گۆردن باوین بۆ گوڵان:ئاڕاستەی ململانێ لەسوریا بەرەو ململانێی تائیفی دەچێت بۆیە بارودۆخەكە بەرەو مەترسیدارترهەنگاو دەنێت
October 18, 2012
دیمانەی تایبەت
پرۆفیسۆر گۆردن ئیل باوین ئوستادی زانستی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەزانۆی ماری بەلدوین و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و سیاسەتی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ قسەكردن سەبارەت بە ڕەوشی گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە و هەڵكشانی بارودۆخی سوریا، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر گۆردن باوین كرد، بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.* بە شێوەیەكی گشتی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە قۆناخێكی هەستیاردا دەڕوات و هەموو شتێك لە گۆڕانكاریدایە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ ڕاددەیەك ئەم دۆخە دەتەقێتەوە و دەبێتەهۆی گۆڕینی هاوكێشەكە، بە تایبەتی كە دۆخەكە زۆر هەستیار و لەرزۆكە؟ - جەوهەری سیاسەت سازشكردنە، واتە بەدەستهێنانی بەشێكی داواكاریەكانت، نەك سەرجەمیان. من وای دەبینم ئاڕاستەی سیاسی لە ناوچەكەدا بە ئاقاری تائیفیدا دەڕوات، واتە شتەكان بە ئاسانی سازشیان لەسەر ناكرێت، تائیفیەت بۆتە گرنگترین ڕێبەری سیاسی خەڵكەكە. كەواتە كاتێك ناسنامەی تائیفی هاوشان دەبێت لەگەڵ ئاڕاستە سیاسیەكەدا، ئەوا سازشكردن قورستر و قورستر دەبێت، لەبەر ئەوەی خەڵكی باوەڕێكی قووڵیان بە تێگەیشتنی خۆیان دەبێت. لەبەر ئەوە كارێكی باش دەبێت ئەگەر پارتگەلێكی زۆرت هەبێت و دیدگا و ڕوانینی تائیفیان نەبێت. كەواتە لەم حاڵەتەدا چەند گەمەكارێك دەبن لە گەمەكەدا، كە هۆكاری پەیوەندیكردنی خەڵكی بە پارتێكی دیاری كراوەوە ئەوەیە لە هەڵوێستی ئەو پارتە ڕازین لە ئاست سیاسەتی ئابووریدا، یاخود لە ئاست لایەنەكانی دیكەدا. ئەو توندوتیژیەی لە سوریا و عێراقدا بەدی دەكرێت، كە دووركەوتنەوەیە لە بەعسیزم و هەنگاوهەڵگرتنە بەرەو ناسنامەی تائیفی، دەبێتەهۆی چەسپاندنی زیاتری ئەم ڕێگایە، لەبەر ئەوەی تا ڕاددەیەك كۆمەڵگە لەسەر هێڵی تائیفی دابەش بووە، ئەمە ساتەوەختێكی ناخۆشە، چونكە زیاتر و زیاتر لە سازشكردن دووردەكەوینەوە، ئەویش بەهۆی هەڵكشانی پارتە تائیفیەكانەوە. * فاكتەری سەرەكی و خاڵی گەرمی گۆڕانكاریەكان سوریایە، كە ئێستا ئاشكرایە دابەشبوونێك هەیە لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە ئاست كێشەی سوریادا، كە لەسەر ئاستی ئیقلیمی وەك ناكۆكی نێوان شیعە و سوننە لێكدەدرێتەوە، ئایا درێژەكێشانی بارودۆخی سوریا بەم چەشنە مەترسی بۆ سەر سەرجەم ناوچەكە دروست دەكات؟ - زۆربەی وڵاتان لە مێژووی هاوچەرخدا پێناسەیەكی ئایدۆلۆژی كوێرانەی بەرژەوەندیەكانیان نەكردووە، بەڵكو هەڵسەنگاندنێكی واقیعیانەیان بۆ دۆخەكە كردووە لەژێر ڕۆشنایی هاوسەنگی هێز لە جیهاندا، ئەمەش خەسڵەتێكی سەرەكیە كە ڕەفتاری دەوڵەتەكانی داڕشتووە. بەڵام كاتێك ئێمە بەرەو ناسنامەیەكی تائیفی دەڕۆین و هەڵوێستێكی سازشهەڵنەگرتوو دەگرینەبەر، وەك گرنگترین سیمای ژیانی سیاسی ناوخۆیی، ئەوا هەندێ لە سەركردەكانی دەوڵەتان پێدەچێت سیاسەتێكی دەرەكی تائیفیش بگرنەبەر و ڕەوتەكەش بەرەو ناكۆكیەكی ئیقلیمی بڕوات- هەروەك ئێوە ئاماژەتان پێكرد-لە پرسیارەكەی ئێوەدا ئەوە دەخوێنرێتەوە كە توركیا تێوەگلاوە لە سوریا، یاخود بەلای كەمەوە لە كێشەی ئاوارەكانی سوریا،........لە ئێستادا توركیا و ئێران كار لەسەر بەدیهێنانی بەرژەوەندیەكانیان دەكەن، كە هەندێ جار ئەمە بۆتەهۆی توڕەكردنی هێزە گەورەكان، وەك ئەمەریكا. لە ئێستادا كێشەی سوریا بۆتەهۆی ئەوەی ئەگەری ئەوە بێتەئاراوە ئێران و توركیا ڕێگایەكی دوژمنكارانە بگرنەبەر لەبەرامبەر یەكتردا، ئەمەش لە بەرژەوەندی ناوچەكە نییە......كەواتە ئەگەر ئەو سەركردانەی سیاسەتێكی سازشكارانە دەگرنەبەر لە ناوخۆدا و سیاسەتێكی واقیعیانە-بۆ هێنانەدی بەرژەوەندیەكانیان- لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دەگرنەبەر لەلایەن ئەو كەسانەوە دووربخرێنەوە كە بیركردنەوەیەكی جیاوازیان هەیە بۆ ئاییندەی وڵاتەكە، ئەوا بارودۆخەكە ئاڕاستەیەكی مەترسیدار دەگرێتەبەر. * ڕۆژانە توركیا هێزی زیاتر كۆدەكاتەوە لەسەر سنوورەكانی لەگەڵ سوریادا، ئەمە نیشانەی ئەوەیە ئەسەد درێژە بە توندوتیژی دەدات و كێشەی بۆ دەوڵەتە دراوسێكانی دروست دەكات و بەم دواییەش بینیمان ناتۆ هاتە ناو كێشەكەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا لەبەر توركیا ناتۆ لەم شەڕەوە تێودەگلێت؟ - ئەمە مەسەلەیەكە پەیوەستە بە پرۆسەی بڕیاردان لە چوارچێوەی ناتۆدا، كە دەبێت دەنگدانەكە بە ئیجماع بێت بۆ ئەوەی ناتۆ بە ڕەسمی ئەو هەڵوێستە بگرێتەبەر، واتە پشتیوانی لە هەر دەوڵەتێكی ئەندام بكات كە پێویستی بەوە دەبێت بەرگری لێبكرێت، بەڵام دەبێت بڕیاری ڕەسمی بدرێت لە چوارچێوەی ناتۆدا، بەڵام ئەو كۆبوونەوانەی بەم دواییە كران، پشتیوانیان بۆ توركیا دەربڕی..... ئەمەش بە واتای ئەوەی ڕەنگە سیاسەتی توركیا پشتیوانی ڕەسمی پێویست بەدەست بهێنێت لەلایەن ناتۆوە. ئەمەش كێشەی مەترسیدار دەخوڵقێنێت نەك هەر بۆ سوریا، بەڵكو بۆ جیهانیش، لەبەر ئەوەی ڕوسیا بە ئاشكرا گوزارشتی لە هەڵوێستی خۆی كردووە، كە ئەوە كارێكی مەترسیدار دەبێت ئەگەر توركیا ڕابكێشرێتە ئەم كێشەیەوە، چونكە ڕووداوەكانی سەر سنوور بەم دواییە بوونەهۆی ئەوەی توركیا هێز كۆبكاتەوە بۆ ئەوەی بەرگری لە خۆی بكات، هەروەها ڕەنگە قەیرانی ئاوارەكان و قەیرانی مرۆیی لە سوریا ببێتەهۆی ئەوەی بەم زووانە توركیا دەستێوەردان بكات، ئەمەش دۆخێكی ئاڵۆزە ئەگەر لێدوانەكانی ڕوسیا لەبەرچاو بگرین. كەواتە ئێمە تەنیا باسی تەقینەوەی ناكۆكی تائیفی ناكەین لە لوبنان و عێراق بەهۆی بارودۆخی سوریاوە، بەڵكو مەترسیی سەرهەڵدانی قەیرانێكی نێودەوڵەتیش دەكرێت، لەم