پرۆفیسۆر ئارام نیرگوزیان تۆژەری باڵای ستراتیژ و سەربازییە لەسەنتەری ستراتیژی نێودەوڵەتی لە واشنتۆن و ئامادەكاری ئەو راپۆرتەیە كە مەترسیەكانی دەستێوەردانی سەربازی لە سوریا ئامادەكردووە، نێرگوزیان تایبەتمەندە لە بوارەكانی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران و بارودۆخی سوریا و حزبوڵا و لوبنان، هەروەها زۆرجار لەلایەن حكومەتی ئەمریكاوە راوێژی پێكراوە، وەك شرۆڤەكارێكی نێودەوڵەتیش بەردەوام لە كەناڵەكانی CNN، BBC، CBS، VOA، PBS و ئەلجەزیرە لێدوانی لێوەردەگیرێت و لە رۆژنامەكانی نیویۆرك تایمز و فاینشیال تایمز و واشنتۆن پۆست دەنووسێت، هەروەها لە گۆڤارەكانی فۆرین پۆلیسی و تایمز وتار بڵاو دەكاتەوە، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی سوریا، پەیوەندیمان بەم شرۆڤەوانە جیهانیە كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

پرۆفیسۆر ئارام نیرگوزیان تۆژەری باڵای ستراتیژ و سەربازییە لەسەنتەری ستراتیژی نێودەوڵەتی لە واشنتۆن و ئامادەكاری ئەو راپۆرتەیە كە مەترسیەكانی دەستێوەردانی سەربازی لە سوریا ئامادەكردووە، نێرگوزیان تایبەتمەندە لە بوارەكانی سیاسەتی ئەمریكا بەرامبەر بە ئێران و بارودۆخی سوریا و حزبوڵا و لوبنان، هەروەها زۆرجار لەلایەن حكومەتی ئەمریكاوە راوێژی پێكراوە، وەك شرۆڤەكارێكی نێودەوڵەتیش بەردەوام لە كەناڵەكانی CNN، BBC، CBS، VOA، PBS و ئەلجەزیرە لێدوانی لێوەردەگیرێت و لە رۆژنامەكانی نیویۆرك تایمز و فاینشیال تایمز و واشنتۆن پۆست دەنووسێت، هەروەها لە گۆڤارەكانی فۆرین پۆلیسی و تایمز وتار بڵاو دەكاتەوە، بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی سوریا، پەیوەندیمان بەم شرۆڤەوانە جیهانیە كرد و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.
* بارودۆخی سوریا خراپتر و خۆێناویتر دەبێت، ئایا ئەم وڵاتە بەرەو كوێ دەڕوات و تاكەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بێدەنگ دەبێت لەم رووەوە؟
- ئەو شەڕەی حاڵی حازر لە سوریادا لە ئارادایە، خراپترین خەسڵەتەكانی شەڕە ناوخۆییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەرەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هەڵگرتووە، ئەگەر بڵێین سوریا جیاوازە لە وڵاتانی دیكە، ئەوا خەسڵەتی شەڕێكی دوورودرێژی هەیە، بە چەشنی شەڕی جەزائیر، یاخود بڵێین شەڕی ئیستینزافە، كە دوو لایەنی هەیە، رژێم و پشتیوانەكان، لەگەڵ موعارەزەدا، كە بۆ ماوەیەكی زۆر درێژ ببێتەوە، كوژرانی 70 هەزار كەس ژمارەیەكی زۆرە و خراپترین سیناریۆش ئەوەیە كە ئەو ژمارەیە زیاتر بێت ئەگەر شەڕەكە بۆ چەند ساڵێكی دیكە درێژە بكێشێت، كە سوریا لە ناسەقامگیری و نائارامیدا بێت. هەروەها خراپترین خەسڵەتی تائیفی شەڕی ناوخۆی لوبنانیشی هەڵگرتووە، كەواتە خەسڵەتی شەڕی جەزائیر و لوبنانی تێدا بەدی دەكرێت. راستە هەموو خەڵكی سوریا تائیفی نین، چونكە خەڵكانێك هەن لە ناو موعارەزەدا كە بەڕاستی میانڕەو و دیموكراسین، هەروەها كەسانێكیش هەن لە نێو رژێم و پشتیوانەكان، ئیتر پێیان دەڵێیت بەعسی یان پان عەرەبیزم، كە كەسانێكی عەلمانین، بەڵام ناتوانین ئەو راستیە فەرامۆش بكەین كە وڵاتەكە و شەڕەكە گرێدراوی ململانێی شیعە و سوننەیە لە ناوچەكەدا، لە پەیوەندیدا بەململانێی سعودیە و ئێرانەوە. هەروەها بە سیاقێكی بەربڵاوتری ململانێی ستراتیژی نێوان ئەمریكا و ئێرانەوە. ئەمریكا بە حەزەرە و هۆشیارە بە ململانێی ئیقلیمی شیعە و سوننە، بۆ وڵاتانێكی وەك سعودیە. تایەفەگەری ئامرازێكی سیاسەتی دەرەكی بوو لە ناوچەكەدا،- ئەمەش