پرۆفیسۆر ستیفن نیل ماكفارلان ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەزانكۆی ئۆكسفۆرد لە بەریتانیا و تایبەتمەندە لەسەر ئاسایشی نێودەوڵەتی، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی سوریا و خاوبوونەوەی هەوڵە نێودەوڵەتییەكان بۆ رووخانی رژێمی ئەسەد، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفسیۆر ماكفارلان كردو بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* بەهۆی خاوبوونەوەی هەوڵەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێدەچێت رژێمی ئەسەد گورزی سەربازی لێ دوور كەوتبێتەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بەمانای ئەوە دێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت هیچ شتێك بكات لە ئاست سوریادا؟
- پێموایە هێشتا زووە ئەوە بڵێین، ئەو دابەشبوونەی كە هەیە لەبارەی ئەوەی ئایا دەستێوەردان بكرێت لە سوریادا یان نا، مەسەلەیەك نییە تەنیا پەیوەندی بە حكومەتەوە هەبێت، بەڵكو لە كۆمەڵگە دیموكراتیەكاندا دەبێت حكومەت بایەخ بە رای گشتی بدات، رای گشتیش لە بەریتانیا و ئەمریكا سلبیە لە ئاست دەستێوەردانی سەربازی لە سوریادا. هەروەها كاتێك دەستێوەردان دەكەیت دەبێت پرسیاری ئەوە بكەیت ئایا ئەگەرەكانی سەركەوتن چین، ئەمەش دەوەستێتەسەر ئەوەی ئامانجەكانت چین، ئەگەر ئامانجەكە لە ناوبردنی چەكی كیمیایی بێت، ئەوا رەنگە سەركەوتن بەدەست بهێنێت، ئەگەر ئامانجەكە گۆڕینی رژێمەكە بێت، ئەوا پشێوی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، چونكە حاڵی حازر سیاسەتی ناوخۆیی سوریا لە پشێویدایە و ئەم پشێویەش بەهۆی دەستێوەردانەوە ناڕەوێتەوە.
* نیگەرانیەكە ئەوەیە تەنیا تەركیز لەسەر چەكی كیمیایی دەكرێت، لە كاتێكدا نزیكەی 100 هەزار كەس بە چەكی تەقلیدی كوژراون و بە سەدان هەزاریش ئاوارە بوونە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە بەس نییە بۆ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەستێوەردان بكات و كارەكانی رژێمی دیكتاتۆریی راگرێت؟
- زۆر باس لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكرێت، بەڵام من دەڵێم كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوونی نییە، بڕیاری یاسایی بۆ دەستێوەردان لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە دەردەكرێت و لە ئەنجوومەنی ئاسایشیشدا روسیا و چین مافی ڤیتۆیان هەیە و رایانگەیاندووە كە بەكاری دەهێنن، كەواتە لە یاسای نێودەوڵەتیدا دەستێوەردانی شەرعی بوونی نابێت.. بەڵام ئەگەر لە ئاستی تاكەكەسی قسە بكەین، ئەوا من زۆر نیگەرانم لە مردنی خەڵك لە سوریادا، هەروەها وەك تاكەكەس دیڤید كامیرۆن و ئۆباماش نیگەرانن لەم رووەوە، بەڵام دەبێت- بە داخەوە كە ئەمە دەڵێم- بەرژەوەندی و سوودی سوریا لەم دەستێوەردانە لەبەرچاو بگرن كە روون نییە، چونكە بارودۆخەكە بە تەواوەتی شێواوە، هەروەها دەبێت رەچاوی تێچوونەكانی بكەن، لە رووی سەربازەكانیان و لە رووی بودجەكەیان و كۆمەڵگەكانیانەوە.
* باشە با پرسیارەكە بەم شێوەیە بكەین، ئایا سوریا نەبۆتە دەوڵەتێكی شكستخواردوو كە هەڕەشە بێت لەسەر ئاسایشی جیهان؟
- من هیچ گومانێكم نییە لەوەی سوریا دەبێتە دەوڵەتێكی شكستخوارد و دەچێتە پاڵ دەوڵەتە شكستخواردووەكانی دیكە. ئەوەی پەیوەندی بە حزبوڵڵاوە هەبێت ئەوا- ئەمە بۆچوونی شەخسی خۆمە- كە جگە لە تەقاندنەوەی پاسێك لە بۆرگاس لە ساڵی 2012دا ئەم رێكخراوە لە دەرەوەی ناوچەكە چالاكی نەبووە. ئەوەی پەیوەست بێت بە دابینكردنی مۆڵگەیەكەوە بۆ ئەلقاعیدە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا رژێمەكەی ئەسەد یان موعارەزەی سوری ئەم مۆڵگەیەی بۆ دەستەبەر كردووە.
