پرۆفیسۆر دیڤید ئیل فلیپس كە ئێستا بەڕێوەبەری پرۆگرامی بونیادنانی ئاشتی و مافە لە سەنتەری دیراساتی مافەكانی مرۆڤ زانكۆی كۆلۆمبیا، هەروەها پرۆفیسۆری وانەبێژە لە زانكۆی هارڤارد بۆ دەستپێشخەریی مرۆیی، پرۆفیسۆر فلیپس پێشتر گەورە راوێژكار و پسپۆری كاروباری دەرەوە بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا، لەلایەكی دیكەش پرۆفیسۆر فلیپس یەكێكە لە تایبەتمەندانی كێشەی كورد بەگشتی و هەرێمی كوردستان و توركیا بەتایبەتی، پرۆفیسۆر فلیپس لەگەڵ ئەوەی خاوەنی توێژینەوەی (دابەشكردنی دەسەڵاتەكان و فیدرالیزم بۆ عێراقە) لەهەمانكاتدا بەڕێوەبەری پرۆگرامی (بونیادنانی متمانە لەنێوان تورك و كوردی عێراق) بووە لە ئامۆژگای ترانس ئەتلەنتیك، بۆ قسەكردن لەسەر ئەو وەرچەرخانەشی كە لەسەر ژێرخانی بونیادنانەوەی متمانە و ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێر و ئەنكەرا هاتوونە ئاراوە، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ پرۆفیسۆر فلیپس ئەنجامدا و بەڕێزی بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن.

* دوای سی ساڵ لە شەڕێكی خوێناوی و درێژخایەن لە نێوان توركیا و پەكەكەدا، هەردوولا گەیشتوونەتە ئەو تێگەیشتنەی كە كێشەی كورد كێشەیەكی سیاسیە و بە رێگاچارەی سەربازی یەكلا ناكرێتەوە و دەبێت بە ئاشتیانە و بە گفتوگۆ بێت، بە بۆچوونی ئێوە تا چ راددەیەك گرتنەبەری رێگاچارەی ئاشتی لەبری شەڕ گرنگە بۆ توركیا و بۆ كوردەكانی ئەو وڵاتە؟
- دەكرێت كێشەی پەكەكە لەڕێی بە دیموكراتیزەكردن و بەرەوپێشچوونەوە چارەسەر بكرێت، هەروەها بە گرتنەبەری رێوشوێنەكانی پاراستن و پەرەپێدانی ناسنامەی كوردی. بەلەبەرچاوگرتنی ئەو بازنەی توندوتیژیە كوشندەیەی لە سوریادا هەیە، ئەوا چارەسەركردنی كێشەی نێوان توركیا و پەكەكە گرنگیەكی تایبەتی هەیە لەم ساتەوەختەدا.
* بەڕای بەڕێزت ئامانج لەم ئاگربەستە چییە؟
- ئامانجەكە كۆتایی هێنانی یەكجارەكیە بە كێشەی پەكەكە. ئاگربەست بەشێكە لە پرۆسەی زەمینەسازكردن بۆ هێنانەدی ئاشتیەكی گشتگیر. توركیا دەتوانێت سەرچاوەی پاڵپشتی پەكەكە وشك بكات، ئەویش لە رێی ئەنجامدانی چاكسازی سیاسی و ئابووریەوە. دەستورە مەدەنیەكە هەنگاوێكی گەورەیە، بەڵام ئەمە كاتی دەوێت.
* كەواتە چۆن دەتوانرێت متمانە دروست بكرێت؟
- حكومەتی داد و گەشەپێدان دەتوانێت پیشانی بدات كە جددیە، لە مەودای نزیكدا لەڕێی هەڵوەشاندنەوەی ماددەی 301 یاسای سزادان، كە لەكەداركردنی «توركبوون» بە تاوان دادەنێت، لەگەڵ هەمواركردنی یاسای دژەتیرۆر، كە تەفسیرێكی بەربڵاوی بۆ دەكرێت بۆ كپكردنی ئازادی رادەبڕین.
