پرۆفیسۆر د. عەلی قەرەداغی ئەمینداری گشتی یەكێتی جیهانی زانایانی موسوڵمانە و لە ناوەندەكانی ئەكادیمی و زانكۆكانی جیهانی ئیسلامی و لە كوردستانیشدا وەك زانایەك و لەبەر شارەزایی بوونی لە بواری گرێبەست و مامەڵە داراییەكانی شەریعەتی ئیسلامیدا، بڕوا خراوەتە سەر ئەزموون و بیرو بۆچوونەكانی، ئەو چەند جارێك لە دوای ڕاپەڕینەوە تەشریفی هێناوەتەوە بۆ هەرێمی كوردستان و دووەمین جاریشە لە گۆڤاری گوڵاندا دیمانەی لەگەڵ ساز دەكرێت، ئەمجارەش دەرفەتمان قۆستەوە تا ڕووبەڕوو و ڕاشكاوانە هەندێك پرسیاری سەبارەت بە بارودۆخی ئێستاو ڕەوشی سیاسی كوردستان و دەوروبەر لێ بكەین، دڵنیایین بەڕێزیان وەك كەسایەتییەكی بێلایەن لە كاتی پێویست و لە شوێنی خۆیدا بە لێدوان و وەڵامەكانی توانیویەتی بێلایەنی زانستانەی خۆی بپارێزێت و كاتی زێڕینی خۆیشی بۆ ڕاوێژ پێبەخشینی ئەكادیمیانە تەرخان بكات، ئەمەی خوارەوە دەقی چاوپێكەوتنەكەیە.

* بەڕێزتان ماوە ماوە دێنەوە بۆ كوردستان و لە نزیكەوە لەگەڵ سەركردایەتی سیاسیی كوردستان دادەنیشن، بۆیە من سەرەتا دەخوازم ڕای بەرێزت سەبارەت بە باری ئێستای كوردستان بە هەردوو لایەنی سلبی و ئیجابی بپرسم؟
- بەناوی خوای بەخشندەو میهرەبان، سەرەتا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم، ئێمە كە ماوە ماوە سەردانی كوردستان دەكەین، دەتوانم بڵێم زیاتر ئاگاداری بارودۆخی كوردستانین، وەك ئەوانەی كە لە ناوەوەی كوردستانن، بۆیە ئەوەی ئێمە دەیبینین ئەوەیە كە هەرێمی كوردستان لە پرۆسەیەكی ئاوەدانكردنەوەی بەردەوامدایە، هەروەها دەبینین كە ڕۆژ لەدوای ڕۆژ تەلاری زیاتر لە كوردستان دروست دەكرێت و ڕێژەی كۆمپانیا لەكوردستاندا لەبەرزبوونەوەدایە، هەر جارێك دەگەڕێینەوە بۆ كوردستان، هەست دەكەم دیمەنی شەقام و جادەكان جوانترو پێشكەوتوترە، بۆیە من ئەمە بەلایەنێكی باش و ئەرێنی دەزانم، لەگەڵ ئەمەشدا گوێ بیستی ئەوەین ئەگەر ئەو توانایەی لەكوردستان هەیە باشتر وەگەڕبخرێت دەتوانرێت لەمەش باشتر بكرێت، بۆیە من ئومێدەوارم باشتر تواناكان ڕێكبخرێن بۆ ئەوەی جوانتر كوردستان ئاوەدان بكرێتەوە، ئەمەش ڕاشكاوانە واتە ئەو بودجەیەی كوردستان بەشی زۆری بۆ ئیستهلاك سەرف نەكرایە، بەڵكو بۆ پەرەپێدان و داهێنان و پرۆژەی بەرهەمهێنان خەرج بكرایە، ئەمە لەرووی ئابورییەوە كە ئەم لایەنەت پێش خست، لە رووی سیاسیشەوە لە سایەی فەزڵی خواو هیمەتی گەلی كوردستان و پارتە سیاسیەكان و پێشمەرگە قارەمانەكانی كوردستان، ئێستا هەرێمێك هاتۆتە ئاراوە، ئەم هەرێمە وەك هەرێمێكی فیدراڵی توانیویەتی بەباشی خۆی بەڕێوەبەرێت، ئەمەش لای من شتێكی ئیجابیە، لەبەرامبەر ئەم لایەنە ئیجابیانە، ناڵێم لایەنی سلبی بەڵكو ئەو لایەنەی تێبینیمان لەسەری هەیە، حەزمان دەكرد لە ڕووی یاساییەوە زیاتر بایەخ بە سەروەریی یاسا بدرایە، هەروەها هەموو هەوڵەكان یەكبخرایە بۆ ئەوەی بتوانین ماددەی 140 ی دەستووری عێراق جێبەجێ بكەین، لەبەر ئەوەی ئەم ماددەیە لە دوای پرۆسەی ئازادكردنی عێراقەوە