تا ئێستاشی لەگەڵدابێت بەڕێز ئەلسادق ئەلمەهدی سەرۆكی حزبی ئوممەی سودانیی بەرهەڵستكار وئیمامی ئەنسار و سەرۆك وەزیرانی پێشووی سودان سوورە لە سەر بانگەوازەكەی بۆ گۆڕین بەڕێگای ئاشتیانەو دیالۆگی بە كۆمەڵ، تاكو سوودان لەوقەیرانەی ئێستای رزگاربێت دوای ئەوەی_ بەڕای ئەو_ئەزموونی ئیسلامگەرایی بەبن بەستی گەیاند، هەروەها سووریشە لەسەر ئەوەی كە ئەم رێگەیە هەر دەبێت لەكۆتاییدا سەربكەوێت وێڕای بەپیرەوە نەهاتنی رژێمی فەرمانڕەوای سوودان،سەرباری ئەو رەخنە زۆرانەی كە ڕوویەڕووی دەكرێنەوە لەلایەن بەرهەڵستكارانی دیكەوە كە بێ ئومێدبوون لەگۆڕینی ئاشتیانە،ئەو پێیوایە كە توندڕۆكان لەدوولاوە سوودان بەرەو ئاژاوە پەلكێش دەكەن، ئەلمەهدی روونی كردەوە كە ئەو قسەی لەگەڵ عومەر ئەلبەشیری سەرۆكی سوودان كردووەو داوای لێكردووە واز لەدەسەڵات بهێنێت و بەشداری بكات لەجێگرەوەكەی تاكو بارودۆخی وڵات كەبە بنبەست گەیشتووە رزگاربكات، بەڵام هیچ وەڵامێكی ئیجابی لێ نەبیستۆتەوە، بەڵكو بارودۆخەكە ئاڵۆزتر بووە، ئەلمەهدی هەڕەشەشی كرد كە ئەلتەرناتیفی ئەم كێشەیە ئەوەیە، ئەگەر مل بۆ ئەمە نەنێت، ئەوا شۆڕشێكی میللی دەبێت، هاوكات دەست بەمانگرتنی جەماوەری لە گۆڕەپانەكان دەكرێت،بەڵام ئەوەی ڕەتكردەوە كە داوای لەسوودانییەكان كردبێت باڵیۆزخانەكانی وڵاتەكەیان لە دەرەوە داگیر بكەن. گوڵان - ئەسما حوسەینی - قاهیرە

سیاسەتەكانی رژێم لەدارفۆر كێشە ئاساییەكانی بۆ كێشەی قەبەتر گۆڕی، كە بەهۆیەوە گڕی لە دارفۆر بەرداو كێشەكەی بە دەوڵەت كرد
* هەندێ سەرچاوەی هەواڵ لەزاری تۆوە دەڵێن گوایە داوات لە سوودانییەكان كردووە باڵیۆزخانەكانی وڵات داگیر بكەن؟
- ئەمە راست نییە، شتی وام نەگوتووە، ئەوەی كە گوتوومە ئەوەیە كە ئێمە داوای سیستمێكی تازە دەكەین كە پەیوەندییەكی تایبەت و تەواوكاری لەگەڵ باشووردا هەبێت و شەڕ لەدارفۆر رابگرێت، بەپێی بنەماكانی جاڕنامەی پرەنسیپەكان كە ئاشتی دەستەبەربكات و كێشەی باشووری كردەڤان و نیل ئەلئەزرەق چارەسەر بكرێت، بەڵام كێشەی ئەبێی و شوێنی دیكەی سەر سنوور ئەوا هەرگیز ناتوانرێت لەسایەی ئەو دووحزبەی فەرمانڕەوا لە خەرتووم و جۆبا چارەسەر بكرێن، بۆیە پێویستە خەڵكی ئەو دووناوچەیە بەشداری تێدا بكەن چونكە بە پێچەوانەی ئەمە ئاكامی خراپی لێدەكەوێتەوە، ئێمە بەپێی دیدی خۆمان بۆ سیستمە تازەكە بنەمایەكمان بۆ دەستوور دانا لەگەڵ نەخشە ڕێگایەك بۆ چاكسازیی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتی، ئامانجیشمان ئەوەیە كە هەموو سوودانییەكان لەسەر ئەمە رێك بكەون لەوانەش حزبی كۆنگرەی نیشتمانی فەرمانڕەوا، دواتر دیدارێكی گشتی سازدەكەین هەموومان رێكدەكەوین لەسەر سیستمێكی تازە لە شێوەی باشووری ئەفریقیا و چیلی و ئیسپانیا.
