قسەکردن لە سەر دەستکەوتی‌ سیاسی و نەتەوەیی و دیپلۆماسی و ئابووری و ئاوەدانی لە ماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانیدا کە لە 12/6/2005 سوێندی یاسایی خواردووە، دوور لە هەڵوێستی ئایدیۆلۆجی و پێشوەختە، بۆ مێژوو، شایەنی لێ وردبوونەوەو هەڵسەنگاندنی ئەکادیمی و سیاسیە.

بەو پێیەی کە تا ئەم ساتەوەختەش، کوردستان لە یەک کاتدا لەناو چەند قۆناغێکی هەستیار و ئاڵۆزدایە، بۆیە قسەکردن لەسەر سەرۆکایەتی بارزانی لە پۆستی سەرۆکی هەرێمدا، ناکرێت لە دەرەوەی ناوکۆیی Contextی ئەو قۆناغانەدا باس بكرێت. ئەو قۆناغانەش بریتین لە:

1. قۆناغی رزگاری نیشتمانی و نەتەوەیی خەڵكی کوردستان.

2. قۆناغی گواستنەوە Transition in to Democracy لە دیکتاتۆریەتی پێش 1991 بۆ دیموکراسییەت، ئەم قۆناغەش بۆخۆی بەسەر چەند ستەیجێکی دیکەدا دابەش دەبێت، لەوانە کۆتایی هێنان بە دامەزراوەکانی دیکتاتۆری، دامەزراندنی دامەزراوەکان، بەهێزترکردنی دامەزراوەکانی دیموکراسی.

3. قۆناغی دروست کردنی کیانی نەتەوەیی و نیشتمانی و دیموکراسی، State Building

لەم روانگەیەوە، خودی سەرکردایەتی بارزانی لە سەرخستن و کاری بەردەوام بۆ ئەو قۆناغانە، بە تەنیا لە 12/6/2005ـەوە دەست پێ ناکات و بە کۆتایی هاتنی سەرۆکایەتی سەرۆک بارزانی لە هەر کاتێک بێت، کۆتایی نایەت.

جەین شارپ لە كتێبی (From Dictatorship to Democracy) زۆر بە روونی باس لە رۆڵی بوونی سەرکردەی خاوەن بینین و تێڕوانینە ستراتیژییەکان دەکات لە سەرخستنی گەیاندنی كۆمەڵگایەک لە دیکتاتۆریەتەوە بۆ دیموکراسییەت. سەرۆک مسعود بارزانی لە وتارێکی لە بەردەم پێشمەرگەکانی داستانی خواکوڕک کە بە جیهانبینییەکی روونەوە باس لە گۆڕانكاری گەورە دەکات، کە لە 21/3/1991 لە بەردەم جەماوەری کۆیە، وتارێک بۆ خەڵكی کوردستان پێشکەش دەکات و باس لە دیموکراسییەت و ئازادی و هەڵبژاردن و حوکمی گەل دەکات، كاتێك دەستبەرداری سەرکەوتنی حزبەکەی دەبێت لە 1992 بۆ یەکڕیزی کوردستان، كاتێك رێگا نادات فیدرالی پارێزگاکان لە 2004 بە سەر کوردستاندا بسەپێنرێت، كاتێك رێگا نادات پێشمەرگە بە میلیشیا ناو ببرێت، كاتێك رێگا لە هاتنی هێزو سوپای تورکیا دەگرێت، كاتێك شەڕی کورد بە کورد حەرام دەکات و دەیکاتە کەلتوور بۆ هەر چوار پارچەی کوردستان، كاتێك لە کەرکوک و شنگال و خانەقین رێگا لە سوپای عیراق دەگرێت و پێشمەرگە لەوێ جێگیر دەکات، كاتێك ناهێڵێت وشەی کەمینە بەرامبەر تورکمان و ئاشووری و کلدان و سریان و ئەرمەن بەکار بێت و بنەمای هاووڵاتی بوون دەکاتە بنەڕەتی حوكمڕانی، هەموو ئەمانە، ئەو روانگە ستراتیژییەن کە جەین شارپ لە کتێبەکەی خۆیدا بۆ بوونی روانینی ستراتیژی باسیان لێوە دەکات.

جگە لەوەش، سامۆیل هانتگتۆن، 3 مەرجی سەرەکی دەکاتە بنەمای بنەڕەتی هێنانە ئارای دیموکراسی کە بریتین لە (هەڵوەشاندنەوە و نەهێشتنی دامەزراوەکانی سیستەمی دیکتاتۆری، دامەزراندنی دامەزراوە دەستوورییەکانی سیستەمی دیموکراسی، سەقامگیری و پێشكەوتن)، بەم پێودانگەش رۆڵی سەرۆکایەتی سەرۆک بارزانی هەر لە 1991 لە هێنانە ئارای ئەو پێشمەرجییانەی دیموکراسییەت، رۆڵێکی میحوەری بووە.

ئەگەر بە وردی، بنەما زانستییەکان بە تایبەتی لە بواری سیاسی و حوكمڕانی و دیپلۆماسی و پێوەندی نێودەوڵەتی لەسەر کوردستان بخەینە گەڕ، تا بزانرێت بەپێی ئەو بنەمایانە، ئایا لە ماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک بارزانیدا، کوردستان پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیووە یان نا، ئەوا دەبێت لە سەرەتادا ئاماژە بەو بنەماو میتۆدانە بکەین، خودی چەمکی سەرۆکایەتی و ئیدارەدانی وڵاتێکی پێ دەپێورێت.

1. میتۆدی بەراوردکاری

ئەم میتۆدە، پشت دەبەستێت بە بنەماکانی بەراوردکردنی ئێستای شوێنێک بە رابردووی، بەراوردکردنی ئەم شوێنە‌ بە شوێنە‌کانی دەوروبەری خۆی، ناسینەوەی دیاردەکانی ئێستای ئەو شوێنە‌ Phenomenology و بەراوردکردنی بە خودی هەمان دیاردەکانی ئەو شوێنە‌ لە ماوەی رابردوودا.

ئەگەر ئەم میتۆدە لەسەر کوردستان بەکار بێنین، بۆ هەڵسەنگاندنی ئێستای هەرێم و بەراوردکردنی بە ساڵی 2005 لە هەموو روویەکەوە پێشكەوتن، بەردەوامی، هەڵكشانی پۆزەتیڤ لە ئاستی سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتی، دیموکراسی و دیپلۆماسی کوردستان بە ئاشکرا دەبینین. دواتر بە داتا دێینە سەر نموونەکان.

