پرۆفیسۆر ئیف گریگۆری گەوس یەكێكە لە گەورە تۆژەرانی ئامۆژگای برۆكینگز لقی دۆحە لە قەتەر، بەڵام لە قەتەر نیشتەجێ نییە، تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی ناوخۆی و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانی دەوڵەتانی كەندا و نووسەری كتێبی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانی كەنداوی فارسە، پرۆفیسۆر گەوس بەیەكێك لە شرۆڤەوانە جیهانیەكان بۆ كاروباری عێراق و دەوڵەتانی كەنداو هەژمار دەكرێت و تەنانەت لەسەر پرسی عێراق و دەوڵەتانی كەنداو، ئامۆژگای برۆكینگز لێدوانی تایبەتی لێوەردەگیرێت و وەك دیمانە بڵاوی دەكاتەوە، بۆ قسەكردن لەسەر بارودۆخی ئێستای عێراق و ئەگەرەكانی دوای رووخانی رژێمی ئەسەد، قسەمان لەگەڵ پرۆفیسۆر گریگۆری گەوس كرد و بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* سەرەڕای ئەوەی عێراق لە بارودۆخێكی خراپ و پرۆسەیەكی سیاسی ئاڵۆزدایە، بەڵام ئەمریكا خۆشحاڵی خۆی پیشاندا بۆ گفتوگۆی لایەنی كوردستانی لەگەڵ هاوپەیمانی نیشتمانی، ئایا بەڕای بەڕێزت ئەمە مانای ئەوەنییە ئەمریكا پشتگیری مالیكی دەكات؟
- من وای دەبینم بەتایبەتی دوای هەڵبژاردنەكانی 2010، ئەمریكا وای دەبینێت مانەوەی مالیكی لە حكومەت لەبەرژەوەندی ئەمریكایە، لەبەر ئەوە هیچ پشتیوانیەكی لەو هەوڵانە نەكردووە كە باسیان لێوەكراوە، كە پەیوەستن بە دۆزینەوەی بەدیلێك و دەنگدان لەسەر متمانە وەرگرتنەوە لە مالیكی لە پەرلەماندا. پێناچێت ئەمریكا پێداچوونەوە بە سیاسەتەكەیدا بكات، ئەمەش پەیوەندیەكی زۆری بەو راستیەوە هەیە كە ئەمریكا خوازیاری ئەوەنییە هیچ گۆڕانكاریەك لە عێراقدا رووبدات لە مەودایەكی نزیكدا. بەڵام ئایا ئەمە سیاسەتێكی ژیرانەیە یاخود نا، ئەوا بە دڵنیاییەوە دەكرێت مشت و مڕی لەبارەوە بكرێت.
* حكومەتی ئێستای عێراق بەرهەمی رێككەوتنی هەولێرە كە تێیدا ئەمریكاش پشتیوانی پێكهاتنی حكومەتێكی كرد كە كۆدەنگی نیشتمانی لەسەر بێت. دواتر، نەك هەر تەنیا پابەندی رێككەوتنەكە نەبوو، بەڵكو لایەنی كوردی و سوننەشی پشتگوێ خست، بە تێڕوانینی ئێوە ئایا دەكرێت لەڕێی گفتوگۆوە حكومەتێكی نیشتمانی بنكەفراوان پێكبهێنرێت؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە، من قەناعەتم نییە بەوەی ئەمە بە بەڵێ یاخود نەخێر وەڵام بدرێتەوە. لەبەر ئەوەی حاڵی حازر بارودۆخی عێراق تا دوا راددەیە بارودۆخێكی دەڵەمەییە. لە رابردوودا مالیكی نەیتوانی سوود لە دەرفەتەكان وەربگرێت بۆ بەرفراوانكردنی هاوپەیمانێتیەكەی، و بۆ ئەوەی كورد و عەرەبە سوننەكان بە شێوەیەكی راستەوخۆتر بەشداری پێبكات لە حكومەتەكەیدا. ئەو هێشتا وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی ناوخۆیی بەدەستەوەیە، كە ئەمە پێچەوانەی رێككەوتنی هەولێرە. كەواتە بەلای منەوە چەند دەرفەتێكی لەدەستداوە. پێدەچێت ئەمە مەترسیدارترین قەیران بێت، بە دڵنیاییەوە لە دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2010ـەوە. و من نازانم مالیكی بە چ ئاڕاستەیەكدا هەنگاو دەنێت. بڕیارەكە لەدەستی ئەودایە، ئەو دەتوانێت بكەوێتە گفتوگۆوە لەگەڵ لایەنەكانی دیكەدا و حكومەتەكەی بەرفراوان بكات بۆ ئەوەی بەڕاستی حكومەتێكی نوێنەرایەتی بێت، هەروەها دەتوانێت هەوڵی پاراستنی پێگەی خۆی بدات، كەواتە مەسەلەكە لەدەستی ئەودایە. پێموانییە بتوانم بە متمانەوە پێشبینی ئەوە بكەم كە -مالیكی- بە چ ئاڕاستەیەكدا هەنگاو دەنێت، لەبەر ئەوەی نازانم.