* ئەگەر كۆنگرەی نیشتمانی رەتی كردەوە؟
- داوام كردووە ئەگەر ئەمە جێبەجێ نەكرا ئەوا مانگرتن و خۆپیشاندان لەگۆڕەپانەكان و لەبەردەم باڵیۆزخانەكانی سوودان ساز بكرێت، بەڵام نەك داگیر كردن، چونكە ئەمە دەبێتە هۆی دووبارەكردنەوەی سیناریۆی سوریا لە سودان و ئێمەش نامانەوێت توندوتیژی سەرهەڵبدات وبیانی دەستی بەسەرماندا باڵ بێت.
* لای خەڵك ئەوە روون بۆتەوە كە گوایە لەم دواییە رێكەوتنێكت لەگەڵ بەرەی شۆڕشگێڕی چەكدار مۆركردووەو دواتر جێگرەكەت نەسرەدین ئەلمەهدیت دەركردووە چونكە هاتۆتە نێو ئەم بەرەیە؟
- رێكەوتنمان لەگەڵ بەرەی شۆڕشگێڕدا مۆركرد بۆ ئەوەی چارەسەری سیاسی بریتی بێت لە ستراتیژییەت، ئەم قسەیەی ئێمەش كۆكە لەگەڵ بڕیاری ئەنجومەنی ئاساییش ژمارە 2046 كە بەدەق لەگەڵ جۆرێك لە رێكەوتنی دوولایەنانەدایە لەگەڵ چەكداران.
* ئەی بۆچی ئێستا جێگرەكەت لەسەركار لادەبەیت دوای چەند مانگێك بەسەر چوونە ناو بەرەی شۆڕشگێڕەوە؟
- ئەو بەبێ ڕاوێژی حزبی ئوممە و دەزگاكانییەوە چووەتە ناوبەرەكەوە، بۆیە حزب ئەمەی بە رەفتارێكی تاكەكەسی لەقەڵەمدا، بەڵام چونكە جێگر ی سەرۆك بوو لێپرسینەوەیان بەمن سپارد،بۆیە منیش چەندین رێگەم لەبەردەم دانا یان لەبەرە بمێنێتەوە یان لەحزب دەست لەكاربكێشێتەوە،یاخود من لای بەرم، ئەویش ئەوەی دوایی هەڵبژارد.
* ئایا نائومێد نەبوویت لەبانگەوازەكانت بۆ بەستنی كۆنگرەیەكی گشتی كە هیچ وەڵامێكی بۆ نییە؟
- نائومێدنەبوومە، پێموایە بەرەو پێش دەچین، هەندێ لایەن لەگەڵمانن هاوكات هەندێ بیروبۆچوونی حزبی فەرمانڕەواش، بۆیە پێموایە ئەم پلانەمان دوو تاقم بەلاوەدەنێت، ئەوانەی دەیانەوێت تاكڕەویی لە دەسەڵاتدا بكەن، یان ئەوانەی دەیانەوێت بە زەبری هێز و توندوتیژی رژێم بڕووخێنن، هەردووكیشیان سوودان كاول دەكەن.
* ئایا هیچ گوشارێكی حكومەتتان لەسەر بوو سەبارەت بەڕێكەوتنەكەتان لەگەڵ بەرەی شۆڕشگێڕدا؟
- ئێمە گۆڕینێكی سیاسی و سیستەمێكی تازەمان گەرەكە.هەرگیز لەم داخوازیانە پاشگەزنابینەوە.