لە ناو دەستووری عیراق دانراوە كە دەكاتە ماوەی هەشت ساڵ و نۆ ساڵ، بۆیە ئومێد دەخوازم ئەم لایەنە جەختی بخرێتەسەرو هەموو لایەنەكان هەوڵەكانی خۆیانی بۆ رێكبخەن، هەروەها هەر لە ڕووی سیاسیەوەو وەك جان جاك رۆسۆ داوای گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی بۆ كۆمەڵگەی دیموكراتی دەكات، من ئومێدم دەخواست گرێبەستێكی كۆمەڵایەتی لە نێوان هەموو پێكهاتە سیاسیەكان هەبوایە، بەپێی ئەم گرێبەستە ئەرك و مافەكان دیاری بكرایە، هەروەها لێرەدا من شتێك لەسەر ئەم گرێبەستە كۆمەڵایەتیە زیاد دەكەم و دەڵێم، خۆزگە لەم گرێبەستە كۆمەڵایەتیەی لە كوردستان گرێ دەدرێت و لە چوارچێوەی دیاریكردنی ئەرك و مافەكاندا، پرانسیپە نیشتمانییەكانی گەلی كوردستان دیاری بكرایە كە نەحكومەت و نە ئۆپۆزسیۆن بیتوانیایە ئەو پرانسیپە نەگۆڕە نیشتمانیانە ببەزێنن، ئەو كاتە هەر لایەك دەیتوانی لایەنی بەرامبەر لەسەر ئەم بنەمایە لێپرسینەوەی لەگەڵدا بكات و راشكاوانە پێی دەوت ئەمە هێڵی سوورەو تۆ بەزاندوتە، من ئومێدەوارم ئەم گرێبەستە گرێ بدرێت، لەبەر ئەوەی ئەگەر خوانەخواستە ئەمە نەكرێت، لەوانەیە بە هۆی بیروبۆچوونی توندڕۆیی ئەوجا لە هەر لایەنێكەوە بێت، كە لەوانەیە كاریگەری دەستێوەردانی دەرەكی بێت، یان كاریگەری ئیغرائاتی ماددی بێت، ئیشكالیەتێك لەسەر ئەم نەگۆڕە نیشتمانیانە دروست بن، بەڵام ئەگەر ئەم گرێبەستە دروست كرا، ئەوا میللەت ئاگاداری بنەما نەگۆڕە نیشتمانییەكان دەبێت و ئەم نەگۆڕانەش نەك تەنیا بۆ حكومەت بەڵكو بۆ ئۆپۆزسیۆنیش هێڵی سوور دەبن، هەربۆ نموونە لە ئەمریكا لەگەڵ ئەوەی لەهەموو بوارەكانی ژیاندا ئۆپۆزسیۆنێكی گەورە هەیە بەڵام هەندێك نەگۆڕی نیشتمانی هەیە كە هێڵی سوورن و كەس ناتوانێت بیان بەزێنێت، ئەگەر چەندانی وەك ئۆباما و بوش بگۆڕدرێن، ئەو نەگۆڕە سەرەكیانەی سیمای گشتی سیاسەتی ئەمریكا دیاری دەكەن و ناگۆڕدرێن، ئەمە بەشێوەیەكی كورت ئاماژەم پێكردن.
* دوای كۆتایی هاتنی هەڵبژاردنەكانی تەمموزی 2009 بە ماوەیەك، گوڵان دیدارێكی لەگەڵ ئێوە سازكردو لەو دیدارەدا بەڕێزت ئاماژەت بەوەكرد لەئێستا بەدواوە قۆناخی دەركەوتنی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزە لە هەرێمی كوردستاندا، پرسیاری من ئەوەیە ئایا بەڕای تۆ لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا لایەنەكانی فەرمانڕەواو لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن چۆن مامەڵەیان لەگەڵ یەكتری كردووە؟
- من ئێستاش دووپاتی دەكەمەوە، كە بوونی ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێز دیاردەیەكی پێویست و ئیجابیە بۆ هەر حكومەتێكی دیموكراتی، ئێستاش بەكردەیی و بەمانای وشە ئۆپۆزسیۆنێكی كاریگەر لە كوردستان بوونی هەیە، لە بەرامبەرداو سوپاس بۆ خوا بە مانای وشەش حكومەت بوونی هەیە، ئەمەش واتە لەسایەی هەرێمی دیموكراتی كوردستاندا حكومەت و ئۆپۆزسیۆن بوونیان هەیە، لەم چوارچێوەیەدا من گلەییم لەهەردوو لایەنی حكومەت و ئۆپۆزسیۆن هەیە.



