پرۆفیسۆر رۆبەرت ئینتمان ئوستادی میدیا و كاروباری گشتی و هەروەها ئوستادی پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەزانكۆی جۆرج واشنتۆن و تایبەتمەندە لەبواری رۆڵی میدیا لە دروستكردنی پەیوەندی سیاسیی لەنێو هاووڵاتیاندا بۆ بەشداری كردن لە پرۆسەی بڕیار دروستكردن و حكومڕانی لە وڵاتدا و خاوەنی كتێبی هۆیەكانی گەیاندن و ئاییندەی دیموكراتی، بۆ قسەكردن لەسەر رۆڵی میدیا لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو، گوڵان ئەم وتووێژەی لەگەڵ پرۆفیسۆر رۆبەرت ئینتمان سازكرد كە ئەمە دەقەكەیەتی.

* میدیا و دیموكراسی لێكجیاناكرێنەوە، ئەمەش واتە میدیای بوونی نییە ئەگەر دیموكراتی نەبێت، پرسیار ئەوەیە بۆچی میدیا پێوەرێكە بۆ ئاستی دیموكراسی لە هەر وڵاتێكدا؟
- رای گشتی بەشێكە لە دیموكراسی و دەبێت بزانێت حكومەت چی دەكات و پێویستە توانای ئەوەی هەبێت حكومەت بخاتە بەردەم بەرپرسیارێتیەكانی. پێویستە- ئەوەندەی دەكرێت- راگەیاندن ئازاد بێت بۆ ئەوەی زانیاری لەبارەی كارەكانی حكومەتەوە بگەیەنێتە رای گشتی. ئێمە دەزانین لە وڵاتە دیموكراتیەكاندا، حكومەت كاریگەریەكی زۆری هەیە لەبارەی كارەكانی راگەیاندنەوە. گرژی و ناكۆكی نێوان ئەوەی حكومەت دەیەوێت راگەیاندن رووماڵی بكات و ئەوەی راگەیاندن داوای دەكات، مەسەلەیەكی بنەڕەتیە بۆ دیموكراسی، ئەگەرنا دۆخێكی هاوشێوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، دروست دەبێت، كە كاری راگەیاندن گواستنەوەی ئەوەبوو كە حكومەت دەیەویست، و شاردنەوەی كارەكانی حكومەت بوو لە رای گشتی.
* زۆر لە چاودێران وای دەبینین لە وڵاتانی گەشەكردودا، كاریگەری راگەیاندن لە كاریگەری پەرلەمان كەمتر نییە، تا چ ئاستێك راگەیاندن رۆڵ دەبینێت لە گۆڕینی كۆمەڵگەدا؟
- راگەیاندن بە سروشتی خۆی، بایەخ بەهەموو كێشە كۆمەڵایەتیەكانی كۆمەڵگە دەدات و هەروەها حەز بە دروستكردنی كەشێكی درامی دەكات، بە واتای ئەوەی ئەگەر پێویست بە گەشەكردن هەبێت لە كۆمەڵگەدا و ئەگەر كێشەهەبێت لە كۆمەڵگەدا، ئەوا راگەیاندن زیاتر جەختی لەسەر دەكاتەوە و رووبەڕوویان دەبێتەوە و خەڵك ئاشنا دەكات پێیان، ئەمەش خێراتر ئەنجام دەدات، بە بەراورد بە دەزگای بیرۆكراسیەكانی پەرلەمان و حكومەت، هەربۆیە دەگوترێت كاریگەری میدیا هاوتای كاری پەرلەمانە. هەندێ جار شتی نوێ دێتەئاراوە كە دەبێتەهۆی شڵەژانی بونیادی دەسەڵات، و رەنگە ئەو دەسەڵاتەی لە ئارادایە نەیەوێت ئیعتیراف بە بوونی ئەو شتە نوێیە بكات، راگەیاندنی ئازاد دەیەوێت رووماڵی ئەوانە بكات و ئەمەش هاوكار دەبێت لە گۆڕینی كەلتوردا.