2. میتۆدی حوكمڕانی باش Good Governance

ئەمەش پێوەر و میتۆدێکی گرنگی پڕ بایەخە، کە وڵاتێك، هەرێم و یان ناوچەیەکی پێ دەپێورێت لە ئیدارەدانی کۆمەڵێکی مرۆیی. ئەم میتۆدەش لەسەر چەند بنەمایەک رادەوەستێت، لەوانە:

• سەروەری یاسا Rule of Law

• کاریگە‌ری دامەزراوەکان و تواناکانیان Effective and Efficiency

• هەمەلایەن و یەکسان Equitable and Inclusive

• وەڵامدەر Responsive

• ئاشکراگۆیی Transparency

• هەست بە بەرپرسیاری Accountable

• سازان و هاوڕایی Consensus Oriented

• ‌هاوبەشی و بەشداری Partnership and Participation

بە هەمان شێوە، ئەم میتۆدەو بنەماکانی ئەگەر لەسەر کوردستان بەکار بهێنرێت بۆ زانینی ئاستی پێشكەوتنی هەرێم لە سایەی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانیدا، بە روونی سەرکەوتن و پێشكەوتنەکانی دەتوانرێت لێ هەڵبهێنجرێنێت. بۆ ئەوەی دیدگاکان، ئۆبجێکتیڤ بن و دوور بن لە هەڵوێستی ئایدۆیۆلۆجی، ناکرێت ئەوەش نادیدە بگیرێت، کە رەنگە ئەوەی هەم سەرۆک بارزانی بۆخۆی لە‌ بەرنامەی سەرۆکایەتی خۆیدا خوازیاری بووەو ئەوەشی کە خەڵكی کوردستان چاوەڕێی بووە هەمووی وەک خۆی نەهێنرابێتە دی، بەڵام هەروەک ئۆلف پاڵمە دەڵێت((سیاسەت هونەری پیادەکردنی ئیرادەیە)) سەرۆک بارزانیش ئیرادەی نەگۆڕ و بەهێزی هەبووەو بەرچاوی روون بووە لە وەدیهێنانی زۆرترین دەستکەوت بەپێی پێوەرەکانی حوكمڕانی باش لە ماوەی سەرۆکایەتی هەرێمدا. دواتر لە چەند تەوەرێکدا، دێینە سەر ئەو دەستکەوتانە.

1. میتۆدی دەوڵەتە‌ شکست خواردووەکان Failed States

ئەم میتۆدە کە لەسەر چەند بنەمایەک رادەوەستێت و بە هۆیەوە وڵاتێك یان ناوچەیەکی پێ دەپێورێت تا بزانرێت ئایا ئەو شوێنە‌ وڵاتێكی شکست خواردووە یان نا. بنەماکانی ئەم میتۆدەش بریتین لە:

• ئایا لە ناوخۆدا ئاوارەی ناوخۆیی هەیە؟

• گوشاری دانیشتووان چەندە؟

• نیگەرانی زۆری خەڵك و خراپی گوزەران چۆنە؟

• پێشكەوتنی نا یەکسان چەندە؟ واتە ئایا تەنیا یەک شوێن پێشکەوتووەو شوێنە‌کانی دیکە دواکەوتوون؟

• گەشتی مرۆیی لە چ ئاستێکدایە، هاتن و چوونی خەڵكی بۆ ئەو شوێنە‌ چۆنە؟

• خراپی باری ئابووری و بژێوی چۆنە؟

• شەرعییەتی دەسەڵاتی سیاسی چۆنە؟ واتە ئایا هەڵبژاردن هەیە یان ئینقیلابی سەربازی هەیە؟

• خزمەتگوزارییە گشتییەکان لە چ ئاستێکدان؟

• مافەکانی مرۆڤ لە چ ئاستێكدان؟ ئایا زیندانی سیاسی هەیە یان نا؟

• ئایا دامەزراوە ئەمنییەکان لە خزمەتی هاووڵاتیانن یان سەرکوتکاری هاووڵاتیان؟

• بڵاوبوونەوەی مافیاکان لە چ ئاستێكدان؟

• دەستیێوەردانی دەرەکی هەیە؟ چۆنە؟

بەم شێوەیە، ئەگەر یەک بە یەکی ئەو پێوەرانە لەسەر کوردستان لە ماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک بارزانیدا جێبەجێ بکەین، دەگەینە ئەو دەرئەنجامەی کە نەک کوردستان ناچێتە ناو لیستی وڵاتانی شکست خواردوو، بەڵكو بە یەكێك لە وڵاتە سەرکەوتووەکان دادەنرێت. ساڵانە، لە گۆڤاری Foreign Policy ئیندیکسێکی وڵاتانی شکستخواردوو بڵاو دەكرێتەوە‌، بەو پێیە چەند ساڵێکە فینلەندا، دانیمارک، سوید یەک بە دوای یەک لە وڵاتە هەرە سەرکەوتووەکانی جیهانن و وڵاتانی دیکەی وەک، سۆمال، ئەفغانستان، چاد، سودان، یەک بە دوای یەک لە وڵاتە هەرە شکست خواردووەکانی جیهانن. ئەگەر ئەو پێوەرانە لەسەر بەشە عەرەبییەکەی عیراق بەکار بێنین، دەردەكەوێت کە ئەو بەشە، دەبێتە وڵاتێکی شکست خواردوو، بۆیە بە گوێرەی ئیندیکسەکە، لە ساڵی 2012 عێراق بە پێنجەم وڵاتی شکست خواردوو دانراوە. بەڵام، بەوپێیەی لە کوردستاندا،‌ ئاوارەی ناوخۆیی نییە، دەسەڵات بە ئینقیلاب نەهاتووەو بە هەڵبژاردن هاتووە، دەستێوەردانی دەرەکی نییە، هەوڵدراوە تەنیا سەنتەری شارەکان پێشنەکەون بە تەنیا و ئاوەدانکردنەوەی نزیکەی 4000 گوندو خزمەتگوزاری گەیاندن بە گوندو شارۆچکەو كۆمەڵگاو ناحیەو قەزاکان و کردنەوەی زانکۆ یان کۆلێژەکانی سەر بە زانکۆکان لە هەڵەبجە‌، کەلار، رانیە، سۆران و ئاکری و زاخۆو کۆیە، بەرزبوونەوەی ئاستی بژێوی، فراوان بوونی گەشتی هاووڵاتیانی کوردستان بۆ دەرەوە، هاتنی زۆری بیانییەکان بۆ کوردستان بۆ کارکردن و کۆمپانیا بیانییەکان، بوونی چەندین هێڵی ئاسمانی ناسراو دوو فڕۆكە‌خانەی نێودەوڵەتی هەولێر و سلێمانی و پرۆژەی دروستکردنی فڕۆكە‌خانەی دهۆک نموونەی زیندووی گەشتی مرۆیین. لە هەمووی گرنگتر نەبوونی زیندانی سیاسیە لە کوردستان، واتە یەک کەس لە کوردستان لە سەر بیروبۆچوونی سیاسی خۆی نەگیراوە، رەنگە هەندێك بڵێن کەسانی سەر بە لایەنە سیاسیە ئیسلامیەکان یان ئەندامانی پارتی و یەكێتی و لایەنی دیکەش گیراون، هەموو ئەوانە، یان لەسەر تاوانێك یان بەشدار بوون لە تۆڕێکی تیرۆریستی یان سیخوری گیراون نەک لە سەر بیروباوەڕی سیاسیان. لەو رووەشەوە وێڕای تێبینییەکان، بەڵام راپۆرتەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان و رێكخراوە‌ نێودەوڵەتییەکان ئاماژەن بۆ باشتربوونی رەوشی مافی مرۆڤ لە کوردستان.

