پرۆفیسۆر ئۆفرا بینگۆ ئوستادی مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەراست و باكوری ئەفریقیا لە زانكۆی تەلئەبیب و تۆژەری باڵایە لە ئامۆژگای موشی دایان بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیا و تایبەتمەندە لە مێژووی هاوچەرخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مێژووی هاوچەرخی عێراق و كەمینەكان و بەتایبەتیش كورد، پرۆفبسۆر بینگۆ و نووسەری كتێبی ( شۆڕشی كورد لە عێراق و هەروەها كتێبی عیراقی سەدام و گوتاری سیاسی و زمانی هێز لە عیراقدا) سەبارەت بە بارودۆخی ئێستای عیراق و هەرێمی كوردستان و ناوچەكە گوڵان چەند پرسارێكی ئاراستەكردو ئەویش بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* بەپێی تێگەیشتنی ئێوە تا چ ڕاددەیەك روودانی كارەسات لە عێراقدا دۆخی ناوچەكە پتر ئاڵۆز دەكات و زیان لە بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا دەدات؟
- هەمیشە عێراقی هاوچەرخ »مۆدێرن» سەرچاوەی ناسەقامگیری بووە بۆ ناوچەكە، ئەو سێ شەڕەی لە سەردەمی حكومڕانی بەعسدا بەرپاكران باشترین بەڵگەن بۆ ڕاستی ئەم قسەیە. تەنانەت ئەگەر ئەمەریكیەكان بۆ سەد ساڵی دیكەش بمانایەتەوە-لە عێراقدا- ئەوا نەیان ئەتوانی سیستمەكە سەقامگیر بكەن، ئەویش لەبەر بوونی هۆكارە مێژوویی و كۆمەڵایەتی-سیاسیە جیاوازەكان. بە دڵنیاییەوە، ڕاپەڕینەكانی ناوچەكە، بە تایبەت لە سوریادا، بارودۆخی ئاڵۆزی عێراقیان زیاتر ئاڵۆزكردووە، كە حاڵی حازر ئەم بارودۆخەكە پڕە لە مەترسی سەرهەڵدانی ڕاپەڕینێكی دیكە یان شەڕێكی ناوخۆیی دیكە. گومانی تێدا نییە ئەم ناسەقامگیرییە زیان بە ئەمەریكا دەگەیەنێت كە ئومێدی وابوو عێراق ببێتە قەڵایەك و نزیكترین هاوپەیمان لە ناوچەكەدا.
* دۆخی عێراق بەو ئاستە گەیشتووە كە سەرۆك وەزیران ڕاستەوخۆ ئاماژە بە ناشەرعیبوونی پەرلەمان دەكات لەبەر ئەوەی پشتیوانی خۆپیشاندەران دەكات، ئەمەش بەو واتایەی مالیكی حوكم بەسەر پەرلەماندا دەدات، نەك بە پێچەوانەوە، ئایا ئەمە سەرهەڵدانی دیكتاتۆرێك نوێ نییە لە عێراقدا؟
- هەڵوێستی مالیكی لە ئاست ڕۆڵی پەرلەماندا بارودۆخی پەرلەمانی عێراقی سەردەمی پاشایەتیمان بیردەخاتەوە كە تێیدا حكومەت كۆنتڕۆڵی پەرلەمانی كردبوو نەك بە پێچەوانەوە. لە ڕاستیدا هەرگیز لەو ماوەیەدا پەرلەمان دەنگی بۆ وەرگرتنەوەی متمانە لە حكومەت نەدا. ئەوەی پەیوەندی بە پرۆسەی سیاسی سەردەمی عێراقی دوای سەددام حوسێنەوە هەبێت، ئەوا ئێمە چوارچێوەیەكی دیموكراسی بەدی دەكەین، بەڵام ئەم چوارچێوە دیموكراتیە خاڵیە لە ڕۆحیەت و بەتاڵە لە ناوەڕۆك. بە چەندین شێوە مالیكی بەها دیموكراتیە بنچینەییەكان پێشێل دەكات، و وڵاتەكە بەرەو حكومڕانیەكی خۆسەپێن دەبات. بەڵام هێشتا توانای ئەوەی نییە بگاتە ئاستی بەعس یان سەددام، لەبەر ئەوەی هێشتا پەرەی بە دام و دەزگا داپڵۆسێنەرەكان نەداوە و لەبەر ئەوەی هێز گەلێكی دیكە هەن لە سنوردا ڕایدەگرن.