* ئایا مەترسی ئەوەش نییە عێراقیش وەك سوریای لێبێت ئەگەر هاتوو ئەسەد لە دەسەڵاتدا مایەوە؟
- من هاوڕام لەگەڵتاندا كە لە راستیدا بارودۆخەكە لە عێراقدا زۆر خراپە، و ئەمریكا و بەریتانیا و ئەوانی دیكە نزیكەی 800 یان 900 ملیار دۆلاریان خەرجكرد بۆ چارەسەركردنی ئەم بارودۆخە، بەڵام شكستیان هێنا و هیچ ئەنجامێكمان نەبینی، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جارێكی دیكە ئەمە دەكەین، من لەو باوەڕەدانیم. لە عێراقدا كێشەی ناوخۆیی زۆر جددی هەیە و ئەم كێشانەش لە هەڵكشاندان، سەبارەت بەم پرسە ئەو پرسیارەی رەنگە ئێوە زۆر گرنگی پێبدەن ئەوەیە ئایا ئەمریكا دەتوانێ چی بكات لەم رووەوە، بڕوانن ئەمریكا چووە عێراقەوە و پشێوی خوڵقاند- جگە لە كوردستان-، و ئەگە پرسیار بكرێت ئایا ئێمە كارێك لە بەرامبەر سوریادا دەكەین بەهۆی ئەو پەیوەندییەی بە عێراقەوە هەیە، وەڵامەكە نەخێرە.
* هەروەها بارودۆخی سوریا كاریگەری دەبێت لەسەر هەل و مەرجی ناوخۆیی توركیا و توركیاش لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا هاوكاری موعارەزەی سوری كردووە، ئایا مانەوەی ئەسەد نابێتە هۆی ئەوەی بیر لە تۆڵەكردنەوە لە توركیا بكاتەوە و ئەمەش بارودۆخەكە خراپتر دەكات؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە و پرسیارێكی ئاڵۆزە، سەرەتا من قەناعەتم وانییە كە ئەسەد بەم شێوەیەی ئێستا لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە و پێشبینی دەكەم لەگەڵ پەرەسەندنی رووداوەكاندا سازش بكات و دەسەڵاتی لێوەربگیرێتەوە و جۆرێك لە حكومەتی هاوپەیمانێتی پێكدەهێنرێت لەو لایەنانەی موعارەزە كە پێیان دەوترێت لایەنی میانڕەو، لەگەڵ ئەو لایەنانەی نێو رژێمەكەی سوریا كە بە میانڕەو دەناسرێن، لەگەڵ عەلەویەكان. كەواتە سەرەتا من گومان لە بنەمای پرسیارەكەتان دەكەم. دووەم ئەوەی پەیوەست بێت بە توركیاوە، ئەوا من كاتێكی زۆرم لە توركیا بەسەربردووە و ئەم وڵاتە كێشەیەكی زۆری هەیە، نەك هەر تەنها كێشەی كورد، بەڵام گەورەترین كێشەی ئەمنی لە توركیادا پەكەكەیە.
* باس لەوە دەكەن ئێران براوەی سەرەكییە لە كێشەی سوریادا، كە ئێستا گفتوگۆ لەگەڵ رۆژئاوادا دەكات، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چەند بارودۆخی سوریای بۆ سوودی خۆی بەكارهێناوە بۆ پەرەپێدانی بەرنامە ئەتۆمیەكەی؟
- ئەمە پرسیارێكی قورسی دیكەیە، من باوەڕم وایە ئێران بەرژەوەندی تایبەتی خۆی هەیە لە پشتیوانیكردنی حكومەتەكەی ئەسەد لە دژی موعارەزەیەك كە سوننەكان زاڵن بەسەریدا- ئەگەرچی بە تەنیا سوننە نین-، ئەمە روونە و ئەمە بەشێكە لە بارودۆخێكی گەورەتر لەو بەشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە نێوان سعودیە و قەتەر و ئەوانی دیكە لەلایەن و ئێران لەلایەكی دیكەوە، و عێراقیش لەو نێوەندەدایە. بەڵام ئێرانیش كێشەی گەورەی هەیە، ئێستا سزا ئابوورییەكان كاریگەری خۆیان هەیە، بەڵكو كاریگەری سلبی زۆر بەرچاویان هەیە لەسەر ئێران، كەواتە سەرۆك روحانی پاڵنەری ناوخۆیی زۆر بەهێزی هەیە بۆ ئەوەی كێشەكان لەگەڵ رۆژئاوا و یەكێتی ئەوروپا و نەتەوە یەكگرتووەكان بەرەو چارەسەر ببات. لەبەر ئەوەی ئەمە مەترسی هەیە لەسەر سەقامگیری ناوخۆیی لە ئێراندا، كەواتە ئەمە لۆژیكێكی جیاوازە، لەو لۆژیكەی لە سوریادا هەیە. هەروەها ئەو راستیەی كە ئەو ئێستا لە نیویۆركە و باس لە گفتوگۆكردن دەكرێت، ئەوا ئەمە رەنگدانەوەی بارودۆخی ناوخۆییە، نەك ئەوەی سوود وەرگرتنێكی ستراتیجی بێت لە بارودۆخی سوریا. لە بۆنەی جیاوازدا ئەمریكا ویستویەتی خۆی لە رژێمەكەی ئێران رزگاربكات و هەروەها هەوڵیداوە گفتوگۆی لەگەڵدا بكات، لەم ساتەوەختەشدا دەیەوێت پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئێران ئاسایی بكاتەوە، كە دەزانێت گەمەكارێكی سەرەكیە لە ناوچەكەدا كە گرنگە بۆ ئەمریكا، دواتر ئەگەر سەرۆك روحانی یان ئایەتوڵا خامنەئی بیانەوێت گفتوگۆ بكەن، بۆچی گفتوگۆ نەكەین...رەنگە بتوانیت بگەیتە رێككەوتن لەگەڵیاندا و رەنگە نەتوانیت بگەیتە رێككەوتن، بەڵام ئەگەر نەتوانیت، ئەوا رەنگە شتی خراپ رووبدات.