* بەم دواییە بزووتنەوەی ئیسلامیی سوودان هەشتەمین كۆنگرەی خۆی لە خەرتوم بەست،چۆن ئەو 24 ساڵەی حوكمی بزووتنەوەكە هەڵدەسەنگێنیت؟
- ئەوكودەتایەی لە 30 ی یۆلیۆی 1989 لە سوودان روویدا و بە «رزگاربوون» ناوزەدكرا، نەیتوانی ئامانجەكان بیپێكێت،هەروەها سیاسەتەكانی رژێم لەدارفۆر كێشە ئاساییەكانی بۆ كێشەی قەبەتر گۆڕی، كە بەهۆیەوە گڕی لە دارفۆر بەرداو كێشەكەی بە دەوڵەت كرد، بەڵام رژێمی سوودان گەندەڵەو ئەم گەندەڵییەش هەموو وڵاتی گرتۆتەوە،هیچ ئاساییشێك یان یەكێتییەكی نیشتمانی تێدا بەدی ناكرێت،رەوشی ئابووریش بەرەوخراپی و نالەباری دەچێت.



*دەتەویست چی بڵێیت لەمیانی ئەو وتارەی كە ئاراستەی كۆنگرەی بزووتنەوەی ئیسلامیت كرد؟
- داوام لێكردن دان بنێن بە شكستەكەیان نەك تەنیا لە بەڕێوەبردنی كاروباری وڵات،بەڵكو هەتا لە مامەڵەكردن لەگەڵ ئیسلامدا كە شێواندوویانە.
* زۆر رەخنەت لێدەگیرێت لەلایەن بزووتنەوە چەكداریەكان سەبارەت بەوەی كە تۆ قایل نیت بەزەبری هێز رژێم بڕووخێنیت؟
- داوای گۆڕانكاریی دیموكراتی دەكەم لەشێوەی ئەوەی لەباشووری ئەفریقیا رووی دا، ئەم قسەیەم بەراشكاوی بەسەرۆك عومەر ئەلبەشیر گوت لە 24ی ئاداری 2011،پێم راگەیاند كە راستە كێشە لە سوودان هەیە،بەڵام رەوشی وڵات و بەدواداچوونی نێودەوڵەتی ناهێڵن بەتەواوی رۆڵی خۆی وەك سەرۆك پیادە بكات،ئەمەش چالاكیی سوودان ئیفلیچ دەكات،كە زۆر پێویستە بجووڵێتەوە بۆ ئەوەی لە قەرزەكانی خۆشبن و سزاكانی لەسەر هەڵبگیرێت و هاوكاریی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بكات، ئەوەشم پێی گوت كە دەكرێت سەرۆكێكی جێگرەوە دابنرێت بە رێككەوتنی هەموولایەك نەك بە هەڵبژاردنی حزبی،پێشیم گوت ناكرێ داوای 8 كەس بكات بۆ بەشداری كردن لە هەڵبژاردنی، لەنێو3 كەس كە خۆی پێشنیاری كردوون، ئەوانیش محەمەد عوسمان میرغەنی و حەسەن ئەلتورابی و محەمەد ئیبراهیم نەقد و مالك عەقار وئەلتیجانی ئەلسیسی وموسا محەمەد ئەحمەد و خۆم، بەو ناوەی نوێنەرایەتیی پێكهاتەكانی سیاسیی سوودان دەكەن،هەروەها پێشنیاری بەرنامەیەكی نەتەوەییم بۆ كرد كە ئەركی سەرۆكی جێگرەوە جێبەجێ بكات، دوای ئەوەی لەگەڵ ئەنجومەنی ئاساییش رێكدەكەوین لەسەر بەرنامەیەك لێپرسینەوە و سەقامگیری لەڕێی دادگای تێكەڵ بێنێتەدی نەك لەلایەن دادگای تاوانی نێودەوڵەتی،ئەركی میكانیزمی ئاشتبوونەوە و ویژدان بێت هەروەكو باشووری ئەفریقیا. بەداخەوە هیچ وەڵامێكی نەبوو،بەڵكو كاروبارەكە بەرەو خراپتر چوو.