* ئایا بۆ ڕێگرتن لە دروستبوونی دیكتاتۆرێكی دیكە لە عێراقدا چ بەدیلێكمان هەیە؟
- ناتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كارێك دەكات بۆ وەستاندنی مالیكی. بەڵكو ئەگەری زیاتر ئەوەیە چاویان لە ئاست ئەوەدا دابخەن كە لە عێراقدا دەگوزەرێت، بەتایبەتی دوای ئەو دەرئەنجامە نائومێدكەرەی لە شەڕی 2003ەوە هاتەئاراوە و ئەو پشێویەی دواتر باڵی كێشا بەسەر ئەو وڵاتەدا. هەروەها ئەگەری ئەوەش لە ئارادانیە ئەمەریكا ئەم ڕۆڵە ببینێت لەبەر ئەوەی خوازیاری بە دوژمنكردنی مالیكی نین، چونكە ترسیان هەیە كارێكی لەم چەشنە پاڵ بە مالیكیەوە بنێت پتر بخزێتە باوەشی ئێرانەوە. هۆكارێكی دیكە ئەوەیە، ئەوان نایانەوێت وا سەیر بكرێن كە بونەتەهۆی لێكترازانی عێراق، و تاوەكو مالیكی وەك سەركردەیەكی بەهێز دەربكەوێت كە توانای پاراستنی یەكێتی عێراقی هەیە، ئەوا كاری لەگەڵدا دەكەن.
* كێشەیەكی دیكە بریتیە لە پەیوەندی نێوان كورد و حكومەتی مەركەزی عێراقدا، ناوچە كوردیەكان تەواو سەقامگیرن، بەڵام مەترسی ئەوە هەیە حكومەتی مەركەزی ئەو سەقامگیریە بشێوێنێت، ئایا تا چ ڕاددەیەك تێكدانی سەقامگیری هەرێمی كوردستان كاریگەری هەیە لەسەر ئایندەی عێراق؟
- چەند ڕێگایەكی كەم هەیە هەیە بۆ ئیحتیواكردنی پاڵنەری مالیكی كە خوازیاری حكومڕانی تاكەكەسە.یەكەمجار دەبێت هەوڵی لەباربردنی پێشوەختەی ڕێككەوتنی كڕینی چەك بدرێت- ئیتر كڕینی چەك لە ئەمەریكاوە بێت یان لە ڕوسیاوە-، لەبەر ئەوەی بوونی هێزی سەربازی مایەی پشتئەستوربوون و گەشەكردنی دیكتاتۆریەتەكانە. دووەمجار، دەبێت موعارەزە هەوڵبدات وا لە ئەمەریكیەكان بكەن فشار بخەنەسەر مالیكی لەم ڕووەوە، چونكە مالیكی لە ڕووی ئابووری و سیاسیەوە پشتی بە ئەمەریكا قایمە. سێیەم، ئەگەر ئەم هەنگاوە سەرەڕۆیانە ڕانەگیران،ئەوا دەبێت موعارەزە ڕێ و شوێنە پەرلەمانیەكان بگرێتەبەر بۆ سەندنەوەی متمانە لەم حكومەتە. دوایین شت كە لە هەموویان گرنگترە پێویستە هەرێمی كوردستان (KRG) بەها دیموكراتیەكانی تایبەت بەخۆی پەرە پێبدات بۆ ئەوەی مۆدێلێكی جیاواز لە مۆدێلەكەی بەغدا پێشكەش بكات.