مەسەلەیەدا كارێك كراوە توركیا دان بەخۆیدا بگرێت، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە تاكەی دان بەخۆیدا دەگرێت بەلەبەرچاوگرتنی كێشەی ئاوارەكان و ئیستیفزازكردنی لەلایەن ڕژێمی ئەسەدەوە- كە لە نائومێدیەوە ئەم كارە دەكات- و ئەمەش لە بەرژەوەندی خەڵكی سوریا نییە. كەواتە ئێمە لە ساتەوەختێكی مەترسیدارداین، ئێمە دە مانگ پێشتر و ساڵێك پێشتریش لە مەترسیدابووین، بەڵام ئەمەیان زۆر مەترسیدارە. * ئێران پشتیوانی لە ڕژێمەكەی ئەسەد دەكات بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، لەلایەكی دیكەوە ئێران بە دەست سزا ئابووریەكانەوە گرفتار بووە، هەروەها ئیسرائیلیش هەڕەشە لەو وڵاتە دەكات، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ ڕاددەیەك ئەم حاڵەتە مەترسی دەبێت بۆ سەر ناوچەكە؟ - چەند هۆكارێك هەبوون بۆ ڕێگرتن لەو چەكەی بۆ ڕژێمەكەی ئەسەد ڕەوانە دەكرا، هاوپەیمانی درێژخایەنی نێوان تەهران و ڕژێمەكەی ئەسەد ئاشكرایە. پێموایە- لەم ماوەی ئەم هەفتەیەدا- ئەگەری هێرشكردنی ئیسرائیل بۆ سەر دەزگا ئەتۆمیەكانی ئێران كەمبۆتەوە، ئەویش بە ڕوانین لە لێدوانەكەی نەتنیاهۆ، كە بەرەو هەڵبژاردنی نوێ دەڕۆن، دوای ئەوەی باس لە هێڵی سوور دەكرا لە بەهار یان هاویندا، كە هەموو كەس وا بیری دەكردەوە ڕەنگە هێرشەكە پێش هەڵبژاردنە سەرۆكایەتیەكەی ئەمریكا ڕووبدات، هەرچۆنێك بێت ئەگەرەكانی ئەم دواییە سەریانكێشا بۆ ئاڵۆزی زیاتر. ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مەسەلەی ناردنی كۆمەك بۆ ئەسەد، ئەوا ئەمە جێی داخێكی زۆرە، پێموانیە ئەمەش بگۆڕێت و دەست لە سیاسەتەكەیان بەردەن، ئەویش بەهۆی پشتیوانیكردنی ڕوسیاوە، بەڵام دەبێت بگەڕێینەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ بۆ تاوتوێكردنی هەموو ئەو پرسانە-نەك تەنیا پرسی ئەتۆمی- ئێمە دەرفەتی ئەوەمان هەیە بەم ئاڕاستەیەدا بڕۆین، چەكی ئێران لە سوریا ئەسەد ڕزگار ناكات، ئەسەد دەڕووخێت، لە كاتێكدا پرسیارەكە ئەوەیە چۆن ئەمە ڕوودەدات و بە چ میكانیزمێك، بەڵام من هاوسۆزم لەگەڵ ئێش و ئازاری خەڵكی سوریادا. * هەوڵەكانی سعودیە لە سوریادا لە پێناو بەرپابوونی دیموكراسیدا نییە، بەڵكو خوازیارە بە چەشنی وڵاتانی دیكە حكومڕانیەكی ئیسلامی بێتەسەر دەسەڵات، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ ڕاددەیەك پارتە ئیسلامیەكان سوودمەندن لە بەهاری عەرەبی؟
- لە نێو پێكهاتەی زۆرینەی سوریادا- ولە ئاییندەدا- ناكۆكیەكی درێژخایەن ڕوودەدات لەبارەی ئەوەی ڕێگای ڕاست كامەیە بۆ ئەوەی خەڵكی سوریا بیگرنەبەر، ئاشكرایە توركیا و سعودیە هەوڵدەدەن جڵەوی ئەمە بكەن و هەوڵدەدەن لە ڕێگەی فراوانكردنی هەوڵەكانیانەوە نفوز و دەستڕۆیشتوویی خۆیان زیاتر بكەن. هەرچۆنێك بێت لە میسر و لیبیا و تونس خەڵكەكە بڕیار دەدەن چ ڕێگایەك هەڵبژێرن، نەك هێزە دەرەكیەكان، تموحی سعودیە بۆ ڕابەڕایەتیكردنی هەمووان