غەنووشی سەرۆكی حزبی نەهزەی توونس و سیاسەتمەدارو بیرمەندی ئیسلامی توونسی و جێگری سەرۆكی یەكێتی زانایانی ئیسلامی جیهانییە، بەدرێژایی حوكمی زەین عابدین لەناو ململانێدا بووەو چەندینجار زیندانی كراوە، دواجار بۆ دەرەوەی وڵات دوورخراوەتەوە، لەدوای 21 ساڵ ژیانی ناو تاراوگەیی گەڕاوەتەوەو بەچەندین تێزو روانین و بیرۆكەی عەقڵانییەوە رووی كردۆتە چەمكەكانی لێبووردەیی و پێكەوەژیان و كرانەوە لەئاست ئەوی تر، غەنووشی جارێكی تر بۆ سەرۆكایەتی حزبی نەهزەی تونسی هەڵبژێردرایەوەو ئێستاش بەهاوپەیمانی دوو حزبی تر حكومرانی تونس دەكەن. گۆڤاری گوڵان لەقاهیرە توانی لەمیانەی سەردانەكەی غەنووشی دا ئەم دەرفەتە بۆ سازدانی دیمانەیەك لەگەڵ راشد غەنوشی ساز بكات، ئەو كە بە درێژایی هێڵەكە بەشۆڕشەكان و چوونە پێشەوەی ئیسلامیەكان گەشبین و پێی وایە پێویستە لەسەر ئیسلامیەكان ئەم دەرفەتە گونجاوە لەدەست نەدەن.

گوڵان - ئەسما حوسێنی/ قاهیرە
دابەشكردنی دەسەڵات
* زۆر هەن لەوانەی كە ترسیان هەیە بەرامبەر هێزە ئیسلامیەكان بەوەی دیمەنی سیاسیی عەرەبییان قۆرخ كردووە، ئێوە لەتوونس چیتان كردووە تا ئەو نیگەرانییە بڕەوێننەوە؟
- ئیسلامییەكان هێزی سەرەكی ناو دیمەنەكەن، ئەمەش كارێكی سروشتیە، چونكە لەماوەی 50 ساڵی رابردوودا چەوسێنراونەتەوە، لەهەمووانیش زیاتر ئامادەبوون بۆ بەخشینی قوربانی، ئەم شۆڕشانە كۆمەڵگاكانی ئێمەی خستەوە سەر بنەچەكەی خۆی، چونكە گەلانی عەرەبی بەدرێژایی هەزاران ساڵە ئایین پەروەربوون، لەبەر ئەوە تەوژمی ئیسلامی بەهەموو باڵەكانیەوە گوزارشتی راستەقینەیان لەشارستانیەتی عەرەبی كردووە، بەڵام ئەمە ئەو رەوایەتیەیان پێ نادات كە لەسەر حسابی زۆرایەتی هەموو دیمەنەكە بۆ خۆیان قۆرغ بكەن، هەروەها مافی ئەوەیان پێ نادات هەموو دەسەڵات تاكڕەوانە بەڕێوەبەرن، ئەگەرچی دیموكراتیەت ڕێگا بەدەسەڵات دەدات بێتوو 50% + 1 دەنگەكانی هەڵبژاردن بەدەست بهێنیت ئەو كات دەسەڵات بە خۆت بێت، بەڵام ئێمە لەتوونس پێمان وابوو كە پێداویستی باڵاتر هەیە بۆ بەرفراوانكردنی دەسەڵاتی ئەو هێزانەی كە لەشۆڕشدا بەشداربوون، تا نزیك بنەوە لەدەسەڵات و پرۆژەی هاوبەش پێكەوە پێشكەش بكرێت، تا هەموو جەمسەرەكان لەپێناوی دامەزراندنی سیستمێكی دیموكراتی فرەیی دڵنیا بنەوە كە تێیدا كەس فڕێ نەدرێتە دەرەوەو یەكسانی نێوان هەردوو ڕەگەز بەپێی رەگەزنامەی شارستانی وەدی بێت كە لەسەرەتای سەربەخۆییدا دەقەكانی نووسراوەتەوەو وەكو دەستكەوتێكی نیشتمانییە كە پێشتر رێكەوتن لەسەری هەبووە. هەرچۆن رێكەوتنیش لەسەر پاراستنی پرەنسیبەكانی مافی مرۆڤ و كەلتووری عەرەبی و ئیسلامی بوونی هەیە، ئەم رێكەوتنەمان لەگەڵ دوو حزبی گەورەی تردا زەحمەت نەبوو، كاتمان بەفیڕۆ نەدا، چونكە زەمینەیەكی كەلتووری كۆی كردووینەتەوە، سیستمی موحاسەسەمان لەگەڵ هاوپەیمانەكانماندا بەكار نەهێنا بەپێی ئەو رێژانەی كە لەهەڵبژاردن بەدەستمان هێنابوو، بەڵكو هەرسێ سەرۆكایەتیمان دابەش كرد، لەكاتێكدا حزبی نەهزە دەیتوانی زیاتر لەسەرۆكایەتیەك بهێنێتە لای خۆی، بەڵام ئێمە هەموو پۆست و پایەی وەزارەتەكانمان لەنێوان هەموواندا دابەش كرد.