* حەزدەكەین رەخنەكانت لەسەر هەردوو لایەنی حكومەت و ئۆپۆزسیۆن بڵێیت؟
- من لەگەڵ هیچ لایاندا( حكومەت و ئۆپۆزسیۆن) خاوەنی بەرژەوەندی نیم، بەڵام وا هەست دەكەم هەندێك لە ناو ئۆپۆزسیۆن تەجاوزی هەندێك شتیان كردبێت كە پێوەندی بە سەقامگیری كوردستانەوە هەیە، یان وەك ئەوەی پێشتر لە چوارچێوەی گرێبەستی كۆمەڵایەتی ئاماژەم پێكردو من پێیان دەڵێم نەگۆڕە نیشتمانییەكانی كوردستان، لەبەرامبەریشدا حكومەت زۆر لێدوان و بانگێشە بۆ چاكسازی رادەگەیەنێت بەڵام ئەویش هەنگاوی گەورەی هەڵنەگرتووە، من ئومێدەوارم هەردوولا چاو بە خۆیاندا بخشێننەوە، واتە حكومەت زیاتر هەنگاو هەڵبگرێت بۆ چاكسازی و نەهێشتنی گەندەڵی، لێرەدا نامەوێت بیشارمەوە، من هەست دەكەم حكومەت دەیەوێت كاربكات، بۆیە پێویستە لە هەموو لایەكەوە یارمەتی بدرێت، بەلای منەوە ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی ئەوەیە ئەگەر حكومەت كاری باشی كرد، دەبێت پێی بڵێ كاری باشت كردووە، ئەگەر كاری خراپی كرد دەبێت دیسان پێی بڵێ كاری خراپت كردووە، ئەوە نابێت حكومەت كاری چاك بكات هەر پێی بڵێم خراپە و خراپ بكات هەر بڵێم خراپە بۆیە من ئومێد دەخوازم بگەیشتینایەتە ئەو قۆناخەی لە مەسەلە سەرەكیەكاندا لە بیركردنەوەی حزبایەتی دوور بكەوتینایەتەوە، ئەگەر لە بیروبۆچوونی حزبایەتی دووربكەینەوە بڕوا بكەن نزیكبوونەوەش زۆر ئاسانە، بۆ ئەم قۆناخەی ئێستای كوردستان پێویستە لەسەرمان كە ئێستا سوپاس بۆ خوا سەقامگیر بووین، لە مەفهومی شۆڕشەوە هەنگاو هەڵبگرین و بڕۆین بۆ مەفهومی دەوڵەت، هەلومەرج و ئیستیحقاقاتی شۆڕش جیاوازە لە هەلومەرج و ئیستحقاقاتی دەوڵەت، هەر بۆیە لەم قۆناخەدا بێجگە لە پڕۆژەی چاكسازی كە جەنابی كاك مسعود بارزانی و ئۆپۆزسیۆنیش خستویانەتە ڕوو، ئەم دوو پرۆژەیە هەردووكیان وەك پرۆژە دوو پڕۆژەی باشن، بەڵام سەرباری ئەمە من وەك هاووڵاتیەكی ئاسایی دەڵێم پێویستە میساقێكی نیشتمانیش لەنێوان هەموو لایەنەكان بخرایە ڕوو بۆ ئەوەی هەموو لایەنەكان ( نەك تەنها حزبە سیاسیەكان) لەچوارچێوەی ئەو میساقە نیشتمانییە یەكیان بگرتایەوە، هەروەها لە چوارچێوەی ئەم میساقە وتووێژ لەسەر هەموو مەسەلە گرنگەكان بكرایە و خەڵكی جیاواز و بیرمەند و رۆشنیر و حزبە سیاسیەكانیش بەشدار بن، ئەمەش مانای ئەوەیە حكومەت چۆن بایەخ بە قسەی حزبە سیاسیە ئۆپۆزسیۆنەكان دەدات، دەبێت بایەخ بە قسەی خەڵكانی رۆشنبیر و تایبەتمەند و پسپۆریش بدات، لە بوارەكانی سیاسیی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و..هتد، دوای ئەمانە بەرای من پێویستە كۆنگرەیەكی نەتەوەیی گرێبدرێت، من زۆر جاری تریش وتومە پێویستە حكومەت و ئۆپۆزسیۆن ( كەمن دەزانم خۆشیان هەستی پێدەكەن بەس من بۆ تەئكید دووبارەی دەكەمەوە) دەڵێم كوردستان وەك سۆماڵ و ئەفغانستانیش نییە، لەبەر ئەوەی سۆماڵ و ئەفغانستان هەرچی بەسەریاندا بێت هەر دەوڵەتن و سنوورەكانیان پارێزراوە، بەڵام ئێمەی كورد ئەگەر خوانەخواستە لە ناوخۆماندا ناكۆك و لاواز بین، بەزاتی خوا ئەگەر بەغدا دوو دەبابەی شڕیشی هەبێت بۆ كوردستانی دەنێرێت، بۆیە من جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە پێویستە هەموومان سووربین لەسەر ئەوەی چۆن یەكبگرین، با ئۆپۆزسیۆنیش بین، من نازانم چی تێدایە با لەناو ئەم هەرێمەدا ئۆپۆزسیۆنێكی بەهێزیش هەبێت،بەڵام لەبەر ئەوەی هەموومان لەناو یەك كەشتیدان، خوانەخواستە ئەگەر نقووم بوو، هەموومان دەخنكێین، ئەگەر گەیشتە كەناریش ئەوا هەموومان سەرفراز دەبین، خۆزگە هەموومان بگەیشتینایە ئەم قەناعەتە.