لە ناوچەكەدا لەگەڵ هەندێك وڵات دژ دەوەستێتەوە لەگەڵ میكانیزمەكانی ئەو شۆڕشەی ئێستا لە ئارادایە، لەبەر ئەوەی شەرعیەتی سعودیە و بانگەشەكردنی بۆ سەركردایەتكردن بناخەیەكی لاوازی هەیە، بە بەراورد بە بناخەی ئەو دەسەڵاتە ڕاستەقینەیەی كە شانی داوەتەسەر ئیرادەی خەڵك، واتە دەسەڵاتە هەڵبژێردراوەكان لە تونس و میسر، كە زیاتر چەسپاون بە بەراورد بە دەسەڵاتەكەی لیبیا. كەواتە هەوڵی هێزە دەرەكیەكان بۆ كۆنتڕۆڵكردن و ئاڕاستەكردنی دۆخەكە، لە ڕێی دابینكردنی پارە و چەكەوە، ڕەنگە لە ئاییندەی نزیكدا كاریگەری هەبێت، بەڵام لە مەودای دووردا ئەم ڕێگایە لەلایەن ئەو گرووپەوە بڕیاری لێدەدرێت كە لەم شەڕە دژوارەوە وەك سەركردەی شەرعی دەردەكەوێت لە تێڕوانینی خەڵكی سوریادا، بەڵام پێش بڕیاردان لە ئاییندەی خۆیان شتی ناخۆش و دژوار ڕوودەدات، كە لە ڕاستیدا ئێستا ئەو نەهامەتی و ناڕەحەتیانە ڕوودەدن. * باس لەوە دەكرێت ڕووخانی ڕژێمی سوریا لە بەرژەوەندی كورددا دەبێت و پێشبینی دەكرێت دەوڵەتی كوردی لەو وڵاتە دروست بێت، پرسیارەكە ئەوەیە تا چ ڕاددەیەك كوردەكان سوودمەند دەبن لە گۆڕانی بارودۆخی سوریا؟ - دۆخێكی دژوارە كە لە ناو ئۆقیانۆسێكدا بیت و دەستت بە پارچە تەختەیەكەوە گرتبێت، بەڵام بەلای كەمەوە كوردەكان دۆخێكی تایبەت بە خۆیان هەیە لە عێراقدا، ئیتر پێی بووترێت ویلایەت یان هەرێم، هەرچۆنێك بێت دەبێت كوردەكان ڕێگای تایبەت بە خۆیان بگرنەبەر، ئەویش بەهۆی گرتنەبەری بەها دیموكراتیە ڕاستیەقینەكان و ڕێزگرتن لە كەمینەكان، من كوردستان وەك مۆدێلێك دەبینم بۆ دەوروبەرەكەی، مۆدێلی پرۆسەی دیموكراتی و ململانێی ڕاستەقینەی نێوان پارتەكان و سیستمێكی یاسایی شەرعی، ..ڕێگای سەربەخۆیی لە ئێستادا باشترە بە بەراورد بە پەنجا یان شەست ساڵ پێش ئێستا، بەڵام هێشتا سەختە، لەبەر ئەوەی دەوڵەتانی دەوروبەری ئامادەنین دووبارە نەخشەی سنوورەكان بكشێرێتەوە، بەرژەوەندی سەرجەم پێكهاتەكانی هاوكێشەكە لەوەدایە عێراق سەقامگیر بێت، نەك پشێویەك سەربكێشێت بۆ دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەكان، بەڵام ئەگەر بڕیاریش بێت نەخشەكان دابڕێژرێنەوە، ئەوا من خوازیارم پرۆسەیەكی دیموكراتی بگیرێتەبەر لەلایەن ئەو وڵاتانەی ئارەزومەندانە ئەمە قبوڵ دەكەن، بە چەشنی ئەوەی لە ساڵانی نەوەتەكاندا لە چیكۆسلۆفاكیا ڕوویدا، چونكە كاتێك لە ڕێی بەكارهێنانی چەكەوە ئەم كارە دەكرێت، ئەوا ئەمە سەردەكێشێت بۆ كێشەی چارەسەرنەكراو. بەلەمەكە تێكشكاوە و لە بەرژەوەندیتدایە دەست بە پارچە تەختەیەكی باشترەوە بگریت لە ئاوەكەدا، بە شێوەیەك لە شێوەكان كوردستان لەو دۆخەدایە، لەبەر ئەوەی هەموو شتێك لە دەوروبەریدا تێكشكاوە، بەڵام پارچە تەختەیەك هەیە لە ئاوەكەدا دەستی پێوەبگرێت و ئەتوانن درێژە بە ژیان بدەن و من ڕێزم هەیە بۆ ئەو ڕێگایەی گرتوتانەتەبەر و بۆ سەركردە و بۆ خەڵكەكەتان كە خۆتان كە ئەم ساتەوەختە ئیغرای نەكردوون. "
