دكتۆر ڕۆژ نوری شاوەیس جێگری سەرۆك وەزیران و نوێنەری سەرۆك بارزانی بۆ چاككردنی پرۆسەی سیاسی عیراق، بەڕێزیان بە حوكمی پێگەی خۆی هەردەم پێی وایە بۆ چاككردنی بارودۆخی عیراق و پرۆسە سیاسییەكەی هیچ بەربژارێكی تر بەدی ناكرێت جگە لە گەڕانەوە بۆ ئەو دەستوورەی كە زامنی بەرژەوەندی گشتی كۆمەڵگەی عیراقە بە هەموو پێكهاتەكانیەوە، حێبەجێكردنی دەستوور زامنی پێشگیری كردنە لە بارودۆخێكی خراپتری لەمەی ئەمڕۆ كە حكومەت و وڵاتی عیراقی گەیاندۆتە ئەم ئاستەی مەترسی ئاڵۆزتربوونی كێشەكانی لێ بكرێت، لەو سۆنگەیەوە ئەم پرسیارانەمان ئاڕاستەی بەڕێزیان كردو بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* پرۆسەی سیاسی عێراق رۆژ لەدوای رۆژ زیاتر ئاڵۆز دەبێت و لەبری ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكرێن كەچی ئاڵۆزتر دەبن و زیاتر زمانی هەڕەشەو گوشار بەكاردەهێنرێت، بە پێی ئەوەی بەڕێزتان ئەزموونتان هەیە لە ناو دۆخەكەی ئەم چەند ساڵەی فەرمانڕەوایی ئەم وڵاتەو ناو پرۆسەكە، چۆن تەماشای سەرجەم دۆخەكە دەكەن و ئەم پرۆسەیە بەچ ئاڕاستەیەك هەنگاودەنێت؟
- لەو باوەڕەدام سیاسەتی بەكارهێنانی فشارو زمانی توندوتیژی لەبەرژەوەندی كەسدا نییەو بەو شێوەیەش كێشەكانی عێراق چارەسەر ناكرێن، وەك ئێمە كە قەناعەتمان پێی هەیە عێراق دەوڵەتێكە، گەلەكەی پێكهاتووە لەچەندین نەتەوەی جیاواز، دوو نەتەوەی سەرەكی كە كوردو عەرەبن و نەتەوەی تریشی تێدایەو هەروەها دوو مەزهەبی سەرەكی كە سوننەو شیعەیە، پێكهاتەی سەرەكی عێراق پێكدێنن، ئەگەر بمانەوێت بێ گرفت وڵات بەڕێوەبەرین، پێویستە ئەم سێ پێكهاتە سەرەكییانە شەریكی راستەقینە بن لەفەرمانڕەوایەتی كردندا. جگە لەوە زمانی هاوبەشی نێوان سێ پێكهاتە بنەڕەتییەكە پێویستە دوور بێت لەزمانی توندوتیژی و چەك و زەبروزەنگەوە بەڵكو زمانی دیالۆگ و زمانی لەیەكتر گەیشتن و ڕێزگرتنی بیروبۆچوونە جیاوازەكان بێت.
