرانن لەبارەیەوە ئەوەیە ئەگەر شەڕەكەی سوریا بەردەوام بێت و بەرفراوان بێت و ئاوارەیەكی زیاتری لێبكەوێتەوە، ئەوا نائارامی پەلدەكێشێت بۆ دەرەوەی سوریا، بەرەو لوبنان و بەرەو ئەردەن و دۆخی توركیاش ئاڵۆز دەكات، ئەوەش ئیعتیبارێكی ئینسانی نییە كە رەنگە ببێتە پاڵنەرێك بۆ هێزە دەرەكیەكان بۆ ئیحتیواكردن یان سنورداركردنی، بە داخەوە پێموانییە خەمە ئینسانیەكە رۆڵێكی گەورەی هەبێت لە حساباتی هێزە گەورەكان و هێزە دەرەكیەكاندا.
* لەسەر ئاستی ئیقلیمی دۆخی سوریا بۆتە هەڕەشە لەسەر دەوڵەتە دراوسێكانی، بۆ نموونە لە عێراق ئەلقاعیدە بە شێوەیەكی رۆژانە كاری تیرۆریستی ئەنجام دەدات و تەقینەوە دەكات؟
- بێگومان تۆڕەكانی رێكخراوی ئەلقاعیدەی عێراق، پەیوەندی و رایەڵەیان هەیە بە هاوبیرەكانیانەوە لە سوریا كە دێن و دەچن، لەبەر ئەوەی ئەگەر بارودۆخی سوریا بەردەوام بێت، ئەوا ئەمە هەواڵێكی ناخۆش دەبێت بۆ عێراق و عێراقیەكان.
* باس لەوە دەكرێت ئەمریكا و رۆژئاوا دوودڵن لە دەستێوەردان لەبەر بوونی گروپی توندڕەوی ئیسلامی لە نێو موعارەزەدا كە فەزڵی ئەوان نادەن بەسەر ئەسەددا، ئایا پێتوایە پێویستە پشتیوانی لە رژێمێكی دیكتاتۆری بكرێت كە كارەساتی خوڵقاندوە، تەنیا لەبەر ئەوەی گروپێكی توندڕەو جێی نەگرێتەوە؟
- وەڵامەكە نەخێرە، لەبەر ئەوەی كێشەی سوریا لە مەودای دووردا، بە راددەیەكی گەورە بەهۆی رژێمەكەی ئەسەدەوە- بە باوك و كوڕەوە- دروست بووە، هەروەها دەیان ساڵی خراپ حكومڕانی و خراپی حكومەت بووە لە سوریا. لەبەر ئەوە پێموایە پشتیوانیكردنی رژێمەكە شتێك نییە بە ویژدانێكی باشەوە بكرێت، لەلایەكی دیكەوە هێزە گەورەكانی دیكە و هێزە دەرەكیان تەركیزیان لەسەر ئەوەیە كێ تێوەگلاوە لە شەڕی سوریادا، ئەوەندەی من ئاگاداربم بەلای كەمەوە سێ ناوچە هەیە لە سوریا، ناوچەیەك رژێمەكەی ئەسەد كۆنتڕۆڵی دەكات، ناوچەیەك بە دەستی گروپە ناسیۆنالیستی و ئیسلامیەكانەوە و ناوچەیەك هەیە لە ژێر كۆنتڕۆڵی پارت و میلیشا كوردیەكانەوە و رەنگە تورك و سعودیە و ئێرانیەكان پێیان باشتر بێت خۆیان لەگەڵ ئەو واقیعەدا بگونجێنن، لەبری ئەوەی هەوڵی ئەوە بدەن سەركەوتنی یەكجاری ئەسەد بەسەر موعارەزە یان موعارەزە بەسەر ئەسەددا ببینن.
* توركیا لە ماوەی ئەو چەند ساڵە كەمەی رابردودا پشتیوانی موعارەزەی كردووە و دۆخی سوریا كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر هەل و مەرجی ناوخۆیی توركیا، ئایا پێتوانیە مانەوەی ئەسەد دەبێتەهۆی ئەوەی رژێمی ئەسەد بیر لە تۆڵەكردنەوە لە توركیا بكاتەوە، كە ئەمەش كاریگەری لەسەر بارودۆخی ناوچەكە دەبێت و ئایا ئایندەی كوردی سوریاش چۆن دەبینیت؟
- پێموانیە ئەسەد لە پێگەیەكدا بێت هێزی خۆی لەدەرەوەی سنور بچەسپێنێت، چونكە خۆی ململانێی ئەوە دەكات دەسەڵاتی لە بەشێكی سوریادا بپارێزێت، لەبەر ئەوە پێموانیە رژێمەكە هەڕەشەیەكی زۆر لەسەر توركیا دروست بكات، لەلایەكی دیكەوە هەڵوێستی حكومەتی توركیا لە ئاست شەڕی سوریادا بۆتەهۆی دابەشبوونی كۆمەڵگەی توركیا، لەبەر ئەوە رەنگە فشاری ناوخۆیی هەبێت كە كێشە بۆ حكومەتەكەی ئەردۆغان دروست بكات، ئەگەر ئەم حكومەتە بەردەوام بێت لەسەر پشتگیریكردنی –یاخیبوون-موعارەزەی دژ بە حكومەتەكەی- ئەسەد-. ئەوەی پەیوەندی بە كێشەی كورد و جۆری پەیوەندی نێوان كوردەكانی سوریا بە كوردەكانی عێراق و توركیاوە هەبێت، ئەوا ئەمە خاڵێكی هەستیارە بۆ حكومەتی توركیا، لەبەر ئەوە رژێمەكەی ئەسەد ئەوەندەی لە توانادا بێت دەیكات بۆ گەمەكردن بەم –حاڵەتە-، بەهۆی پاراستنی پەیوەندی نزیك لەگەڵ ناوچە كوردیەكانیدا، لەبەر ئەوە پێموانیە رژێمەكەی ئەسەد لە پێگەیەكدا بێت بتوانێت دەسەڵاتی خۆی لە دەرەوەە بچەسپێنێت، لەبەر ئەوەی بە زەحمەت كۆنتڕۆڵی بەشێكی وڵاتەكەی خۆی پێدەكرێت، بەڵام ئەو بارودۆخە ناوخۆییەی توركیا كە بەهۆی شەڕی سوریاوە دروست دەبێت، یان پەیوەندی بە شەڕی سوریاوە هەیە، بۆی هەیە ئاڵۆزی لە توركیادا بخوڵقێنێت و كاریگەری لەسەر هەڵوێستی حكومەتی توركیا هەبێت. و حاڵی حازر كوردەكانی سوریا خۆیان كاروباری خۆیان بەڕێوە دەبەن و ئەمە بۆتە واقیعێك و نابێت كوردەكانی سوریا دەستبەرداری ئەو خۆبەڕێوەبەری و ئەو ئۆتۆنۆمیە بن كە ئێستا بەدەستیان هێناوە.