* بەڕێزت وەك پسپۆرێكی شارەزا لەبواری ئابوری زۆرجار راوێژت پێدەكرێت، ئەگەر حكومەت ئێستا راوێژ لەگەڵ تۆ بكات، ئایا بەڕێزت دەتوانی چی بۆ ئەم حكومەتە پێشكەش بكەیت؟
- سوپاس بۆ خوا راوێژمان پێكراوە و پێشیان راگەیاندوین چیمان پێدەكرێت، یەكێك لەوانەی ئێمە پێمان دەكرێت، دەتوانین لەبواری ئابوریدا پرۆژەیەكی تەواویان پێشكەش بكەین لەبواری پەرەپێدان، لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم هەر ئەمڕۆ (مەبەستی 4/9/2012) لەگەڵ كۆمەڵێك لەگەڵ بەرپرسانی وەزارەتەكان و پسپۆران دانیشتین بۆ ئەوەی بزانین دەتوانم لەبواری ئابوری پەرەپێدان چی پێشكەشی كوردستان بكەم، بۆ ئەمەش دەتوانین پیشنیارو بیروبۆچوونی باشیان بۆ بكەین بە پێشنیار پێشكەشیان بكەین، دەتوانین لەسەر ئاستی دەرەوە هاوكاریان بین، بە تایبەتی ئەو بانكانەی ئێمە سەرپەرشتیان دەكەین و ئەو وەبەرهێنەرانەی راوێژ بە ئێمە دەكەن، دەتوانین ئەمانە هانبدەین بە رێگەی چەند كۆمپانیایەك و كردنەوەی لقی بانكەكانیان بێنە كوردستان، لەم ڕێگەیەشەوە دەتوانین خزمەتێكی زۆری میللەتی خۆمان بكەین بەبێ هیچ بەرامبەرێك، لەسەر ئاستی سیاسەتی ناوخۆش لەگەڵ ئەوەی پێشتریش ئێمە بۆ یەكڕیزی نێو ماڵی كورد هەموو كات هاوكاربووین، ئەمجارەش داوام لەهەردوو سەرۆك، جەنابی سەرۆك مسعود بارزانی و جەنابی سەرۆك مام جەلال كرد كە هەموو هەوڵی خۆیان بخەنەگەڕ بۆ ئەوەی یەكڕیزی نێوماڵی كورد بپارێزن، جەنابی مام جەلال لەگەڵ ئەوەی نەخۆشیش بوو كە دوعای بۆ دەكەین خوا زوو شیفای بدات، پێم وت یەكڕیزی نێوماڵی كورد لەسەر ئاستی پێوەندی نێوان هەرێم و بەغداو هەرێم لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەر بخرێتە سەرووی هەموو شتێكەوەو بەهیچ شتێك نەگۆڕدرێتەوە، هەمان قسەشم لەگەڵ جەنابی كاك مسعود بارزانی دووپاتكردەوەو هەردووكیشیان تەئكیدیان كردەوە كە ئەوان بەجدی ئەم مەسەلەیە بە ئەولەویەتی هەموو كارەكانیان دەزانن، ئێمەش لەمبوارە بۆ هەموو هاوكارییەك ئامادەین بە تایبەتی بەحوكمی ئەوەی من ئەمینداری گشتی یەكێتی جیهانی زانایانی موسڵمانم و پێوەندی زۆر باشمان لەگەڵ هەموو وڵاتانی ئیسلامیدا هەیە.
* ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە كوردیش چاودێر بێت لە ڕێكخراوی موئتەمەری ئیسلامیدا؟
ـ پێویستەو، ئێمەش حازرین، كاتی ئەوە هاتووە، وا ئەزانم ئەم هەنگاوانەی كە دەنرێن بەرەو توركیاو وڵاتانی دیكەش، ئەمە خۆی بەشێك بێت لەو هەنگاوە باشانەی كە پێویستە ئێمە پێوەندیمان لەگەڵ ئەم دراوسێیانەمان بەهێزو پتەو بكەین، لای هەموو بەرپرسانیش باسم كردووە كە بەرژەوەندی خۆمان وەك بەرژەوەندی كوردستان لە پێش هەموو شتێكەوەیەوە، هاوكاتیش لە چوارچێوەی بەرژەوەندی هاوبەشیش، دەبێت پێوەندیمان باش بێت لەگەڵ هەموو دەوڵەتەكان بە تایبەتی وڵاتی توركیا كە دەوڵەتێكی خاوەن كاریگەرییە لە جیهانی ئیسلامی و دنیای عەرەبیدا، لەم بارودۆخەشدا كە لەگەڵ زۆربەی بەرپرسانی ئەو وڵاتانە دانیشتووم كە كەوتونە ناو بەهاری عەرەبی یان ئیسلامی، ئامادەییان هەیە لەگەڵ هەر شاندێكی كوردی دابنیشن و بە فەرمی لەگەڵ هەرێمی كوردستان دانیشن و دیالۆگ بسازێنن، لەبەرئەوە كاتەكەی گونجاوە كە جموجوڵێك لەسەر ئاستێكی بەرز بكرێت.
