نەبیل عەبدولفەتاح توێژەرە لە ناوەندی ئەهرامی قاهیرە بۆ لێكۆڵینەوە ستراتیژی و سیاسییەكان،پسپۆرو شارەزای بوارو كاروباری گرووپە ئیسلامیەكانە، ساڵی 1974 لە زانكۆی قاهیرە لیسانسی لە مافەكان بەدەستهێنا،ساڵی1984تێزی ماستەرنامەكەی لە زانكۆی سۆربۆنی فەرەنسایی تایبەت بوو بە ململانێی نێوان شارستانیەتەكان، پۆستی جێگری بەڕێوەبەری لە بنكەی ئەهرام بۆ لێكۆڵینەوە سیاسی و ستراتیژیەكانی پێ درا تا دواتر لە 12ی ئۆگۆستسی ساڵی 2009 بوو بە سەرۆكی بنكەی مێژوویی ئەهرام بە پێی بڕیارێك لە لایەن دكتۆر عەبدولمونعیم سەعیدەوە كە تایبەتمەندە لە كاروباری گرووپە ئیسلامیەكان، سەرپەرشتیاری ڕاپۆرتی باری ئایینی ناو میسری كردووەو ئەم كتێبانەشی بە چاپ گەیاندووە:پەڕاوو شمشێر، سیاسەتەكانی ئاینەكان،ئازادی و فڕوفێڵ، تێكست و فیشەك، هەروەها كتێبێكیشی بە زمانی ئینگلیزی داناوە بە ناوی توندوتیژی شاراوەو تاد

ئەوەی روویدا كودەتای سەربازی نەبوو




گوڵان: چۆن ئەم هەموو هێزە میسرییە جۆراوجۆرە لە یەك ئاستدا كۆبوونەوە بۆ رووخاندنی حكومەتی موحەمەد مورسی؟
د. نەبیل: ئەو هەڵە گەورانەی كە سەرۆكی لە كار لادراو موحەمەد مورسی و گرووپەكەی ئەنجامیدان، یارمەتی هێنانەدیی تەوافوقی ئیرادەكان بوون لەكاتی شۆڕشی دووەمی میسر لەنێو زۆربەی زۆری گەلی میسری و دامودەزگاكانی دەوڵەت بۆ خوڵقاندنی گۆڕانكارییەكی ریشەیی لە پێكهاتەی دەسەڵات، بە ئامانجی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی میسر، دوای ئەوەی دەركەوت كە ئیخوان كار دەكەن بۆ بەرژەوەندی گرووپە جیهادییە تەكفیرییەكانی دەرەوە و هەوڵ دەدەن خۆیان بەهێزتر بكەن لە سینا بۆ ئەوەی سوپا كۆنتڕۆڵی بەسەرەوە نەمێنێ كە هێزە چەكدارەكانیش ئەمەیان قبوڵ نەكرد و ئێستا بە هەموو هێزێكەوە رووبەڕوویان دەبنەوە، هەروەها چەندین سیناریۆی ئامادە كراو هەبوو بەر لە 30ی یۆنیۆ، یەكەمیان توندوتیژی و ئاژاوە كە ئێستا ئەنجامی دەدەن و پێویستە دەوڵەت میكانیزمەكانی رووبەڕووبوونەوەیان دابنێ بە شێوازی سیاسی و هێزە شۆڕشگێڕەكان فشار دروست بكەن بۆ هێنانەدیی گۆڕانكارییەكی ریشەیی لە بواری خوێندن، ئەمەش زامنی نەهێشتنی ئەم فكرە دواكەوتووانە لە بەرامبەردا بڵاوكردنەوەی بەهاكانی ئیسلامە بە لێبوردەییەوە.