* پرۆپاگەندەی زۆر لەئارادا هەبوو گوایە تۆ هەوڵ دەدەیت ببیتە سەرۆكی جێگرەوە، یان كوڕەكەت عەبدولڕەحمان یاریدەدەری سەرۆك بۆ ئەم پۆستە دەست نیشان بكەیت؟
- من هیچ پۆستێك وەرناگرم ئەگەر بە هەڵبژاردن نەبێت،بەڵام سەبارەت بە عەبدولڕەحمان سەرسام بووم كە كراوەتە یاریدەری سەرۆك،ئەوكاتە رامگەیاند كە ئەونوێنەرایەتیی من و حزبی ئوممە ناكات،خۆیشی ئەمەی راگەیاند.
* ئەدای كوڕەكەت وەك یاردەدەری سەرۆك چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
- رابردووی خەبات و سیاسیی عەبدولڕەحمان وای كردووە بتوانێت لەناو رژێمی رزگاركردندا ئەو مەسەلە ئەرێنیانە بگرێتەدەست، ئەو بایەخی پێشینەی داوە بە ئاشتی و ئامادبوون بۆ لێكگەیشتن لەگەڵ هێزە سیاسییەكان و چارەسەركردنی كێشەكان دوور لەتوندوتیژی.
* چ ئامۆژگارییەكت كرد بەر لەوەی بێتە ناو حوكم؟
- پێیم گوت ئێمە لەگەڵیدانین ئەم ئەركە لە ئەستۆ بگرێت، ئاگاداریشم كردەوە كەنابێ رژێم بكاتە ئامرازێك بۆ بەرژەوەندیی تایبەتی خۆی.
* ئەی بۆچی هەڵوێستێكی تووندت بەرامبەر نەگرتەبەرو ڕێگەت لێ نەگرت؟
- دەكرا ئەمەم بكردایە،بەڵام تەماشام كرد ئەو بەم كارە رازیە، لەوەتەی ساڵی2000 ئەو پێی وابوو كە دەبێت رێگەیەك بدۆزینەوە بۆ هاوكاری كردنی رژێم، لەمەدا راستگۆبوو.
* حزبی فەرمانڕەوا بەرەو كوێ دەچێت لەسایەی ئەو باسانەی كە گوایە كێشەوململانێ لەئارادایە بۆ جیگرتنەوەی سەرۆك بەشیر هەروەها لەژێر رۆشنایی ئەنجامەكانی كۆبوونەوەی دوایی بزووتنەوەی ئیسلامی و قسەوباس لەسەر هەوڵدانێكی سەرنەكەوتوو بۆ رووخاندنی رژێمی فەرمانڕەوا؟
- حزبی فەرمانڕەوا گیروگرفتی زۆری هەیە و رژێمە دیكتاتۆرییەكانیش ئەوانەی تەنیا بەزەبری هێز كێشەكانیان چارەسەر دەكرێت،رۆژێك دێت خۆی لەبەردەم ئەم حاڵەتەدا دەبینێتەوە،بەڕای من ئەوان هیچ شتێكیان یەكلایی نەكردۆتەوە،كۆبوونەوەكەش زۆر خراپ بوو.
* كەواتە ئەنجامەكانی چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
- هیچ دەرفەتێكیان نەدا بۆ خستنەڕووی بۆچوونی چاكسازی.
*هەندێ كەس لە سوودان رەخنەیان لە لێدوانەكانی سەركردایەتییەكانی ئیسلامیی عەرەبی گرت كە بەشداریان لەكۆنگرەكەدا كرد و پشتیوانیان لە رژێمی حوكمی سوودان كرد، ئەمە چۆن دەخوێنیتەوە؟
-بە گشتی بزووتنەوە ئیسلامییەكان حەزیان لە موجامەلەكردنە، بڕواناكەم لێدوانە نهێنییەكانیان وەكو ئاشكراكانیان بێت، هەروەها عەقڵیەتی عەرەبی بە گشتی جۆرێك لە موجامەلەیان هەیە لەسەر حسابی پرەنسیپەكان، دووریش نییە بە نهێنی ئامۆژگاریان كردبێت، بەڵام كە دروشمی ئیسلامی بەرز دەكاتەوە، ئەوا جۆرێك لە سڕبوونی سۆزداری لەسەر حسابی عەقڵ لەو بزووتنەوانە دێتە ئاراوە، بەڵگەشم بۆ ئەوە شێخ یوسف ئەلقەرەزاوییە كە باسی دیموكراتی و مافەكانی مرۆڤ دەكات، بەڵام كاتێك پرسیاری لێكرا سەبارەت بە بۆچوونی خۆی لەسەروبەندی دامەزراندنی حوكمی رزگاری لە سوودان دەربارەی جێبەجێكردنی شەریعەت لە ڕێگەی كودەتای سەربازییەوە،گوتی:ئەگەر كودەتای سپی بوو قەیدی ناكا،هەروەك چۆن بزووتنەوە ئیسلامییەكان كاتێ لە ساڵی 1983 پشتگیری سەرۆكی پێشووی سوودانیان كرد.