* لە كۆمەڵگە تازەگەشەكردووەكاندا، لە سەرەتادا، راگەیاندن بە چەشنی دامەزراوەكانی دیكەی حكومەت لە پرۆسەی بە دیموكراتیكردندا، ژێرخانێكی بەهێزی نییە، راگەیاندنیش لە كۆمەڵگە تازەگەشەكردووەكاندا ناتوانێت لەسەر پێی خۆی بوەستێت، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ راددەیەك پێویستە سیستمی دیموكراتی لەڕێی ئابووریەوە پاڵپشتی راگەیاندن بكات؟
- راستە، پێموایە ئەوە شتێكی تەواو دروستە، مەترسی دابینكردنی دارایی لەلایەن حكومەتەوە بۆ راگەیاندن ئەوەیە، رەنگە فشار بخاتەسەر دەزگاكانی راگەیاندن و رەنگە هەڕەشەی كشاندنەوەی ئەو پاڵپشتیە بكات ئەگەر راگەیاندن هاوكاری نەكات، و ئیتر ئایا دەیانەوێت بە شێوەیەكی دیاریكراو كاربكات، یاخود هەندێ زانیاری بشارێتەوە، هەمیشە ئەمە مەترسی پاڵپشتیكردنی حكومەتە- لە راگەیاندن-. بە شێوەیەكی گشتی، هاوكاری و پاڵپشتی حكومەت كارێكی باشە، ئەگەر یاسا هەبێت رێگە لەبەكارهێنانی ئەو پاڵپشتیە بگرێت لە فشارخستنەسەر راگەیاندن، بۆ ئەوەی تەنیا بەو شێوەیە كار بكات كە حكومەت دەیەوێت.
* راگەیاندن رۆڵێكی چالاك دەبینێت لە بواری گشتیدا، كە زانیاری راست و دروست دەدات بە رای گشتی و خەڵكیش بەهۆی ئەو زانیاریانەوە دەتوانن بەشداری لە پرۆسەی حكومڕانیدا بكەن، بە بۆچوونی ئێوە، ئایا لە قۆناغی گەشەكردندا، ئایا پێویستە رۆژنامەنووسان پابەندبن بە ئەتەكێتی پیشەكەیانەوە و زانیاری راست بڵاوبكەنەوە، بۆ ئەوەی خەڵكی بە ئاڕاستەیەكی دروستدا بەشداری لە پرۆسەی حكومڕانیدا بكەن، و ئایا تا چ راددەیەك كاركردنی رۆژنامەنووسان بەم شێوەیە گرنگە؟
- ئەمە تا دوا راددە گرنگە و من لەوە تێدەگەم كە لەو وڵاتانە لە قۆناغی گەشەكردنی دیموكراسیدان، ئەمە كارێكی قورسە، ئەویش لەبەر ئەو هۆكارانەی ئێوە ئاماژەتان پێكردن، چونكە ئەو رێكخراوانە پارەیەكی زۆریان نییە، ئەمەش بە واتای ئەوە ناتوانن پارەی پەیامنێر و موحەڕیڕەكانیان بدەن بە باشی. واتە هەندێ جار رۆژنامەنووسان دووچاری گەندەڵی دەبنەوە، هەندێ جار بەرتیل دەدرێت بەو رۆژنامەنووسەی پارەیەكی باشی پێنادرێت لەلایەن دەزگاكەیەوە، رەنگە ئەو بەرتیلەكە وەرگرێت و راپۆرتەكە بە جۆرێك دابڕێژێت كە تەواو ورد نەبێت. ئێوە ئاماژە بە شتێك دەكەن، كە دروستە، ئەویش ئەوەیە پێویستە شان بە شانی بەرەوپێشچوونی دیموكراسی، بەرەوپێشچوونی ئابووریش هەبێت، لەبەر ئەوەی ئابووریەكی گەشەكردوو دەبێتە پاڵنەری رێكلامكردن و ئیشتراك كردن دەبێت، واتە دامەزراوەگەلێك دەبێت، كە ژێرخانێكی باشتر و بناغەیەكی ئابووری باشتریان دەبێت، كە ئەمەش دەبێتە هۆی دروستبوونی رۆژنامەگەریەكی پابەند بە ئەتەكێتەوە، لەبەر ئەوەی رۆژنامەنووس دەتوانێت پابەند بێت بە ئەتەكێتەوە.