*باسی پێوەندی پارتی و یەكێتیت كرد كە ئێستا دوو حزبی دەسەڵاتن و متمانەیان بە خۆیان هەیە كە دانیشتن لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن ئەنجام بدەن و تێگەیشتنیان بۆ داخوازییەكانیان هەیە، بەڵام وا هەست دەكرێت ساردی و گەرمییەك لە نێوان لایەنەكان هەیە، بە تایبەتی لە نێوان گۆڕان و پارتیدا كە پێویستە ئەهوەن بكرێتەوە، پێویستە تێگەیشتن لە نێوانیان هەبێت؟
ــ سەبارەت بە پێوەندی نێوان پارتی و یەكێتی، پێشتریش وتومە، پێویستە توندوتۆڵتر بكرێت تا هیچ گومانێك بۆ دەرەوە دروست نەبێت كە ناكۆكی لە نێوخۆی ماڵێكدا هەیە، ئەگینا ئێمە دەزانین كە دۆخەكەی نێوانیان باشەو هەردوولایان حكومەت بەڕێوە دەبەن و ئینشائەڵڵا گرفت لە نێوانیان دروست نابێت، بەڵام ئێمە لە مانگی تەمووز كە هاتینەوە لە هەوڵدا بووین و سەردانی جەنابی كاك نەوشیروانمان كردوو دواتر ئۆپۆزسیۆنی ئیسلامیمان بەسەر كردووە هەروەها كاك سەڵاحەدین كە ئەو كات ئەمینداری گشتی یەكگرتوو بوو، هەروەها لەگەڵ كاك عەلی باپیریش دانیشتین، لەملاشەوە هاتینە لای كاك نێچیرڤان و جەنابی كاك مسعودیشمان بینی، ئەمانە چەند هەوڵێك بوون، بەو هیوایەی ئەم هەوڵانە پەرەبسێنن، تا ئەنجامی خێری هەبێت ئینشائەڵڵا..
* لەسەر ئاستی عیراق،وەك دەبینیت كوردو عەرەبی سوننە هەردووكیان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی كێشەیان بۆ دروست بووە((با نەڵێین شیعە)) ئەمانە پێویستیان بە لێكتێگەیشتنە، ئایا تۆ چۆن تەماشای ئەم هاوكێشانە دەكەیت، ئایا پێویستە كورد چۆن مامەڵەت لەگەڵ ئەم دۆخە بكات، لەم هاوكێشەیەدا كورد چی بكات باشە؟
ــ تا پێوەندی هەرێمی كوردستان و كورد بە بەغداوە ئاسایی بێت لە بەرژەوەندی كوردو لە بەرژەوەندی عێراقیشە، بەڕێزان كاك مسعود بارزانی و مام جەلال دەتوانن چارەسەر بۆ هەر گرفتێك بدۆزنەوە، ئەگەر كورد هەیبێت چ لەگەڵ حكومەتی ناوەندی یان لەگەڵ لایەنی سووننی عەرەب، هەر ناكۆكییەك لە نێوان پێكهاتە سەرەكییەكان ڕووبدات هیچ لایەك سوودمەند نابێت لێی و هەمووشمان كۆكین لەسەر ئەم لێكدانەوەیە، بۆیە پێویستە هەوڵ بۆ نەهێشتنی ناكۆكیەكە بدەین، بەو بۆنەیەوە ئێمە پێش ماوەیەك لەمەوبەر لە رێگەی یەكێتی جیهانی زانایان هەوڵێكماندا، بەڵام ئەو كۆنگرەی باڵایە هاتە پێشەوەو دوامانخست، نیازمان وابوو لەسەر ئاستی شاندێكی گەورە لە سەر ئاستی یەكێتی جیهانی زانایان بێینە كوردستان و بچینە لای كاك مسعود بارزانی و مام جەلال و ئینجا بچوینایەتە لای نووری مالیكی و هاوكات پێوەندییەكیش بگرین لەگەڵ جەنابی سیستانی، تا ئەم پڕۆژەیە ڕێكبخەین، ئێستاش پڕۆژەكە هەر لە زەیندایەو بەردەوامەو لە هەوڵداین، بەڵام كۆنگرەی لووتكە هاتە پێشەوەو دوای ئەوەش جەنابی مام جەلال كەمێك سەرقاڵ بوو بە چارەسەرەوە، خودای گەورە شیفای بدات، ئیتر ئێمە وەك ئیتیحادی عالەمی پڕۆژەكەمان هەر بە دەستەوەیە، تا قسەیەكی خێر لە نێوان پێكهاتە بنەڕەتیەكانی عیراق بكەین و ئەو دۆخی گرژییەی كە هەیە خاو بكەینەوە، بەو بۆنەیەوەش ئەو ڕاستیە هەیە كە جیهانی عەرەبی بەگشتی زۆربەیان ئەو نزیكبوونەوە باشەی نێوان عەرەبی سوننە و كورد زۆر پێیان باش بوو، لەگەڵ ئەمەشدا پێویست دەكات نزیك بوونەوەی هاوشێوە لەگەڵ حكومەتی ناوەندی هەبێت چونكە ئێمە حەزناكەین مەسەلەكە بە تایەفەگەری لێكبدرێتەوە، بەڵام هەر نزیك بوونەوەیەك پێویستە لەسەر بناغەی مافی ڕەوای كورد بێت یان لەسەر بناغەی جێبەجێكردنی ماددەكانی دەستوور بێت، كە وەك خۆشتان دەیزانن زۆری جێبەجێ نەكراوە بە تایبەتی ماددەی 140، كە بەرپرسیارێتی سەرەكی بۆ حكومەتی ناوەندی دەگەڕێتەوە كە سستی نواندووە لە جێبەجێكردنی بەندەكانی ئەو ماددەیە ڕەنگە لە لایەنی كوردیشەوە كەمتەرخەمی هەبوو بێت، بەڵام بەرپرسیارێتی گەورەو یەكەم لەسەر شانی دەسەڵاتی ناوەندە، كە دەستووری فەرامۆش كردووە لەو ڕووەوە، لە هەمان كاتدا پێویستمان بە ئارامكردنەوەی دۆخەكەیە، لەبەرئەوەی سەقامگیری بارودۆخەكە لە نێوان پێكهاتە سەرەكیەكانی عیراق شتێكی بنچینەییەو پێویستە گەلی كورد وەك پێكهاتە پێوەندی توندو تۆڵی هەبێت لەگەڵ برایانی عەرەب بە سوننەو شیعەشەوەو لە هیچ كاتێكدا بەلای ئێمەوە دروست نییە، گرفتەكە بكرێتە گرفتی مەزهەبی و ئیتنی، چونكە بە ڕاستی شەڕی تایەفەگەری زیانی بۆ هەمووان هەیەو منیش هیوام وایە سەركردایەتی كوردو سوننەو شیعە لە ئاستێكی وادا بن، هیچ بوار بەوە نەدەن كێشەكان پەلكێشی تایەفەگەری بكرێت.