لە کاتی بەشداری کردنی سەرۆک بارزانی لە مونتەدای داڤۆس کە لە 23-27/1/2013 لە سویسرا بەڕێوەچوو، Peter Maurer سەرۆکی رێكخراوی خاچی سوری نێودەوڵەتی ICRC لە کاتی دیداری سەرۆک بارزانیدا رایگەیاند، کە وەک ICRC زۆر سوپاسی سەرۆک بارزانی دەکەن بۆ ئەو هەموو هاوکاری و ئاسانکارییەی کە بۆ تیمەکانیان دابین کراون لە کوردستان و ئەو ئازادییەی کە لە کوردستان هەیەو ئەو سەرکەوتنەی کە دیموکراسییەتی کوردستان هەیەتی بەوەی کە هیچ زیندانێکی سیاسی لە کوردستاندا نییە.

ئەگەر بەپێی مەرجەکانی هانتنگتۆن بێت بۆ هێنانەئارای دیموکراسی کە سەقامگیری، یەک لە مەرجە بنەڕەتییەکانە، هەروەها بوونی کاری پرۆفێشناڵی دامەزراوە ئەمنییەکان، ئەوا لە کوردستان بە رێنوێنی و بە دواداچوونی بەردەوامی سەرۆک بارزانی بۆ دامەزراوەکانی ئاسایش و پێشمەرگه و پۆلیس و سەرجەم دامەزراوەکانی دیکە، توانراوە لەناوجە‌رگەی ناسەقامگیری عێراق و سوریا و تۆڕی قاعیدەو گرووپە تیرۆریستییەکانی دیکە، کوردستان پارێزراو بێت و کەشێکی سەقامگیری بۆ دابین بكرێت و بەم هۆیەشەوە، سەقامگیری سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتیش دابین بكرێت. لە 12/6/2005 کە سەرۆک بارزانی لەلایەن پەرلەمانەوە هەڵبژێردرا تا 25/7/2009 راستە چەند کردەوەیەکی تیرۆریستی خۆكوژی لە هەولێر لەلایەن گرووپە تیرۆریستیەکانەوە جێبەجێ کرا، بەڵام بە هەوڵ و ماندووبوونی ئاسایش و پاراستن و دژە تیرۆر، سەرجەمیان ئاشکرا کران و مامەڵەی یاساییان بەپێی یاسا کارپێکراوەکانی کوردستان لەگەڵ کراوە. شانازی و سەركەوتنێكی گەورەیە کە لە مانگی 6/2007ـەوە تا ئێستا تیرۆریستەکان نەیانتوانیوە لە یەک هەوڵیش بۆ زەفەربردن بە ئاسایشی هەرێم سەرکەوتوو بن. ئەمەش بەو مانایە نییە کە هەوڵیان نەداوە، بەپێی زانیاری دامەزراوە ئەمنییەکان، بەلای کەمەوە لە 2007 تا ئێستا 8 کردەوەی تیرۆریستی گەورە پوچەڵ کراونەتەوە. ئەمەش ئەگەر بەراورد بكرێت بە شارێکی وەک نیویۆرک کە هەر 18 کاتژمێر جارێک کەسێک دەکوژرێت، کوردستان بە گشتی، یەک لە دەستکەوتە هەرە گرنگ و ستراتیژییەکانی ئەو سەقامگیرییە ئەمنییەیە کە بۆ خەڵك فەراهەم کراوە.

پاش خستنەڕووی ئەم میتۆدانەو هێنانەوەی‌ بۆ خەرمانەی پڕ لە دەستکەوتی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانی، پێویستە‌ ئاماژە بە چەند لایەنێکی دیکەش بکەین، لەوانە:

سەرکەوتن لە ئاست پرسە نەتەوەییەکان

لە ماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانیدا، پرسی نەتەوەیی کورد نەک لە کوردستان و پەیوەست بە بەغدا پێشکەوتنی گەورەی بەدەست هێنا، بەڵكو لە ئاست پارچەکانی دیکەی کوردستانیش سەرکەوتنی گرنگ و بەرچاوی هەبووە.

پاراستنی ئیرادەو کەرامەتی کورد لە ناوچەکە، بەهێزترکردنی باوەڕبەخۆبوونی کورد لە بەرامبەر نەتەوە و پێکهاتەکانی دیکەی ناوچەکە، نەهێشتنی هەستی خۆ بە کەمتر زانینی کورد لە بەرامبەر نەتەوەکانی دیکە، هەموو ئەمانەش لە سەر بنەمای نەتەوەپەروەری نەک نەتەوەپەرستی شۆڤێنی، واتە سەرۆک بارزانی ستراتیژ و گوتارێكی نەتەوەیی پێشکەوتووخوازانەی کردووەتە بنەما لە پاراستنی نەتەوەی کورد نەک ئەوەی کورد خۆی لە نەتەوەی دیکە بە سەرووتر بزانێت، هەروەک چۆن کاری بەردەوامی کردووە کە کورد خۆی لە نەتەوەی دیکە بە کەمتر نەزانێت.

نموونەی ئەوکارانەی کە سەرۆک بارزانی لەم رووەوە‌ ئەنجامی داوە لە ماوەی سەرۆکایەتی کردنی لە پۆستی سەرۆکی هەرێمدا:

• دەرکردنی بڕیاری سەرۆکایەتی هەرێم بۆ داگرتنی ئاڵای عێراقی سەردەمی بەعس کە لە هەندێك شوێنی کوردستان هەڵدەکران بە تایبەتی کە لە دوای 2003 لە سلێمانی و گەرمیان هەبوو، بەڵام لە هەولێر و دهۆک تەنیا ئاڵای کوردستان هەڵدەکرا، ئەمەش دەلالەتی گرنگی هەیە لە بەهێزترکردنی هۆشیاری نەتەوەیی.

