سامی كۆهین بێجگە لەوەی رۆژنامەنووسێكی دیاری توركیایەو یەكێكە لە ستوونووسەكانی رۆژنامەی میللیەتی توركی، لەهەمانكاتدا یەكێكە لەو چاودێرە سیاسیانە كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی راو بۆچوونی وەردەگیرێت و حسابی بۆ دەكرێت، كۆهین كە ماوەی زیاتر لە نیوسەدەیە كاری رۆژنامەگەری سیاسیی دەكات، تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی توركیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای سوریا و ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی كێشەی سوریا لەسەر ئاستی ناوخۆ و ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دروستیكردووە، گوڵان ئەم دیمانەی لەگەڵ سامی كۆهین ئەنجامداوە كە ئەمە دەقەكەیەتی.

* حاڵی حازر سوریا گەورەترین كێشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە و جۆرێك لە جەمسەرگیری دروست بووە، چۆن بارودۆخی سوریا دەبینیت و ئایا ئەم جەمسەرگیرە نێودەوڵەتییە كۆتایی هێنانە بە تاك جەمسەری؟
- بە دڵنیاییەوە ئەوە راستە كە دۆخی سوریا سەریكێشاوە بۆ دوو پرسی گرنگ: یەكەمیان بریتییە لە دابەشبوون و جەمسەرگیری ئایینی و تائیفی و ئیتنی لە ناو سوریادا، كە زۆر مەترسیدارە بۆ تەواوی ناوچەكە. دووەمیان سەردەكێشێت و -لە راستیدا سەری كێشاوە- بۆ بە نێودەوڵەتیكردنی ناكۆكیەكی ناوخۆیی، كە دەستێوەردانی زیاتر و زیاتر دەبینین لەلایەن وڵاتە دەرەكییەكان و رێكخراوە دەرەكیەكانەوە، كەواتە مەترسیەكە ئەوەیە ئەمە زیاتر و زیاتر ببێتە ناكۆكیەك بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، كە ئەمە دەبێتەهۆی دابەشكردنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی- كە ئێمە حاڵی حازر ئەم دابەشبوونەمان بینیوە-ئەوەی ئەم هەفتەیە لە كۆبوونەوەی وڵاتانی G8دا گوێبیستی بووین لە نێوان سەركردەكانی رۆژئاوا و سەرۆكی روسیا، كە رۆژگاری كۆنی سەردەمی جەنگی ساردمان بەبیر دەهێنێتەوە، دابەشبوون و ركابەری نێوان دوو كامپ، ئەمە مایەی نیگەرانیەكی زۆر و مایەی مەترسیەكی زۆرە. بەم دواییە دەستێوەردانی زۆر ئاشكرایی حزبوڵامان بینی لە سوریا، كە –حزبوڵا- نكۆڵی لێناكات و جەختی لەسەر دەكاتەوە و لە راستیدا رایدەگەیەنێت، كە ئێستا هێزەكانی حزبوڵا شان بەشانی هێزەكانی ئەسەد شەڕ دەكەن. مایەی گاڵتەجاڕیە كە حزبوڵا و لایەنی دیكە چالاكانە لە شەڕەكەوە تێوەگلاون، هەروەها روسیەكان بە ئاشكرا رایدەگەیەنن كە لە رووی سەربازییەوە هاوكاری دەكەن، لەبەر ئەوە ئیلیتزاماتیان لە ئەستۆیە لەبەرامبەر ئەسەددا، لەبەر ئەوە هەموو جۆرە چەكێكی پێشكەوتوویان بۆ دەنێرن، بە بینیی ئەم وێنەیە مایەی گاڵتەجاڕییە. كەواتە كاتێك لە ئەجێندای وڵاتە رۆژئاواییەكاندا ئەو پرسیارە دێتەپێشەوە كە دەتوانرێت چی بكرێت بۆ هاوكاریكردنی هێزەكانی موعارەزە، ئایا هاوكاریەكی سەربازی دەبێت بۆ ئەوانەی لە ناو سوریادا شەڕدەكەن. ئەمە مایەی گاڵتەجاڕی دەبێت، چونكە ئەمە لەلایەن وڵاتانی وەك روسیا و ئێران و روسیا بە دەستێوەردان دادەنرێت، بەڵام كێ لە سەرەتادا دەستێوەردانی كرد؟ بێگومان ئەوانەی پشتگیری ئەسەد دەكەن، بەڵام جیهانی ئێستا پتر دابەشبووە و گەڵاڵەبوونی كامپی نێوان دەبینین لە ئاست شەڕی سوریادا.