* ئاشكرایە كە رێكەوتنی هەولێر چارەسەری بۆ هەموو كێشەكانی عێراق داناوە، داخوازی سەرۆك بارزانی بۆ جێبەجێكردنی خاڵەكانی ئەو رێكەوتننامەیە بۆ ئەوەیە هەموو كێشەكان چارەسەر بكرێن، بەڵام هەندێك لایەن و گروپی سیاسی و كەسانی سیاسەتمەدار وا پیشانی دەدەن كە ئەمە كێشەی نێوان بارزانی و مالیكییە، ئایا ئەمە كێشەی نێوان دوو لایەنە، یا كێشەی هەموو عێراقە؟
- بەتەئكید كێشەی نێوان بارزانی و مالیكی نییە، ئەمە كێشەیەكە لەنێوان دووبۆچوونی جیاواز، بۆچوونێكیان دەیەوێت لەعێراقدا حوكمێكی مەركەزی هەبێت، بەپێی شێوازێك كە ناوەند زاڵ بێت بەسەر هەموو كاروبارەكانی وڵاتەكەدا، بۆچوونێكیش داوای جەوهەری فیدرالیەت دەكات كەئەویش لامەركەزییەتە، تا دەسەڵاتی زیاتر بدرێتە پارێزگاكان و تواناو دەسەڵاتی هەرێمەكانیش فراوانتر بكرێن، تا ئەم كێشەیە یەكلانەبێتەوە، ئەم جۆرە گیروگرفتانە هەمیشە لەعێراقدا تازە دەبنەوە، بۆیە هەنگاوی بنەڕەتی كە بهاوێژرێت ئەوەیە ئەمڕۆ لەسەر ئەوە رێك بكەوین كە فیدرالیەت و سیستمی مەركەزییەت چۆن لەدەستووردا نووسراوەو هەموومان پێی قایل بووین ئەوە جێبەجێ بكەین، هەتا ئەوە جێبەجێ نەكرێت رۆژانە تەنگژەكان تازە دەبنەوەو لەوانەشە جار بە جار زەبرو زەنگی لێبكەوێتەوە، ئەوەی رێكەوتنامەی هەولێر بخوێنێتەوە تێدەگات لەوەی كە ئەمە رێكەوتننامەیەكی نهێنی نییە بەڵكو شەفاف و ئاشكرایە، لایەنی كوردی رۆڵی باڵای هەبووە لەنووسینەوەی ئەو رێكەوتنامەیەو چەسپاندنیدا، لەنێوان هەموو جەمسەرە بنەڕەتیەكانی عێراقدا ئەو رێكەوتننامەیە چارەسەری بنەڕەتی زۆر لە كێشەكانی عیراق ودۆخی ئاڵۆزی ئەمڕۆی پێیە، ئێمە ئەمڕۆ پێویستمان بەحكومەتێكی شەراكەتی نیشتمانی راستەقینە هەیە، لەهەموو كات زیاتر پێویستمان بەم رێكەوتنەو بە دیموكراتیەت و بە فیلتەر هەیە، كە زامنی پیادەكردنی دەستوورو چارەسەری كێشەكان و زامنی ڕێكەوتنەكان بێت، ئەمانە هەمووی لە ڕێكەوتنی هەولێردایەو دەبێ جێبەجێ بكرێت، وەك وتم ململانێ لەنێوان ناوەندو هەرێمەكاندایە، ئەو لایەنەی كە پێدادەگرێت لەسەر مەركەزیەت ئەو ڕێكەوتنەی بەدڵ نییە چونكە زیاتر سەڵاحیات بە لایەنەكانی تر دەدات، ئەو لایەنە پێی وایە یەكلاكردنەوەی كێشەكان لەبەرژەوەندی خۆیدا نییە، لە كاتێكدا جێبەجێكردنی خاڵەكانی رێكەوتنەكە مەبدەئی شەراكەتی راستەقینە دێنێتە ئاراوە، جگە لەوەش رێكەوتننامەكە چەندین بڕگەو خاڵی تێدایە پێوەندی بەگەلی كوردستان و دۆخی كوردەوە هەیە، كە تێیدا هەقی ئەم هەرێمە وەكو ئەوەی لەدەستووردا دەستنیشانكراوە هەبوونی هەیە، ئەم حەقە شتێكی تازە نییەو هێنابێتمانە پێشەوە یان وەك بابەتێك هاتبێتە پێشەوە، بەڵام بەداخەوە زۆر لایەن هەیە جگە لەوەی كە ململانێیەكە ململانێی مەركەزییەت و نامەركەزییەتە، زۆر لایەن هەن دەیانەوێت جۆرە حەساسیەتێك بخەنە نێوان كوردو شیعەو كوردو لایەنە عەرەبیەكانەوە، دەڵێن بۆچی هەموو شتێك پێویست بێت لای مەسعود بارزانی جێبەجێ بكرێت، بۆچی هەموو شتێك لەهەولێر بێت، بۆ هەموو شتێك لەسەر دەستی بارزانی و كورد جێبەجێ بكرێت بۆ لە هەموو شتێكدا كورد دەبێت دەستەباڵابێت تێیدا، بۆ دەبێت كۆبوونەوە لەهەولێر بكرێت و لەبەغدا نەكرێت، ئەم وردە دەنگانەش بڵاودەبنەوەو لەراستیدا لەناو عەرەبدا كاریگەری خۆیان جێ هێشتووە.
