رۆبەرت كاڤەلیر بۆ گوڵان:ئەگەر فەزای گشتی بۆ وتووێژكردن لەسەر پرسە گشتیەكان بێتە ئاراوە خەڵك خۆی دەبێتە بەشێك لە پرۆسەی حكومڕانی
October 11, 2012
دیمانەی تایبەت
پرۆفیسۆر ڕۆبەرت كاڤەلیر ئوستادی فەلسەفەیە لە زانكۆی كارینجی میللون و بەڕێوەبەری سەنتەری CMU بۆ ئیتكی پراكتكی و فەلسەفەی سیاسی، هەروەها هاو بەڕێوەبەری پرۆگرامی دیموكراتی ڕاوێژكارییە لە ولایەتی پەنسلڤانیا، بۆ قسەكردن لەسەر پێوەندی نێوان خەڵك و حكومەت و بەشداری خەڵك لە پرۆسەی حكومڕانی وڵاتدا، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر ڕۆبەرت كاڤەلیر كرد و بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن.* بەشداری خەڵك لەناو پرۆسەی حكومڕانی خاڵێكی گرنگی سەركەوتنی هەر حكومەتێكە، بۆ ئەمەش گرنگە فەزایەكی گشتی هەبێت بۆ ئەوەی خەڵك بتوانێت ڕای خۆی دەرببڕێت و ڕەخنەی بونیادنەرانە بگرێت، ئایا تاچەند گرنگە خەڵك لە پرۆسەی حكومڕانی بەشداربێت؟-بۆچوونێك هەیە كە پێیوایە ڕیشەی دیموكراسی لەوەدایە خەڵكی لەسەر ئاستی لۆكاڵ بتوانن لەكاتی پێویست كۆببنەوە بۆئەوەی گفتوگۆ لەسەر ئەو پرس و بابەتانە بكەن كە جێی بایەخپێدانی كۆمەڵگەكەیانە، كە ئەمەش بۆی هەیە هەل و مەرجێك دروست بكات بۆ ئەو دیموكراسیەی پێی دەووترێت دیموكراتی ڕاوێژكردن «deliberative democracy» ئەویش لەسەر بنەمای ئەو گریمانەیەی كە هاووڵاتیان گفتوگۆیەكی مەدەنی و گفتوگۆیەكی هۆشیارانە دەكەن لەسەر ئەو بابەتانەی دەیانەوێت تاوتوێی بكەن. هەروەها گرنگە ئەو گفتوگۆیانە پەیوەست بكرێتەوە بە نوێنەرەكانەوە، ئەو نوێنەرانەی دەتوانن دەنگی ئەو كۆمەڵگەیە بگەیەنن بە دەرەوە، بۆ نموونە بە ئەنجومەنی شارەكە، گفتوگۆكانیش لەسەر ئاستی ئەنجومەنی شارەكە پێویستی بە ئەنجامدانی كۆبوونەوە هەیە، كە دەبێت لەگەڵ نوێنەرەكان لەسەر ئاستی لۆكاڵ ئەنجام بدرێت بۆ ئەوەی زانیاریان هەبێت لەبارەی ئەو بڕیارانەی گفتوگۆیان لەبارەوە دەكرێت، ئەگەر بتوانرێت ئەمە بە شێوەیەكی هۆشیارانە بكرێت، ئەوا دەكرێت پرس و ڕاوێژ و تاوتوێكردن لە نێوان نوێنەران و هاووڵاتیاندا بێتەدی، كە دەكرێت دواتر ئەمە بەرزبێتەوە بۆ ئاستی نوێنەرایەتی موقاتەعەكە و دواتر نوێنەرایەتی لەسەر ئاستی نەتەوە. * بونیادنانەوەی ژێرخانی ئابووری و كاراكردنی كەرتی تایبەت، پرۆسەی گەشەی ئابووری خێراتر دەكات، ئەم هەنگاوەش بە پشت بەستن بە ئابووری بازاڕ دەست پێدەكات، ئایا تا چەند ژێرخانی ئابووری بۆ ململانێی ئابووری گرنگە؟