پرۆفیسۆر دیڤید ئیل فلیپس ئێستا بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی بونیادنانی ئاشتی و مافە لە سەنتەری دیراساتی مافەكانی مرۆڤ لە زانكۆی كۆلۆمبیا، پێشتریش ڕاوێژكاری باڵای وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا و ئەمینداری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان بووە، هەروەها توێژەری باڵا بووە لەسەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەزانكۆی هارڤارد و جێگری بەڕێوەبەری سەنتەری ئەنجوومەنی پێوەندیەكانی دەرەوە بووە، دیڤید فلیپس یەكێكە لە پسپۆرەكان لەسەر كورد و عێراق و توركیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و خاوەنی دیراسەتی دابەشكردنی دەسەڵاتەكانە بۆ عێراقی دوای 2003 و ئەم دیراسەتەشی لە كۆنفرانسی دووەمی سەنتەری مستەفا بارزانی بۆ ئاشتی لە زانكۆی ئەمریكا لە ساڵی 2002 پێشكەش كردووە، هەروەها لەساڵی 2008-2009 توێژینەوەی لەسەر پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا كردووە، بۆ قسەكردن سەبارەت بە پێوەندییەكانی ئێستای نێوان هەرێمی كوردستان و ئەمریكا و كێشەكانی هەرێم و بەغدا و گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر دیڤید فلیپس كرد، بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* بەم دواییە شاندێكی باڵای ئەمەریكا سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد، كە ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ئەمەریكا دەیەوێت بایەخ بە هەرێمی كوردستان بدات و پێوەندیەكان لە ئاستێكی باڵادان. ئێوە چۆن لە سیاسەتی ئێستای ئەمەریكا دەڕوانن لە ئاست هەرێمی كوردستاندا؟
- ئیدارەی ئۆباما وەك وێستگەیەكی ئابووری و ناوەندێكی وزە لە هەرێمی كوردستان دەڕوانێت. حكومەتی هەرێمی كوردستان مەزەندەی ئەوە دەكات كە نەوتی یەدەگی كوردستانی عێراق 45 ملیار بەرمیل بێت. هەروەها ئەگەرێكی گەورە هەیە پەرە بە كێڵگەكانی غازی سروشتی بدرێت، كە گرنگییەكی بنەڕەتیان هەیە بۆ كەڵكی ئابووری بۆریەكانی نابۆكۆ، كە بە توركیادا تێدەپەڕێت. جێگری وەزیری بازرگانی بۆ كاروباری بازرگانی نێودەوڵەتی فرانكلین لاڤین بەم دواییە سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد بۆ ئەوەی دەستپێشخەری «دەروازەكانی كاری عێراق» بخاتەڕوو، كە دەستپێشخەریەكە ئامانج لێی پەرەپێدانی وەبەرهێنانی تایبەتە لە عێراقدا. یاریدەدەری جێگری وەزیری بەرگری بۆ كاروباری پەیوەست بە « Business transformation»، پاول برینكلی لەگەڵ زیاتر لە 50 بەرپرسی و بزنسكاری ئەمەریكی سەردانی كرد. سەرەڕای دەرفەتەكانی پەیوەست بە بواری كشتوكاڵ، گەشتیاری و بنیاتنانەوە، بۆی هەیە كوردستان ببێتە دەروازەی فراوانكردنی كاری وەبەرهێنان و بازرگانیی ئەمەریكا لەگەڵ بەشەكانی دیكەی عێراقدا.
* پێوەندییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا لە دۆخێكی باشدانین، سەرۆك وەزیران، مالیكی ئامادەنییە ئیعیتراف بەو مافانەی كورد بكات كە لە دەستووردا چەسپێنراون بۆ ئەوەی وەك هەرێمێكی فیدراڵی مومارەسەی كاری خۆی بكات، هەروەها ڕێز لە دەستوور ناگرێت، پرسیارەكە ئەوەیە چی بكرێت بۆ ئەوەی مالیكی ملكەچی دەستوور بێت؟
- سەرۆك وەزیران، مالیكی، بەردەوام بووە لە پشتگوێخستنێكی زەقی سەروەری یاسا و ڕێككەوتنە دەستووریەكانی پەیوەست بە دابەشكردنی دەسەڵاتەوە لە عێراقدا، ئەو داوای حكومڕانی زۆرینە دەكات، ئەو دەستەواژەیەی مەبەست لێی پتەوكردنی دەسەڵاتە لەسەر حسابی عێراقیەكانی دیكە. مالیكی وەزارەتەكانی بەرگری، ناوخۆ و ئاسایشی نەتەوەیی بەكار دەهێنێت بۆ سەركوتكردنی نەیارەكانی. ئەو ڕكابەرە سیاسیەكانی دەستگیركردووە، كەسایەتییە سوننییەكانی كردۆتە ئامانج، وەك ساڵح ئەل موتڵەگ و تاریق ئەل هاشمی. لەوەش زیاتر، مالیكی ئاستی گرژی و ئاڵۆزیەكانی زیاتر كردووە لەبارەی سنوورە ناوخۆییەكانی و داوای هەڵوەشاندنەوەی ماددەی 140ی كردووە، كە ئەم ماددەیە ئەنجامدانی ڕاپرسی لەبارەی پرسی كەركوكەوە لە خۆدەگرێت. هەمیشە كێشەی عێراق بریتی بووە لە مەركەزیبوونی دەسەڵات. مالیكیش ئەم ڕێگایەی گرتۆتەبەر و بەرپرسە ئەمەریكییەكانی بە شێوازە دیكتاتۆریەكانی خۆی نیگەران كردووە.



* جیاوازیەكی دیكەی هەرێمی كوردستان و بەغدا ئەوەیە بارزانی پشتیوانی خەڵكی سوریا دەكات و مالیكی پاڵپشتی مانەوەی ئەسەد دەكات، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی مالیكی لەگەڵ مانەوەی ئەسەددایە؟
- مالیكی بەپێی بەرژەوەندی تاران ڕەفتار دەكات و وەك وەكیلی ئێران لە ناوچەكەدا كاردەكات. تاران پشتیوانی مالیكی كرد بۆ ئەوەی خولێكی دیكەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بگرێتەوە دەست، و پاڵپشتیەكی تەواوی دەكات بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە. بەغدا ڕێگای داوە ئێران بنكە ئاسمانییەكانی بەكار بهێنێت بۆ چەكداركردنەوەی هێزەكانی سوریا. عێراقیەكان نەهامەتییەكی زۆریان بینی لە سایەی تاكڕەوی سەددام حوسێندا و ئێستاش هەست بە هاوسۆزی دەكەن بەرامبەر سوریەكان كە خەبات لە دژی حكومڕانی خۆسەپێنی سوری دەكەن و ترسی ئەوەیان هەیە بە چەكی كیمیایی هێرش بكرێتە سەریان. هەروەها پشتگیری مالیكی بۆ ئەسەد گرژییەكانی نێوان شیعە و سوننەی لە عێراقدا زیاتر كردووە.
* ئێوە ئاگاتان لە هەڵوێستی بارزانییە كە پێداگیری لەسەر جێبەجێكردنی دەستوور دەكات و وتویەتی «ئەگەر دەستوور جێبەجێ نەكرێت، ئەوا ئێمە ناتوانین لە عێراقێكدا بژین كە دەستوور پێشێل دەكات و دیموكراتیانە ڕەفتار ناكات». تا چ ڕاددەیەك ئەمەریكا لەم هەڵوێستەی بارزانی تێدەگات؟
- هەڵوێستی بارزانی مایەی تێگەیشتنە. دەستووری ساڵی 2005 ڕێوشوێنێكی كاتی نەبوو. لیستێك نییە مالیكی بە ئارەزووی خۆی لێی هەڵبژێرێت. دەستوور ئەنجامی گفتوگۆیەكی قورس بوو و لەلایەن زۆرینەی عێراقیەكانەوە پەسەند كرا. واتە بەرهەمی سازشكردنێك بوو بۆ ئەوەی عێراق وەك دەوڵەتێكی دیموكراتی و كۆمارێكی فیدراڵی پارێزراو بێت. خراپ بەكارهێنانی دەستوور لەلایەن مالیكیەوە گومان دروست دەكات لەبارەی پابەندبوونیەوە بە پاراستنی عێراق لە چوارچێوەی سنوورەكانی ئێستایدا. ئەگەر عێراق دابەش بێت، كەس ناتوانێت ئۆباڵەكە بخاتە ئەستۆی كورد.