*لە ئێستادا چۆن دەڕوانیتە ئاییندەی شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی كە زۆر بۆیان بەپەرۆش بوویت؟
- ئازادی مانایەكی پیرۆزی هەیە،گەلان دژی ستەمن، هەروەها دژی هەر داگیركردنێكی بیانین، بەڵام ئەوەی بەهاری عەرەبی پەكدەخات ئەوەیە كە هێزە شۆڕشگیڕو رێكخراوەكان دیدو روئیایان نییە بۆ كاركردن، بۆیە دەبینین ئاژاوە بە گشتی دەوڵەتانی بەهاری عەرەبی گرتۆتەوە.
رەخنەو گلەیی زۆریشم لە بزووتنەوەكانی ئیسلامی هەیە چونكە خەریكی بەئوسوڵكردنی ئیسلامیین بێ ئەوەی ئاگایان لە نوێبوونەوەو سەردەم هەبێت، لەبەرامبەریشدا بزووتنەوە عەلمانییەكان وێڕای هەستكردنی بەهێزیان بە سەردەم و نوێبوونەوە، بەڵام تا رادەیەكی زۆر لە ویژدانی نەتەوە بێ ئاگان، بۆیە ئەم بێ ئاگاییانە وا لە ئیسلامییەكان دەكات بەهۆش خۆیاندا بێنەوە سەبارەت بەم نوێبوونەوەیە،لە بەرامبەریشدا عەلمانییەكان ناچار دەكات كە هەر دەبێ بزانن كە ئەستەمە نەچنە ناو ناخی ویژدانی نەتەوەوە.
* بۆچوون و فتوای زۆر لە ئیسلامییەكان ترس دەخاتە نێو دڵی خەڵكەوە،چۆن لەم بوار دەڕوانیت؟
- بەڵێ، هەندێكیان بازدانە لە ئاسمانەوە، هەندێ كەسیش خۆیان بە شتی لابەلاوە خەریك كردووە.
* ئایا ئەمانە بە راستی گوزارشت لە ئیسلام دەكەن؟
- ئێستا خەریكی نووسینەوەی سەربردەی پێغەمبەرم، پاڵنەریشم بۆ ئەمە لەوەدایە كە زۆربەی هێرشەكانی رۆژهەڵاتناسان بۆ سەر ئیسلام و پێغەمبەری مەزن(دخ) پشتیان بە سەرچاوەكانی ئیسلامی بەستووە.
* بەڵام چۆن شۆڕشەكان لە دەوڵەتە عەرەبییەكان لە شكستهێنان رزگاریان دەبێت؟
- بەرای من و زۆر بە ئاسانی دەڵێم كە هەندێ بنەما هەن پێویستە پێوەی پابەند بین، یەكێتیی نیشتمانی و ئازادییەكان و دیموكراتییەت و رێزگرتن لە مەرجەعییەكانی ئایینی ئیسلامی یان مەسیحی و گەشەپێدان و چارەسەركردنی گرفتی بێكاری و هەژاری و مامەڵەكردن لەگەڵ دەرەوەدا بە شێوازێكی ئاشتیانەی دادپەروەرانە.
*بارودۆخی ئابووری فاكتەرێكی گرنگە لە ئاڵۆزییەكانی ئێستا، ئەمە چۆن چارەسەر دەكرێت؟
- دەوڵەتانی ناوچەكە بەدەست خراپ دابەشكردنی داهاتی ئابوورییەوە دەناڵێنن،پێشنیاریش دەكەم سەندوقی عەرەبی دابمەزرێت بە هاوكاریی دەوڵەتانی كەنداو بۆ رزگاركردنی گەلانی بەهاری عەرەبی كە لە سامانی وڵاتەكانیان بێبەش بوون، هەروەك چۆن ئەمریكا یەك تریلیۆن دۆلاری پێشكەش بە ئەڵمانیا كرد دوای دووەمین جەنگی جیهان، هەروەها ئەڵمانیای خۆرئاواش یەك تریلیۆن دۆلاری دایە ئەڵمانیای خۆرهەڵات .