* با بێینە سەر پێوەندی كورد و عەرەبی سوننە كە ئێمە زۆربەی گرفتەكانمان پێوەندی بەوانەوە هەیە چونكە وەك دراوسێین، زۆر پێگەو شوێنی جیۆگرافیمان هەیە تێكەڵاوین، جەنابیشت فەرمووت وڵاتانی عەرەبی پێیان خۆشە كوردو عەرەبی سوننە لێكنزیك ببنەوە، پێت وایە ئەو پرس و دۆزانەی جێی ناكۆكین و تێڕوانیی جیاواز لە نێوانمان هەن، دەكرێت لێكتێگەیشتن لە نێوانمان دروست بێت، بۆ نموونە لەسەر مەسەلەی فیدرالیزمی و لەسەر مەسەلەی ناوچە دابڕێنراوەكان؟
ـ بەشێكی گەورەی شەڕو كێشەی ناوخۆیی نێوان دوو بەرە دەگەڕێتەوە بۆ لێك تێنەگەیشتن لە یەكتری و لایەنی سایكۆلۆژی هەردوولا، هەروەها بۆ بێ متمانەیی، هەر بۆیە ئەگەر كورد تەفەهومی باشی هەبێت لەگەڵ عەرەبی سوننەو شیعە ئەوانیش ناچار دەبن تەفەهومیان لادروست بێت، وادەزانم بەشێكی زۆر لە گرفتەكان چارەسەردەبن، جاران بەلای سونەكانەوە فیدراڵییەت شتێكی ئەستەم بوو، بەڵام ئێستا بە پێچەوانەوە ئەوە خۆیانن داخوازی فیدراڵیەت دەكەن، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئەگەر عەرەبی سوننە داوای فیدرالی بۆ بەعقوبەو ڕەمادی بكات، ئایا كوردستان حەقی نییە داوای بكات ؟؟ وا هەست دەكەم لە ئێستادا تەفەهوم كردن لەگەڵ عەرەبی سوننە بۆ مەسەلەكانی فیدرالیەت و كەركوك و مافی گەلی كورد باشتر بێت لە جاران، پێویستە سەركردایەتی كورد سوود لەم دۆخی تەفەهوم كردنە نوێیەی ئەوان وەربگرێت، جگە لە لایەنە یاساییەكەی كە بە یاسا فیدراڵیەت بۆكورد چەسپێنراوە تەفەهومێكی میللییانەش دروست بێت، تا ببێتە پارێزەرێك بۆ ئەو دەسكەوتە یاساییەو دەسەكەوتەكانی دیكەش كە بەدەست هاتوون.
* ئێوە وەكو ڕێكخراوی یەكێتی جیهانی زانایانی موسوڵمان هەوڵتان نەداوە تەفەهومێك لەسەر مەسەلەی فیدراڵی لە نێوان ئەو پێكهاتانەدا دروست بكەن؟
ــ لە بیرو خەیاڵماندایە بەس تا ئێستا شتێكی وا وەك لیژنە بۆ ئەو مەبەستە دانەمەزراوە بەڵام میكانیزمی جێبەجێ كردنی شتێكی وا گرنگە، ئەمە لەبەر ئەوەی داواكارییەكی بنەڕەتییە بۆ هەمووان، ئێمە دەتوانین ببینە نێوانگر لەم مەسەلەیەدا، زەمەنیش شتێكی گرنگ و یەكلاكەرەوەیە، ئەوەی پێنج ساڵ لەمەوبەر لە ڕووی سیاسییەوە قەدەغەكراو بوو، ئێستا دروستە وەك وتم جاران فیدراڵیەت بەلای سوننەوە شتێكی مەترسیدار بوو، بۆیە زەمەن كەفیلە بۆ ئەوەی لە داهاتوودا ڕەوشی كورد باشتریش بێت، بە مەرجێك كورد بتوانێت بە باشی ئەم دەرفەتانە وەبەرهەم بێنێت، چونكە سیاسەت واتە هونەری ئەوەی لە توانادا بێت ئەنجام بدرێت، بەڵام توانایەك كە پشت بەستوو بێت لەسەر ژینگەو كاتی گونجاو.
