پرۆفیسۆر جیم بەتەرفێلد ئوستادی زاستی سیاسەتە لەزانكۆی وێسترن میشگان و بەڕێوەبەری دیراساتی سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئۆراسیایە لەزانكۆی ناوبراو، پرۆفیسۆر بەتەرفێلد لەبواری تایبەتمەندێتی لەسەر ڕوسیای دوای سۆڤیەت و لاوازی ڕوسیا لەنەوەدەكانی ڕابردوو و هەوڵی ڕوسیا لەدوای سالی 2000ـەوە بۆ ئەوەی ڕوسیا پێگەیەكی بەهێزتری لەسیاسەتی نێودەوڵەتی هەبێت، بەو جۆرە ئاماژە بۆ هەڵوێستی سوریا دەكات بەرامبەر ڕوسیا، بەوەی ڕوسیا مەبەستیەتی لەم كێشەیەدا ڕۆلی خۆی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دووبارە بگێڕێتەوە، سەبارەت بەم لایەنەو ئاییندەی سوریا، پرۆفسیۆر بەتەرفیلد بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە كە ئەمە دەقەكەیەتی.

* زۆر لەچاوێران پێشبینی ئەوەدەكەن، مانەوەی ڕژێمی ئەسەد مەسەلەی كاتە، ئایا تۆ چۆن باری ئێستای ڕژێمی ئەسەد دەبینیت؟
- ئەسەد لەپێگەیەكی بێئەندازە لاوازدایە. تەنیا یەك پاڵپشتی بەهێزی ماوە، ئەویش بریتییە لەبوونی چەك و تەكنۆلۆجیای سەربازی. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەسەد تەنیا نوێنەرایەتی كەمینەی عەلەوی دەكات و پەنجا ساڵە چالاكوانانی گرووپە ئایینی و ئیتنییەكانی دیكە سەركوت دەكا، ئەوا پشتیوانی كۆمەڵایەتی ڕژێمەكەی زۆر بەرتەسكە. تەنانەت ئەو بنكەی پشتیوانییەش لەنێو سوپا و خودی ڕژێمەكەدا هەیەتی بەرەو هەڵوەشانەوە دەچێت بەهۆی جیابوونەوەی سەربازەكان و ئەو ئیغتیالاتانەی بەم دواییە ڕوویاندا. بەتپێەڕبوونی كات پشتیوانی نێودەوڵەتی بۆ ڕژێمەكە لاواز دەبێت. لەكاتێكدا ئەوە شتێكی مەحاڵ نییە كە بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لەدەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ئەگەرچی ئەمە زیاتر و زیاتر دژوار دەبێت. بەڵام پێدەچێت دەرفەتی كپكردنەوە و لەناوبردنی یاخیبوونەكەی لەدەستدا بێت بەچەشنی ئەوەی سی ساڵ بەر لەئێستا باوكی لەشاری حەممادا كردی.
* ئەی سەبارەت بەڕۆڵی موعارزەی سوری كە لەم قۆناخەدا پێویستە ڕۆڵێكی گرنگ و یكلاكەرەوە بگێڕێت بۆئەوەی لانی كەم زەمینەیەك خۆش بكات بۆئەوەی دوای ڕژێمی ئەسەد وڵات بەڕێوەبەرێت، ئایا تاچەند بە ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆن گەشبینیت؟
- لەبەر ئەوەی موعارەزە تەنیا لەسەر ڕووخاندنی ڕژێمی ئەسەد یەكگرتووە، ئەوا پێشبینیكردنی داهاتوو كارێكی مەحاڵە. هەر كاتێك ڕژێمێك بەهۆی موعارەزە و بەرهەڵستی جەماوەریەوە بڕووخێت، ئەوا گفتوگۆ و دانوستاندنێكی چڕ و پڕ لەنێوان لایەنەكانی موعارەزدا دروست دەبێت. (كوردەكان یەكێك دەبن لەلایەنە دانوستانكارەكان، ئەگەرچی ڕوون نییە ئایا دەسەڵاتێكی دانوستانكاری زۆریان دەبێت.) ئەمە شتێكی ڕاستە تەنانەت ئەگەر ڕژێمەكەش بەئاشتیانە بڕووخێت، خۆ ئەگەر لەڕێی توندوتیژیشەوە بێت، ئەوا ئەم ئەگەرە زیاتر دەبێت. لەزۆربەی ئەو ئاڵوگۆڕە ئاشتیانەی لەكۆتایی هەشتاكاندا ڕوویاندا لەئەوروپای ڕۆژهەڵاتدا، بەلای كەمەوە ڕێككەوتنێك لەنێوان لایەنە موعارەزەكاندا هەبوو لەسەر ئەوەی لەكۆمۆنیزمەوە بەرەو دیموكراسیەتی سەرمایەداری هەنگاو بنێن. ڕێككەوتنەكانیشیان دەربارەی ڕەوتی گۆڕانكاریەكە و هەندێ ڕێسای دیاریكراو بوو(بۆ نموونە، سیستمی هەڵبژاردن). كە ئامانجێكی هاوبەشی لەم شێوەیە نییە لەنێو موعارەزەی سوریدا. لەدۆخێكی لەم چەشنەدا، گفتوگۆكانی دوای قۆناغی ئینتیقالی چڕ وپڕ دەبن، و تەنانەت دەگەنە دۆخی توندوتیژی. ئەگەر قۆناغی ئینتیقالی لەسوریادا ڕووبدا، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە تەنانەت دوای ڕۆیشتنی ئەسەدیش توندوتیژی بەرپا ببێت.
