پرۆفیسۆر دیڤید ئیل فلیپس كە ئێستا بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی بونیادنانی ئاشتی و مافەكانە لە ئامۆژگای زانكۆی كۆلۆمبیا، یەكێكە لە دیپلۆماتە دیارەكانی ئەمریكا و پێشتر راوێژكار بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و هەروەها لەسەر رەوشی كوردستان و توركیا و عێراق، پرۆفیسۆر فلیپس چەند جاری دیكەش دیمانەی لەگەڵ گوڵان كردووە و هەموو كات لەسەر پرسە گەرمەكان وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی داوەتەوە، بەڵام ئەمجارە لە میانەی سەردانەكەی بۆ هەرێمی كوردستان و لە هەولێری پایتەخت گوڵان میوانداریی پرۆفیسۆر فلیپسی كرد و لە دانیشتنێكی كراوەدا چەندین پرسمان لەگەڵ تاوتوێ كرد و ئەمەش دەقی دیمانە تایبەتەكەی گوڵانە لەگەڵ پرۆفیسۆر دیڤید فلیپس.

* مەبەست لە سەردانەكەتان چییە بۆ كوردستان و ئایا بارودۆخەكە چۆن دەبینین، بە تایبەتی بارودۆخی كەركوك؟
- یەكەم سەردانم بۆ كوردستان لە كانوونی دووەمی ساڵی 1992دا بوو. ئامانجی سەردانەكەم بینینی دۆستە دێرینەكان و پێوانەكردنی ئەو بەرەوپێشچوونەیە كە لێرە روویداوە.

* بە حوكمی ئەوەی ئێوە لە ئەمریكا چەندین سیمینارتان لەسەر ماددەی 140ی دەستوری عێراق رێكخستووە و بەشداریتان كردووە لە هەندێ كۆنفرانسی پەیوەندیدار بەم ماددەیەوە، پێتانوایە هیچ ئومێدێك هەبێت بۆ جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە؟
- بەرەوپێشچوونێكی زۆر لە كەركوك روویداوە، ئەویش بەهۆی كارە باشەكانی پارێزگارەوە، «نەجمەدین كەریم». بە راددەیەكی گەورە خزمەتگوزاریەكان لە فراوانبووندان. و بە ئاستێكی گەورە پەیوەندی نێوان پێكهاتەكان بەرەوپێشچوونە. ئەگەر حكومەتی عێراق پابەندە بە سەروەری یاساوە، ئەوا پێویستە ماددەی 140 جێبەجێ بكات. لە نێو عێراقیەكاندا گفتوگۆ دەربارەی دەستوور كرا و لە راپرسیەكدا پەسەند كرا. بەغدا ناتوانێت ئیلیتزاماتەكانی پشگوێ بخات. پێویستە ماددەی 140 جێبەجێ بكرێت بۆ ئەوەی پێگەی كەركوك یەكلابكرێتەوە.

* ئایا چارەنووسی كەركوك چی دەبێت ئەگەر ماددەی 140 جێبەجێ نەكرا؟
- ناكرێت بۆ هەتا هەتایە دۆخی كەركوك پشتگوێ بخرێت و لەبیر بكرێت. ئەگەر عەرەبەكانی كەركوك نایانەوێت ببنە بەشێك لە كوردستانی عێراق، ئەوا ئەمە هەڵبژاردن- و بڕیاری- خۆیانە. كەركوكیەكان دەتوانن گفتوگۆ لەبارەی دابەشبوونێكی ئاشتیانەوە بكەن، ئەوكاتە شاری كەركوك و زۆرێك لە پارێزگاكە دەبنە بەشێك لە كوردستانی عێراق.

* لە كاتێكدا عێراق بە بارودۆخێكی سەختدا تێدەپەڕێت و بەم دواییە سەرۆك وەزیران نێچیرڤان بارزانی سەردانی بەغدای كرد و چاوی بە سەرۆك وەزیران مالیكی كەوت، چۆن لەم سەردانە دەڕوانیت بۆ چارەسەركردنی ئەم مەسەلانە؟
- ئەمە یەكەم جار نییە بەغدا و حكومەتی هەرێم بگەنە رێككەوتنێك لەبارەی وردەكارییەكانی هاوكاریكردنەوە. ئەگەر عێراق دابەش بێت، ئۆباڵەكە ناكەوێتە ئەستۆی كوردەكان.