* دەتوانرێت چی بكرێت بۆ دووبارە ئاوێتەكردنەوەی چەكدارانی پەكەكە؟
- دەركردنی بڕیاری لێخۆشبوون سەختترین مەسەلەیە. زۆرێك لە توركەكان بەرهەڵستیەكی سەختی ئەم هەنگاوە دەكەن. هەرچۆنێك بێت، پێویستە رێككەوتنی مەزن، جۆرێك لە لێخۆشبوون لەخۆبگرێت بۆ ئەندامە ئاساییەكانی پەكەكە. چارەسەركردنی چارەنووسی فەرماندە باڵاكان مایەی گیروگرفتی زیاترە. زۆر زەحمەتە وێنای ئەوە بكەین كە بگەڕێنەوە بۆ گوندەكانیان، هەروەها وەك ئەوەی هیچ شتێك رووینەدابێت. دەكرێت فەرماندە باڵاكان داوای مافی پەنابەری بكەن لەو وڵاتانەی ئێستا تێیدا نیشتەجێن. زۆرێكیان لە عێراقن. سەرۆك تاڵەبانی بە ئیجابیەوە لە داواكاریەكانی پێدانی پەنابەری دەڕوانێت.
* ئەی چی بكرێت لەبارەی پرسی لێپرسینەوەوە؟
- لە هەردوولاوە تاوان ئەنجامدراوە. پێویستە عەدالەتێك پیادە بكرێت كە پێویستیەكانی قوربانیەكان لە خۆبگرێت و لە هەمان كاتدا هانی تاوانكاران بدات بۆ ئەوەی بەرپرسیارێتی تاوانەكانیان هەڵبگرن، كە پێی دەووترێت «Restorative justice»، كە ئەنجامدانی گفتوگۆی مێژوویی و وتنی راستیەكان لە خۆبگرێت، لەبری ئەمە ئەگەر رێوشوێنی سزادان بگیرێتەبەر، ئەوا دەبێتە هۆی هەڵدانەوەی قەتماغەی برینی كۆن و لەناوبردنی متمانە. ئەزموونێكی نێودەوڵەتی گەورە هەیە لەبارەی كۆمسیۆنی ئاشتەوایی و راستی، بە دڵنیاییەوە، دەبێت توركیا خۆی لەگەڵ پرۆسەی ئاشتەوایی و وتنی راستی بۆ مێژوو و كەلتورە دەگمەنەكەی، بگونجێنێت. بەڵام تاكە رێگا بۆ چەكداماڵین و هەڵوەشاندنەوە و دووبارە ئاوێتەكردنەوەی پەكەكە، بریتییە لە گرتنەبەری میكانیزمی وتنی راستی و دەركردنی لێبوردن لە رێككەوتنە گەورەكەدا.
* بۆ ماوەی چەندین ساڵ كارتان لەسەر كێشەی كورد كرد، و سەرۆك بارزانی بۆ ماوەیەكی زۆر بیر و باوەڕی وابووە كە كێشەی كوردی توركیا كێشەیەكی سیاسیە و بە شێوازی ئاشتیانە چارەسەر دەكرێت، تا چ راددەیەك بارزانی رۆڵێكی گرنگی بینیوە لە چارەسەركردنی ئەم كێشەیەدا؟
- بارزانی لە راددەبەدەر هاوكار و یامەتیدەر بووە لە كاركردن لەگەڵ توركیادا بۆ چارەسەركردنی كێشەی پەكەكە، زۆر روون و راشكاو بووە لەبارەی گرنگی دەرفەتدان بە كوردەكانی توركیا بۆ گوزارشتكردن لە ناسنامەی كوردبوون. حكومەتی داد و گەشەپێدان ئەم بۆچوونەی قبوڵكردووە.
* دوای ئەم ئاگربەستە بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كۆبوونەوەیەكی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی توركیادا و سەركردەكانی بەدەپە ئەنجامدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا حكومەتی هەرێم دەتوانێت چی بكات بۆ چەسپاندنی پرۆسەی ئاشتی لە توركیادا؟
- حكومەتی هەرێمی كوردستان «KRG» ئەوەی پیشانداوە كە دەتوانێت رۆڵێكی لە راددەبەدەر گرنگ ببینێت لە چەسپاندنی ئاشتی لە توركیادا، هەروەها رۆڵێكی تا دوا راددە گرنگ دەبینێت لە پەیوەندیكردن بە كوردەكانی سوریاوە، كە گفتوگۆ لە نێوانیاندا ساز دەكات لەبارەی دابەشكردنی دەسەڵاتەوە لە سوریای دوای بەشار ئەسەددا. ئێستا چەقی هەوڵەكانی بنیاتنانی ئاشتی، هەولێرە، ئەمەش بۆ تێڕوانینی سەرۆك بارزانی و بۆ شێوازی حوكمڕانی سەرۆك وەزیران نێچیرڤان بارزانی دەگەڕێتەوە.