* هاوپەیمانی نیشتمانی وەرەقەیەكی چاكسازی ئامادەكردووە، وەكو خۆیان دەیڵێن بەنیازن لەگەڵ سەرجەم لایەنەكان كۆببنەوە بۆ تاوتوێكردنی، ئایا تاچەند گەشبینن بۆ ئەوەی ئەو وەرەقەیە هۆكارێك بێت لەچارەسەركردنی كێشەكان، لەكاتێكدا زیاتر لە دوو مانگە باسی لێوە دەكرێت بەڵام ناوەڕۆكی دیار نییە؟
- ئەوەی من ئاگام لێیە حاڵەتی هاوپەیمانی نیشتمانی و حاڵەتی دووەمیش لەناو پەرلەمانی عێراقە، لەناو كوتلەی سەرۆك وەزیرانە بەسەرۆكایەتی جەعفەرییە، لەڕێی جەعفەرییەوە ئەوەم پێگەیشت كە ئەوان بەرنامەیەكیان بەدەستەوەیە بۆ چارەسەری ئەو بارودۆخە، دووسێ جار جەعفەری تەئكیدی لەوە كردەوەو بەتایبەتی لەگەڵ جەعفەری بە دوورو درێژی لەگەڵیدا دانیشتووم، بۆچوونی ئەو بەو شێوەیەیە كە هەنگاو بەهەنگاو ئەوەی پێویستە چارەسەر بكرێت ئەو شتانەش كە كاتی دەوێت كاتەكەی دەستنیشان بكرێت، كاتی زیاتریشی بدرێتێ، ئەو شتانەی كە ئەو دەیووت كە ئاسانن و لەوانەیە زوو جێبەجێ بكرێت ئەوانە مەسەلەی : هاوسەنگی ئەنجومەنی وەزیرانە - یاسای نەوت و داهاتەكانە – نیزامی ناوخۆیی ئەنجومەنی وەزیرانە – هەروەها مەسەلەی هاوسەنگییە، ئەم چەند شتانەی بەسەر زماندا هات و، ئەو مەبەستی لەوە بوو جارێك بۆمان شیبكاتەوە كە بەنیازە چی بكات، بەتەمایە یەكە یەكە لایەنە سیاسیەكان ببینێت، تا لەگەڵیان رێكبكەوێت كە چۆن كۆببنەوە ئایا دوو دوو یا سێ سێ یا بەیەكەوە كۆدەبنەوە، هێشتا لەناوخۆیاندا لەبیركردنەوەدایەو وەرەقەكەشیان بەتەواوەتی بەدەست ئێمە نەگەیشتووە . وەك بڵێی ئەمە وەرەقەیەكی كۆنكرێتە یەك دوو سێ چوار، ئێمە ئامادەین ئەمە بكەین وجێبەجێی بكەین، هێشتا ئەو وەرەقەیە نەگەیشتووە، وا تەسەور دەكەم لەناو ڕیزەكانی هاوپەیمانی نیشتمانی خۆیاندا راوبۆچوونی جیاواز هەبن، هەندێكیان بەجیدی هەوڵ بۆ چارەسەری كێشەكان دەدات، هەندێكیان كەمتر، هەندێكیشیان لەدژایەتی چارەسەری كێشەكاندایە بۆیە ئەو پرۆسیسە لەناو خودی خۆیاندا درێژەی كێشاوەو لەو قەناعەتەدام شتێكی وا نەبوو كە بەوشێوەیە درێژە بكێشێت، بێینە سەر هەڵوێستی خۆمان، كە من ئەم راو بۆچوونەو هەڵوێستەم بەسەرۆك بارزانی و سەركردایەتی هەرێم گەیاندووە، راوبۆچوون ئەوەیە لەگەڵ شەخسی جەعفەریدا ئێمە نەرمی پیشان بدەین، بە ئیجابیەت سەیری هەوڵ و تەقەلاكانی بكەین، ئەو رایەشم گەیاندۆتە جەعفەری كە پێی خۆش بووە، تا ئەو رادەیەی كەمن ئاگام لێ بێت ئەوە وایكردووە بەردەوام بێت لەسەر كارەكەی خۆی.