• لە پرسی کاندیدکردنەوەی بەڕێز جەلال تاڵەبانی بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار پاش رێککەوتنی هەولێر کە لە ئۆکتۆبەر و نۆڤۆمبەری 2010 لە هەولێر کراو بە هۆیەوە حکومەتی عێراق دروست کرایەوە، ئەوکات پێداگیرییەکی زۆری ئەمریکاو وڵاتانی عەرەبی و ئیقلیمی هەبوو، کە مام جەلال یان کوردێک ئەو پۆستە وەرنەگرێت و لەبری ئەوە کورد پۆستی سەرۆکی پەرلەمان وەربگرێت. لەم رووەوە لە كتێبی The End Game، The Inside Story of the Struggle for Iraq، From George W. Bush to Barack Obama کە لە لایەن هەریەک لە Michael R.Gordon and General Bernard E.Trainor نووسراوە، بە روونی ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە چۆن سەرۆک بارزانی نەچووەتە ژێر باری ئەو گوشارانەی ئەمریکا و لە وەڵامی ئەمریکییەکان سەرۆک بارزانی رایگەیەندووە((ئەو پۆستە ئیستیحقاقی نەتەوەیی کوردە لەعێراق، ئەگەر تێبینیتان هەیە لەسەر مام جەلال، ئێمە قەناعەتی پێ دەکەین، بەڵام ئەگەر ناتانەوێت کوردێک ئەو پۆستە وەربگرێت، ئەوە مەحاڵە ئێمە قبوڵی بکەین و هەردەبێت ئەو پۆستە بۆ کورد بێت، چونکە ئەو پۆستە رەمزی بەشداری و شەراکەتی کوردە لەعێراق)).

• لە ماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک بارزانیدا، پرسی مافی چارەی خۆنووسینی کورد و هەقانییەتی سەربەخۆیی و زەمینەسازی بۆ سەربەخۆیی، یەک لەو بابەتە هەرە گرنگانە بووە کە کاری لەسەر کراوە. ئەم پرسە، لە بابەتێكی تابوو – حەرام- کرایە پرسێك کە کاری لە سەر بكرێت و زەمینەسازی بۆ بكرێت و تەدارەکی بۆ ئامادە بكرێت.

• مکوڕ بوونی سەرۆک بارزانی لەسەر هەڵوێستی نەتەوەیی کوردستانیانە بۆ رێگرتن لە لەشکرکێشی تورکیا و رەتکردنەوەی دەستێوەردانی تورکیا لە کاروباری کەرکوک و راگەیاندنی ئەوەی کە ئەگەر تورکیا بە مافی خۆی بزانێت دەست لە کاروباری تورکیا وەربدات، ئێمەش ئەو کات مافی خۆمانە دەست بخەینە ناو دیاربەکر. گۆڕینی ئەم هاوکێشەیە بەجۆرێک وا لە تورکیا بکات لە هەڕەشەی سەربازییەوە لە شوباتی 2008، قۆناغی نوێ لەگەڵ کوردستان بکاتەوە و کونسوڵگەری بکاتەوە و سەرۆک وەزیرانی تورکیا بێتە هەولێر لە مانگی 3/2011 و لە ژێر ئاڵای کوردستان رایبگەیەنێت کە ئەو سەردەمە بەسەرچوو، ئینکاری بوونی کورد بكرێت.

• حەرامکردنی شەڕی کورد- کورد یەكێكی دیکەیە لە دەستکەوتە نەتەوەییە هەرە گرنگەکانی جەنابی سەرۆک بارزانی لە ماوەی سەرۆکایەتیدا، نەچوونە ژێر باری تورکیا و ئەمریکاو هەندێک جار عێراقیش بەوەی یان هەرێم بە تەنیا شەڕی پەکەکە بکات، یان بە هاوبەشی لەگەڵ تورکیا، یان رێگا بدرێت تورکیا بە تەنیا لە هەرێمەوە پەلاماری قەندیل بدات و شەڕی فراوان دژ بە پەکەکە ئەنجام بدرێت. سەرۆک بارزانی زۆر بە باوەڕ بە خۆبوونەوە بەوەی کە شەڕ کۆتایی بە دۆزی کورد لە باکوور ناهێنێ و چارە ناكرێت، رێگە‌ی نەدا، هیچ کام لەو رێکارانە بگیرێتە بەر، تا هەردوولایەن، پەکەکەو تورکیای گەیاندە ئەو باوەڕەی دیالۆگ بکەن و ئاگربەست هەبێت و کار بۆ ئاشتی بکەن. سەرۆک بارزانی چەندین جار ئەوەی رەتکردۆتەوە پەکەکە بە تیرۆریست بناسێنرێت، زەمینەیەکی گرنگی رەخساند کە پرۆسەی دیالۆگی لێ بکەوێتەوە.

• چوونی سەرۆک بارزانی بە جلی پێشمەرگانەوەو زمانی کوردی بۆ یەکەمجار لە مێژووی کورد لە ساڵی 2005 بۆ کۆشکی سپی لە ئەمریکا و دیداری لەگەڵ جۆرج بوش، هەست و ئیرادەی نەتەوەیی کوردی بردە ئاستێکی باڵاتر.

• لە پاش 2005 سەرۆک بارزانی چەندین جار لەلایەن بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریا بانگهێشت کرابوو کە سەردانی ئەو وڵاتە بکات، بەڵام بەهۆی هەڵوێست و پەلاماری ئەو رژێمە‌ بۆ کوردانی رۆژئاوا لە رووداوەکانی قامیشلۆ لە 2004، سەرۆک بارزانی ئەو بانگهێشتانەی رەتکردەوە. تەنانەت پاش شۆڕشی گەلانی سوریا و راپەڕینەکان کە لە مانگی 3/2011 دەستیان پێکرد، چەند جارێك وەلید موعەلیمی وەزیری دەرەوەی سوریا هاتە بەغدا و داوای کردبوو بێتە کوردستانیش، بەڵام بەهۆی سیاسەتی چەوتی رژێمی سوریا بەرامبەر بە کورد، سەرۆک بارزانی ئامادە نەبوو پێشوازی لێ بکات. هەر ئەمەش لە ناو رۆژئاوای کوردستان بە یەکێک لە هەڵوێستە هەرە بە‌هێزەکانی سەرکردایەتی کورد دانرا.

• کارکردنی سەرۆک بارزانی لە یەکخستنی 11 پارتی کوردی رۆژائاوای کوردستان لە چوارچێوەی ئەنجومەنی نیشتمانی کوردی و دواتر هێنانی پەیەدە و پێکەوە دروستکردنی دەستەی باڵای کورد لە مانگی 7/2012 و رێککەوتنی هەولێر و کۆمەک گەیاندن بە برایانمان لە رۆژائاوای کوردستان و کردنەوەی سنوورەکانی کوردستان لە بەردەم کوردەکانی رۆژائاوای کوردستان کە تا کاتی نووسینی ئەم وتارە گەیشتووەتە 155 هەزار پەنابەر، رێگە گرتن لەوەی کوردی سوریا شەڕی خۆ بە خۆ بکەن، هاوکاری دیپلۆماسی و ئیعلامی و ئابووری بۆ کوردستانی رۆژائاوا، مەڵۆیەکی دیکە بوون بۆ سەر خەرمانەی دەستکەوتەکانی سەرۆک بارزانی لە پرسە نەتەوەییەکاندا.

• کارکردنی سەرۆک بارزانی بۆ زەمینەسازی سازدانی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانی بۆ هەموو پارتە کوردستانییەکانی هەرچوار پارچەکەو کارکردن بۆ گرتنەبەری دیسکۆرسی ئاشتی کورد لە ناوچە‌کەدا، ئەو پرۆسە بەردەوامەیە کە سەرۆک بارزانی کاری لەسەر کردووە.