* چۆن لە رۆڵی بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەڕوانن؟
- بەڕێز مسعود بارزانی رۆڵێكی دەستووری هەیە بۆ ئەوەی لە هەرێمی كوردستاندا «KRG» بیبینێت، ئەوەش ناوەستێتە سەر ئەوەی چی لە بەغدا روودەدات. ئاشكرایە ئەو لەڕووی سیاسیەوە ئەو كۆڵەكەی سیاسەتی كوردیە، و ئەگەر رێككەوتنێك لەگەڵ مالیكیدا بكات كە پێی ئاسوودە بێت، ئەوا پشتیوانی كوردەكان بۆ حكومەتی مالیكی دەستەبەر بكات. بەڵام بە دڵنیاییەوە چەند مەسەلەیەك لە ئارادان، كە مالیكی و هەرێمی كوردستان نەیانتوانیوە چارەسەری بكەن، لە نێویاندا مەسەلەی نەوت و پرسی پەیوەست بە سروشتی حكومەتەكەی مالیكی و بە ئەندامبوون لە حكومەتەكەی مالیكدا، هەروەها مەسەلەی كەركوك، كە بۆ ماوەیەكی زۆر نەهێنراوەتە پێشەوە. كەواتە بەلای منەوە بارزانی یەكێكە لە سێ كەسایەتیە هەرە گرنگەكە، مالیكی و بارزانی و عەللاوی، ئەگەر ئەو سێ كەسایەتیە رێكبكەون، ئەوا پێویستە پابەندبوون هەبێت بەو رێككەوتنەوە، ئەوەی لە هەولێر ئیمزا كرا، رێككەوتنێكە پێویستە مالیكی دەستبەجێ جێبەجێی بكات.
* هەمیشە كورد رایگەیاندووە كە ئەگەر كێشەكان بە گفتوگۆ چارەسەر نەبن و دەستور پێشێل بكرێت، ئەوا ناچارن بڕیار بدەن، لە ئێستا ئەمریكا و ئەوروپا جیابوونەوەی هەرێمی كوردستان بە چارەسەرێكی باش نازانن. چۆن دەتوانرێت میكانیزمێك بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی حكومەتی عێراق ملكەچی دەستوور بێت و كێشەكان لەڕێی گفتوگۆوە یەكلابكاتەوە؟
- دەبێت ئەوە بڵێم پێویستە ئەوە تەنیا لەڕێی ئیرادەی سیاسیەوە بەدەست بهێنرێت، پێویستە سەرۆك وەزیران رازی بێت بە خولێكی نوێی گفتوگۆ و ئەنجامەكانی ئەو گفتوگۆیەش جێبەجێ بكات. پێموایە لێرەدا ئەمریكا رەنگە بتوانێت رۆڵ ببینێت بۆ ئەوەی مالیكی بێنێتە سەر مێزی گفتوگۆ. بەڵام پێدەچێت حاڵی حازر تا راددەیەك سەرنجی سیاسەتی ئەمریكا پەرت بووبێت، بەهۆی قەیرانی سوریا و بەهۆی پرسی كشانەوە لە ئەفغانستاندا، و من نازانم ئایا ئەمریكا لە ئێستادا وەك پێویست تەركیز لەسەر ئەم كێشەیە دەكات یان نە.
