پرۆفیسۆر یۆرگن كارلینگ تۆژەری باڵایە لە سەنتەری ئاشتی (PRIO) لە ئۆسلۆی پایتەختی نەرویج و پسپۆر و تایبەتمەندە لە جوگرافیای مرۆیی و دیمۆگرافیا و لێكۆڵینەوەكانی تایبەتن لەسەر كێشەی پەناهەندە و كێشە ئیتنیەكان لەجیهاندا، سەبارەت بە چۆنیەتی چارەسەری كێشە ئیتنیەكان ئەو رەهەندەی ئەمڕۆ لە جیهاندا وەریگرتووە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر یۆرگن كارلیك كرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* تاچەند هەڵپەساردنی كێشەی ئیتنی بەبێ چارەسەر كاریگەریی لەسەر ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەبێت؟
- بەڕای من ناكرێ پێشبینیی جموجۆڵ لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بكەین لەبارەی كێشەی ئیتنی لەبەرئەوەی سروشتی ناكۆكییەكان زۆر جیاوازن لە یەكتری، بۆنموونە لەوانەیە هەندێ لە كێشە و ناكۆكییەكان پەیوەندیی بە لایەنی ئیتنییەتەوە نەبێت و بەڵكو مەبەستێكی سەركردە سیاسییەكان بێت بۆ وەدەستهێنانی پاڵپشتی بۆ ناسنامەی ئیتنی لەپێناو دەسەڵاتەكانی خۆیان، ئەگەر دوژمنایەتی لەنێوان گرووپەكاندا رووی لە هەڵكشان كرد، ئەوە ئەوكات هەڕەشەی گەورەتر دێتە كایەوە لەڕووی سەرهەڵدانی شەڕ و ناكۆكی لەبارەی لایەنەكانی ئیتنی و ئایینی و لەئاكامیشدا دەرئەنجامی ترسناكی لێ دەكەوێتەوە، لەپێناوی رێگەگرتن لە روودانی ئەو جۆرە شەڕ و ناكۆكییانە ئەوە پێویستمان دەبێ بەو جۆرە كۆمەڵگە و دامەزراوانەی كە رێز لە فرە ئیتنییەت دەگرن و هەروەها پێویستمان بەو جۆرە سەركردە سیاسییانە دەبێ كە ئاڕاستەی كێشە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكان نەگۆڕن و نەیكەن بە پرسێكی ئیتنی.
* یەكێك لەو ئاستەنگانەی دەبێتە لەمپەر لەبەردەم چارەسەری كێشە ئیتنیەكان، رێگەنەدانە بە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ بە نەتەوە جیاوازەكان، ئایا تاكەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەكو شتێكی پیرۆز سەیری سنوورەكان دەكات؟
- ئەمە مەسەلەیەكی زۆر ئەستەمە لەبەرئەوەی جیاوازی لە بیر و بۆچوونەكان دەكەوێتە ئاراوە لەو بارەیەی كە ئایا كام سنوور كۆنە و كامەیان تازەیە، ئارەزوو بۆ گۆڕینی سنوورەكانی ئەمڕۆ هەندێ جار دەكرێتە پاساوێك بۆ گەڕانەوە بۆ سنووری نەژاد، هەندێ لە ئەندامانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زیاتر لەبارەی سنوورەكانی خۆیان نیگەرانن و هەربۆیەیش پێیان باشە بارەكە هەروەكو خۆی بمێنێتەوە بۆنموونە كاتێك ئیسپانیا رەتیكردەوە دان بە كۆسۆڤۆ بنێت وەكو دەوڵەتێكی سەربەخۆ، بەپێچەوانەی هەموو ئەندامانی دیكەی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا، هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئیسپانیا لەوە دەترسێ كە ئەگەر هات و گۆڕانكاری لە سنوورەكان ئەنجامدرا ئەوە لەوانەیە ئەو شتە ببێتە هۆی دابەشكردنی ئیسپانیا-یش.