• هەر پەیوەست بە پرسی نەتەوەیی، بە تایبەت لە پێوەندی نێوان کوردستان و بەغدا، سەرۆک بارزانی رۆڵی میحوەری گێڕاوەو هەڵوێستی یەکلاکەرەوەی هەبووە لە بەردەم ئەوەی کە کەرامەتی تاکی کوردستانی نەشکێنرێت، سنووری کوردستان نەبەزێنرێت و رێگە‌ نەدرێت ئیرادەی هێزی لایەنەکانی دیکە بەسەر کورد دا بسەپێنرێت، لەو نموونانەش، جەنابی سەرۆک بارزانی بوو رێگای نەدا، لە (یاسای بەڕێوەبردنی دەوڵەت، لە نۆڤەمبەری 2004، فیدرالیەتی پارێزگاکان جێگیر بكرێت و توانی فیدرالیەتی کوردستان وەک یەک ناوچەی جیۆگرافی نەتەوەیی بپارێزێت و جێگیری بکات و دواتریش لە دەستوور جێگیر بكرێت. سەرۆک بارزانی توانی رووبەڕووی ئەمریکیەکان و لایەنەکانی دیکەش ببێتەوە بەوەی نەهێڵێ پێشمەرگە لەناو دەستوور و یاسای بەڕێوە‌بردنی دەوڵەت بە میلیشیا ناو ببرێت، سەرۆک بارزانی رێگای نەدا لە رێگای هێزی سەربازی حکومەتی عێراق، واقیعێکی ئەمنی و عەسکەری بەسەر کەرکوک لە قیادەی عەمەلیاتی دیجلەو لە شنگال بەهۆی قیادەی عەمەلیاتی جەزیرەو لە خانەقین لە 2008 بە هۆی لەشکرکێشی، بسەپێنرێت و فەرمانی کرد و پێشمەرگە لە هەموو ئەو ناوچانه نەک هەر رێگرییان لە هێزەکانی عێراق کرد، بەڵكو توانرا لەو ناوچانەش بە رێژەیەکی باش و لە رووی ستراتیژی سەربازییەوە لە ناوچەی هەستیار جێگیر بکرێن. هەرلەم کاتانەدا بوو، بە داخەوە، هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن لە کوردستان، ئەو رووداوانەیان بە سیناریۆ وەسف دەکرد.

• سەرۆک بارزانی توانی لە کاتی سەرۆکایەتی هەرێمدا، هەموو لایەنە سیاسیەکانی هەرێم و پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکان، لە دروستکردنی بڕیاری سیاسی هەرێم بەشداری پێ بکات و بەرپرسیارێتی نیشتمانی و نەتەوەیی، بە سیاسەتی پێكەوەیی ئیدارە بدات، نموونەش دروستکردنی ئەنجوومەنی باڵای پارتە سیاسیەکان، کۆبوونەوە بەردەوامەکانی لەگەڵ سەرجەم لایانە سیاسیەکان، مەودای بەشداری و هەست بە بەرپرسیارێتی لە کوردستان فراوانتر کرد.

• سەرۆک بارزانی توانی لە دابەش بوونی ئیدارەی کوردستان لە نێوان ئیدارەی هەولێر و ئیدارەی سلێمانی حکومەتی کوردستان، هەم ئیرادەو هەم ئیدارەش بە جۆرێك یەک بخات، کە گوتار و کرداری سیاسی کورد لە دوای 2005 لە چوارچێوەی دامەزراوەی سەرۆکایەتی هەرێم بە هەماهەنگی لەگەڵ لایەنەکانی دیکە، لە بەرامبەر هەموو پرسەکاندا یەکگرتوویی و یەکڕیزی بۆ کوردستان بەدی بهێنێت.

• سەرۆک بارزانی بۆ هەرچی زیاتر پاراستنی یەكڕیزی ناوخۆیی خەڵكی کوردستان، هەمیشە جەختی لە سەروەر بوونی یاسا و پرەنسیپە دیموکراسییەکان و میللەت سەروەری کردۆتەوە، تەنانەت لە کاتی رووداوەکانی سلێمانی کە لە 17/2/2011 بە بەلاڕێدابردنی خۆپیشاندەران و پەلاماردانی بارەگای لقی4 دەستی پێكردو دواتر بۆ ماوەی دوو مانگ بەردەوام بوو و بە داخەوە چەندین هاووڵاتی و پۆلیس شەهیدو بریندار بوون، سەرۆک بارزانی جەختی لەوە کردەوە کە ئەوانەی هاندانیان کردووە بۆ توندوتیژی و خۆپیشاندەرانیان بە لاڕێدا برد و پەلاماری بارەگاکانیان داوەو ئەوانەی بەرپرس بوون لە تەناهی و ئارامی، کەمتەرخەمییان کرد لە پاراستنی رێڕەوی خۆپیشاندەران و ئاسایشی بارەگاکان و ئەوانەی تەقەیان کرد، دەبێت پێكەوە دادگایی بکرێن. بەهەمان شێوە بۆ رووداوەکانی 3/12/2011ی دهۆک و زاخۆ، سەرۆک بارزانی بۆ سەروەری یاسا بە هەمان شێوە، ئەوانەی لە ریزی لایەنەکانی ئیسلامی سیاسی بەتایبەت یەکگرتووی ئیسلامی هاندانیان کردبوو بۆ پەلاماردانی شوێنەكانی‌ گەشتیاری و موڵک و ماڵی هاووڵاتیان و ئەو ئەندام و بەرپرسانەی پ.د.ک کە لە خۆڕا کاردانەوەیان هەبووەو پەلاماری بارەگاکانیان دابوو، بە پێی یاسا مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت و کەمتەرخەم و ئەنجامدەران بدرێنە دادگا و حکومەتی هەرێم قەرەبووی زیانی شوێنە‌کان و بارەگاکان بکاتەوە.

سەرکەوتنە دیپلۆماسییەکان و سیاسەتی دەرەوەی هەرێم لە سایەی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانیدا

سەرۆک مسعود بارزانی توانی، لە کاتی دەست بەکاربوونی لە 12/6/2005ـەوە لە ئاستی دیپلۆماسی و سیاسەتی دەرەوەی کوردستان، سەرکەوتنی بەرچاو و گرنگ، بۆ کوردستان بە دەست بهێنێت.