* بەهۆی بەرەوپێشچوونی تەكنەلۆجی و هەروەها تۆڕە كۆمەڵایەتیەكانی، وەك فەیس بووك، و تویتەر و مای سپەیس، كە بۆتەهۆی ئەوەی پەیوەندی لە نێوان خەڵكدا ئاسان بێت، واتە خەریكە هەموو كەس دەبێتە رۆژنامەنووس، هەر كەسێك دەزگای پەخشی خۆی هەیە، ئایا تا چەند ئەم بەرەوپێشچوونی تەكنەلۆژیایە كاریگەری هەیە لەسەر كاری رۆژنامەنووسان؟
- زۆر كەس ئەوەی وتووە كە راستە ئێستا خەڵكی دەتوانێت بابەتی راگەیاندنی خۆی دروست بكات و لەڕێی ئەنتەرنێتەوە بینێرێت، یەكەم، رەنگە كەسانێكی كەم پێیان بگات، واتە زانیاریێكی زۆر سنوردار دەبێت بۆ كەسانێكی كەم (كە ئەنتەرنێت بەكاردەهێنن)، ئەگەر تەنیا بە گروپێكی بچووكیش بگات، ئەوا رەنگە كاریگەریەكی زۆری نەبێت لەسەر سیاسەت. رێی تێدەچێت، ئەگەر شتێكی- زانیاریەكی- گرنگ بێت، ئەوا لەڕێی تویتەر و فەیسبووكەوە بە خێرایی بڵاودەبێتەوە، ئەمەش شتێكی باشە، ئێمە بینیمان لە شوێنێكی وەك میسر، و تونس و شوێنەكانی دیكەدا، كە راگەیاندنی كۆمەڵایەتی رۆڵی هەبوو لە سازدانی خەڵكدا، كێشەكە ئەوەیە ستانداردێك نییە و ئەو زانیاریانە لە بێژنگ نادرێن، كە رەنگە زانیاریەك بڵاوببێتەوە كە رەنگە دروست نەبێت و رەنگە مەترسیداریش بێت. یاخود لە شوێنی دیكەدا كە گرژی ئیتنی هەڵدەكشێت، بەهۆی هەواڵێكەوە كە لە ئەنتەرنێتدا دادەنرێت و بە خێرایی بڵاودەبێتەوە، كە رەنگە راست نەبێت و رەنگە ئاگرخۆشكەر بێت. كەواتە دەبێت هاوسەنگیەك هەبێت لە نێوان ئیمكانی بوونی راگەیاندنی كۆمەڵایەتی و ئەنتەرنێت، و -ڕەخساندنی كەشێك- بۆ ئەوەی زیاتر ئەگەری دروستبوونی حكومەتێكی دیموكراتی بێتەئاراوە، كە كارێك بكات حكومەت دووچاری دژواری ببێتەوە لە كۆنتڕۆڵكردنی زانیاریەكاندا، كە ئەمەش كارێكی باشە، لەلایەكی دیكەوە لە غیابی پیشەییبوون و شەن و كەو نەكردنی زانیاریەكان، و رەنگە دەرئەنجامێكی خراپ بكەوێتەوە لەم راگەیاندنەوە.
* ئێوە دەزانن كە گەشەكردنی بەردەوام لە وڵاتە تازە گەشەكردووەكاندا، راستەوخۆ پەیوەستە بە بەگژاچوونەوەی گەندەڵیەوە، كە ئێمە دەزانین گەندەڵی لە كەرتی گشتیدا، مەترسیدارترە لە گەندەڵی لە حكومەتدا، تا چ راددەیەك راگەیاندن دەتوانێت بە گژ گەندەڵیدا بچێتەوە؟ لەبەر ئەوەی كەرتی تایبەت كاریگەری راستەوخۆی هەیە لەسەر داهاتی راگەیاندن؟
- ئەمە مەسەلەیەكی دژوارە، چونكە هێشتا لە ئەمەریكاش چارەسەرنەكراوە، كە راگەیاندن لە ئەمەریكا زۆر پشت بە رێكلام دەبەستن، واتە دەسەڵاتی كۆمپانیاكان، كەواتە هەمیشە گرژیەك هەیە لە نێوان رادەبڕینی ئازاد و بڵاوبوونەوەی ئازادانەی زانیاری، و خواستی دامەزراوە زۆر بەهێزەكان، نەك تەنیا دامەزراوە حكومیەكان، بەڵكو دامەزراوە ئابووریەكانیش، كە نایانەوێت باس لەو كێشەی گەندەڵیە بكەن كە لە كۆمپانیاكانی ئەمەریكادا هەیە. كەواتە پێموایە ئەمە كێشەیەكی هاوبەشە لە هەموو جیهاندا بوونی هەیە، و منیش چارەسەرێكی مەزنم نییە، ئەگەرچی پێموایە ئەنتەرنێت سەرچاوەیەكە دەتوانرێت كە بەلای كەمەوە لەڕێیەوە هەندێ زانیاری بڵاوبكرێتەوە بۆ ئەوەی خەڵكی پێی ئاشنا بكرێت، بەڵام هێشتا پێموایە راگەیاندنی پرۆفیشناڵ پێویستە ئاوڕ لەو پرسانە بداتەوە، پێش ئەوەی دامەزراوە بەهێزەكان فشارێكی زۆر بكەن.