* لەم ماوەیەی دواییدا وەك ئاگادارن سەرۆك مسعود بارزانی زۆر باسی دەوڵەت دەكات جەنابیشت وەك سیاسەتمەدارێك و ئەكادیمیەك لە بواری ئابووریدا كە بە هەردوو دیودا بیرو ڕای بەڕێزت گرنگە، چۆن سەیری ئەم داوایە دەكەیت لەم قۆناخەدا؟
- لەڕووی ویژدانییەوە گەلی كوردیش وەكو سەرجەم گەلانی جیهان مافی خۆیەتی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی هەبێت، لەبەر ئەوەی هەرچی میللەت لە جیهاندا هەیە، دەوڵەتی خۆی هەیەو مافی چارەی خۆنووسینی هەیە،، ئەگەر كوردیش داوا بكات، وا بزانم ئەمە بەشێكە لە مافی خۆی، جیهانی ئیسلامی یەك جیهان نییە، خۆدەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامیمان نییە، 57 دەوڵەتی ئیسلامیمان هەیە، نزیكەی 22 دەوڵەتی عەرەبیمان هەیە، لەم بارودۆخەدا شتێكی ئاساییە بەڵام ئەم ئاساییە بوونە دەگەڕێتەوە بۆ توانا و ئیمكانیات، لە ڕووی ئیجابی وسلبیەوە، ئایا لەزروفی نێو دەوڵەتیدا ئەمە دەگونجێ یان نا، پێویستە دیراسە بكرێت كە ئایا ئەمە مومكینە یان نا..
* بەڕێزت وەك ئابوری ناسێك،ئایا ئەگەر بڕیاری دەوڵەت بدەین، لە ڕووی ئابوورییەوە دەتوانین خۆمان بەڕێوەبەرین ؟
- گرفتەكە لەوەدایە لەم بارودۆخەدا كوردستان لە ڕەوشێكدا دەژیت وڵاتانی دەوروبەر گرفتیان هەیە، هەر بۆیە ئەگەر لەگەڵ ئەم وڵاتانەدا رێككەوتن هەبێت، لەگەڵ توركیادا یان وڵاتانی دیكە، ئەوا دەكرێت بیری لێ بكرێتەوە.
* لە دوای هاتنی حزبی دادو گەشەپێدان بۆ سەرحوكم لەتوركیا، تێڕوانینێكی سەرسوڕهێنەر هاتۆتە ئاراوە، پێوەندیی توركیا لەگەڵ هەرێمی كوردستان لە پەرەسەندندایە بەتایبەتیش دەبینین توركیا قونسڵخانەی لەهەولێردا كردۆتەوە، ئایا ئەمە چەند سوودی بۆ ئەو پرسە هەیە؟
- من ئەمە بە شتێكی زۆر گرنگ دەزانم، بە هێزكردنی پێوەندی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان هەنگاوێكی چاكە، بە تایبەتیش حزبی دادوگەشەپێدان بۆ مافی كوردیش شتی باشی كردووە، لێدوانەكانی ئەم دواییەی وەزیری دەرەوەی توركیاش ئەحمەد داود ئۆغلۆ و سەردانەكەشی بۆ هەرێم و بۆ كەركووك من وا بزانم هەنگاوێكی پێشكەوتووە، بۆ كێشەی كورد.
* تۆ چی لەو هاتنەی وەزیری دەرەوەی توركیا بۆ هەرێمی كوردستان دەخوێنیتەوە؟
- زۆر شتی لێدەخوێندرێتەوە، یەكەم مانای وایە توركیا كراوەیە، دووەم واتە توركیا دەڵێت، ئێمە ئەم هەموو وەبەرهێنانەی لە كوردستان هەیە دەیپارێزین و، دواتر مانای ئەوەیە كە ئێمە بەلای هیچ كەس و لایەنێكدا ناشكێنینەوە، بۆ توركمان،بەڵكو بۆ هەموو پێكهاتەكان كوردو توركمان و نەتەوەكانی دیكە.