* ماوەیەكە تەنگژەو گرژییەكان گەیشتۆتە ئاستی هەڕەشەو فشاری سەربازی، هەروەها هەڕەشە كردن لەو كۆمپانیانەی لەكوردستاندا بۆ بواری نەوت كۆنتراكت دەكەن، ئەمەش بۆتە هەڕەشەیەكی ترسناك ئایا تاچەند بوار ماوە تا كێشەكان بەدانیشتن و دانوستاندن چارەسەر بكرێن؟
- زەمانی هەڕەشەی سەربازی هەرباوی نەماوە، گەرچی جووڵەی سەربازی لەهەندێك وڵاتانی دراوسێمان یا لە چوارچێوەی وڵاتانی بەهارو پایزی عەرەبی یان هەرچییەكی ناو دەنێیت، هێشتا بوونێكی ماوە، بەڵام سەبارەت بەعێراق بە قەناعەتی من زەمانی بەكارهێنانی چەك و سەرباز بەتایبەت دژ بەكوردستان باوی نەماوەو دەشبینن كە دەرئەنجامەكەی بەلایەكی تردا دەڕوات، بەو ئاڕاستەیە ناڕوات كە نەخشەی بۆ دانراوە لەدەستووری عێراقدا، هەرشتێك بۆ كاتی خۆی، ئێستا هەندێك جووڵەی سەربازی هەیە كە چەند یەكەیەكیان بردۆتە سەر سنوور، ئەو یەكە سەربازیانە هیچ ترسێكی مەترسیداریان لێ ناكرێت، ئەمە بەبیانووی ئەوەی گوایە نەهێڵن لەسووریاوە خەڵكی بێنە ئەم دیووەوە، یا تیرۆرستان نەیەنە ئەم دیوو، ئایا راستە یان راست نییە ئەوە من نایزانم، بەڵام بەتەئكید ناردنی ئەو یەكەو هێزە سەربازییانە لایەنێكی بنەڕەتی رێكەوتنی نێوان عێراق و سوریایە كە سنوورەكەیان كۆنترۆڵ بكەن، هاوكات لەعێراقدا ئەوە نیشان دەدرێت كە دووبۆچوونی زۆر جیاواز بەرامبەر بەسوریا هەیە، كە یەكێكیان پشتگیری لەگەلی سوریا دەكات بۆ گەیشتن بەمافە دیموكراتیەكانی و رزگاربوونیان لەدیكتاتۆریەت و یەكێكیشیان نایەوێت ئەو وەزعەی كە لەسوریادایە لە ڕژێمەكە تێكبچێت، لەوە دەترسێت ئەگەر دۆخەكە بەلای روانینێكی ئیسلامیانەی سونەگەرادا بڕوات كاریگەری زۆر سلبی دەبێت لەسەر بارودۆخی ئێستای عێراق دەبێت، ئینجا ئەم جووڵاندنی سەرباز و یەكانە لەچوارچێوەی ئەو بۆچوونە سیاسییەدا دێت و دەچێت .
* ئێستا لەعێراق چەندین بیروبۆچوونی جیاواز بەرامبەر گۆڕانكارییەكانی سوریا هەیە، وەك ئاگادارین هەرێمی كوردستان لەگەڵ رزگاربوونی كوردو گەلی سوریادایە لە دژی دیكتاتۆریەت بەڵام حكومەتی عێراق بەپێچەوانەوە، ئایا ئەم دوو بۆچوونە چۆن یەك دەگرنەوە؟
- ئەم دووبۆچوونە یەك ناگرنەوە، دووبۆچوونی جیاوازەو لە زەمینەی واقیع بوونیان هەیە، یەكێكیان سەد دەر سەد ڕاستە كە پشتگیری لەخواست و داخوازی میللەتی سوریا دەكات هەروەها لەدژی جینۆسایدو كۆكوژی ئەسەدە دژ بەگەلەكەی، یەكێكیشیان بۆچوونەكە هەر ئەوەیە ئەگەر ئەو بارودۆخەی سوریا گۆڕدرا زیانی لەسەر عێراق نەبێت، ئەم بۆچوونەی دوایی ئەگەر تۆزێك راستیشی تێدا بێت، هەنجەتی ئەوەت پێ نادات تۆ هاوكاری یان پشتگیری سەركوتكاری رژێمێك بكەی كە دژ بەگەلەكەی دەجەنگێت .