ئەو پرەنسیپە بنەڕەتیانەی کە سەرۆک بارزانی لە دیپلۆماسییەت و سیاسەتی دەرەوەی هەرێمدا رەنگڕێژی کردن، بوونە بنەما بۆ کاری حکومەتی کوردستان و پێگەی هەرێم لە ئاست سیاسەتی ناوچەیی و جیهانیدا، لەوانەش:

((پرەنسیپی بەرژەوەندی هاوبەش، هاوسەنگی لە پێوەندییەکان، کرانەوە، بێلایەنی پۆزەتیڤ، پراگماتیزم و بوونی جیهانبینی و خۆنەدانە دەست قەدەر، پرەنسیپی یەکەم شت کوردستان)). ئەم پرەنسیپانە بوونە ناسنامەی سیاسەتی دەرەوەی کوردستان لە سایەی سەرۆکایەتی بارزانیدا، بە جۆرێك کە کاردانەوەی پۆزەتیڤی نەک لە سەرکوردستان بەجێهێشت بەڵكو، پێگە‌یەکی گرنگی جیۆپۆلیتیکی بۆ کوردستان دەستەبەرکرد. سەرۆک بارزانی توانی لە ئیدارەدانی سیاسەتی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیدا، لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەشی نێوان کوردستان و ئەوانی دیکە مامەڵە‌ بکات، واتە هەر جووڵەیەک دەبێت بزانرێت کامە بەرژەوەندی کوردستانەو لەو پەیوەندییە چۆن ئەوبەرژەوەندییانە دەپارێزرێن یان پێش دەخرێن، ئەمەش بەو مانایەی کە سەرۆک بارزانی نەیهێشتووە هیچ پێوەندییەک لەسەر حیسابی بەرژەوەندیەکانی کوردستان بووبێت یان بەرژەوەندی ئەوانی دیکە لەچاو بەرژەوەندی کوردستان زیاتر لەبەرچاو گیرابێت. لە بابەتی هاوسەنگیشدا، لە سیاسەتی دەرەوەی هەرێم، سەرۆک بارزانی نەیهێشتووە پێوەندییەکان بە جۆرێك بن کە خەڵكی دیکه بەرامبەر کوردستان باڵاتر بڕوانن یان ئەوان باڵادەستر خۆیان بنوێنن یان پەیوەندییەکان لەسەر ئەوە بووبێت کە تابع و مەتبوعە. لە پرسی بێ لایەنی پۆزەتیڤدا، سەرۆک بارزانی لە رەنگڕێژکردنی سیاسەتی دەرەوەی هەرێم، کوردستانی نەکردۆتە بەشێك لە هیچ کام لەو کامپ و بلۆکبەندییە ئایدیۆلۆژی، سیاسی، مەزهەبییەی کە لە ناوچەکەدا هەیە. هەروەها پراگماتیزم بوون، لە سەر بنەمای دەستکەوتی زیاتر بۆ کوردستان بەبێ ئەوەی لەسەر حیسابی بەهاکان بێت، تەوەرێکی دیکەی سیاسەتی دەرەوەی کوردستان بووە. بوونی بەرنامەو جیهانبینی و خۆنەدانەدەست قەدەر و سیاسەتی کرانەوەو فرە رەهەند و فرە ئاراستە، سیمایەکی دیکەی ئەو دەستکەوتانەن کە لە رووی دیپلۆماسییەوە، سەرۆک بارزانی بۆ کوردستانی هێنانە ئارا. دوایین پرەنسیپ کە لە سەرۆکایەتی بارزانیدا رەنگی دایەوە ئەوە بووە کە لە هەموو پێوەندییە دیپلۆماسییەکاندا، دروشمی ئێمە ئەوە بووە کە یەکەم شت لامان گرنگ بێت کوردستانە.

ئەم جیهانبینی و سیاسەتە بۆ پێوەندی دیپلۆماسی و کرانەوە بە رووی جیهانی دەرەوەدا، هەم لەسەر ئاستی پارادیپلۆماسی و پرۆتۆ دیپلۆماسی، کە دوو ئاستی دیپلۆماسی پێكهاتە نادەوڵەتیەکانی ناو زانستی پێوەندی نێودەوڵەتین، سەرۆک بارزانی توانی دەستکەوت و سەرکەوتنی گەورە بەدەست بێنێت، لەوانە:

أ. لە ماوەی 8 ساڵدا، 7 جار سەرۆکی ئەمریکا ببینێت و کۆببێتەوە لەگەڵیان، 5 جار لەگەڵ جۆرج بوش و دوو جار لەگەڵ باراک ئۆباما، لەوەش 4 جاریان لە کۆشکی سپی بووە.

ب. 3 جار پاپای ڤاتیکان پێشوازی لە سەرۆک بارزانی کردووە، بەپێی پرۆگرامی ڤاتیکان کاتی چاوپێکەوتنەکانی پاپا لە 15 تا 20 دەقیقە لەگەڵ سەرۆک وڵاتان تێپەڕنابێت، بەڵام لە دیدارێكی جەنابی سەرۆک لەگەڵ بیندیکتی یەکەم، پاپای پێشوو، بۆ خۆی داوای لە سەرۆک بارزانی کردبوو کە زیاتر بمێنێتەوە باسی بارودۆخی عێراق و ناوچەکەی بۆبکات لەبەر ئەو گرنگییە کە سەرۆک بارزانی لە ناوچەکەدا هەیەتی و بەمەش کۆبوونەوەکەیان بۆ 45 دەقیقە درێژ بووبویەوە.

ت. دیدارەکانی سەرۆک بارزانی لە بەریتانیا، ئەلمانیا، ئیتالیا، فەرەنسا، روسیا، تورکیا، ئێران، ئیرلەندا، بولگاریا، سعودیە، میسر، ئوردن، ئیمارات، کوەیت، قەتەر، یەكێتی ئەوروپا، بەلجیکا، نەمسا، یۆنان و چەندین وڵاتی دیکەش لەگەڵ سەرۆک و رابەرانی ئەو وڵاتانە، ئاماژەی گرنگی پاراستنی پێوەندی هاوسەنگ و فرە ئاراستەن کە سەرۆک بارزانی لە سیاسەتی دەرەوەی هەرێمدا رەنگڕێژی کردووە.

ث. لە 12/6/2005 کە سەرۆک بارزانی سوێندی یاسایی خوارد، هیچ كونسڵگەریی و نوێنەرایەتیەک لەکوردستان نەبوو، ئێستا تا کاتی نووسینی ئەم وتارە 27 نوێنەرایەتی و كونسڵگەریی لە کوردستاندا کراوەتەوە.

ج. لە رووی جیۆستراتیژیەوە، سەرۆک بارزانی توانی لە ماوەی سەرۆکایەتی خۆیدا، پێگە‌ی کورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە فاکتەری کارتێکراوەوە Affected Factor بگۆڕێت بۆ فاکتەری کارتێکەر و کاریگە‌ر Effective Factor لە هاوکێشەکانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستتدا. بە دەربڕینێكی دیکە سەرۆک بارزانی توانی، ئەگەر لە دەیان ساڵی رابردوودا لەدوای سایکس بیکۆوە، یاری بە کورد کرابێت، ئەوا ئێستا کورد بۆ خۆی بووەتە گەمەکەرێکی بنەڕەتی ناوچەکە.