* بەڕای تۆ دانانی نەتەوە جیاوازەكان پێكەوە و بەزۆرەملێ مەترسیی ئەوەی لێ ناكەوێتەوە كە سەرلەنوێ توندوتیژی سەرهەڵبدات؟
- مەسەلەی جیاكردنەوەی گرووپەكان لە یەكتری مەسەلەیەكی زۆر مەترسیدارە، یەكەم لایەن: ئەگەر هات و ئەو شتە لەلایەكەوە وەكو چارەسەرێك پیشاندرا ئەوە لەوانەیە لەلایەكی دیكەوە بۆ هەر هەمان چارەسەر ببێتەهۆی سەرهەڵدانی گرژی و توندوتیژی كە ئاكامەكەی پاكتاوی ئیتنی دەبێ، دووەم لایەن: هەمیشە كەمینەی ئیتنی بوونیان هەر دەبێت تەنانەت لەنێو سیستەمێكی جیاكردنەوەی گشتگیریش، ئەگەر بێت و جیاكردنەوە وەكو چارەسەرێك بژمێرین ئەوە ئەوكات ئەو شتە دەكەین بە پاساوێك بۆ چەوساندنەوەی كەمینەكان. دەكرا هەمان ئەو نموونانە بەكار بهێندرایەن بۆ پیشاندانی تەحەدداكانی دروستكردنی دەوڵەتی نوێ لەبەرئەوەی تاكو ئەمڕۆیش كێشەی بەردەوام لە كۆسۆڤۆ-دا هەیە لەنێوان ئەلبانییە زۆرینەكان و سڕبییە كەمینەكان، لە هەندێك كەیسدا دروستكردنی دەوڵەتی نوێ باشترین بژاردنە بەڵام ئەوە لەهەمان كاتیشدا هەرگیز چارەسەرێكی كامڵ نییە.
* بەڕای تۆ چارەسەرنەكردنی پرسی كورد نابێتە هۆی ناسەقامگیری لە ناوچەكە؟
- دوو كەیسی لە یەك جیاواز، هەربۆیە پێویستە بە وریاییەوە بەراورد لەنێوانیاندا ئەنجام بدەین، بۆنموونە لایەنێكی زۆر گرنگ لەبارەی بارودۆخی كورد ئەوەیە كە مەسەلەكە پەیوەستە بە هاووڵاتیانی كورد لە 4 وڵاتی جیاواز، بێجگە لەوەیش، مەسەلەكە پەیوەستە بەو كوردانەی كە لەو ناوچانەدا نیشتەجێن كە بەتەواوەتی كوردنشینە، هەروەها ئەو كوردانەی كە لەو ناوچانەدا نیشتەجێن كە پێكهاتەی دانیشتوانی فرەیین، تەنانەت ئەگەر هات و دەوڵەتێكی سەربەخۆیش بۆ كورد لە باكووری عێراق دامەزرا، ئەوە ئەو شتە تەنیا بەشێك لە كێشەكان چارەسەر دەكات، خۆی لەخۆیدا پێویستە دەوڵەتی كوردی لە باكووری عێراق لەسەر بنەمای پەیوەندیی باش بێت لەگەڵ ئەنقەڕە و تەهڕان و دیمەشق و بەغدا لەبەرئەوەی ناتوانێ خۆی گۆشەگیر بكات، بەڵكو هاوسنوور دەبێ لەگەڵ دراوسێكانی، لەپێناو لەبەرچاوگرتنی شێوازە جیاوازەكانی بەرەوپێشەوەچوون پێویستە لە ئەزموونی هاووڵاتیانی سامی فێر بین كە نیشتەجێن لە باكووری نەرویج و سوید و فنلەندا و روسیا، كە پاش مێژوویەكی زۆر سەخت ئەمڕۆ ئەوان خاوەنی دامەزراوەی باش و هەماهەنگیی هەرێمیی پتەون لەسەرتاسەری ئەو 4 وڵاتە.
* فیدراڵییەت چۆن كێشەی ئیتنی و نەتەوەیی چارەسەردەكات، بۆنموونە عێراق؟
- بەڕای من ناكرێ بەگشتی ئەوە بڵێین كە فیدراڵییەت باشە یان خراپە، نەبوونی دیموكراسییەت كێشەیەكی سەرەكییە بە رەچاونەكردنی ئەوەی كە وڵاتەكە فیدراڵە یان نا، تەنانەت ئەگەر دیموكراسییەتیش بوونی هەبێت ئەوە فیدراڵییەت كێشەكان بە هەمیشەیی چارەسەر ناكات، بەڵكو پێویستیی بەوە هەیە كە بەتێپەڕبوونی كات بە باشی بەڕێوە ببردرێت، بۆنموونە فیدراڵییەت لە بەلجیكا پرۆبلەماتیكە، بەڵام لە سویسرا سەركەوتووە لەكاتێكدا هەردووك وڵات دیموكراسیشن، سەبارەت بە عێراق-یش پێویستە ناوچەی كوردی لەبیر نەكرێت لەمڕووەوە، كە سەقامگیریی و خۆشگوزەرانیی تێدا هەیە، كە لەوانەیە بتوانێ شتێك لە دەرەوەی سنوورەكانی ببەخشێ.