- پێموایە جۆری ئەو دەستپێشخەریانەی لە چوارچێوەی كەرتی تایبەتدا دەخرێنەڕوو، پاڵنەر لای كۆمەڵگەكە و لای تاكەكەسەكان دەخوڵقێنێت بۆ ئەوەی سەركەوتوو بێت لە هێنانی ئامانجەكانی ژیانیدا، ئەمەش لایەنێكی گرنگە لەوەی پێی دەڵێن بازاڕی ئازاد، بەڵام بازاڕی ئازاد بە تەنیا بەس نییە بۆ هێنانەدی دیموكراسیەكی تۆكمە و پاڵپشتیكراو. كەواتە بە یەكداچوونێك هەیە لە نێوان بازاڕ و حكومەت و ئەو بوارەدا كە خەڵكی لەسەر ئاستێكی بچووك كار و پرۆژەی خۆیان بەڕێوەدەبەن-بەلای كەمەوە لەسەر ئاستی ئەمەریكا-، كە ناتوانن داهات و پارەی خۆیان لەسەر ئاستێكی بەربڵاو بخەنەگەڕ، كەواتە ئەمە پێكهاتەیەكە لە بازاڕ و حكومەت و ئەو كەشەی كە بواری یەكسان بە هەموو كەس دەدات. ئەو كاتە دەتوانیت پەرە بە دیموكراسیەكی تۆكمە بدەیت. * لە كۆمەڵگەی وڵاتانی تازەپێگەیشتوو كۆمەڵێك دیاردەی تازە لە ناو فەزای عام كۆدەبێتەوە و ئەم گۆڕانكاریانە هەیكەلی پێكهاتەی فەزای عام دەگۆڕێت، واتە ژینگەیەك دروست دەكات بۆئەوەی ڕۆشنبیری دیموكراتی دروست بێت، ئایا تا چەند وەرچەرخانی هەیكەلی فەزای عام بۆ ڕۆشنبیری دیموكراتی گرنگە؟- زۆرێك لەم مەسەلانە دەگەڕێنەوە بۆ هابرماس، كە لە زۆر ڕووەوە بە باوكی مەزنی تێگەیشتنی هاوچەرخ لە دیموكراتی ڕاوێژپێكردن «deliberative democracy» دادەنرێت، واتە ئەگەر بتوانیت هەلومەرجی گفتوگۆیەكی گشتی بخوڵقێنیت لەبارەی پرسە گشتیەكانەوە، ئەوا دەكرێت ئەم گفتوگۆیانە لەلایەن بڕیار بەدەستانەوە گوێیان لێبگیرێت و پشتیوانیان لێبكرێت، ئەو كاتە تەفاعولێكی باش لە نێوان كۆمەڵگەی مەدەنی و حكومەتدا دروست دەبێت. بەم دواییە ئێمە ئەزموونێكمان هەبوو لە قەتەر، كە لە یەكێك لە كامپەكاندا... كۆمەڵێك قوتابی گفتوگۆیان لەبارەی كاریگەری گۆڕانی ژینگەوە دەكرد لەسەر ئاسایشی خۆراك، قەتەر ئامادەییەكی زۆری نەبوو بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی پرسی دیموكراسیەوە، بەڵام كەلتوری تاوتوێكردن و پرس و ڕاگۆڕینەوەیان هەیە، كە پێی دەووترێت ئەنجوومەن، كە لەو ئەنجوومەندا كەسە بە تەمەنەكان گفتوگۆی پرسەكان دەكەن و دواتر ئەنجامی گفتوگۆكە بەرز دەكەنەوە بۆ ئەمیر. كە توانیان بە شێوەیەكی عەلمانی، یان بە شێوەیەك كە زۆر پشت بەو بونیادانە نەبەسترێت، خۆیان گرێبدەنەوە بە چالاكیە كەلتوری و ڕۆشنبیریەكانەوە، بۆ ئەوەی دواتر ئەوە بەرفراوان بكەن بۆ بوارە گشتیەكە، كەواتە شتێكی یارمەتیدەرە ئەگەر چالاكی ڕۆشنبیری هەبێت كە دواتر بگوازرێتەوە بۆ بواری گشتی. لە بواری زانستی سیاسیدا دیراسەت هەیە پێیوایە دانانی ئەجێندا و تەلاعوبكردن بە مەسەلە گشتیەكان. پێموایە بەو شێوەیە خەڵكی متمانە لەدەست دەدەن بەوەی مەسەلە ڕاستەقینەكان گفتوگۆی ڕاستەقینەیان