* بەڕای تۆ ناتوانرێت پێشبینی بۆ دوای ڕژێمی ئەسەد بكرێت، ئایا ئەمە هۆكارە سەرەكیەكە نییە كە وایكردووە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بترسێت لەدەستێوەردانی سەربازی؟
- كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هۆشیارە بەو ڕاستیە، ئەمەش لەبەشێكیدا هۆكاری ئەوەیە كە دوو دڵە لەگرتنەبەری هیچ كردەوەیەك لەئاست سوریادا. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هۆكاری ئاڵۆزتر هەن. كاتێك باس لەكۆمەڵگەی نێودەدەوڵەتی دەكەین، دوو ئەكتەری جەماعی گرنگن لەمەسەلەكەدا هەن: ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان و جامیعەی عەرەبی. بەم دواییە جامیعەی عەرەبی پشتیوانی لەكۆتایی هێنان بەدەسەڵاتی ئەسەد كرد، هەرچەندە ئەمە هەڵوێستێكی بەهێزە، بەڵام جامیعەی عەرەبی كردەوەی سەربازی دژی سوریا ئەنجام نادات. كەواتە تەنیا ئەنجومەنی ئاسایش دەمێنێتەوە. لەبەشێكیدا كێشەی ئەنجومەنەكە لەپێوەندیدا بەسوریاوە ئەوەیە كە مەسەلەكە پەیوەست نییە بەسوریاوە، بەڵكو مەسەلە سەرەكیەكە بریتییە لە پێوەندی ڕوسیا و ئەمریكا. سەركردایەتی ڕوسیا پێیوایە ساڵانی نەوەتەكان سەردەمی لاوازی ڕوسیا بوو كە ئەمریكا و هێزەكانی دیكەی ڕۆژئاوا سوودیان لەم لاوازیە وەرگرت. لەیەكەم و دووم خولی سەرۆكایەتی پۆتیندا(2000-2008) پێداگیری لەسەر گەڕانەوەی ڕوسیا كرا بۆ پێگەی هێزێكی مەزن و پیشاندانی ئەوەی ڕوسیا شەریكێكی بچووكی هێزە مەزنەكانی جیهان نییە، لەنێویادا و (بەتایبەتی) لەئەنجومەنی ئاسایشدا. لەو كاتەوە ڕوسیا شەریكێك بووە نەتوانراوە بەئاسانی مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت(نەك چین، لەبەر ئەوەی هەمشە چین یەك ئاڕاستەی گرتووە). بەداخەوە، لەنێو جەرگەی مانۆڕە جیوپۆلەتیكەكانی هێزە مەزنەكاندا، لەناچوونی ژیانی بێتاوانەكان بەردەوامە.
* بەڵام لەلیبیا توانییان دەستێوەردان بكەن، پرسیار ئەوەی بۆچی ڕوسیا بۆ لیبیا بێدەنگ بوو، بەڵام لەئاستی سوریا هەڵوێستێكی دیكەی هەیە؟
- دۆخی لیبیا ئەوەندەی دیكە مەسەلەكەی ئاڵۆزكرد. ڕوسیا لەسەر بنەمای «بەرپرسیارێتی پاراستن» پشتیوانی لەدەستێوەردانێكی سنوورداركرد، كە ئەمەش بنەمایەكە ماوەی چەند ساڵێكە بەشێوەی هەنگاو و بەهەنگاو و هەمەلایەنە كار بۆ پەرەپێدانی كراوە. تێڕوانینی ڕوسیا وایە كە هەر كاتێك ڕۆژئاوا ڕەزامەندی ئەنجومەنی ئاسایشی هەبوو بۆ دەستێوەردانێكی سنووردار- ئەوا سیاسەتێكی توندتری گۆڕینی ڕژێمەكە دەگرێتەبەر. سەركردایەتی ڕوسیا پێیوایە لەبەر ئەوەی مۆڵەتی نەتەوە یەكگرتووەكان خراپ بەكارهێنراوە و لەبەر ئەوەی متمانەی بەڕۆژئاوا نییە-بەتایبەتی ئەمریكا- كە ئەو كردەوانەی ئەنجامی دەدات تەنیا بۆ هێنانەدی ئامانجی ئەنجومەنی ئاسایش بێت، ئەوا ڕازی نابێت پشتیوانی لەدەستێوەردان بكات. هەربۆیە ئەمریكا تەنیا دەتوانێت پێداگیریەكی توند بكات. هێشتا ئەمریكا لەكۆششدایە خۆی لەدوو جەنگی بارگران ڕزگار بكات كە زۆربەی ئەمریكیەكان پێیانوایە جەنگێكی هەڵەبوو. بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ئەمساڵ هەڵبژاردن دەكرێت، ئەوا میزاجی پشتیوانیكردن لەدەستێوەردان لەئارادانییە. فەڕەنسا و بەریتانیا لەگرفت و كێشەی ئابووریدان. چین تەحەددی ئابووری خۆی هەیە. زۆرێك لەسەركردە دیارەكانی جیهان پتر تەركیزیان لەسەر بارودۆخی ناوخۆیی وڵاتەكەیانە لەئێستادا. هێزە ئیقلیمیەكانیش تێڕوانینی جیاوازیان هەیە. لەڕێی ڕووخاندنی هەردو ڕژێمی سەددام حوسێن و تاڵیبانەوە- كە هەردووكیان دوژمنی ئێران بوون- ئەمریكا ناشارەزایانە پێگە و دەستڕۆیشتوویی ئێرانی لەناوچەكەدا بەرزكردەوە. لەبەشێكیدا پشتیوانی سعودیە بۆ موعارەزەی سوری لەدوژمنایەتی سعودیە بۆ ئێران و بەو پێیە بۆ سەركردایەتی ئەسەد، كە هاوپەیمانێكی گرنگی ئێرانە، سەرچاوەی گرتووە.