* هەموو كەس پێشبینی ئەوە دەكات كە لە دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەدەوە گۆڕانێكی گەورە لە ناوچەكەدا دروست بێت. ئایا ئەو گۆڕأنكاریانە چی دەبن و تا چ ڕاددەیەك كورد سوودمەند دەبێت؟
- ڕەنگە ڕووخانی ئەسەد لە ئان و ساتدا نەبێت. بۆی هەیە قەیرانەكە درێژەبكێشێت. ڕەنگە سوریا بە چەشنی بۆسنیای سەرەتاكانی نەوەتەكان بێت. حكومەتی مەركەزی كۆنتڕۆڵی خاكی زیاتر لە دەست دەدات بۆ بەرژەوەندیی میلیشیا مەحەلیەكان. واتە ئەگەری ئەوە هەیە میلیشا مەحەلیەكان شار و شارۆچكەكانی سوریا كۆنتڕۆڵ بكەن. لەو حاڵەتەدا، ڕەنگە هەرێمی كوردی سوریا هەرێمێك(دورگەیەكی) سەقامگیر بێت. پێویستە ڕۆژئاوا دەستی هاوكاری بۆ كوردەكانی سوریا درێژ بكەن و كەلێنی نێوان لایەن و پارتە جیاوازەكان نەهێڵن. شارەزایانی ئەمەریكا دەتوانن یارمەتی كوردی سوریا بدەن بۆ ئەوەی بنەما دیموكراتییەكان و بە نامەركەزیكردن پیادە بكەن. ئەمەریكا بەرژەوەندی هەیە لە كاركردن لەگەڵ هەرێمی كوردستانی عێراقدا بۆ پتەوكردنی بەرنامەی كورد لە سوریا، كە بەرنامەیەكی عەلمانییە و بەكارهێنانی توندوتیژی بۆ بەدەستهێنانی ئامانجە سیاسیەكان ڕەتدەكاتەوە.



* توركیا ڕۆڵێكی بنەڕەتی لە ناوچەكە و لە بەهاری عەرەبیدا دەبینێت. پێوەندیەكانی نێوان توركیا و هەرێمی كوردستان لە ئێستادا لە بارێكی زۆرباشدایە. تا چ ڕاددەیەك توركیا گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان لە هەل و مەرجی ئێستادا؟
- پێوەندیەكانی توركیا و هەرێمی كوردستان ڕێگایەكی درێژیان بڕیوە. كردنەوەی قونسوڵگەریی توركیا لە هەولێر هەنگاوێكی گەورە بوو. هەروەها بەهۆی كاری بازرگانی و وەبەرهێنانی برەو بە پێوەندییە باشەكان درا، بە هەمان شێوە بەهۆی هاوكاری ئەمنییەوە. كوردستانی عێراق بازاڕێكی گەورەیە بۆ هەناردەكردنی كاڵاكانی توركیا. كۆمپانیا توركیەكانی بنیاتنان سوودیان لە گەشەكردنی بزنس لە هەرێمی كوردستاندا بینیوە. فڕۆكەخانە نوێیەكەی هەولێر لەلایەن كۆمپانیای ماكیۆلی توركیەوە دروستكرا، توركیا زیاتر لە 7 ملیار دۆلار وەبەرهێنانی هەیە لە عێراقدا، زیاتر لە نیوەی ئەو بڕە پارەیە لە پارێزگاكانی كوردستاندا خراونەتەگەڕ، لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك. سێ ساڵ بەر لە ئێستا ئەنكەرە بە خراپ باسی مسعود بارزانی دەكرد و هەرێمی كوردستان بە داڵدەدانی پەكەكە تۆمەتبار دەكرد و هەڕەشەی داگیركاریەكی بەرفراوانی دەكرد. بەڵام لە ئێستادا ئەنكەرە و هەولێر سەرقاڵی هاوكاری كردنی یەكترن.