* ئێوە دەڵێن ئاگربەست ئامانج نییە، بەڵام راگەیاندنی ئاگربەست لەلایەن پەكەكە و توركیاوە بە هەنگاوێكی گرنگ دانرا، بۆ گەیشتن بە ئاشتی، بە بۆچوونی ئێوە تا چ راددەیەك ئەم ئاگربەستە جیاوازە لە ئاگربەستەكانی رابردوو؟
- لە رابردودا چەندین ئاگربەست كران، بەڵام شكستیان هێنا، بەڵام ئەمجارە ئومێدێكی گەورەتر هەیە بە ئەنجامدانی گفتوگۆی سیاسی بۆ گەیشتن بە ئاشتیەكی درێژخایەن و گشتگیر. عەبدوڵا ئۆجەلان داوای لە هێزەكانی پەكەكە كردووە لە خاكی توركیا بكشێنەوە. توركیا دەتوانێت سوود لە پیشاندانی نیەتباشی ئۆجەلان وەربگرێت، ئەویش لەڕێی ئەنجامدانی چاكسازی یاسایی و دەستووریەوە. هەركاتێك ئەو گوڕ و تینە هاتەئاراوە، ئەوا دەكرێت دەست بە گفتوگۆیەكی هەمەلایەنە بكرێت لەبارەی هەموو پرسەكانەوە. ئەمە دەرفەتێكی مێژووییە، و دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوەی لە دەستی بێت بیكات بۆ یارمەتیدانی، هەروەها دەبێت هەرێمی كوردستانیش(KRG) بەردەوام بێت لەسەر هەوڵەكانی.
* ئەگەر ئاشتی بە دوای ئاگربەستدا نەهات، ئەوا كێشەكە بە چارەسەرنەكراوی دەمێنێتەوە، چۆن دەتوانرێت پرۆسەیەكی كاری ئاشتی بهێنرێتەئاراوە؟
- هەمیشە لە هەردوولاوە كەسانێكی تێكدەر هەن دروست دەبن، كە جارێكی دیكە لە رووی داراییەوە یان سیاسیەوە سوود لە بەردەوامبوونی ناكۆكیەكە وەردەگرن. پێویستە، ئەردۆغان كار بۆ پەراوێزخستنی ئەو ناسیۆنالیستانە بكات كە پشتیوانی لە –بەردەوامبوونی- ناكۆكیەكە دەكەن. پێویستە هەنگاوی كۆنكرێتی هەڵبگرێت بۆ ئەوەی پیشانی بدات توركیا پابەندە بە هێنانەدی ئاشتیەكی درێژخایەنەوە.
* بەم دواییانە و لە نێو ئەو گۆڕانكاریانەی لە ناوچەكەدا روویداوە توركیا رۆڵێكی گرنگی هەبووە، كە پێویستی بە چارەسەركردنی كێشەی كوردە بۆ ئەوەی بتوانێت ببێتە سوپەر پاوەر و بگاتە یەكێتی ئەوروپا و دووبارە پێناسەكردنەوەی خۆی وەك وڵاتێكی دیموكراتی، ئایا تا چەند چارەسەركردنی كێشەی كورد بۆ پێگەی توركیاش گرنگە؟
- ئەتاتورك دەڵێت «ئاشتی لە وڵات و ئاشتی لە جیهاندا.» ئەگەر توركیا دەیەوێت وەك هێزێكی ئیقلیمی و هێزی خێر لە جیهاندا تواناكانی خۆی بەدی بهێنێت، ئەوا دەبێت بە شێوەیەك مامەڵە لەگەڵ كێشەی كورددا بكات كە بگونجێت لەگەڵ پێوەرە نێودەوڵەتیەكان و نۆرمە ئەوروپیەكاندا.
* پەیامت بۆ خەڵكی كوردستان چییە؟
- هەرێمی كوردستان(KRG) تەنها هاوكاری بەرەوپێشبردنی ئاشتی لە توركیادا ناكات، بەڵكو ژیری و سەركردایەتی خۆی پیشانداوە لە رێگەی نزیكبوونەوە و پەیوەندی دروستكردن لەگەڵ كەمینەكان لە سوریادا. رۆڵی هەرێمی كوردستان(KRG) لە ناوچەكەدا، بەردەوام گرنگی زیاتری دەبێت. ئەمەریكا و هەرێمی كوردستان (KRG) تێڕوانینێكی هاوبەشیان هەیە لەبارەی حكومڕانی دیموكراتیەوە، و پێویستە هاوكاری نێوانیان قووڵتربكەنەوە.