* كۆنفرانسی جنێف 2 نەبەسترا، ئەمەش بە مانای ئەوەیە چارەسەرێكی سیاسی بۆ پرسی سوریا لە ئارادانییە، كەواتە ئاییندەی ئەم وڵاتە چۆن دەبێت و چۆن ئەم شەڕە كۆتایی دێت؟
- چەند مانگێك پێش ئێستا كاتێك بیرۆكەی گرێدانی كۆنفرانسی جنێف 2 تەرحكرا، هەموومان ئومێدێكی زۆر و پێشبینیەكی زۆرمان هەبوو كە لە كۆتاییدا جۆرێك لە رێككەوتن دێتە ئاراوە كە بە دواداچوون بكرێت بۆ جنێف 1 كە كۆنفرانسێكی شكستخواردوو بوو، بەڵام بە پەندوەرگرتن لە ئەزموونی كۆنفرانسی پێشوو- ئومێدی ئەوە هەبوو- بەرەوپێشچوونێك بێتەئاراوە، و بەشدارییەكی بەرفراوان بكرێت لەلایەن هەموو وڵاتە پەیوەندیدارەكان یان بایەخپێدەرەكانەوە بە شەڕی سوریا، لەگەڵ هەردوولایەنی ناو سوریا، موعارەزەی و كەسێكی- بە دڵنیاییەوە خودی ئەسەد خۆی نا- ناو حكومەتی سوریا كە جێی قبوڵكردن بێت. بەڵام بە داخەوە جارێكی دیكە روسیا هەڵوێستێكی سەرسەختانەی گرتەبەر، راستە لە رووی مەبدەئیەوە رایگەیاند كە لەگەڵ گرێدانی كۆنفراسی جنێف بوو، بەڵام لەڕووی عەمەلیەوە دەیانوت تەنیا بەپێی مەرجەكانی ئێمە كۆدەبینەوە، هەر بۆیە مانگی رابردوو ئومێدی ئەوەم هەبوو كە ئەم مومارەسە دیپلۆماسیە ببێتە هۆی خاوكردنەوەی بارگرژیەكە و كۆتاییەك بۆ شەڕ و دوژمنكاری نێو سوریا بهێنێت كە رۆژانە بە دەیان كەس دەكوژرێن، لەم حاڵەتەدا هەموو دەگەڕێنەوە بۆ پرسە سەرەكیەكە، ئەویش ئەوەیە شەڕەكە بوەستێنرێت و پێویستە هێزە گەورەكان، رژێمی ئەسەد ناچاربكەن كارە دوژمنكاریەكان رابگرن و زەمینەی گفتوگۆكردن بسازێنن و كۆنفرانسی جنێفیش دەبێتە هەنگاوێك بۆ بەدواداچوون، بەڵام ئێمە دوورین لەوەوە و شەڕەكە لە ناو سوریادا بەردەوامە.
* روسیا لەلایەك چەك بە ئەسەد دەدات و رۆژئاواش بە موعارەزە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ راددەیەك كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگ دەبێت و سوریا دەكاتە گۆڕەپانی هاوسەنگی هێزی نێودەوڵەتی؟
- راستە، سوریا بۆتە گۆڕەپانی شەڕی سیاسەتی هێزە گەورەكان، ئەو هێزە سیاسیانەی لە ناو سوریادا شەڕدەكەن، هێزەكانی سەر بە ئەسەد و هێزەكانی موعارەزە، كاریگەرن بە هێزە دەرەكیەكان. كامپەكان روونن، لەلایەك روسیا و ئێران و حزبوڵا هەیە كە چالاكانە تێوەگلاوە لە شەڕەكەدا، هەروەها پشتیوانەكانی موعارەزەش هەیە، كە هەر یەكەیان بە رادەی جیاواز، وەك سعودیە و وڵاتانی كەندا و توركیا، و تا راددەیەك هەندێ لە وڵاتە رۆژئاواییەكان، وڵاتە ئەوروپیەكان، تا ئێستا ئەمریكا راستەوخۆ نەهاتۆتە ناو كێشەكەوە و ئەڵمانیا دژی چەكداركردنی هێزەكانی موعارەزەیە. فەڕەنسا كەم تا زۆر لەگەڵ ئەوەدایە، بەڵام هاوكاریشی ناكات، لەبەر ئەوە موعارەزە بێزارە و بێئومێدە لە نەبوونی هاوكاری سەربازی لەلایەن رۆژئاواوە. كەواتە دۆخێكی زۆر تێكەڵ و پێكەڵ هەیە، و ئەو راستیەش لەبەرچاوە كە سوریا بۆتە گۆڕەپانی ئەزموونكردنی سیاسەتی وڵاتە دەرەكیەكان لەسەر حسابی خەڵكی سوریا- بە داخەوە- كە ئەوان باجەكەی دەدەن.