* دوا تەوەر لەگەڵ جەنابتان باسی دەكەین مەسەلەی سوریایە، ئاشكرایە سوریا پرسێكی گرنگە، بەشێكی كوردیش لە سووریا خەریكە خوا دەروویەكیان لێ دەكاتەوە، زۆر كەس پێی وایە كێشەی سووریا بەهەر لایەكدا بكەوێت هاوكێشەكان دەگۆڕدرێت، من دەمەوێت سەرەتا بپرسم چۆن سەیری تەوەری سووریا دەكەن؟
- من بە میحوەرێكی ئاڵۆز سەیری دەكەم، كە تێكچڕژاوە لە نێوان بەرژەوەندیی ناوخۆو ئیقلیمی و نێودەوڵەتی، هەر سێ بەرژەوەندیش لەگەڵ یەكدیدا پێكناكۆكن، بەڵام لەهەمان كاتدا بەپێی سوننەتی خوایی و بە پێی هاوكێشەی نێودەوڵەتی و بنەماكانی مێژوو، گومان نییە ئەم ڕژێمەی ئێستای بەشار ئەسەد رۆیشتووە، ناڵێم دەڕوات بەڵكو ڕۆیشتووە، شەرعیەتی نەماوەو میللەت دەكوژێت و هەموو خەڵك دەكوژێت و ئەو میللەتەش كە راپەڕیوە زۆر زەحمەتە دابنیشێت، ئێستاش بارودۆخەكە وەكو ساڵی 1982 نییە، كە هەزاران كەسیان كوشت و كەس نەیزانی، ئێستا راگەیاندنێكی گەورە هەیە ئاشكرای دەكات، من وادەزانم ئەو دەوڵەتانەی لەپاڵ رژێمی سوریا دەوەستن زەرەرێكی زۆر دەكەن چونكە جۆرە ڕق و كینەیەك لەنێوان خۆیان وگەلی سوریا دروست دەكەن، ڕقی گەلانیش كارێكی ئاسایی نییە، من وادەزانم بەشار كەوتووە، ئەوكاتەی كە كەوت هاوكێشەی ئیقلیمی دروست دەبێت لە عێراق و ناوچەكەش بە گشتی، دوای رووخانی بەشار ئەسەدیش بەیەكەوە دادەنیشین باس لەوگۆڕانكارییانە دەكەین.
* بە پێشبینی جەنابت ئاكام و رواڵەتەكانی ئەم گۆڕانكارییانە چۆن دەبێت؟
- ئاكامەكانیش ئیجابی دەبێت بۆ گەلانی ناوچەكەو بۆ كورد، تا ئیجابی دەبێت بۆ گەلی كورد لەعێراق، هەروەها بۆ گەلی كوردی سوریا، جەنابتان دەزانن جاران رژێمی سوریا دانی بەبوونی كورد دانەدەنا، ئەوكوردانەی سوریای بەوە دادەنا كە پەناهەندەن و لەتوركیاوە هاتوون،800 هەزار كەس رەگەزنامەیان لێسەندرا بووەوە، ئەوانی دیكەشی بە كەمایەتیش حیساب نەدەكرد، لەم قۆناخە ناسكە پەیامی ئێمە بۆ گەلی كورد لەسوریا یەكڕیز و یەك پارچە بن و ئەو داوایانەی دەیخەنە ڕوو لەئاستی مەعقوڵدا بێت، بۆ نموونە ئێمە لە كوردستانی عێراق پەرلەمان وحكومەتمان هەیە دوای ئەو هەموو خەباتەی كردوومانە، هەر لە زەمانی ڕەحمەتی شێخ عەبدولسەلام و شێخ مەحمودی حەفید ومامۆستا مەلامستەفای بارزانیی نەمر لە ساڵ 1933 دەستی پێكرد دواتر لە ساڵی 1961 دەستی پێكردەوە، تا ئەم هەموو شەڕو خەباتە، بەڵام دەبینین پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی 1992 پێكهات، بڕیاری دا فیدرالیەت پیادە بكەین، ئەمە بڕیارێكی حەكیمانە بوو، تەنانەت قسەكەی كاك مەسعود بارزانیش سەبارەت بەدەوڵەت دەڵێت: ئەگەر دەستوور جێبەجێ نەكرا، ناڵێت یەكسەر وەكو هەڕەشەیەك، بۆیە داوا لەبرایانی كوردی سوریا دەكەم لە سنوورێكی مەعقووڵدا داواكانیان بخەنەڕوو، هەروەها هەماهەنگی بكەن لەگەڵ هەرێمی كوردستان بە حكومەت و ئۆپۆزسیۆنیشەوە بۆ ئەوەی ئەنجامێكی باشیان دەست بكەوێت.
* ئێستاو دوای ئەو گۆڕانكارییانەی لە وڵاتانی عەرەبی روویانداوە، ئەو لایەنانەی باڵادەستن دەكرێت بڵێین نوێنەرایەتی تەیاراتی ئیسلامی جیاواز دەكەن، وەك بەڕێزیشت ئاماژەت پێكرد ڕەوشەكە ئێستا لەبارە، ئایا تا چەند هەرێمی كوردستان دەتوانێت بۆ پتەو كردنی پێوەندییەكانی سوود لەم گۆڕانكارییانە وەربگرێت؟
- بەلای كەمییەوە دەتوانین پێیان بڵێین كوردیش گەلێكی موسڵمانەو دەبێت بۆیان بسەلمێنین كە هاووڵاتی پلە دوو نییە، هەروەكو كاك مسعود بارزانیش ئاماژە بەوە دەكات، كە نامانەوێت لە عەرەب باشتر بین بەڵكو دەمانەوێت هاووڵاتی پلە دوو نەبین.
* دوا وتەی جەنابت كە من لە بیرم چوو بێت، لێتانی بپرسم، حەزدەكەن لە ڕێی گوڵانەوە ئاماژەی پێ بدەن؟
- من هەروەكو لەسەرەتادا باسم كرد، پێویستە لەسەر هەموو لایەك ئەودەستكەوتانەی هاتوونەتە دی بە دڵسۆزییەوە بیپارێزین و سوپاسی ئێوەش دەكەم.