كیلی كلارك بیردسلی بۆ گوڵان: پرۆسەی سەركەوتووی بونیادنانی نەتەوە بە حكومڕانی سەقامگیر و باش كۆتایی دێت
پرۆفیسۆر كیلی كلارك برادیسلی ئوستادی زانستی سیاسەتە لەزانكۆی ئیمۆری لە شاری ئەتلەنتا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر بونیادنانەوەی وڵاتی دوای شەڕ و پرۆسەی بونیادی نەتەوە، سەبارەت بە پرۆسەی بونیادی نەتەوە لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو و هاوكات دەسپێكی پرۆسەی دیموكراتی چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر كیلی كلارك كرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.
* پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە جیاوازە لە پرۆسەی بونیادنانی دەوڵەت، هەربۆیە زۆر جار دەوڵەت بوونی هەیە، بەڵام پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە هێشتا دەستیپێنەكردووە، ئایا پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە چی دەگەیەنێت؟
- ئەمە پرسیارێكی پڕ لە تەحەددیە، پێموایە پرۆسەی ڕەسمی بونیادنانی دەوڵەت،
- ئەمانە دەگرێتەوە-وەك دیاریكردنی سنوورەكان و سەروەری و نوێنەرایەتیكردن لە قەوارە نێودەوڵەتیەكاندا، لە كاتێكدا پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە پرۆسەیەكی درێژخایەنترە كە پەیوەستە بە دامەزراندنی دامەزراوە كاراكانی حكومڕانیەوە، كە بە شێوەیەكی كارا یاسا و نیزام، سەروەری یاسا و ئاسایش بەدی بهێنێت. ڕەنگە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە گرنگتر بێت كە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە بە حكومڕانیەكی سەقامگیر و حكومڕانیەكی باش كۆتایی دێت.
* لەزۆربەی وڵاتانی تازە پێگەیشتوو یان پۆست كۆلۆنیالیزم، ئەم پرۆسەیە سەركەوتوو نابێت، هۆكارەكەی ئەوەیە كە پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە پرۆسەی بەدامەزراوەكردنی دەوڵەتە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە فاكتەری سەرەكی لە پرۆسەی بەدامەزراوەیكردندا چین؟
- ئەوە تەحەددیەكی گەورەیە لە كۆمەڵگەكانی دوای شەڕ كە زۆرجار ناتوانرێت پرۆسەیەكی كارای بونیادنانی نەتەوە ئەنجام بدرێت، كە دەبینین ناكۆكیەكی زۆر لە كۆمەڵگەكانی دوای شەڕدا سەرهەڵدەدەن، ئەویش لەبەر ئەوەی شەڕ و ناكۆكی دەوڵەت و هەروەها نەتەوەشی تێكشكاندووە، كەواتە زەحمەتە هەموو دامەزراوە جیاوازەكان بونیادبنرێنەوە. ئەوەندەی من بزانم ڕێگاچارەیەكی سیحری نییە بۆ ئەوەی ئەم كارە ئەنجام بدرێت و ئەمەش پرۆسەیەكە چەندەها ساڵ دەخایەنێت، كە هەندێ جار ئەمە پێویستی بە هاوكاری كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش دەبێت لە ڕووی وەبەرهێنان و هێزە ئەمنیەكانەوە.
* یەكێك لەو خاڵانەی كە دەبێت بە تەحەدا لەبەردەم پرۆسەی بونیادی نەتەوە، ئەوەیە ئەم پرۆسەیە داهاتێكی یەكجار زۆری دەوێت، ئەو سەرچاوەی داهاتەش لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو وەك پێویست نییە، ئایا حكومەت لە وڵاتانی تازە پێگەیشتوو چۆن دەتوانێت رووبەڕووی ئەم تەحەدایانە بێتەوە؟
- ئەمە تەنگژەیە، داهاتێكی زۆر ئەدرێت بە حكومەت بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە، بەڵام ئەو داهاتە زیان بەم پرۆسەیە دەگەیەنێت ئەگەر هاتوو حكومەت بە خراپی ئەو پارەیەی بەكارهێنا، بۆ نموونە ئەگەر گەندەڵیەكی زۆر لە ئارادابوو، یاخود ئەگەر حكومەت ئەو داهاتەی بۆ وەبەرهێنان لە بواری سەربازیدا خستەگەڕ نەك بۆ هێنانەدی پەرەپێدانێكی بەردەوام لە بواری ئابووریدا. كەواتە ئەمە تەنگژەیە و دەبێت حكومەتەكە سەقامگیر بێت بۆ ئەوەی پرۆسەی بونیادنانی نەتەوە ئەنجام بدات. ڕاسپاردەی من ئەوەیە، ئەمە پرۆسەیەكی درێژخایەنە و دەبێت هەنگاوی بچووك هەڵبگیرێت، بۆ نموونە دەبێت لەبەرامبەر ئەو پارەیەی پێیدەدرێت دەبێت چاكسازی بكرێت لەو حكومەتەدا -كە داهات و دارایی پێدەدرێت- بە چەشنێك ئەگەر بۆ بونیادنانی ژێرخان بەكاری بهێنێت، ئەوكاتە دەوڵەتێكت دەبێت كە دەتوانێت بەردەوام بێت.