* سەرەڕای ئەوەی بڕیاری پێدانی چەكیان بە موعارەزەی سوریداوە، بەڵام رۆژئاوا و ئەمریكا ترسیان هەیە لەوەی بكەونە دەستی تیرۆریستیان لەناو سوریا، كەواتە چۆن ئەم بارودۆخە چارەسەر دەبێت؟
- بە دڵنیاییەوە ئەمە یەكێكە لەو لایەنانەی شەڕی سوریا كە مایەی سەرلێشێواندنە، چونكە ئێمە باسی موعارەزەی سوری دەكەین، بە باڵی سیاسی و سەربازیەوە، كە دەستەیەكی یەكڕەنگ نین، كە هەموو چەشنە خەڵكێكی تێدایە، لیبراڵی و عەلمانی و ئیسلامی و ئیسلامی توندڕەو و....، واتە كۆبوونەوەیەكە لە لایەنە جیاوازەكان. رەنگە ئەمە تا راددەیەك لە بواری سەربازیدا رێگەپێدراو بێت، بەڵام كاتێك دێینە سەر باڵی سەربازی موعارەزە، ئەوا چەندین لایەنی تێدایە، و تەنیا سوپای ئازادی سوری نییە، بەڵكو ئیسلامی توندڕەو و ئیسلامی رادیكاڵ سوود لە بارودۆخەكە وەردەگرن و هەوڵدەدەن ئەوەندەی دەتوانن كۆنتڕۆڵی مەسەلەكان بكەن. كەواتە لە روانگەی رۆژئاوا و ئەمریكاوە ئەمە مایەی كۆسپ و تەگەرەیە، چونكە نەك هەر موعارەزەیەكت هەیە دابەشبووە، بەڵكو لەلایەن لایەنێكی جیاوازەوە دەستی بەسەر داگیراوە. كەواتە ئەوەی ئێستا ئەمریكا رووبەڕووی بۆتەوە ئەوەیە لە حاڵەتی بڕیارداندا بە پێدانی چەك بە هێزە شەڕكەرەكانی موعارەزەی سوریا، بە سوپای ئازادی سوری، پرسیارەكە ئەوەیە ئەو چەكانە بۆ كوێ دەچن، ئایا ناكەوێتە دەستی توندڕەوەكانی هاوشێوەی توندڕەوەكانی ئەل قاعیدە. كەواتە ئەمە یەكێكە لەو كێشانەی رۆژئاوا دەیوروژێنێت و بە باوەڕی من ئەمە یەكێكە لە هۆكارە سەرەكیەكانی ئەوەی ئەمریكا بە حەزەرە و دوودڵە لەوەی بڕیاری پێدانی چەك بدات یان نا.