حكومەتی ئێستای عێراق بە چەشنی هەموو حكومەتەكانی پێش خۆی ئامادەی قبوڵكردنی ئەو بیرۆكەیە نییە كە كوردەكان بزووتنەوەیەكی نەتەوایەتی تایبەت بە خۆیان هەیە و، داوا مافی بڕیاردانی چارەنووس دەكەن. ئەوەی زیاتر بەغدای توڕەكردووە ئەو ڕاستیەیە كە هەرێمی كوردستان (KRG) بۆتە دەوڵەتی ئەمری واقیع و، خاوەنی سیاسەتی ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسی سەربەخۆیە. سەركەوتنی- ئەم هەرێمە- لە بنیاتنانی قەوارەیەكی گەشەكردوو كەم تا زۆر سەقامگیر وەك گەورەترین تەحەددی بەردەم عێراقێكی یەكگرتوو سەیر دەكرێت. لێرەوە خواستی ناسەقامگیركردنی بە هەموو شێوەیەك سەرهەڵدەدات. هەرچۆنێك بێت، ڕەنگە ئەم سیاسەتە كورتبینانە كاریگەری نەخوازراو و پێچەوانەی لێبكەوێتەوە و، پاڵنەری زیاتر بخوڵقێنێت بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان(KRG) لە بەغدا دووربكەوێتەوە و داببڕێت. بەردەوام سەركردە كوردەكان ڕایدەگەیەنن ئامانجیان جیابونەوە نییە، بەڵام ئەگەر حكومەتی مەركەزی بەردەوام بێت لەسەر گرتنەبەری ئەم سیاسەتانە ئەوا ڕەنگە ناچاربن ئەم هەنگاوە هەڵبگرن.
* پێشبینی دەكرێت بارودۆخی عێراق كاریگەری هەبێت لەسەر دەوڵەتە دراوسێكان، كە لە بەرامبەردا ئەم وڵاتانەش كاردانەوەی جیاوازیان هەبێت. بە تایبەتی توركیا و سعودیە كەپشتیوانی سوننەكان دەكەن و ئێرانیش پشتیوانی شیعەكانی عێراق دەكات. ئایا تا چەند ئەمە مەترسیە بۆ سەر ئایندەی عێراق؟
- لە ماوەی چەند ساڵی كەمی ڕابردوودا نەخشەی جوگرافی كەمەربەندە» هیلال» بە پیتەكە بە شێوەیەكی دراماتیكی گۆڕاوە. هاوپەیمانێتیە كۆنەكان هەرەسیان هێناوە و لە جێیان هاوپەیمانێتی نوێی سەریان هەڵداوە. میحوەری توركی-سوری-ئێرانی كۆتایی هاتووە و جێگای چۆڵكردووە بۆ دژایەتیەكی قووڵی نێوان توركیا و سوریا و ڕكابەریەكی بەهێزی نێوان توركیا و ئێران. لەلایەكی دیكەوە، هاوپەیمانێتی گەلێك پێكهاتوون كە بە هیچ شێوەیەك پێشبینی نەكراوبوون. عێراقی سایەی مالیكی هاوپەیمانێتی لەگەڵ دوو دوژمنی دێرینی خۆیدا گرێداوە، سوریا و ئێران، لە كاتێكدا توركیا هاوپەیمانێتی لەگەڵ هەولێردا پێكهێناوە دژ بە بەغدا. دەبێت ئەو ڕاستیەش بۆ ئەم گۆڕانكاریە شۆڕشگێریانە زیاد بكەین، كە لەگەڵ بوونی عێراق بە قەڵای شیعەگەرایی لە سەرتاسەری ناوچەكەدا، ئەوا ڕكابەری شیعە و سوننە پتر قوڵبۆتەوە لە جیهانی عەرەب و موسڵماناندا. هەموو ئەم پەرەسەندنانە، ناكۆكی تائیفی و ئیتنیان لە عێراقدا زیاتر كردووە، هەمو ئەمانە بۆی هەیە زیاتر مەترسی لەسەر تێڕوانینی عێراقێكی یەكگرتوو دروست بكەن.