پرۆفیسۆر ئەمیتا باڤیسكار تۆژەری باڵایە لە ئامۆژگای گەشەپێدانی ئابووری لەزانكۆی نیودەلهی لە هیندستان و پسپۆر و تایبەتمەندە لە پەرەپێدانی كۆمەڵگە و كەلچەری سیاسی بۆ پەرەپێدان، بۆ قسەكردن سەبارەت بە وەرچەرخانی توندوتیژیی لێبوردەیی و زەمینە خۆشكردن بۆ پێكەوە كۆكردنەوەی جیاوازییە سیاسیەكان و پێكەوەژیانی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكان، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی خاتوو ئەمیتا كرد و ئەو بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* لە وڵاتانی دوای شەڕدا، كاتێك دەست بە پرۆسەی پەرەپێدان دەكرێت، كلتووری توندوتیژی لە نێو خەڵكدا بڵاوە، واتە بۆ یەكلاكردنەوەی كێشەكان پەنا بۆ بارگرژی و توندوتیژی دەبات، لەبری ئەوەی پەنا بۆ گفتوگۆ ببات، چۆن دەتوانرێت ئەم كلتوورە بگۆڕدرێت بۆ كلتووری لێبوردەیی و گفتوگۆكردن؟
- پێموایە ئەوە پرسیارێكی زۆر گرنگە، و لە هەمان كاتیشدا پرسیارێكی زۆر ئاڵۆزە، ئەم پرسە پەیوەندیەكی زۆری بە كلتووری وڵاتەكەوە هەیە، كلتووری دیالۆگ و لێبوردەیی كە دەبێت هان بدرێت. بۆ نموونە لە هیندستاندا، خەبات و تێكۆشان لە پێناوی ئازادیدا، خەباتێكی ناتوندوتیژ بوو بە سەركردایەتی مەهاتما غاندی، هەروەها لە بارودۆخی ئێستاشدا، هەوڵی ئەوە لە ئارادایە كە كێشە دژوارەكان لە ڕێی دیالۆگ و گفتوگۆوە چارەسەر بكرێن، ئەمە لە وڵاتێكەوە بۆ وڵاتێكی دیكە جیاوازە، بۆ نموونە، ڕەنگە لە عێراقدا ئەزموونێكی دیكە هەبێت، یاخود دامەزراوەی دیكە لە ئارادابێت. ئەوەی لە ئەزموونی هیندستاندا گرنگە ئەوە سەرنجی ئەوە بدەین كە دەوڵەتە دیموكراسیەكە هەوڵی خوڵقاندنی نەریتێكی داوە بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ جیاوازیە كلتووریی و سیاسیەكاندا. ئەگەر سەیری حكومەتی هیندی بكەین، ئەوا لە زۆر حاڵەتەدا هەوڵیاندا لە ڕێی سەركوتكاریەوە ڕووبەڕووی ئەو خەڵكانە ببنەوە كە تەحەددای دەوڵەتیان دەكرد، بەو پێیە سوپایان بەكارهێنا و هێزی پۆلیسیان بەكارهێنا، بۆ سەركوتكردنی ئەو كەسانەی لە ڕووی سیاسیەوە جیاواز بوون، نەك بە گرتنەبەری شێوازێك كە مەیلی گۆڕانكاری لە خۆبگرێت و تەنها كاردانەوەی نەبێت بۆ ڕووداوەكان. لەبەر ئەوە پێموایە پێویستە فشار بخرێتەسەر حكومەت بۆ خوڵقاندنی هەل و مەرجێك كە گوێ بۆ لایەنە جیاوازەكان بگرێت. ئیتر ئەو جیاوازیە لەسەر بنەمای ناكۆكی سیاسی بێت، یان ژینگەیی یاخود پرسەكانی پەیوەست بە یەكسانی جێندەرەوە.