* زۆرجار كێشە سیاسیەكانی عیراق دەبەسترێنەوە بە كێشەی نەوت و غازەوە لە نێوان حكومەتی ناوەندی و هەرێمەوە ئایا نەبوونی یاسایەكی تایبەت بە نەوت و غاز چ كاریگەری لەسەر ئاڵۆزبوونی بارودۆخەكە هەیە؟
- سەبارەت بەكۆمپانیاكانی نەوتیش، دەستوور بەئاشكرا دەڵێت نەوت موڵكی هەموو گەلی عێراقە، باشترین ئامڕاز بۆ زیادكردنی بەرهەم و بەڵێندەران دەستەباڵاكردنی هەرێم و پارێزگاكانە تا بتوانن لەمبوارەدا كارەكان دەستەبەر بكەن، بۆ ئەوەی ئەمە بكرێت پێویستە بگەڕێینەوە بۆ دەستوور كە تێیدا هەرێم و پارێزگاكان هەریەكەو دەسەڵاتێكی بۆ دیاریكراوە، ئەبێت بەشدار بن لەدانانی سیاسەتی نەوت و رێژەی بەرهەمهێناندا، هەروەها بەشدار بن لەهەموو روویەكەوە هاوكاتیش بەپێی دەستوور دەبێت یاسایەكی نەوت هەبێت كە لەگەڵ بڕگەكانی دەستووردا گونجاو بێت، نەك تۆ بگەڕێیتەوە سەر یاسایەك كە هی زەمانی سەدام حوسێنە، كە ڕژێمێكی دیكتاتۆری دایناوە، رژێمێك دایناوە كە دژ بەخواستەكانی گەل بووە ئەو یاسایەی بەوشێوەیە داناوە كە لەبەرژەوەندی خۆی و دەستەو دایەرەكەیدا بێت و لەگەڵ خۆیان بگونجێت، بۆیە لێرەدا پێویستە یاسایەكی تازە بۆ نەوت دابنرێت كە لەگەڵا دەستووردا گونجاو بێتـ تا ئەو یاسایە دادەنرێت خۆ ئیش لەبابەتی نەوت راناوەستێت، هەرێمی كوردستان نەوتی هەیە ئەم نەوتە لەهەناردەكردن و فرۆشتنیشیدا بۆ بەرژەوەندی عێراق بەكاردەهێنرێت پارەكەشی هەر دەچێتە گەنجینەی عیراقەوەو هەر لەعێراقەوە دابەش دەكرێتەوە جارێكی تر لە دەرئەنجامیشدا پێویستە هەر لایەنێك كە ئیشی خۆی دەكات لەگەڵ لایەنەكەی تر تەنسیق و هاوكاری بكات، ئەمە دەبێتە پردێك تا ئەو كاتەی یاساكە دەردەچێت ئەگەر دەرچوونی زۆری خایاند لەكاتێكدا ئەگەر یاساكە زۆری پێ بچێت كە مەفروزە یاساكە زۆری پێ نەچێت، پوختەی قسە لێرەدا دوو راوبۆچوونی جیاواز هەیە هەمدیسانەوە لەبارەی نەوتەوە رایەكیان ڕای هەندێك لەناوەندەكانی عێراقە كە لەناو حكومەتدا تەئكید لەسەر یاسا كۆنەكە دەكەنەوە كە بۆ بەمەركەزیكردنی نەوتە، رای دووەمیش رای كوردستانە كە دەڵێت بابەتی نەوت دەبێـ بەپێی دەستوور بێت، ئەمەش بابەتێكە لەنێوان حكومەتی مەركەزی و حكومەتی هەرێم و پارێزگاكانە كە دەبێـت بەپێی دەستوورو یاسایەكی تازە جێبەجێ بكرێت، كە ئەمە دوو ڕاوبۆچوونی جیاوازە كەتا ئێستا ئەم دوو ڕاوبۆچوونە چارەسەر نەكراون چونكە یاسایەكە دەرنەچووە..