پرۆفیسۆر گریگۆری ئیف گەوس تۆژەری باڵایە لە لقی ئامۆژگای برۆكینكگز لە دۆحەی پایتەختی قەتەر، بەڵام لەو وڵاتە نیشتەجێ نییە و پسپۆر و تایبەتمەندە لە سیاسەتی ناوخۆ و پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانی دەوڵەتانی كەنداو و بەتایبەتیش لەسەر عەرەبستانی سعودیە و ماوەی 3 ساڵیشە سەرۆكی بەشی زانستی سیاسەتە لەزانكۆی ڤیرمۆنت و لەسەر ئاستی جیهانیش بە یەكێك لەشرۆڤەوان و چاودێرە سیاسیە ناودارەكان لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوڵەتی كەنداو ناسراوە و توێژینەوە و دیراسەتەكانی لەسەر ئاستی بەرزی حكومەتی ئەمریكا بەهەند وەردەگیرێن، سەبارەت بەڕەوشی سیاسیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و عێراق بەتایبەتی چەند پرسیارێكمان ئاراستەی پرۆفیسۆر گەوس كرد، بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

* كێشەی سەرەكی سیستمە سیاسیەكانی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی ئەوەیە، كە سیستمەكان حەزدەكەن بەڕێگەی سندوقی هەڵبژاردن بگەنە دەسەڵات، بەڵام لەحكومڕانیدا ناتوانن دەسەڵاتەكان دابەش بكەن، هەروەها بڕوایان بەوە نییە بەشێوەی دیموكراتی دەستاو دەستی دەسەڵات بكەن، پرسیار ئەوەیە بۆچی كەلتوری دیموكراتی لەوڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی لاوازە؟
- پێموایە نابێت گریمانەی ئەوە بكەین كە كەلتوری دیموكراسی بەشێوەیەكی ئۆتۆماتیكی كەلتورێكی بەهێزە و ئێمە تەنیا پێویستە هۆكاری غائیب بوونی لێكبدەینەوە. بەلای منەوە مەسەلەكە بەپێچەوانەوەیە. كارە زەحمەتەكە بنیاتنانی دیموكراسیەكی سەقامگیرە. لەو وڵاتانەی ئەم كارەیان ئەنجامداوە بەشەڕی ناوخۆیی خۆیناویدا تێپەڕیون(ئەمەریكا نموونەیەكی زۆر باشە لەم ڕووەوە)، شەڕی ئایدۆلۆجی سەخت(لەهەموو ئەوروپادا) و قەیرانی سیاسی گەورە ڕوویاندا پێش ئەوەی دیموكراسیەتێكی سەقامگیری بەدەست بهێنن. بەشێوەیەكی گشتی من هیچ شتێكی تایبەتمەند نابینم لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست یان جیهانی عەرەبی و ئیسلامیدا، ئەویش لەپێوەندیدا بەو دژواریانەی دێتە ڕێیان لەبنیاتنانی دیموكراسیەكی سەقامگیردا. بە بەراوردكردن، زۆرێك لەم وڵاتانە مێژوویەكی كورتیان هەبووە وەك وڵاتگەلێكی سەربەخۆ. لەبەر ئەوە من پێشبینی ڕوودانی كێشە دەكەم لەكاتی چەسپاندن و جێگیركردنی سیستمە دیموكراسیەكاندا.