گوڵان: بەڕای تۆ چ ئایندەیەك چاوەڕێی گرووپی ئیخوان موسلمین دەكات لە میسر؟ ئایا كار دەكرێت بۆ پەراوێز خستنیان؟
د. نەبیل: بەشێكی زۆری ئیخوان لە گەلی میسرن و بەرپرس نین لە بەرامبەر هەڵەكانی مورسی و سەركردەكانی، ناكرێ كۆمەڵەی ئیخوان موسلمین و گرووپەكانی دیكە پەراوێز بخرێن لە پرۆسەی سیاسی و پێویستە بە دیالۆگ و بەرز راگرتنی یاسا مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت و ئەگەر تۆمەتی جددیان ئاڕاستە كرابێت پێویستە زەمانەتی بەرگری لە خۆكردنیان پێ بدرێت كە ئەمەش نەریتی دەوڵەتی میسرییە و پێویستە دەرفەت بە ئەندامانی گرووپەكە بدرێت بۆ دووبارە شیاندنیان و دەرفەتی تەواوی ركابەرێتی شەریفیان پێ بدرێت لەسەر بنەمایەكی تەندروست.
گوڵان: پێتوایه دوای لەسەر كارلادانی مورسی ئیخوان و هێزە ئیسلامییە هاوپەیمانەكانیان روو لە توندوتیژی بكەن؟
د. نەبیل: گەڕانەوەی توندوتیژی لەلایەن گرووپە ئیسلامییە رادیكالییەكان بە دوور نابینم، ئەمەش پێشبینی كراوە، بەڵام ئەزموونەكان سەلماندوویانە كە روو كردنە توندوتیژی و توندڕۆیی ئایینی هیچ دەرەنجامێكی نابێ و سەركەوتنی ئەم گرووپانە نایەتە دی، ئێمە شارەزایی زۆرمان هەیە لە رووبەڕووبوونەوەی ئەم گرووپانە لە ساڵانی هەشتاكان و نەوەدەكان، بەڵام بوونیان لە ئێستادا بە شێوازێكی جیاوازتر دەبێت، چونكە پێشتر كە دەركەوتن بەتایبەتی لە صەعیدی میسر هاوسۆزییەكی زۆر بەرامبەر بە فكری گرووپە رادیكاڵییەكان هەبوو، بەڵام ئێستا بارودۆخەكە زۆر جیاوازە و ئاڕاستەیەكی گشتی هەیە بۆ رەتكردنەوەی توندوتیژی و تەكفیر، بەتایبەتی دوای تەجروبەی فاشلی ئیخوان لە دەسەڵات و هەوڵدانیان بۆ گۆڕینی شێوەی كۆمەڵگا، ئەمەش وایكرد كە گەل بە هەماهەنگی لەگەڵ دامودەزگاكانی دەوڵەت رووبەڕووی بوونەوە و میسرییەكان بە روونی جیاوازی نێوان گوتاری ئایینیان بۆ دەركەوت كە پێڕەویان كرد و رایانگەیاند دەیانەوێ دەوڵەتێك لەسەر بنەمای دادپەروەری كۆمەڵایەتی كە نەهاتە دی و هیچ پرۆژەیەكیش لە ئارادا نەبوو بۆ هێنانە دی و سەلمێنرا كە تەنیا ئارەزوویان گەیشتنە بە دەسەڵات نەخاسمە لە زمانی گوتاری سەركردەكانی ئیخوان كە بەهۆیەوە بنكە جەماوەرییەكانی خۆیان هان دەدەن بۆ بەریەك كەوتن لەگەڵ میللەت، میسرییەكان بە ئاشكرا بۆیان دەركەوت كە ئەو گوتارە ئایینیەی كە ئیخوان بەكاری دەهێنن تەنیا دەمامكێكە.
گوڵان: ئایا ئەو توندوتیژییەی ئێستا هەیە میسر پەلكێش دەكات بۆ ئاژاوە؟
د. نەبیل: ئەگەر ئیخوان پەنا ببەنە بەر توندوتیژی كاردانەوەی توندوتیژی زیاتری لێدەكەوێتەوە، ئەمەش وڵات بەرەو ئاژاوەیەكی بێ كۆتایی لە توندوتیژی دەبات، پێویستە لەسەر ئیخوان لەوە تێبگەن كە كرداری توندوتیژی و تیرۆر كردن پێشتر روویانداوە، بەڵام پێموایە كە هەوڵەكانی بڵاوكردنەوەی ئاژاوە و پشتگیری كردنی تیرۆر سەركەوتوو نابێت، ئەوان بۆ میللەتیان سەلماند كە بەرژەوەندی میسر لە حیساباتیاندا بوونی نییە، ئەوەی بە لای ئەوانەوە گرنگە تەنیا پاراستنی رێكخراوەكەیان و مانەوەی ئیخوان و بڵاوكردنەوەی فكریانە تەنانەت ئەگەر بە خوێن رشتنیش بێت.