ح. لە ماوەی سەرۆکایەتی بارزانیدا، کۆبوونەوەی پەرلەمانی وڵاتانی عەرەبی هێنرایە هەولێر و کۆنگرەکەیان لێرە ئەنجامدا.

خ. بە هەمان شێوە لە 2013 کۆنگرەی سەرۆک زانکۆکانی وڵاتانی عەرەبی کە لە نزیکەی 250 زانکۆوە هاتبوون لە هەولێری پایتەختی کوردستان ئەنجامدرا.

د. لە مانگی 4/2011 کۆنگرەی نێودەوڵەتی لاوانی IYDUکە نوێنەرایەتی زیاتر لە 60 رێكخراوی لاوانی پارتە دیموکراتەکانی جیهان بوون لە هەولێر ئەنجامدرا.

پێشکەوتن و دەستکەوتە ئابووری و ئیدار‌ییەکانی کوردستان لە 12/6/2005ـەوە

گەشەسەندن و پێشكەوتنە ئابووریەکانی کوردستان لە ماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانیدا کە خۆی لە کارو بەرنامەی کابینەکانی 5 و 6 و 7ی حکومەتی کوردستان دەبینێتەوە، زۆر دیار و بەرچاون، وێڕای ئەوەی کە کوردستان وێرانەیەکی زۆری بەسەردا هاتووە و توانا ماددیەکانی هەرێمیش سنوردار بوون. لەو دەستکەوت و پێشكەوتنە ئابووریانە:

a- لە ساڵی 2005 داهاتی تاکەکەس لە کوردستان، بەپێی ئامارە نێودەوڵەتییەکان نزیکەی 450 دۆلار بووە، لە ساڵی 2012 داهاتی تاکەکەس بووەتە 5300 دۆلار.

b- لە ساڵی 2005 رێژەی بێكاری لە کوردستان نزیکەی 18% بووە، ئێستا لە 2013 بووەتە تەنیا 6%.

c- رێژەی گەشەی ئابووری لە 2005 نزیکەی 1% بووە، ئێستا بەپێی ئامارە نێودەوڵەتیەکان 11%یە.

d- رێژەی هەژاری، واتە بەپێی ستاندەری نێودەوڵەتی کە هەر کەس ئەگەر داهاتی رۆژانەی لەیەک دۆلار کەمتر بێت لە خوار هێڵی هەژاری دادەنرێت، لە 2005 لە کوردستان نزیکەی 14% بووە، ئێستا تەنیا 3%یە، بە جۆرێك لە شارێکی وەک بەغدا رێژەی هەژاری 23%یە، لە هەندێك لە پارێزگاکانی باشووری عێراق دەگاتە نزیکەی 36%.

e- بە پێی لێکۆڵینەوەیەکی د.ئازاد ئەحمەد سەعدون دۆسکی، سەرۆکی زانکۆی نەورۆز لە دهۆک، بە ناونیشانی(واقیعی ئابووری کوردستان لەدوای 2003 و ئاسایشی وزە) لە ساڵی 2004 کۆی داهاتی ناوخۆیی GDP لە کوردستان 2419 ملیار دیناری عێراقی بووە، بەمەش داهاتی تاکەکەس لە ساڵێکدا 524426 دینار بووە، لە کۆتایی 2011 ئەو رێژەیە بووەتە 28320ملیار دیناری عێراقی و داهاتی تاکەکەس بووەتە 5324450 دیناری عێراقی. هەر بەپێی هەمان سەرچاوە، پاش دەرچوونی یاسای وەبەرهێنان ژمارە(4)ی ساڵی 2006، وەبەرهێنان لە کوردستان پێشكەوتنی گەورەی بە خۆیەوە بینیوە، بەجۆرێك، لە ساڵی 2006 تەنیا 438 ملیۆن دۆلار سەرمایەی سەرمایەگوزارەکان بووە، بەڵام لە 2012 بڕی 6،306 ملیار دۆلار سەرمایەی سەرمایەگوزار وەگەڕخراوە لە هەرێم. بەشێوەیەکی گشتیش لە هەموو بوارەکانی وەبەرهێنان بە بیانی و ناوخۆیی لە 2013 سەرمایەگوزاری گەیشتۆتە نزیکەی 21 ملیار دۆلار.

f- هاتنی کۆمپانیا بیانییەکان بۆ کوردستان کە هاوکاری زۆر هەبووە بۆ دۆزینەوەی دەرفەتی کار، داهاتی زیاتر بۆ کەرتە جیاجیاکانی کوردستان، ئێستا لە 2013 نزیکەی 3000 کۆمپانیای جۆراوجۆری بیانی لە کوردستان کار دەکەن.

g- فراوانبوونی کەرتی گەشتیاری لە کوردستان و پیشەسازی گەشتیاری و میوانداری، بەپێی ئامارێکی نا فەرمی، لە 2007 لە هەموو کوردستان تەنیا 107 هۆتێل و مۆتێل هەبووە، ئێستا لە 2013 ئەو رێژەیە بووەتە 476 هۆتێل و مۆتێل.

h- لە 2005 کە سەرۆک بارزانی بووە سەرۆکی هەرێم، تەنیا 4 زانکۆ لە کوردستان هەبوون (سەلاحەدین، هەولێری پزیشکی، سلێمانی، دهۆک)، ئێستا 23 زانکۆ هەیە کە 13 یان حکومین و 10 یان ئەهلین.

i- سەرکەوتنی سەرۆک بارزانی و رێزدار نێچیرڤان بارزانی لەفراوانبوونی کەرتی نەوت و هاتنی 36 کۆمپانیای نەوت لە 18 وڵاتی جیاجیاوە، لەوانەش کۆمپانیا گەورەکانی وەک ئیکسۆن مۆبیل، شیڤرۆن، تۆتال، گازپرۆم و دەرخستنی بوونی نزیکەی 45 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگ لە کوردستان کە بەبێ عێراق کوردستان دەبێتە نۆیەم وڵاتی یەدەگی نەوتی جیهان.

j- زۆربوونی کارەبا بەهۆی سیاسەتی دروستی کابینەی 5 بە سەرۆکایەتی رێزدار نێچیرڤان بارزانی و بەردەوامی کابینەی 6 و 7 لەسەر دابینکردنی کارەبا. بە جۆرێك کە لە ساڵی 2005 رۆژانە تەنیا 2 تا 3 كاتژمێر کارەبای نیشتمانی هەبوو، ئێستا لە 2013 رۆژانە 22 كاتژمێر کارەبای نیشتمانی دەدرێتە هاووڵاتیان.