* لایەنێكی دیكەی كێشەی تایەفەگەری ئەوەیە كە میحوەرێكی شیعە دروستبووە كە لە ئێران تاوەكو لوبنان درێژ دەبێتەوە، و میحوەری سوننە كە وڵاتە عەرەبیەكان و توركیا لە خۆدەگرێت، ئایا ئەم دابەشبوونە تا چەند ناكۆكی تایەفەگەری لە ناوچەكەدا دروست دەكات و چۆن ئەم كێشەیە رەنگدانەوەی دەبێت لە ناو توركیادا؟
- ئەمە مەترسیە، هەروەك لە سەرەتادا ئاماژەم پێكرد، ئەمە مەترسیەكی گەورەیە. لە پەیوەندیدا بە شەڕی سوریاوە تاوەكو دابەشبوونی زیاتر دروست بێت لە نێوان سوننە و عەلەویەكان و گرووپەكانی دیكە لەم جوگرافیە هەستیارەدا، وەك لوبنان كە بونیادێكی هاوشێوەی سوریای هەیە، بونیادێكی فرە كەلتوری و فرەئیتنی و ئایینی هەیە، ئەوا بۆی هەیە كاریگەریەكەی بپەڕێتەوە بۆ وڵاتانی دیكە، كەواتە ئەمە زۆر مەترسیدارە. لە روانگەی توركیاوە، من دەزانم توركیا و بەرپرسە رەسمیەكانی ئەو وڵاتە زۆر نیگەرانن لەبارەی ئەم بارودۆخەوە، نایانەوێت سوریا دابەش بێت، و نایانەوێت شەڕ لە نێوان شیعە و سوننە و عەلەوی و كورد و مارۆنی و دروز و ئەوانی دیكەدا بەردەوام بێت. كەواتە توركیا نایەوێت ئەمە رووبدات، یەكەمیان لەبەر ئەوەی ئەمە ناوچەكە ناسەقامگیر دەكات و توركیاش لەم بەشەی جیهاندا دەژێیت و بە دڵنیاییەوە بەشێكی دەكەوێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە. لەبەر ئەوە نیگەرانی هاوشێوەی هەیە لەبارەی خەڵكەكەیەوە، ئێمە ئەمەمان لە پارێزگای هەتاییدا بینی كە خەسڵەتێكی فرەكەلتوری هەیە، ئێمە بارگرژی هەڵكشاومان بینی لە نێو خەڵكانێكدا كە سەر بەتایەفەی ئایینی جیاواز بوون......هەر لەبەر ئەمەشە توركیا بە بەردەوامی هۆشداری داوە بە هێزەكانی موعارەزەی سوری كە خۆیان بەدووربگرن لە هەر كردەوەیەكی كە سەربكێشێت بۆ توندوتیژی تایەفەگەری و بۆ دابەشبوونی تایەفەگەری.
* زۆرێك لە شارەزایان و چاودێران باس لەوە دەكەن كە بەهۆی كاریگەری دۆخی سوریا، هەل و مەرجی عێراق ئاڵۆز بووە و پێیانوایە رژێمی ئەسەد هەوڵی ناسەقامگیركردنی سوریا دەدات، وەك ئەو تەقینەوانەی لە رەیهانلی روویاندا، واتە باوەڕیان وایە هەمان شت دەربارەی عێراق راستە، و دەڵێن پشتیوانی عێراق بۆ رژێمەكەی ئەسەد بۆتەهۆی ئەوەی تیرۆریستان بێنە ناو خاكی عێراقەوە، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ راددەیەك كێشەی سوریا كاریگەری هەیە لەسەر بارودۆخی عێراق؟
- مەترسی پەڕینەوەی شەڕی سوریا نیگەرانترین كێشەیە، بە دڵنیاییەوە ئەوەش دەزانین كە رژێمەكەی ئەسەد، لە باوكەوە بۆ كوڕ چالاكی ئەنجامداوە بە ئامانجی بڵاوكردنەوەی ئایدۆلۆژیای خۆی لەوڵاتانی دراوسێدا. ئێوە ئاماژەتان بە رووداوی رەیهانلی كرد، كە گومانی تێدانییە پەیوەندی بە رژێمی سوریاوە هەبوو. كەواتە لەو رووەوە رژێمی ئەسەد توركیا بە وڵاتێكی دوژمنكار دادەنێت و بە دڵنیاییەوە حكومەتی توركیاش سوریا بە وڵاتێكی دوژمنكار و بگرە مەترسیدار دادەنێن، ئەویش لەبەر ئیعتیبارانی ئەمنی و لەبەر ئەوەی لە رەیهانلی و بە درێژایی سنورەكان روویاندا. ئەوەی پەیوەندی بە عێراقەوە هەبێت، ئەوا بۆ من جێی سەسوڕمان نابێت، ئەگەر بەڵگەی زیاتر ئاشكرابێت-من نازانم چەند بەڵگە هەیە- لەبارەی تێوەگلانی سوریا و تێوەگلانی ئەسەدەوە لەو شڵەژانەی ئێستا لە عێراقدا هەیە لەڕووی دابەشبوونی تایەفەگەری و توندوتیژی تایەفەگەریەوە، كەواتە هەروەك ئاماژەم پێكرد، سوریا، بەعس تێوەگلاوە لەم كارانەدا و ئێستاش ئەگەرێكی مەترسیدار هەیە كە تێوەبگلێن لە بارودۆخەكە.