* بەڵام كوردەكان جگە لە گفتوگۆكردن لەگەڵ بەغدا رێگاچارەیەكی دیكەیان نییە؟
- كورد شەراكەتی ستراتیجیان هەیە لەگەڵ بەغدا، و ئەنقەرە و تەهراندا. هەروەها ئەوان پەرە بە ئابووری مەحەلی خۆیان دەدەن. ئێمە هەمومان خوازیاری سەركەوتنی عێراقین وەك دەوڵەتێكی فیدراڵی و تەعەدودی و فرە ئیتنی. لەگەڵ ئەوەشدا، ئاگری شەڕی ناوخۆیی نێوان شیعە و سوننە توندتر دەبێتەوە. بۆچی كورد ببێتە بەشێك لە دەوڵەتێكی شكستخواردوو؟ بۆچی ببێتە هاووڵاتی وڵاتێك كە ئەوەندە شەڕ و توندوتیژی تێدا بێت؟

* حاڵی حازر كوردستان بۆتە بەشێك لە بارودۆخی پشێوی عێراق. ئامانجی ئێمە پاراستنی سەقامگیرییە، چۆن دەتوانین لە رێی گفتوگۆوە سەقامگیری كوردستان بپارێزین؟
- بنەماكانی هێلسینكی كە «Helsinki final act»1985دا هاتوون بوار بە گۆڕینی سنورەكان دەدات لە رێی رێككەوتنێكی دوو لایەنەوە. ئەگەر كورد و عەرەبەكان بڕیار بدەن چیتر نایانەوێت پێكەوەبژین لە چوارچێوەی یەك دەوڵەتدا، ئەوا مافی ئەوەیان هەیە گفتوگۆ لەسەر جیابوونەوەیەكی ئاشتیانە بكەن.

* ئایا پێتوایە ئەمریكا رێگا بەمە دەدات لە كاتێكدا لە خەمی هێشتنەوەی عێراق بە یەكپارچەییە؟
- ئەمریكا خوازیارە عێراق لە چوارچێوەی سنورەكانی ئێستایدا وەك دەوڵەتێك بمێنێتەوە. بەغدا لە پێشەوەی سیاسەتەكانیدایە. پێموانییە ئەمە باشترین رێگاچارە بێت. ئەمریكا تەنیا یەك دۆستی هەیە لە عێراقدا - كە كوردی عێراقن.

* ئایا تێڕوانینی توركیا چیە؟
- توركیا دركی بەو دەستكەوتە ئابووری و ئەمنیانە كردووە كە لە هاوكاریكردنی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا «KRG» بەدەستی دەهێنێت. ئەگەر كوردستانی عێراق لە عێراق جیابێتەوە، ئەوا پێویستە ئەو جیابوونەوەیە بە رێككەوتن بێت لەگەڵ توركیا و بە پارێزگاری توركیا بێت. بوونی دراوسێیەكی سەقامگیر و ئاشتی و گەشەكردوو كە ئەمنیەتی وزەی بۆ دابین بكات، لە بەرژەوەندی توركیادایە.

* بەڵام ئێمە دەمانەوێت پەیوەندیی راستەوخۆمان هەبێت لەگەڵ واشنتۆن، ئایا ئەمە خەونە و ئایا دێتەدی؟
- كاتێك بۆ یەكەمجار لە ساڵی 1992دا هاتمە كوردستان، لە بینایەكدا خەوتم كە مووشەكی بەركەوتبوو. سەقفەكەی و یەكێك لە دیوارەكانی رووخابوو. نە گەرمی و نە ئاو و نە كارەبا هەبوو. ئێستا لە بارودۆخی كوردستانی عێراق بڕوانە. بە تێپەڕبوونی كات هەل و مەرجەكە دەگۆڕێت.

* گەورە كۆمپانیای ئەمریكا لە كوردستاندا كار دەكەن، وەك ئیكسۆن مۆبێل و هی دیكە، ئایا ئەمە چی دەگەیەنێت بۆ كوردستان؟
- كوردستان بە رووی بزنسدا كراوەیە. وەك ئەوەی پێویستە، كۆمپانیا ئەمریكییەكان دەیانەوێت پشكیان هەبێت لەم هەرێمە گەشەكردووەدا.