* عێراق یەكێكە لەو وڵاتانەی كە هەوڵێكی زۆری تێدا درا بۆ ئەوەی ببێتە وڵاتێكی دیموكراتی، تەنانەت بەهاوكاری پسپۆرانی نێودەوڵەتی دەستوورێكی باشی بۆ نووسرایەوە، بەڵام ئێستا حكومەتی عێراق خۆی ئامادەنییە دەستوورەكەی خۆی جێبەجێ بكات، ئەمەش بۆتە هۆكاری ئەوەی حكومەتی عێراق نەتوانێت هیچ خزمەتگوزارییەك پێشكەش بكات، ئایا دروستبوونی ئەم ئیشكالیەتە هۆكاری چیە؟
- دەستووری عێراق، بەچەشنێ زۆرێك لەدەستوورەكانی دیكە(لەنێویاندا ئەمەریكا) دەستوورێكی تەم و مژاویە لەئاست كێشەكەلێگی دیاری كراودا، وەك هاوسەنگی هێز لەنێوان حكومەتی مەركەزی و حكومەتی هەرێم و پارێزگاكان. لەئەزموونی ئەمەریكادا، بەتێپەڕبوونی كات هاوسەنگی و تەرازویی هێز بەلای حكومەتی مەركەزیدا شكایەوە نەك حكومەتی ویلایەتەكان، بەڵام ئەمە دوای دو سەدە لەمێژووی سیاسی هات كە شەڕی ناوخۆییشی لەخۆ گرت. پێموایە لەكاتێكدا عێراقیەكان كار لەسەر ئەوە دەكەن ئەوە یەكلابكەنەوە دەستوور لەبارەی وردەكاریەكانەوە چی وتوە، ئەوا قەیرانی سیاسی ڕوودەدات، هەروەها سازشكردن و تەنانەت شەڕی ناوخۆییش ڕوودەدات(ئەگەرچی ئومێد دەكەم ڕوونەدا)
* لەگەل ئەوەی پێویست بوو عێراقی ئێستا یەكێك بێت لەدۆستە نزیكەكانی ڕۆژئاوا، بەڵام وەك لەواقیعیدا دەیبنین هاوپەیمانی ئێرانە كە دوژمنی سەرەكی ڕۆژئاوایە، هەروەها دژی دۆستەكانی ئەمریكایە وەك توركیا و سعودیە و دەوڵەتانی دیكە لەناوچەكەدا، لەبەرامبەر سوریاشدا هەڵوێستی حكومەتی عێراق دژی هەڵوێستی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەو پشتگیری مانەوەی بەشار ئەسەد دەكات، ئایا حكومەتی ئێستای عێراق بەم هەڵوێستەی دژی هەموو گۆڕانكارییەكانی ناوچەكە ڕانەوەستاوەتەوە؟
- گومانی تێدانییە هەڵوێستی عێراق لەئاست سوریادا لەژێر كاریگەری پێوەندی بەهێزی حكومەتی عێراقەوەیە بەئێرانەوە. ئەو پێوەندیە بەهێزەی عێراقیش بەئێرانەوە هۆكارەكەی بۆ خواستی مالیكی دەگەڕێتەوە بۆ پاراستنی پێگەی خۆی لەعێراقدا و هیچ پێوەندی بەتێڕوانینی عێراقەوە نییە بۆ ناوچەكە. تاوەكو پاڵنەری سەرەكی سەركردەكانی عێراق بریتی بێت لەململانێی دەسەڵات لەناوخۆدا، ئەوا سیاسەتی دەرەوە وەك ئامرازێك بەكار دەهێنرێت بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی و سەرچاوەكان تاوەكو لەشەڕی سیاسی ناوخۆدا بەكار بهێنرێن.
* بەهۆی ئەوەی عێراق وڵاتێكی فرە نەتەوەیە و بەپێی دەستوور وەك دەوڵەتێكی فیدرالی پێناسەكراوە، بەڵام لەبری ئەوەی هەوڵبدرێت عێراق لەسەر بنەمای دەوڵەتێكی فیدرالی دابمەزرێتەوە، ئێستا هەوڵدەدرێت دووبارە دەوڵەتێكی مەركەزی دروست بكرێتەوە، ئەمەش مانای ئەوەیە دووبارە شەڕی ناوخۆ لەعێراقدا دەست پێدەكاتەوە، ئایا تاچەند دروستبوونی شەڕی ناوخۆ دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی عێراق بەتەواوەتی ببێتە دەوڵەتێكی فاشیل؟
- پێموایە لایەنەكانی عێراق دەتوانن خۆیان لەشەڕی ناوخۆ لابدەن، بەدڵنیاییەوە پرسی پێوەندی نێوان حكومەتی مەركەزی و هەرێمی كوردستان گرنگە بۆ دیاریكردنی ئاییندەی عێراق، ئەگەرچی هەموو لایەكیش ڕازی بن بەوەی دەوڵەتی عێراق لەسەر بنەمای فیدراڵی ڕێكبخرێتەوە. ئەوەندە گرنگە كە زەحمەتە ڕێككەوتنێك بكرێت لەبارەی مانای سیستمی فیدراڵیەوە. ئەمە بەشێوەیەكی حەتمی سەرناكێشێت بۆ شەڕی ناوخۆ، بەڵام بۆی هەیە ئەم دەرئەنجامەی لێبكەوێتەوە، لەبەرە ئەوەی ئەمە پرسێكی زۆر گرنگە. بەڵام ئەگەری ئەوەش هەیە سازشی سیاسی بكرێت، لەئێستادا ئەگەری ڕوودانی ئەمە كەمترە، بەڵام دۆخە سیاسیەكە بەچەشنێك دەگۆڕێت كە لەئێستادا ناتوانین پێشبینی بكەین.