* لە وڵاتانی دوای شۆڕش كە هەنگاو بەرەو پرۆسەی بە دیموكراتیكردن هەڵدەگرن، بارگرژی و توندوتیژی دەبنە بەشێك لە سیاسەت، و پارتە سیاسیەكان توندوتیژی دژی یەكتر پیادە دەكەن و ئەمەش كاریگەری سلبی دەبێت لەسەر پرۆسەی پەرەپێدان، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەتوانرێت لەم قۆناغەدا لێبوردەیی بكرێتە بەشێك لە ڕەفتاری حزبەكان؟
- ئەوەی لە قۆناغی دوای شۆڕشدا گرنگە ئەوەیە، تەكنیكی توندوتیژی كەم بكرێتەوە، بۆ نموونە لە سەردەمی شۆڕشدا، بە شێوەیەكی بەربڵاو چەك دابەش دەكرێت، واتە هەر تەنیا هێزە چەكدارەكان چەكیان نییە، بەڵكو خەڵكە مەدەنیەكەش چەكیان هەیە و تەكنیكی دیكەی توندوتیژیان هەیە. لەبەر ئەوە یەكەم و بە پەلەترین تەحەددی قۆناغی دوای شۆڕش، ئەوەیە چەك و ئامرازەكانی توندوتیژی كەم بكرێنەوە، ئەویش لە ڕێی بەرنامەیەكەوە كە قەناعەت بە خەڵك بكات چەك تەسلیم بكەنەوە، هەروەها ئەو كەسانەی پێشتر لە هێزی چەكداربوونە، خانەنشین بكرێن، یاخود دووبارە لە ریزی سوپا ڕێكبخرێنەوە، كەواتە پێویستە ئەو هەنگاوانە بگیرێنەبەر، لەبەر ئەوەی هەتا تەكنیكی توندوتیژی لەبەردەست بێت سوودی خراپی لێ وەردەگیرێت، كەواتە هەر كاتێك تەكنیكی توندوتیژیەكە كۆنتڕۆڵكرا، ئەوا دەكرێت كار بۆ خوڵقاندنی هەل و مەرجێك بكرێت، كە تێیدا بەشداریەكی سیاسی ئازادانە بكرێت، بوار بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن بدرێت و دەرفەت بە دروستبوونی پارتی سیاسی جیاواز بدرێت، بۆ ئەوەی گوزارشت لە بۆچوونی خۆیان بكەن
* لە وڵاتانی تازەگەشەكردوودا جیاوازی نێوان پیاو و ئافرەت دەبینرێت و بۆ ماوەیەكی دوورودرێژیش توندوتیژی دژ بە ئافرەت پیادە كراوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا هێنانەدی یەكسانی نێوان پیاو و ئافرەت چ گرنگیەكی هەیە؟
- ئەمە زۆر گرنگە، بەڵام دەبێت ئەوەمان لە بیر بێت كە لە زۆرێك لە وڵاتە تازەگەشەكردووەكاندا، نایەكسانی جێندەری لە پاڵ نایەكسانی چینایەتیدا بوونی هەیە، ئەمە لە حاڵەتی هیندستاندا بەدی دەكرێت، لە وڵاتانی دیكەشدا لە پاڵ جیاوازی ڕەگەزی جیاوازی ئیتنیش بوونی هەیە، كەواتە نابێت بە تەنیا هەوڵی چارەسەركردنی نایەكسانی جێندەری بدەین، بەڵكو دەبێت هاوشان بێت بە چارەسەركردنی نایەكسانی دیكە، وەك گەیشتن بە مافە بنەڕەتیەكانی بەرەوپێشچوون، كەواتە ئەمە پێویستی بەوە هەیە گرووپە جیاوازەكان لە نێو هاووڵاتیاندا سازبدرێن و ئەمەش لە پرۆسەیەكی دیموكراتیدا رەنگبداتەوە و پارتی سیاسی بێتەئاراوە، بۆ ئەوەی هەڵبستن بە گەیاندنی خواستی بزووتنەوە كۆمەڵایەتیەكان و ئەمە بكرێتە سیاسەت بۆ كەمكردنەوەی نایەكسانی، ئەمە توانای گرێدانەوەی بزووتنەوە كۆمەڵایەتیەكان و ڕێكخراوە ناحكومیەكان و خەڵكانی خوارەوەیە بە حكومەت، بۆ ئەوەی ئەو گۆڕانكارییانە بە دامەزراوەیی بكەن، ئەمە زۆر گرنگە و ئەمەش لە رێی بەهێزكردنی دیموكراسی و دروستكردنی رایەڵی نێوان رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و بزووتنەوە كۆمەڵایەتیەكاندا، لەگەڵ هەڵبژاردن و پرۆسەی بڕیاردان لە ئاست دەوڵەتدا.