* ئایا لەسەر ئاستی سیاسی هەمان ئاستی بایەخپێدان دەبینیت لە ئەمریكادا؟
- بە لەبەرچاوگرتنی پەیوەندییە مێژووییەكانی نێوان ئەمریكا و كوردستان، پێویستە ئەمریكا كاری زیاتر بكات بۆ یارمەتیدانی كوردستانی عێراق. لە ساڵی 1991دا ئەمریكا لەگەڵ توركیادا كاری كرد بۆ هاوكاریكردنی لە كێشەی ئاوارەكاندا. لە رێی پرۆسەی چاودێریكردنی باكوورەوە بۆ ماوەی 11 ساڵ لە 1992ـەوە بۆ 2003، ناوچەی دژە فڕینی سەپاند. لە نزیكەوە كاری لەگەڵ پێشمەرگە كرد بۆ رزگاركردنی عێراق لە دەستی سەددام حوسێن. نەدەبوو ئەمریكا دەست لە گفتوگۆكانی پەیوەست بە رێككەوتنی باری هێزەكان لەگەڵ بەغدا هەڵگرێت، و دەست لە دەستڕۆیشتوویی خۆی لە عێراقدا هەڵبگرێت. بۆ ئەوەی بەرەوپێشبچێت، پێویستە ئەمریكا درك بە پەیوەندییە مێژووییەكانی بكات لەگەڵ كوردی عێراقدا، و ئەو پەیوەندیانە بپارێزێت.

* سەقامگیری لە عێراقدا خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا دەكات. ئیدارەی ئۆباما پتر بایەخ بە واقیعەكە دەدات، نەك بە دیموكراسی لە عێراقدا؟
- ئیدارەی ئۆباما پابەندە بە عێراقێكی فیدراڵی و خاوەن سەروەری، پابەندە بە كۆماری دیموكراتی عێراقەوە. هەروەها بە هەمان شێوە بە هەرێمی كوردستانەوە «KRG». لەگەڵ ئەوەشدا، واشنتۆن نیگەرانە لە ئاشتەوایی توركیا لەگەڵ كوردستانی عێراقدا، چونكە ترسی هەیە ئەمە هەرێمی كوردستان هان بدات بۆ ئەوەی لە بەغدا دووربكەوێتەوە. مەرج نییە ئەم دوو لایەنە لەسەر حسابی یەكتر بن- واتە مەرج نییە نزیكبوونەوەی لە توركیا لەسەر حسابی دووركەوتنەوە بێت لە بەغدا-، چونكە مومكینە هەردووكیان بەدەست بهێنێت- نزیكبوونەوە لە هەردوولا-. دەكرێت توركیا و هەرێمی كوردستان هاوكاری یەكتر بكەن و ببنە شەریك. عێراق دەتوانێت وەك دەوڵەتێكی فیدراڵی بەردەوام بێت ئەگەر دەستوور جێبەجێ بكات. مالیكی سەرقاڵی وێرانكردنی عێراقە.

* ئێوە ئاگاتان لە بارودۆخی ناوخۆی هەرێمی كوردستانە، پارتی و یەكێتی پابەندن بە رێككەوتنە ستراتیجییەكەیانەوە. بە بۆچوونی ئێوە، تا چ راددەیەك پابەندبوون بەم رێككەوتنەوە گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان؟
- پێویستە كوردی عێراق یەكڕیز بن و لەسەر بنەمای تێڕوانینێكی هاوبەش خزمەتی هەرێمی كوردستان بكەن. لە ساڵانی رابردودا بەم شێوەیە كاركراوە و پێویستە لەسەر ئەم رەوتی كاركردنە بەردەوامبن.

* دەتوانین بڵێین پارتی و یەكێتی توانیویانە مۆدێلێك بۆ بنیاتنانی نەتەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بنیات بنێن؟
- ئاستی بەرەوپێشچوونی دیموكراسی لە كوردستانی عێراقدا زۆر زیاترە لە هەر وڵاتێكی عەرەبی ناوچەكە. تەنیا بڕواننە ئەو دەوڵەتە دراوسێیانەی كە ناكۆكی و شەڕی ناوخۆ وێرانی كردوون. بە بەراورد بە دەوڵەتە دراوسێكان، كوردستانی عێراق مۆدێلێكە بۆ بەرەوپێشچوونی دیموكراسی.