لەبارەوە بكرێت. كەواتە كاری ئێمە لە «program for deliberative democracy» ئەوەیە كە پشت بە زەمانە دەستووریەكانی پەیوەست بە ئازادی ڕادەبڕین و كۆبونەوە و دەستەبەركردنی مافی دەنگدان بەبێ جیاوازی، ببەستین، لەوەش زیاتر كار بۆ خوڵقاندنی هەلومەرجێك بكەین كە گفتوگۆیەكی هۆشیارانە بكرێت. هاوەڵەكەم.. جیم فیشكن بەرنامەیەك بەڕێوەدەبات بە ناوی ڕاپرسی ڕاویژكاریانە «deliberative polls» كە بە شێوەیەكی هەڕەمی پێوندی بە هاووڵاتیانەوە دەكرێت و پرسیاریان لێدەكرێت ئایا ئامادەن تەواوی ڕۆژێك لە گفتوگۆیەكدا بەشداربن، ئەگەر وەڵامەكەیان بەڵێ بێت، ئەوا فۆرمی ڕاپرسیەكە پڕدەكرێتەوە و هەفتەیەك پێشتر زانیاری لەبارەی بارودۆخی ئابووری، یان چاودێری تەندروستی یاخود ژینگەوە پێدەگات و دواتر لەسەر مێزێكی بازنەیی كۆدەبنەوە و گروپی بچووك پێكدەهێنن بۆ گفتوگۆكردن و پرسیارەكان ڕەوانەی دەستەی شارەزایان دەكەن و ئەوانیش بۆ مامۆستاكانی ڕەوانە دەكەن و ئەوانیش وەڵامی ئەو پرسیارانەی هاووڵاتیان دەدەنەوە و دواتر كۆدەبنەوە و فۆرمی ڕاپرسیەكە پڕدەكەنەوە، ئەو كاتە ڕای هاووڵاتیانت لەبارەی مەسەلەیەكەوە بۆ دەردەكەوێت كاتێك زانیاریان لەبارەی ئەو بابەتەوە پێدەدرێت و لە نێو خۆیان و لەگەڵ شارەزایاندا گفتوگۆی لەسەر دەكەن. ئەزموونی ئێمە ئەوەی پێ وتوین كە سیاسییەكان- سەر بە هەر پارتێكی سیاسی بن- بایەخ بەم ڕووداوانە دەدەن، لەبەر ئەوەی باشتر درك بە ڕای گشتی دەكەن- كە ئەو ڕای گشتیە لەسەر بنەمای زانیاری گەڵاڵە بووبێت، واتە لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا سەنتەری دیموكراسی دەنگدانە، یاخود ڕەهەندێكی دیكەشی هەیە كە بریتییە لە گفتوگۆكردن و تاوتوێكردن و پرس و ڕاگۆرینەوە لەسەر مەسەلەكان، ڕاسپاردەی ئێمە ئەوەیە كە فۆرمێكی دیكەی پرۆسەی بڕیاردان جێبەجێ بكرێت كە تێیدا پرس و ڕاگۆرینەوە و بە دامەزراوەییكردن لە خۆبگرێت. * میدیا لەم قۆناخەدا لە ناو فەزای عام و دروستكردنی ڕای گشتی ڕۆڵێكی كاریگەری هەیە، پرسیار ئەوەیە ئایا تا چەند میدیا لەم قۆناخەدا دەتوانێت هاوكاری پرۆسەی پەرەپێدان و سەركەوتنی قۆناخی ئینتیقالی بێت؟- ڕاگەیاندن لایەنی باشی هەیە، كە ئەمە ئەنتەرنێتیش دەگرێتەوە، هەروەها لایەنی دیكەی هەیە كە مایەی گیروگرفتە، ئەو كاتە گیروگرفت دروست دەبێت كە ڕاگەیاندن مەسەلە ئاڵۆزەكان كوگرت بكاتەوە لە گفتوگۆ و مشتومڕی نێوان دوو كەسدا. شێوازی بەكارهێنانی ڕاگەیاندن لە بواری گفتوگۆی گشتیدا، ئەوەیە ڕاگەیاندن بەشداری پێبكەین لەو مەسەلانەدا كە جێی بایەخپێدانی هەموو خەڵكن، وەك گۆڕانی ژینگە و بارودۆخی ئابووری، ئەم كارەش بە شێوەیەك بكرێت كە ئەنجامی گفتوگۆكان بڵاوبكاتەوە لە ماوەی هەفتەیەكدا كە تێیدا ئەنجام دراوە. ...