* لە ئێستا و بەهۆی ئەو بارودۆخە ئاڵۆزەی نێوان سوننە و شیعە، ئەگەری شەڕی ناوخۆیی نێوان شیعە و سوننەی لێدەكرێت. بە بۆچوونی ئێوە، ئەگەر شەڕ بەرپا بێت لە نێوان شیعە و سوننەدا، ئایا ئاییندەی عێراق چی دەبێت؟
- لە ساڵانی 2005 و 2006 و 2007دا بارودۆخێكی هاوشان بە شەڕی ناوخۆمان هەبوو لە عێراقدا، كە ئەو كاتە هێزەكانی ئەمریكا لە وڵاتەكەدا بوون. كە بە ئاستێك خوێناوی بوو و بە ئاستێك زیانی بە وڵاتەكە گەیاند كە جێی باوەڕپێكردن نەبوو، بەڵام وڵاتەكە دابەش نەبوو. نیگەرانی من ئەوەیە هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ تێكەڵی شەڕی سوریا بێت و سەربكێشێت بۆ شەڕێكی ئیقلیمی بەربڵاو، كە شەڕی شیعە و سوننە دەبێت، كە ئەمەش مەترسیدارە. كەواتە پێویستە هەموو لایەنەكان، لە نێویاندا ئەمریكا و هەروەها ئێران، كە دان بە خۆیاندا بگرن، كە هەڵبستن بە هاندانی ئەو لایەنە عێراقیانەی پەیوەندیان هەیە لەگەڵیاندا بۆ ئەوەی بێنەسەر مێزی گفتوگۆ و نەك هەر تەنیا رێكبكەون لەسەر بەرنامەیەكی سیاسی، بەڵكو سەرۆك وەزیران ئەو بەرنامەیە جێبەجێ بكات، پێویستە ئەمریكا رۆڵ ببینێت لەمەدا، هەروەها پێویستە ئێرانیەكانیش رۆڵ ببینن.
* سوریا لە دۆخێكی زۆر لەرزۆكدایە، رووخانی رژێمەكەی ئەسەد گۆڕانی مەزن بە دوای خۆیدا دەهێنێت و كاریگەری لەسەر تەواوی ناوچەكە دەبێت، هەروەها رەنگدانەوەی لەسەر عێراقیش دەبێت. حاڵی حازر بارودۆخی عێراقیش ناسەقامگیرە، ئەگەر رژێمی سوریا بڕووخێت، ئایا ناسەقامگیری ئەم وڵاتە چ كاریگەریەكی دەبێت لەسەر سەقامگیری تەواوی ناوچەكە؟
- بە دڵنیاییەوە ئەگەر رژێمی سوریا بڕووخێت و ئەگەر شەڕەكە - لە دوای رووخانەكەیەوە- لە نێوان لایەنە جیاوازەكانی موعارەزە و پاشماوەكانی رژێمی پێشوو لەپێناوی دەسەڵاتدا بەردەوام بێت، ئەوا ئەمە مایەی ناسەقامگیری دەبێت. بەڵام ئەگەر رژێمەكە بڕووخێت و ئاڵوگۆڕێكی ئاسایی رووبدات- كە من گومان هەیە لە روودانی ئەمە-، ئەوا ئاشكرایە ئەمە دەرئەنجامی ئیجابی دەبێت لەسەر سەقامگیری ناوچەیی، كۆتایی هاتنی شەڕ لە سوریا و گەڕانەوەی ئاوارەكان و بنیاتنانەوەی سوریا، دەبنە هۆی سەقامگیركردنی ناوچەكە، بەڵام، مەترسی من ئەوەیە تەنانەت بە رووخانی رژێمەكەش قۆناغێكی ئینیتقالی سەقامگیر نایەتە ئاراوە.
* تا چ راددەیەك سەقامگیری عێراق گرنگە بۆ ئەمریكا و ئەوروپا؟ ئەگەر گرنگە، چ پلانێكیان هەیە بۆ پشتیوانیـــــكردنی عێراق بۆ ئەوەی سەقامگیری بپارێزێت؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە، تەمەننام دەكرد وەڵامی ئەم پرسیارەم بزانیایەو لێرەوە لە ئەمەریكا، بەلای منەوە ئەمریكا بەرژەوەندیەكی زۆری هەیە لە رێگرتن لەوەی بارودۆخی عێراق بەرەو شەڕی ناوخۆ بگەڕێتەوە، پێویستە ئەو دەستڕۆیشتووییەی هەیەتی بەكاری بهێنێت لەگەڵ هەموو لایەنەكانی عێراقدا بۆ هێنانەدی ئەوە، و ئومێدەوارم ئەمریكا بایەخ بەم مەسەلەیە بدات.