پرۆسەی چاكسازی

پرۆسەی حوكمڕانی لە کوردستان، دابینکردنی خزمەتگوزارییەکان، بەهێزترکردنی دامەزراوەکان و کەلتوری رێزگرتن لە سەروەری یاسا و شەفافیەت، پرۆسەیەکی بەردەوام لە دروستکردندایە. لەم رووەوە لە هەندێك قۆناغ و جو‌مگەی سەرەکی ئیدارەدانی وڵاتدا، پرۆسەی چاکسازی و دووبارە هەڵسەنگاندنە‌وەی سیستەمی کارو بەدواداچوون بۆ کەموکوڕییەکان و بەرنامه و پلانی نوێ، دەبێتە یەک لە پێداویستیە گرنگەکان. لەو رووەشەوە، سەرۆک بارزانی لە وتاری 11/3/2011 لە بەردەم جەماوەری فراوانی هەولێردا، وتارێکی ئاراستەی خەڵكی کوردستان کرد، بەوەی کە دەبێت چاکسازی بكرێت و خزمەتگوزاری زیاتر بۆ خەڵكی کوردستان دابین بكرێت و کەم و کوڕییەکان نەهێڵرێت. لەم رووەشەوە لە 20/3/2011 سەرۆک بارزانی بەرنامەیەکی چاکسازی راگەیاند کە لە 19 خاڵ پێکهاتبوو و سەرجەم بوارەکانی چاکسازی لەخۆ گرتبوو لەوانەش چاکسازی لە بواری كارگێڕی و ئابووری و سیاسی و دادوەری. دواتر لە دوو قۆناغدا، لیژنەی بەدواداچوونی جێبەجێکردنی بەرنامەی چاکسازی سەرۆک بارزانی، دوو راگەیەندراوی وەک راپۆرت لەسەر کارەکانیان بڵاوکردەوەو چەندین بڕیاری سەرۆک بارزانی لەو رووەوە‌ دران و جێبەجێدەکران. دواتر ناوەڕۆکی بەرنامەکەی سەرۆک بارزانی پاش دەوڵەمەندکردنی زیاتر کرایە کارنامەی کابینەی 7 بەسەرۆکایەتی رێزدار نێچیرڤان بارزانی لە گەیاندنی زۆرترین خزمەتگوزاری بە خەڵكی کوردستان و پرۆسەی ئاوەدانی. بۆ وردەکاری زیاتر لەسەر کاری لیژنەکە و ئەو بەرئەنجامانەی پێی گەشتوون، دەتوانرێت لە ماڵپەری سەرۆکایەتی هەرێم وردەکاری زیاتر وەربگیرێت.

سەرۆک بارزانی و پاراستنی پرەنسیپی هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتەکان و کەمینە و زۆرینە

یەكێك لەو خەسڵەتە گرنگانەی کە لە سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانی بە بایەخەوە باس دەکرێت، پرەنسیپی پاراستنی هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتەکان و کارکردن بووە بۆ رێزگرتن لە رای زۆرینە، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی مافی کەمینە لە گەمە دیموکراسی و پەرلەمانی و سیاسیەکاندا.

بەپێی یاسای سەرۆکایەتی ژمارە (1)ی ساڵی 2005ی هەموارکراو، سەرۆکی هەرێم دەسەڵاتی پەسەندی یاسا و تەشریعاتی هەبووە یان بیگێڕێتەوە بۆ پەرلەمان بۆ هەموارکردن. لەو رووەشەوە، هەندێك جار لە پەرلەمانی کوردستاندا، کۆمەڵێک یاسا و تەشریعات کراون، لەلایەن سەرۆک بارزانی گێڕدراونەتەوە بۆ پەرلەمانی کوردستان تا هەموار بکرێن و رای لایەنەکانی دیکەشی لەسەر وەربگیرێت و رەچاو بکرێن، لەوانەش:

a- گەڕانەوەی یاسای ژمارە(35)ی رۆژنامەگەری لە کوردستان لە ساڵی 2007 تا دەوڵەمەندتر بكرێت و رەچاوی زیاتری مەوداکانی ئازادی رۆژنامەگەری لە كۆمەڵگەیەكی دیموکرات بكرێت.

b- گەڕاندنەوەی یاسای وەزارەتی داد ژمارە (13) ساڵی2007 چونكە لەو یاسایەدا مافی زۆری دابووە بریکاری وەزارەت بەوەی کە ئەگەر دادوەر بێت، مافی دادوەری بمێنێت و هەموارکردنی بڕگەی بەستنەوەی سەرۆک و دادوەرەکانی ئیستیئناف بە وەزارەتی دادەوە لە رووی ئیدارییەوە، چونكە ئەو بڕگە‌یە پێچەوانەی سەربەخۆیی دادگاکان و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکانی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەرییە.

c- گەڕاندنەوەی یاسای ژمارە (2)ی ساڵی 2009ی یاسای هەموارکراوی چوارەمی یاسای پەرلەمانی کوردستان ژمارە (1)ی ساڵی 1992 بۆ پاراستنی زیاتری سەروەری و ئاسایشی دەنگدەر.

d- گەڕاندنەوەی یاسای پاسەوانانی پەرلەمانتارانی کوردستان ژمارە (10) ی ساڵی 2011.

e- گەڕاندنەوەی یاسای لێبوردنی گشتی ژمارە (2)ی ساڵی 2012 بۆ پێداچوونەوەی زیاتر و فراوانکردنی مەوداکانی تاوەکو بتوانرێت ئازادکردنی زیاتر لەخۆ بگرێت بەپێی یاساو رێنماییەکان.

f- گەڕاندنەوەی یاسای ژمارە (14)ی ساڵی 2010ی وەزارەتی رۆشنبیری لەسەر وشەی (جێندەر)و دۆزینەوەی دەستەواژەیەکی دیکە.

g- گەڕاندنەوەی یاسای زانکۆ تایبەتییەکان ژمارە(18) ساڵی 2012 بۆ گۆڕینی دوو ماددە بۆ پاراستنی بەرژەوەندی گشتی و ئاستی بەرزی زانکۆکان.

h- تازەترین نموونەش نووسراوی سەرۆک بارزانییە لە 13/6/2013 بۆ پەرلەمانی کوردستان لە بارەی وەڵامی نامەکەی سەرۆک بارزانی لەلایەن لایەنە سیاسییەکانی کوردستانەوە لەسەر ئەو تێبینی و سەرنجانەی کە لایەنەکان لەسەر رەشنووسی دەستوور هەیانە تاوەکو پەرلەمان لە رێگای لیژنە‌ی پێداچوونەوەی رەشنووسی دەستوور و فراکسیۆنەکانی ناو پەرلەمان، تاوتوێیان بکەن و بگەنە سازانێک.

دەرئەنجام

بە خستنەڕووی ئەو زانیاری و هەڵسەنگاندنانەو لەسەر زەمینی واقیعیش، کوردستان لەماوەی سەرۆکایەتی سەرۆک مسعود بارزانیدا، سەرکەوتنی زۆر و پێشكەوتنی هەمەلایەنەو گەشەسەندنی بەرچاوی لە هەموو ئاستەکاندا بەخۆیەوە بینیوە. هەروەک سەرۆک بارزانی لە وتارێکدا رایگەیاند((کوردستان بۆ پێشەوە دەچێت و بۆ دواوە نەگەڕێتەوە‌)).