گوڵان: حاڵی ئێستای ئیخوان و ئەندامانی چۆن لێك دەدەیەوە؟
د. نەبیل: ئەو توندوتیژییەی پێڕەوی دەكەن پێشبینی كراوە لە ململانێی سیاسیدا، بەتایبەتی دوای ئەو شكستەی دووچاری هاتن و سەركەوتنی ئیرادەی میللەت كە دەركەوت پێشتر ئیخوان و رەوتی سەلەفی دەستیان لەگەڵ ئەنجوومەنی سەربازی هەبوو و موزایەدەیان بە خوێنی شەهیدان و بازرگانییان بە ئایین كردووە بۆ گەیشتن بە مەرامەكانیان لە دەستەڵات و سەپاندنی دەسەڵات بەسەر گەلی میسر و گۆڕینی دەوڵەتی میسری لە مەدەنی هاوچەرخەوە بۆ دەوڵەتێك كە بەپێی ئارەزووی ئایدۆلۆژی كۆمەڵەی ئیخوان دابڕێژرێت، هەروەها ئیدیعای ئەوەی كە خەمخۆری شۆڕشن و بەشدارییان تێدا كردووە راست نییە، چونكە تەنیا ژمارەیەكی كەمیان بەشدارییان لە شۆڕشی 25ی یەنایردا كرد ئەویش بەبێ فەرمای كۆمەڵە.
گوڵان: رێگاچارە چییە بۆ دەرچوون لەو گرفتەی ئێستا لە میسر هەیە؟
د. نەبیل: چارەسەر ئەوەیە ئیخوان واقع قبوڵ بكەن و رەوتە سیاسییەكان بەردەوام بن لە جێبەجێكردنی نەخشەی رێگا بە رەزامەندی هەموو لایەك بەسەر پەرشتی دەزگای سەربازی، هەروەها نابێ لایەنگرانی سەرۆكی پێشوو بەردەوام بن لە خۆنیشاندان و مل بدەن بۆ ئیرادەی ملیۆنەها میسری، بەردەوام بوونی خۆنیشاندانی ئیخوانەكان لە گۆڕەپانی رابیعە هیچ ئەنجامێكی نابێت، بەڵكو كارەكان ئاڵۆزتر دەكات و تاكە دۆڕاو تێیدا ئیخوان و لایەنگرانی سەرۆكی لەكار لادراوە، چونكە ئەمانە بەم كارەیان بەشێوەیەكی ئەكتیڤ بوونیان نابێت لە پرۆسەی سیاسی، پێویستە سەركردەكانی ئیخوان واز لە هاندان بۆ توندوتیژی بهێنن، چونكە هیچ ئەنجامێكی نابێت تەنیا ئەوە نەبێت وڵات بەرەو شەڕێكی ناوخۆ دەبەن كە پێشتر میسر نەیبینیوە و لە بنەڕەتدا لە كلتووری گەلی میسریدا بوونی نەبووە، ئەمەش بە پلەی یەك زیانێكی گەورە دەبێت بۆیان و جەماوەریان لە دەست دەدەن و ناتوانن پرۆسەی سیاسی بگەڕێننەوە دواوە دوای ئەو توندوتیژییەی ئەنجامی دەدەن.
گوڵان: ئەگەری هیچ پەرەسەندنێكی ئیجابی بەدی دەكرێت لەنێو گرووپی ئیخوان؟
د. نەبیل: دوای هێور بوونەوەی بارودۆخ پێشبینی دەكەم كە پێداچوونەوەیەكی ئەفكاری ئیخوان بكەن، پێویستە لێرە ئاماژە بەوە بكەم كە گەیشتنی جەمسەرییەكان بە سەركردایەتی ئیخوان لە نووسینگەی ئیرشاد، بۆ یەكەم جار بووە هۆی لێدانی فكری ئەخلاقی و ئایینی پرۆژەی حەسەن بەننای دامەزرێنەری ئیخوان.