* لە وڵاتێكی وەك عێراق، یان هەر وڵاتێكی فرە نەتەوەییدا، ئەوا پێكهاتە ئایینی و ئیتنیەكان یەكتر قبوڵ ناكەن و مێژووییەك لە شەڕ و بارگرژی هەیە لە نێوانیاندا، پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەكرێت لەم وڵاتانەدا كلتووری لێبوردەیی بنیات بنرێت؟
- ئەمە پرسیارێكی ئاڵۆزە، لەبەر ئەوەی سیاسەتی دانپێدان لەلایەن حكومەتە كۆڵۆنیاڵیەكانەوە، یان حكومەتەكانی دوای كۆڵۆنیاڵی، ئەو سنورە ئیتنیانەی ئاڵۆزتركردووە. بۆ نموونە لە حاڵەتی هیندستاندا و پاكستاندا، پێش ئەوەی دابەش بن، هیندۆس و موسڵمان هەبوون، بەڵام لە نێو هیندۆسەكاندا چینی باڵا و چینی خوارەوە و هەبوو، كە زۆرجار ئەمە گرنگی زیاتری هەبوو لە پەیوەندیدا بە دروستكردنی پارتی سیاسی. بەڵام لە سەردەمی حكومڕانی كۆڵۆنیاڵیدا، ئەو جیاوازییە زیاتر زەقبۆوە و هەموو هیندۆسەكان وەك گرووپێكی یەكڕەنگ سەیركران. پێموایە ئەوەی پێویستە ئەوەیە تەركیز لەسەر بوونی فرەناسنامەیی بكرێت و دان بە ناسنامە جیاوازەكاندا بنرێت، هەر بۆ نموونە دەكرێت كورد بیت، یان شیعە یان سوننە بیت، بەڵام تەنیا یەكێك لەمانە شوناسی تۆ نین، بەڵكو ئەو ناسنامە جەماعیەی كە بوارت دەداتێ پەیوەندی لەگەڵ كەسانی دیكەدا دروست بكەیت ئەوەش ناسنامەی تۆیە، دەكرێت شیعە بم و دەكرێت سوننە بم یان كورد، هەروەها دەتوانم پەیوەندی لەگەڵ ئەو كەسانەدا دروست بكەم كە ئایین یان نەتەوەیان لەمن جیاوازە، ئەوەی هاوبەشە لە نێوانانماندا هاووڵاتیبوونە، یاخود وەك ئەندامانی هەرێمێكی دیاریكراو دەتوانین سەرەڕای جیاوازیەكانمان پەیوەندی لەگەڵ یەكدا بكەین. كەواتە گرنگ ئەوەیە ناسنامەیەك زەق نەكرێتەوە، بەڵكو ناسنامەی بە كۆمەڵ دروست بكرێت و پەیوەندی لە نێوان لایەنە جیاوازەكانیدا بهێنرێتە ئاراوە، واتە تاوەكو ڕایەڵەكان پتەوتربن، ئەوا پەیوەندیە كۆمەڵایەتیەكان، پەیوەندیگەلێكی چڕ دەبن و ئەمەش دەبێتەهۆی ڕێگرتن لەوەی ئەو كەلێنانەی لە كۆمەڵگەدا هەن سەربكێشن بۆ توندوتیژی.