* ئێستا سوریا لەدووڕیاندایە، تەنیا ڕێگە ئەوەیە پشتیوانی موعارزە بكرێت، ئایا بۆ ڕۆژئاوا هەوڵنادات موعارزەی سوری وەك پێویست ڕێكبخات بۆ قۆناخی داهاتوو؟
- یەكێكی دیكە لەو هۆكارانەی دەرفەتەكانی پشتیوانی ڕۆژئاوا بۆ موعارەزەی سوری لاواز دەكەن بریتییە لەئاڵوگۆڕەكانی سەرچاوەگرتوو لەبەهاری عەرەبیەوە. تونس و میسر بەقۆناغی ئاڵوگۆڕدا تێپەڕین تاوەكو ئەنجامدانی هەڵبژاردن، لایەنی براوە لەهەردوو وڵاتدا بەلای كەمەوە بریتییە لەو ئیسلامیانەی ئاڕاستەیەكی میانڕەویان هەیە. مەبەستم لەئیسلامیەكان ئەو كەسانەیە كە باوەڕیان وایە دەبێت ئیسلام بەلای كەمەوە هەندێ ڕۆڵی هەبێت لەژیانی گشتیدا، واتە كاریگەری هەبێت بەسەر سیاسەتە جۆراوجۆرەكانەوە. مەرج نییە ئەمە هاوشێوەی ڕادیكاڵیزمی ئیسلامی بێت. دەبێت چاوەڕێ بكەین و ببینین ئایا چ كاریگەریەكی لەسەر كۆمەڵگە و لەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتی دەبێت. ئەوە شتێكی تەواو مومكینە كە ئەگەر هەڵبژاردنی ئازاد بكرێت، سوریەكان سەركردەی هاوشێوە هەڵدەبژێرین. لەبەر ئەوە لەكاتێكدا زۆرێك لەلایەنە نێودەوڵەتیەكان خوازیاری ڕووخانی ئەسەدن، ئەوا ئەوەی هەڵوەستەیان پێدەكات بریتییە لەنادڵنیابوون لەدۆخی دوای ئەسەد، لەنێویاندا ترس لەوەی ڕووخانی ڕژێمی هاوشێوەی ئەسەد، وەك بن عەلی و موبارەك دەبێتەهۆی سەرهەڵدانی ڕادیكاڵیزمی ئیسلامی. ئەوان كاری باشتر دەكەن بۆ گرێدانی پێوەندی باش و جێی متمانە لەگەڵ ئیسلامیە میانڕەوەكاندا، بەڵام من ترسم لەوە هەیە كە كەسایەتیەكی زۆری دەستڕۆیشتوو هەن كە نە متمانە بەسیاسەتی ئیسلامیستانە دەكەن و نە لەئاڵۆزیەكانی تێدەگەن تاوەكو ئەوە بەشێوەیەكی ڕێك و پێك ڕووبدات. لەدووماهیدا دەمەوێت بە كورتی بڵێم دۆخی جیۆپۆلەتیكی ئێستا(لەنێویاندا ئاكامەكانی دەستێوەردان لەلیبیا) و سیاسەتی ناوخۆیی ئەكتەرە سەرەكیەكان و دوودوڵی لەگۆڕینی ڕژێمەكان پێكەوە ڕێگری دەكەن لەكاردانەوەیەكی یەكگرتوو لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە لەئاست بارودۆخی سوریادا. لەگەڵ بەردەوامبوونی ڕەوتی ڕووداوەكانی سوریا، ئەوا ئەگەری ئەوەیە هەیە ئەنجومەنی ئاسایش -بەتایبەتی-لەباشترین حاڵەتدا نەتوانێت ئەوە دیاری بكات چ كاردانەوەیەك دەگرێتەبەر.