ئامرازێكی دەستی ئێرانە-و ئێستاش مەترسیەكە ئەوەیە كە بۆتە سیاسەتی پیادەكراو، كە ئینتیما و ناسنامەی تائیفی بۆتە سیاسەتی ئەمری واقیع. بۆ نموونە سعودیە و ئێران هەوڵی ئەوە نادەن رێگری لە یەكتر بكەن، بەڵكو سعودیە و قەتەر و وڵاتانی دیكەی كەنداو خوازیاری سەركەوتنێكی سوننین لە دیمەشقدا، لە كاتێكدا رژێمەكە و ئێران، دەیانەوێت رژێمەكە موعارەزە تێكبشكێنێت، كە سوننەكان باڵادەستن تێیدا. لە رواڵەتەدا هەموو لایەك باسی گفتوگۆ و سیاسەت دەكەن، بەڵام لە ژێرەوە هەوڵی سەركەوتن دەدەن، بەڵام بێ ئەوەی سەرچاوە یان توانای ئەوەیان هەبێت دەرئەنجامەكە بە بەرژەوەندی خۆیان بشكێننەوە. خراپترین سیناریۆ ئەوەیە ساڵانێك لە ناسەقامگیری و ساڵانێك لە توندوتیژی لە سوریادا درێژە بكێشێت. بەڵام ئەوە ئەو راستیە ناگۆڕێت كە سوننەكان دەیانەوێت پێگەیەكیان هەبێت لە دەسەڵاتدا، لە كاتێكدا عەلەوی و كەمینەكانی دیكە خوازیاری ئەوەن پێگەیەكیان هەبێت و پارێزراو بن، كەواتە من پێشبینی درێژەكێشان و بەردەوامبوونی شەڕەكە دەكەم. لەبەر ئەوەی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی دوو دڵن لە پێدانی هاوكاری سەربازی بە موعارەزە، لەبەر ئەوەی ترسی ئەوەیان هەیە بكەوێتە دەستی گرووپە توندڕەوەكانی ناوچەكە. تەنانەت ئەگەر شەڕەكە بۆ دوو ساڵیش بەردەوام بێت، ئەوا ئەمە لە روانگەی ئەمریكاوە بەس نییە بۆ ئەوەی بە تەواوەتی پێداچوونەوە بە سیاسەتی دەرەوەیدا بكات. دەبێت ئەوەمان لە یاد بێت كە بۆ ماوەی بیست بۆ سی ساڵی رابردوو سیاسەتێكی سەقامگیری بەرفراوانیان هەبووە لە ئاست میسر و سوریا و عێراق و، ئێستاش دووبارە ئەمریكا دەست و پەنجە لەگەڵ ئەمەدا نەرم دەكاتەوە....بۆ نموونە مەرج نییە ئەوەی خوازیارن لە سوریادا رووبدات، پێویست بێ رووبدات، ئەوان دەیانەوێت -رژێمێك لە سوریادا دەسەڵات بگرێتە دەست- كە مەیلی بۆ رۆژئاوا هەبێت و ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیلدا بكات. ئەوان دەیانەوێت سەقامگیری بۆ لاڤانت بگەڕێتەوە، لە كاتێكدا كە تەواوی ناوچەكە لە ناسەقامگیریەكی قووڵ و لە توندوتیژیەكی پەرەسەندودایە، لە پەیوەندیدا بە ململانێی شیعەو سوننەوە. دەربارەی ئەوەی ئەمریكا چ هەڵوێستێكی دەبێت، ئەوا دەبێت لە داهاتوودا ئەمریكا بڕیار بدات، ئایا پشتیوانی لە هەڵوێستی شیعە دەكات بۆ ئەوەی براوەبن، یاخود پاڵپشتی موعارەزەی سوننە دەكات. ئەگەر خەڵكی سوریا خۆشبەخت بن، ئەوا رژێم و موعارەزە ئەكەونە گفتوگۆ لەگەڵ یەكتردا، بەڵام بە مەرجێك هیچ لایەك پێشمەرجی ناواقیعی نەبێت، نابێت رژێمەكە پێشبینی ئەوە بكات كە بێتەسەر مێزی گفتوگۆ و هەموو شتێك بەدەست بهێنێت و نابێت موعارەزەش ئەوە بكاتە پێشمەرج كە رژێمەكە بێتەسەر مێزی گفتوگۆ و بە رۆیشتنی ئەسەد رازی بێت، وەك پێشمەرجێك، لەبەر ئەوەی ئەمە لە تێڕوانینی ناوەوە و دەرەوەدا وەك سەركەوتنی یەكجاری لێكدەدرێتەوە. كەواتە كارێكی باشە ئەگەر گفتوگۆ بێ ئەو پێشمەرجانە بكرێت. سیناریۆ خراپەكە ئەوەیە گفتوگۆ لەپێناو بەدەستهێنانی كاتدا بكرێت. بەڵام وێنای سیناریۆیەكی باش بكەین، ئەوا دەبێت بڵێین زەمینەیەكی هاوبەش دەدۆزرێتەوە بۆ گەیشتن بە رێككەوتنی سیاسی. واتە ئەوەیە لە داهاتوودا هەوڵی واقیعی بدرێت بۆ گەیشتن بە رێككەوتنی سیاسی. نابێت هاوكاری سەربازی ئامانجەكە بێت، بەڵكو ئەگەر هەر هاوكاریەكی سەربازی بكرێت، دەبێت بە ئامانجی باشتركردنی مەرجەكانی گفتوگۆ بێت، هەر شتێك بەدەر لەوە كات كوشتنە. ئەگەر ئەمە نەكرێت، ئەوا جێی سەرسوڕمان نییە كە بۆ ماوەی دوو بۆ سێ ساڵی دیكەش شەڕە ناوخۆییەكە درێژە بكێشێت.