* ئایا توركیا چ دەگەیەنێت بۆ هەرێمی كوردستان؟
- توركیا و هەرێمی كوردستان «KRG» شەریكی ستراتیژین. ئەوان دۆستن، و بەرژەوەندیی ئەمنی و ئابووری هاوبەشیان هەیە.

* شەراكەتی ستراتیجی مانایەكی زۆری هەیە، ئایا ئەو شەراكەتە تەنیا لە بواری ئابووریدایە یان ئابووری سیاسەت؟
- لە هەردوو بوارەكەدایە. بە شێوەیەكی بنەڕەتی كوردستانی عێراق پرۆ- رۆژئاواییە. دەروازەی گەیشتنی بە رۆژئاوا توركیایە. كوردی عێراق و توركیا بەها و ئامانجی هاوبەشیان هەیە. جگە لە كەرتی وزە، دەرفەتی ئەوەیان هەیە لە بوارەكانی دیكەدا هاوكاری یەكتر بكەن، وەك بواری پەروەردە.

* لە كاتێكدا هەرێمی كوردستان نەوت لە رێی توركیاوە هەناردە دەكات، ئەوا حكومەتی مەركەزی لە بەغدا بەرهەڵستی ئەم كارە دەكات. ئایا كوردستان دەتوانێت تاكلایەنە ئەم كارە بكات؟
- هەرێمی كوردستان «KRG» هەموو مافێكی هەیە بۆ ئەوەی پەرە بە سەرچاوەی نوێی وزە بدات و هەناردەیان بكات بۆ بازاڕەكان. بە شێوەیەكی جیاواز مامەڵە لەگەڵ ئەو كێڵگە نەوتیانەدا دەكرێت كە پێش پەسەندكردنی دەستوور بوونیان هەبووە. كە – ئەم كێڵگانە- بە سامانێكی نیشتمانی دادەنرێن، نەك بە سامانی كوردستانی عێراق. هەرێمی كوردستان «KRG» مامەڵەیەكی زۆر هاوسەنگ و بنیاتنەر دەكات لە پەیوەندیدا بە پرسی پەرەپێدانی وزەوە.

* ئایا بەرەوپێشچوونی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان «KRG» بۆتەهۆی بەرەوپێشچوونی ئاشتی لە ناوچەكەدا؟
- بە دڵنیاییەوە ئەو دەرئەنجامەی لێكەوتۆتەوە. بڕواننە پرۆسەی ئاشتی توركیا لەگەڵ پەكەكەدا. هەرێمی كوردستان «KRG» هاوكار بووە لە بەرەوپێشبردنی ئەم پرۆسەیە.

* كاتێك هەفتەی رابردوو لە هەولێر، چاوپێكەوتنمان لەگەڵ حوسەین چەلیك، جێگری ئەردۆغاندا كرد، پێیوابوو كێشەی پەكەكە كێشەی تیرۆرە نەك كێشەی كورد، ئێوە چۆن لە كێشەی پەكەكە لە توركیا دەڕوانن؟
- پەكەكە لە بری 20 ملیۆن كوردی توركیا خەباتی لە پێناوی مافە دیموكراتی و كەلتوریەكاندا كردووە. ئێستا هەل و مەرجەكە گۆڕاوە. ئەنقەرە پەكەكەی كردووە بە شەریكی ئاشتی و راستەوخۆ لەگەڵ عەبدۆڵا ئۆجەلاندا گفتوگۆ دەكات. لە قۆناغێكی ستراتیجی پرۆسەی ئاشتیدا، پێویستە بە بەڕێككەوتن لەگەڵ ئەنقەرەدا، پەكەكە لە لیستی رێكخراوە تیرۆریستیە دەرەكییەكانی ئەمریكا دەربهێنرێت. دەرهێنانی پەكەكە لەم لیستە دەرگا بە رووی پەیوەندیكردن لەگەڵ پەیەدا دەكاتەوە، كە ئەمەش موعارەزەی سوری بەهێز دەكات.

* بەڵام هێشتا ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپاش پەكەكەیان لە لیستی تیرۆر دەرنەهێناوە؟
- ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا شوێن پێی توركیا هەڵدەگرن. توركیا ناتوانێت كێشەی كوردی وڵاتەكەی چارەسەر بكات ئەگەر گفتوگۆ لەسەر وردەكاریەكانی ئاشتییەكی درێژخایەن لەگەڵ پەكەكەدا نەكات. بەشێكی ئەو گفتوگۆیانە لابردنی پەكەكەیە لە لیستی تیرۆر.