گوڵان: ئیخوان دەڵێن شەرعیەتیان هەیە و هێزە مەدەنییەكانی چەترێكی سیاسییان بۆ سوپا دابین كرد بە مەبەستی رووخانی ئەو دیموكراسییەتەی هێنابوونیە سەر دەسەڵات؟
د. نەبیل: دەمەوێ ئاماژە بە شتێك بكەم كە ئەوان دیموكراسییەت لە سندوقەكانی دەنگداندا كورت دەكەنەوە بە هەموو ئەو بەرتیلانەی كە ئیخوان دەیدا بە خەڵكی هەژار و نەدار لە زۆربەی ناوچەكانی میسر، ئەمەش وایكرد كە میكانیزمەكانی هەڵبژاردن بەشێكی كەمە و رەنگدانەوەی ئاراستەی دیموكراسیەت و بەهاكانی دیموكراسیەت نییە دەربارەی دەوڵەت و سیستمی سیاسی و پێوەندییەكانی دەوڵەت بە هاووڵاتیانەوە، سیاسەت و كردەوەكانی سەرۆكی لەسەر كار لادراو و بڕیارەكانی دووبارە سیستمی دەسەڵاتخوازی بەرهەم دەهێنێت كە لە ساڵی 1952ـەوە لە میسر هەبوو، بەو مانایەی كە بڕیارەكان و دەستوور بە رێگایەكی نادیموكراسییەت بەكار دەهێنێت كە لە مێژووی نەریتەكانی دەستووری میسری و پرەنسیپە نێودەوڵەتییەكان رێگای پێنادەن.
گوڵان: ئێستاش زۆر كەس رووداوەكانی میسر بە كودەتا ناو دەبەن؟
د. نەبیل: ئەوەی لە 30 یۆنیۆ روویدا وەڵامدانەوەی سوپا بوو بۆ ئیرادەی زۆرینەی هەرە زۆری خەڵك، بۆیە وەسف كردنی بە كودەتا رەت دەكەینەوە، چونكە ئیرادەی میللی بوو سەرۆكی خەلع كردنی سەرۆكی لەكار لادراو موحەمەد مورسی، ئەو بەرپرسی یەكەمە لەوەی هێزە چەكدارەكان بێنە نێو پرۆسەی سیاسی ئەویش بەهۆی هەڵەكانی لە بەڕێوەبردنی وڵات، لە ئەنجامدا سوپا مۆڵەتێكی پێدا، بەڵام ئەو مۆڵەتەكەی بە هەند نەگرت و دەرەنجام لە پۆستەكەی لادرا.
گوڵان: ئەی پێوەندی سوپا بە بارودۆخی سیاسییەوە چۆن دەبێت لە ئایندەدا؟
د. نەبیل: سەنگی مەحەك لەنێوان دەزگای سەرۆكایەتی و سوپا لە ئێستا و ئایندەدا گەلە، چونكە یەكلاكەرەوەیە لە نێوان گشت دەزگاكانی دەوڵەت، هەر گەلیشە بڕیار لە پەرەپێدانی ئەم پێوەندییە دەدات.
گوڵان: لەناوبردنی تەجروبەی ئیخوان لە میسر كاریگەری دەبێت لەسەر دواڕۆژی ئیسلامی سیاسی لە ناوچەكە و جیهان؟
د. نەبیل: بێگومان تەجروبەی فاشیلی ئیخوان لە میسر كاریگەری سلبی دەبێت لەسەر هێزە ئیسلامییەكان لە وڵاتانی دیكەی عەرەبی وەك سودان و تونس و ئوردن بەتایبەتی فەلەستین، پێشبینی دەكەم ئیسلامی سیاسی بەرە بەرە هەژموونی خۆی لە دەست بدات و فەشەلی ئیخوان لە میسر بۆی هەیە پرۆژەی ئیسلامی سیاسی هێزی خۆی لە دەست بدات لە ناوچەكە.