* كوردەكانی سوریا، وەك پێكهاتەیەكی ئەو وڵاتە لە مافەكانیان بێبەشكراون، بە تایبەتی لە ماوەی چل ساڵی رابردوودا لە مافی ناسنامە بێبەشكراون، هەروەها موعارەزەی ئەم وڵاتەش ئامادەنییە مافەكانیان بسەلمێنێت، كەواتە نە دەتوانێت ببێتە هاوپەیمانی رژێمەكە و نە دەتوانێت ببێتە هاوپەیمانی موعارەزە، ئایا تا چ راددەیەك ئەمە كاریگەری سلبی دەبێت لەسەر بەرژەوەندیەكانی موعارەزە؟
- كوردەكان لە نێوان دوو تاشەبەرددان، لەلایەك موعارەزە، بە بەراورد بە رژێمەكەی ئەسەد، هیچ ئاماژەیەكی پیشان نەداوە بەوەی بە ئۆتۆنۆمی بۆ كوردەكان رازی دەبێت، لەلایەكی دیكەوە رژێمەكەی ئەسەد و هێزەكانی كەمتر تەركیزیان لەسەر ئەو ناوچانە كردووە كە بەشێكی زۆریان كوردن، ئەمەش دۆخێكی خوڵقاندووە كە كوردەكان دەسەڵاتیان هەبێت بەسەر بەشێك لە ئاییندە و چارەنووسی خۆیاندا و وەك گرووپێكی ئیتنی ئۆتۆنۆمیان هەبێت لە باكووری سوریا. كەواتە لە دۆخێكی ئاوادا كوردەكان دەیانەوێت ئۆتۆنۆمیان هەبێت، بەڵام ئەمەش گرێدراوی یاریزانە ئیقلمیەكانە، وەك توركیا، بۆ نموونە دە ساڵ پێش ئێستا دروستبوونی هەرێمێكی ئۆتۆنۆمی لەسەر سنورەكانی باشوور، یەكێك بوو لە حەرامەكانی سیاسەتی دەرەوەی توركیادا، بەڵام لە دوای هەرێمی كوردستانی عێراقەوە، كاریان بەو قسەیە كرد كە دەڵێت ئەگەر ناتوانیت لەناویان ببەیت، كاریان لەگەڵ بكە، ئێوەش دەزانن كە ئێستاش توركیا گەورەترین یاریزانی ئابووریە لە كورستانی عێراقدا، ئەوان هەوڵدەدەن ئەو دەرئەنجامانە لە باكووری سوریاش دووبارە بكەنەوە بۆ ئەوەی سوودمەندبن لەو پێگكەیشتنە جوگرافیەی لەگەڵ باكووری سوریادا هەیانە، هیچ زەمانەتێك نییە ئەمە رووبدات، ئەمە بە زۆری دەوەستێتە سەر سیاسەتی ناوخۆیی ئەو وڵاتە، كە هەموو كەس لە وڵاتەكەدا پشتیوانی سیاسەتی ئەردۆغان یان پارتی داد و گەشەپێدان ناكات. لەگەڵ ئەوەشدا پێموایە توركیا هەوڵدەدات كێشەی كورد نەكاتە بەربەستێك و چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە، لەمەشدا بەشێكی مەسەلەكە پەیوەستە بەوەی ئایا كوردەكان ئۆپەراسیۆنی زیاتر لە خاكی توركیادا ئەنجام دەدەن، ئەگەر وەڵامەكە بەڵی بێت، ئەوا ئەمە پەیوەندی توركیا بە كوردەكانەوە ئاڵۆز دەكات، و ئەوەش بوارێك دەخوڵقێنێت بەلای كەمەوە بۆ هەماهەنگیكردن، ئەگەر نەڵێین هاوكاریكردن، لەپەیوەندیدا بەوەی لە ناوچە كوردیەكانی سنوری سوریا و توركیادا روودەدات.