ڕاگەیاندن دەتوانێت ڕۆڵێكی گرنگ ببینێت لەم مەسەلەدا، بە چەشنێك ئەو خەڵكانەی ئامادەی گفتوگۆ نەبوون، لەبارەیەوە دەخوێننەوە، كاتێك هاووڵاتیان دەرفەتی گفتوگۆكردنیان پێدەدرێت، ئەوا لەوانەیە لە سەدا 60 یان 50 یان 80 ئەو خەڵكانە بۆچوونێكی دیاریكراویان هەبێت، واتە تۆ ژمارەیەك یان ڕێژەیەكت دەست دەكەوێت لەبارەی بۆچوونی ئەو هاووڵاتیانەی گفتوگۆ لەبارەی پرسێكەوە دەكەن لە نێو خۆیان و لەگەڵ شارەزایاندا، ئەویش كاتێك زانیاریان لەبارەی ئەو پرسەوە پێدەدرێت....كەواتە ڕاگەیاندن بایەخ بەو مەسەلانە دەدات، كەواتە ئەوە یەكێكە لە ڕۆڵەكانی ڕاگەیاندن، لە كردنی پرسی ڕاگۆڕینەوە بە بەشێك لە پرۆسەكە. یەكێكی دیكە لە ڕێگاكان بریتییە لەو دەستپێشخەریانەی لە ڕووی یاساییەوە پێویستی بە ئەنجامدانی كۆبوونەوەی گشتی هەیە.* لایەنێكی دیكە لە وڵاتـانی تازەپێگەیشتوو كرانەوەیە بۆ وەبەرهێنان و سەرمایەداری، لەم قۆناخەدا كە دامەزراوەكانی كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت وەك پێویست نەچەسپیون، بۆیە ئەم كرانەوەیە دەبێتە هۆكاری ئەوەی دیاردەی گەندەڵی دەربكەوێت، ئایا چۆن دەتوانرێت ڕووبەڕووی گەندەڵی ببینەوە لەم قۆناخەدا؟- ئێمە بەم دواییە لەگەڵ حكومەتی پەنسلڤانیا و ئەو كۆمپانیایانەدا كارمان كرد كە پەرەیان بە سەرچاوەكانی غاز دەدا، لەچوارچێوەی كاركردنماندا ڕاستە كۆمەڵێك ڕێسای پەیوەست بە پاراستنی ژینگەمان هەبوو، هەروەها ئەو یاسایانەی پەیوەستن بە ئاشكراكردنی بڕی ئەو پارانەی تەحویل دەكرێن، گومان لەوەدانییە كە بوونی ڕێساگەلێكی باش كارێكی گرنگە. ئومێدی ئێمە ئەوەبوو ئەو كۆمپانیایانەی ئەم كارانە دەكەن لێهاتووبن، لێهاتووبن لە دوو ڕووەوە: لە ڕووی تەكنیكیەوە، كە بە بەرزترین ستاندارد كاربكەن و ئەگەر هەڵەیەكیش هەبوو پێی لێبنێن، دووەم لە ڕووی ئیتیكیەوە لێهاتووبن، واتە ئەو كەسانەی لە بواری سەرچاوە سروشتیەكاندا كاردەكەن لە ڕووی ئیتیكیەوە لێهاتووبن، ئەمە ئومێدە. هەروەها یەكێكی دیكە لەو كارانەی كردوومانە ئەوەیە هاووڵاتیان گفتوگۆ لەبارەی لایەنە جیاوازەكانیەوە بكەن.....دەركەوتووە هاووڵاتیان پتر هەست بە ئاسوودەیی دەكەن لە كاتی گفتوگۆكردن لەبارەی ئەم ڕێسا و بەرپرسیارێتیانەوە، بۆیە دەكرێت نوێنەرایەتی ئەو پیشەسازیە ڕاوبۆچوونی هاووڵاتیان بزانن بۆ ئەوەی هەست نەكەن كە ئەوان دوژمنیانن، كە دووبارەی دەكەمەوە ئەمە پێویستی بە لێهاتوویی هەیە، لەسەر ئاستی تەكنیكی و لەسەر ئاستی ئیتیكی."