* دەوڵەتانی كەنداو چۆن ئەم ڕۆڵە دەگێڕن لە كاتێكدا ترسێكی زۆریان لەم شۆڕشانە هەیە؟
- راستە لە كەنداو هێڵێكی ترسان لە شۆڕشەكانی عەرەبی هەیە، لە هەمان كاتیشدا هێڵێكی لێك تێگەیشتن لە نێوان سەركردەكانی كەنداوو سەركردەكانی بەهاری عەرەبی هەیە كە پێویست دەكات هاوكاری یەكدی بكەن .
* مەترسی زۆر لەئارادایە لە هەوڵی بەلاڕێدابردنی ناوچەكە بۆ ململانێی سوننەو شیعە، چۆن دەكرێ ئەمە ڕوونەدا؟
- پێویستە مەسەلەی ئێران چارەسەر بكرێت، هەرەوها سوننەو شیعە تەواوكەری یەكدی بن، دەبێ ئەوەش بزانین كە ئێران دەیەوێت هەر وەكو توركیا رۆڵی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێت، بۆیە ئەگەر دەوڵەتانی عەرەبی لە ئاییندەدا هێزێك پێك بێنن ئەوا جۆرێك لە هاوكاری لە نێوان هەر سێ لادا دێتە ئاراوە، پێویستە رێككەوتنێك لە هەڵوێستەكانیاندا هەبێت بەڵام نەك لەژێر چەتری ئەمریكادا.
* دوای ئەو دوژمنكارییەی دواییەی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، بەڕای تۆ چ شتێكی تازە لەو هاوكێشەی ململانێیەدا دەخوێندرێتەوە؟
- ئیسرائیل ئێستا گەیشتۆتە ئەو راستییەی كە دوای رووخانی ئەو ستەمكارانەی پشتی پێ دەبەستان، لە ئێستادا رووبەڕووی گەلانیان بوونەتەوە،بەمەش كاروباری شێواوەو هەڵوێستیشی ناگۆڕێت،بەڵگەشمان بۆ ئەوە لەكاتی دوژمنكاریی بۆ سەر غەززە لە ساڵی 2008 ئەو پەراوێزخرابوو، ئێستاش وا دیارە بەتەنگەوەهاتنێك لەلایەن هێزەكانی عەرەبی و ئیسلامی لەئارادایە،غەززەش هەر گۆڕەپانی ئیسرائیل نابێت تا بە ئارەزووی خۆی چی بوێت بیكات،ئیسرائیلیش پێیوایە كە ئەو پشێوییەی دەوڵەتانی عەرەبی گرتۆتەوە لە بەرژەوەندیی ئەودایە،بەڵام دەبێ ئەوە بزانێت كە ئەو رۆژێك لە رۆژان هاوپەیمانیی ئێران و توركیا و هەموو ستەمكارانی عەرەب بووە،بەڵام لە ئێستادا دەكەوێتە بەرامبەر ئەو گەلانەی كە هەڵوێستی مەبدەئییان بەرامبەر ئیسرائیل هەیە.
* چۆن دەڕوانیتە ئاسۆی چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین لەبەر رۆشنایی ئەو گۆڕانكاریانەدا؟
- ئەگەر ئیسرائیل عاقڵ بووایە دەیتوانی چارەسەرێك بخاتە بەردەم فەلەستینییەكان كە نەتوانن رەتی بكەنەوە لەبەر ئەوەی دادپەروەرانەیە،بەڵام لە حاڵەتێكدا ئەگەر بەردەوام بن لەسەر سیاسەتی ئێستایان و هەڵوەشاندنەوەی هەردوو دەوڵەت رەت بكەنەوە ئەوا لەبەرژەوەندیی ئەواندا نابێت.