* كورد لەعێراقدا ماوەی زیاتر لە20 ساڵە توانیوویەتی جۆرێك لەدیموكراتی پیادە بكات، هەروەها توانیوویەتی جۆرێك لەسەقامگیری لەبەشێكی گرنگی عێراقدا دروست بكات، ئەم بەشە دەكرا بكرێتە نموونەیەك بۆ دروستبوونی سەقامگیری و دیموكراتی لەعێراقدا، بەڵام ئێستا حكومەتی عێراق خۆی هەڕەشە لەو بەشە دەكات و دەیەوێت سەقامگیری تێكبدات، ئایا تێكدانی سەقامگیری ناوچە كوردییەكانی عێراق هەڕەشە لەئاییندەی عێراق ناكات؟
- پێموایە ناسەقامگیری لەهەر بەشێكی عێراقدا هەڕەشەیە لەسەر ئاییندەی عێراق، بەڵام پرسی پێوەندی نێوان هەولێر و بەغدا گرنگترین پرسە بۆ ئاییندەی دەستووری عێراق. من بانگەشەی ئەوە ناكەم كە لەئاییندەدا چۆن دەبێت.
* لایەنێكی دیكە كە لەوڵاتانی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی هەستی پێدەكرێت، سەركەوتنی حزبە ئیسلامیەكانە بەڕێگەی سندوقی دەنگدان دەگەنە دەسەڵات، لەمەش گرنگتر لەبەر ئەوەی ئەو حزبە ئیسلامیانە بەرهەمی پرۆسەیەكی دیموكراتی نین، بەڵكو بەرهەمی چەوسانەوەی ڕژێمە تۆتالیتاریەكانی پێشترن، بۆیە ئەوانیش كە دێنە دەسەڵات تۆتالیتاریەكی دیكە بەرهەم دەهێنن، پرسیار ئەوەیە چۆن لەم بارودۆخە دەتوانرێت زەمینەی بونیادنانی دیموكراتی دروست بكرێت؟
- پێم وایە حاڵی حازر لەجیهانی عەرەبیدا، پارتە ئیسلامیەكان ئەنجامێكی باش بەدەست دەهێنن، لەبەر ئەوەی پەیامێكیان هەیە سەرنجی دەنگدەران ڕادەكێشێت و بونیادێكی ڕێكخستنیان هەیە كە بواریان دەدات پشتیوانی بەدەست بهێنن. لەزۆریك لەحاڵەتەكاندا زۆر لەپێش گروپە سیاسیەكانی دیكەوەن. ئەمەش بۆ هەتا هەتایە بەم شێوەیە نامێنێتەوە. بەچەشنی هەموو ئایدۆلۆجیایەك، ئایدۆلۆجیا ئیسلامیە سیاسیەكان پشتیوانی جەماوەری جیاوازیان دەبێت. بەڵام هیچ وڵاتێكی عەرەبی ناتوانێت بەخۆی بڵێت دیموكراسی ئەگەر بوار بە بەشداری ئیسلامیەكان نەدات لەهەڵبژاردنەكاندا، ئەویش بەو مەرجەی پابەندبن بەڕێساكانەوە، كە تا ئێستا زۆر بەباشی پابەندبوونە.