* لەم پرۆسەی بونیادی نەتەوە پێویستە حكومەت هۆكارێك بێت بۆ چالاككردنی كۆمەڵگە، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگەی چالاك هۆكارێكە بۆ سەركەوتنی پرۆسەی بونیادی نەتەوە، ئایا چۆن كۆمەڵگە چالاك دەكرێت؟
- مەسەلەكە ئەوەیە بوار بە پرۆسەیەكی پتر دیموكراتی بدرێت بۆ ئەوەی ڕووبدات، كە خەڵكی ئازادی دەنگدان و كۆبوونەوە و گوزارشتكردنیان هەبێت، بوونی كۆمەڵگەیەكی چالاك- هەروەك ئێوە ناوی لێدەنێن- بە مانای بوونی ململانێیەكی زۆر دێت و ئەگەر پەلە لە ئەدای دیموكراسی بكرێت، ئەوا ڕەنگە ململانێیەكی زۆر لە نێو ئەو لایەنانەدا دروست بكەیت كە پێشتر شەڕی یەكتریان دەكرد و ئەمەش دەبێتەهۆی خاوبوونەوەیان لەوەی بەرەوپێشەوە هەنگاوهەڵبگرن و پتر سووردەبن لەسەر هەڵوێستەكانیان. لەبەر ئەوە من دەڵێم دەبێت پرۆسەیەكی دیموكراتی درێژخایەن هەبێت كە پلە بە پلە دەرگای ئازادی بە ڕووی -هاووڵاتیاندا- واڵا بكرێت. بەڵام ئەگەر ئەو دەرگایە ڕاستەوخۆ و دەستبەجێ واڵا بكرێت، ئەوا ململانێیەكی زۆر دروست دەبێت.
* لایەنێكی دیكە مەسەلەی دیموكراتییە، لەبەر ئەوەی ژینگەی دیموكراتی هۆكارێكە بۆ سەركەوتنی پرۆسەی بونیادی نەتەوە، بەڵام پرۆسەی دیموكراتی و پرۆسەی بونیادی نەتەوە، هاوكات پێكەوە دەست پێدەكەن، ئایا چۆن هاوسەنگی لەنێوانیان دروست دەكرێت؟
- ڕەنگە لێرەدا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕۆڵێكی گرنگ ببینێت،... كە ڕەنگە بۆ پەرەپێدانی سیستمەكە بێت، بۆ ئەوەی ئارامی و نیزام بگەڕێتەوە و ئەو كاتە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەتوانێت هەنگاو بە هەنگاو بكشێتەوە، بۆ ئەوەی حكومەت بەرپرسیارێتی زیاتری حكومڕانی بگرێتەئەستۆ بۆ دابینكردنی ئاسایش، تاوەكو لە كۆتاییدا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی تەنیا بە دابینكردنی سەرچاوە بەشداری بكات، نەك لە ڕووی واقیعیەوە بەشداربێت لە لایەنەكانی حكومەتدا. ئەمە كاتی دەوێت و دەبێت پرۆسەیەكی لەسەرخۆ بێت، چونكە هەروەك توێژینەوەكان دەریانخستووە كاتێك پرۆسەی بە دیموكراتیكردن زۆر بە خێرایی ئەنجام دەدرێت، ئەوا ئەمە زۆرجار دەبێتەهۆی گەڕانەوە بۆ شەڕی ناوخۆ.
"