گوڵان: پێتوایە بۆچی ئەوەندەی میسرییەكان رەخنەیان لە ئیخوان گرت ئەوەندە رەخنەیان لە رەوتی سەلەفی نەگرت ئەگەرچی توندتریشن لە ئیخوان؟
د. نەبیل: سەرەڕای ئەوەی رەوتی سەلەفی نوێ پرسیار و مشتومڕیان دروست كرد، لە ماوەی رابردوودا چەند پەرەسەندنێكی گرنگ لە شێوەی گوتاری سیاسییدا دەركەوتن كە وەك ئاماژەیەكە بۆ ئەگەری پەرەسەندنی ئەفكار و رۆڵیان لە ماوەی داهاتوودا، دەستەبژێرێك پێكدێت لە تەكنۆكرات و بازرگانە سەلەفییەكان كە پاڵی بە سەلەفییەكانەوە نا بۆ گەرمەی كاری حزبی و سیاسی و ئەمڕۆ وێنایەكی تایبەتی جیاواز لەگەڵ بۆچوونی شێخە تەقلیدییەكانی بانگخوازانی سەلەفی، لەوانەیە ئەم دەستەبژێرە لە ماوەی داهاتوودا سەركردایەتی بكات بەرەو گۆڕانكاری گەورە لە ئاراستەی رۆڵی سەلەفی سیاسی نوێ.
گوڵان: ئەی سەبارەت بە حزبی نوری سەلەفی و رۆڵی لەم قۆناغەدا دوای لابردنی ئیخوان، كە چەندین هێزی مەدەنی بەهەوڵدان بۆ سەپاندنی مەرجەكانی لە پێكهێنانی حكومەت و چەند بابەتی دیكە تاوانباری دەكەن؟
د. نەبیل: پێموایە رەت كردنەوەی پێكهاتەی نوێی حكومەت لەلایەن حزبی نورەوە تەنیا هەوڵێكە بۆ بەهێزكردنی كارتەكانی گفتوگۆی خۆیان و بەدەستهێنانی زۆرینەی پەرلەمان، حزبی نوری سەلەفی دركی بەوە كردووە بەرامبەر بە شەپۆڵێكی شۆڕشگێڕی وەستاوە كە توانای لابردنی زۆری هەیە، بۆیە هەوڵیدا هەر زوو هاوسۆزی میللەت بە دەست بهێنێت بۆ ئەوەی دەرفەتی بەشداری كردنی هەبێت لە ژیانی سیاسی و دروستكردنی بڕیار، پێموایە كە حزبی نور سوودێكی زۆری لە تەجروبەی پێشووی ئیخوان وەرگرتووە و ئێستا هەوڵ دەدات پەرە بە پێوەندییەكانی بدات لە دەرەوە و بەتایبەتی بەهێزكردنی پێوەندی لەگەڵ ئەمریكا و رۆڵی خۆی دەربخات بەرامبەر بە جیهان.
گوڵان: ئەی سەبارەت بە هاوپەیمانی نێوان گرووپی ئیسلامی و ئیخوان موسلمین؟
د. نەبیل: دوای ئازاد كردنی چەند كەسێكی سەر بە كۆمەڵی ئیسلامی لە زیندانەكان چ بە رێگای پێداچوونەوە یان بە لێبوردنی سەرۆكایەتی كە سەرۆك مورسی راستەوخۆ دوای وەرگرتنی دەسەڵات دەریكرد، لەو كاتەوە جۆرێك لە هاوپەیمانی یان سەفقەی سیاسی لەنێوانیاندا دروستبوو، پێدەچێت هەوڵێك هەبێت بۆ دانەوەی چاكەی كۆمەڵی ئیسلامی، هاوپەیمانی نێوان هەردوولا لەوانەیە لەو‌ چوارچێوەیە بێت كە ئێستا هەردووكیان لەنێو یەك كەشتی سیاسیدان بەرامبەر بە نەیارانیان كە دەیانەوێ ئیسلامییەكان پەراوێز بخەن.