* ئێمە لە خەڵكانی نزیك لە ئەردۆغان گوێمان لێبووە كە ئەوان شەریك قبوڵ ناكەن. پێیانوایە ئەمە مەسەلەیەكی دەستووریە و پێویست بە بوونی شەریك ناكات؟
- ئەنقەرە ناتوانێت تاكلایەنە ئاشتی بێنێتەدی. چەندەها كێشەی سەخت لەسەر مێزی گفتوگۆ هەن: چەكداماڵین، هەڵوەشاندنەوەی- رێكخراوەوەكە- دووبارە ئاوێتەكردنەوەی ئەندامەكانی، رێوشوێنەكانی لێخۆشبوون، و دادپەروەری و بەرپرسیارێتی. حكومەتی توركیا ناتوانێت تێڕوانینەكانی خۆی بەسەر پەكەكەو پشتیوانەكانیدا بسەپێنێت.

* كێ شەریكی ئاشتییە؟
- هاكان فیدان، سەرۆكی دەزگای هەواڵگری توركیا (میت)، لە گفتوگۆیەكی بەردەوامدایە لەگەڵ ئۆجەلاندا. ئەو لەبری سەرۆك وەزیران، ئەرۆدغان كار دەكات. ئەردۆغان و ئۆجەلان شەریكی ئاشتین.

* ئایا ئۆجەلان دەتوانێت لە زیندانەوە ببێتە شەریكی ئاشتی؟
- بارودۆخی زیندانەكەی ئۆجەلان لە ماوەی ئەم گفتوگۆ سیاسیانەدا دەگۆڕێت.

* بەڵام پێش دەستپێكردنی پرۆسەكە، ئایا پێویست ناكات پەكەكە لە لیستی تیرۆر دەربهێنرێت و ئۆجەلان ئازاد بكرێت؟
- لە ماوەی گفتوگۆ سیاسییەكەدا پەكەكە لە لیستی تیرۆر دەردەكرێت و چارەسەری بارودۆخی ئۆجەلانیش دەكرێت. پێموانیە ئەنقەرە هەر لە سەرەتاوە دەستكەوتی پرۆسەكە بچنێتەوە. بەڵكو چاوەڕێ دەكەن و دەیكەنە خەڵاتی بەرەوپێشچوون.

* لەم ساڵانەی دواییدا گۆڕانی گەورەمان بینی لە ئایدا و بۆچوونی ئاك پارتیدا. تا چ راددەیەك پێت وایە عەقڵیەتی خۆیان دەگۆڕن بۆ چارەسەركردنی ئاشتیانەی كێشەی كورد؟
- تا ئێستا ئەوان بەرەوپێشچوونێكی زۆریان بەدی هێناوە. بەڵام دەبێت رێككەوتنێكی ئاشتی تەواو و كۆتایی بێتەدی، ئەگەرنا ناكۆكی توندوتیژ سەرهەڵدەداتەوە و كوشندەتریش دەبێت.

* تا چ راددەیەك هەرێمی كوردستان «KRG» دەتوانێت پشتیوانی پرۆسەی ئاشتی ستراتیجی، بە تایبەتی رۆڵی سەرۆك مسعود بارزانی و سەرۆك وەزیران نێچیرڤان بارزانی؟
- بێ بەشداری بنیاتنەرانەی ئەوان، ئێمە نەدەگەیشتینە ئەم قۆناغەی ئێستا. من گومان نییە لەوەی بەردەوام دەبن لەسەر ئامۆژگاریكردنی هەردوولا بۆ ئەوەی پەرە بە ئامانجی هێنانەدی ئاشتی و سەقامگیریەكی ئیقلیمی بدەن.

* دوا وتەت چیە؟
- زۆر خۆشحاڵم بە سەردانم بۆ كوردستان، و ببینینی دۆستە دێرینەكان و بینینی بەرەوپێشچوونێكی گەورە. زیاتر لە دوو دەیە پێش ئێستا سەردانی كوردستانم كرد. ئەو كاتە ناوچەیەك بوو شەڕ كاولكاری بەسەردا هێنابوو، ئێستا ناوچەیەكی گەشەكردووە.