ڕوانین لە جیاوازییەكان
* چۆن تەماشای دابڕانەكانی نێوان ئیسلامییەكان دەكەیت ئایا لەبەرامبەر ئەوانەی كە لەدەرەوەی بازنەی ئەوانن و بەرامبەر جیاوازییەكانیان لێبووردەن؟
- لەخۆرئاوا دامودەزگای كەلتووری دامەزرا تاكو فەرمانڕەوایەتی كردن بخاتە بازنەی دیموكراتیەتەوە، كاتێك من لێبووردە دەبم لەگەڵ ئەوانی تردا ئەمە پێوەندی بەپەروەردەی منەوە نییە، بەڵكو پێوەندی هەیە بەو دامودەزگایانەی كە دوژمنكاری بۆ سەر ئەوانی تر حەرام دەكات، ئازادی لەجیاوازییەكاندا لەلایەن خواوەندەوە ڕێگا پێدراوە بۆ مرۆڤایەتی.
* رێی تێ دەچێت ئیسلامیەكان لەگەڵ گەیشتنیان بەدەسەڵات (پەچە) بسەپێنن بەسەر ئافرەتاندا یا هەندێك كاروباری تر لە وڵاتدا حەرام بكەن؟
- ئەركی دەوڵەت وەدیهێنانی ئارامییە بۆ هاووڵاتیان نەك سەپاندنی چەشنە ژیانێكی دیاریكراو، نابێت ژیانێكی دیاریكراو لەسەر پۆشاك و چۆنیەتی بیركردنەوەی ئافرەتان بەزۆر داسەپێنرێت، بڕۆ تەماشای كەناری دەریاكانی توونس بكە هیچ شتێك نەگۆڕدراوە ئافرەت بەئارەزووی خۆی جلوبەرگ دەپۆشێت، یاسا پێویستە بەسەر هەموواندا وەك یەك بچەسپێت، هەركەسێك دەستدرێژی بكاتە سەر كەسێكی تر پێویستە سزا بدرێت، بەپێی یاساش بۆ هیچ كەسێك نییە بەزۆر پۆشاكێك یا خواردن و خواردنەوەیەك بەسەر ئەوانی تردا بچەسپێنێت.
* ئایا بزاڤە ئیسلامییەكان هیچ پێوەندییەكیان لەگەڵ خۆرئاوا هەیە بۆ تێگەیشتن لێیان لەو كاتەی كە شۆرڕشەكان هەڵگیرساون؟
- باشە تۆ لەو بڕوایەدای بژاڤە ئیسلامییەكان گرێبەستیان لەگەڵ خۆرئاوا مۆركردبێت، ئەمە تۆمەتباركردنێكی مەترسیدارەو وا لەخەڵكی دەگەیەنێت كە ئەو شۆڕشانە پیلانێك بووبن دژ بە حوكمداری، نەك دەستپێشخەری گەلانی ئەو وڵاتانە، كەس گومانی نییە لەوەی حوسنی موبارەك پارچەیەكی گرانبەهای زێڕ بوو بۆ خۆرئاوا، گەنجینەیەكی ستراتیژی بوو بۆ ئیسرائیل، هەروەها سەرۆكی توونسی لادراویش، ئاگامان لە راگەیاندنی ئیسرائیلیە كە چۆن بەنیگەرانی باس لەم شۆڕشانە دەكات، بەڵام ئاگاداری ئەوە نیم لەمیسر یا لەتوونس بزاوتێكی ئیسلامی لەگەڵ هێزێكی بیانی دا رێكەوتنی كردبێت، بەڵام هێزە خۆرئاواییەكان ئێستا كەوتوونەتە دەورو خولی دەسەڵاتدارە تازەكان تا بەرژەوەندییەكانیان لەناوچەكەدا لێ تێك نەچێت. حاكمدارانی نوێ هێندە عەدەمی و توندڕەو نین جەنگ لەدژی خۆرئاوا بكەن، ئەمان لەپێناوی چاكسازی ناوخۆدا هەڵساون ئامادەییان نیشانداوە دەستی هاوكاری بۆ هەموو جیهان درێژ بكەن، بەپێچەوانەشەوە .
* بزاوتە ئیسلامیەكان پەرەسەندن بەخۆیانەوە دەبینن؟
- لە بۆشایدا ناژین، لەپەنجاكان و شەستەكانەوە بیرۆكەی توندڕەویی و تەكفیرییەت لەناو ریزی ئیسلامیەكاندا بەهۆی قامچیەكانی ئەشكەنجەدانەوە دروست بوون، ئەو گرووپە توندڕەوانەی بەكاری چەكداری و تێكدان هەڵسان، لەپاش 30 ساڵ لەناو ئەنجومەنی گەل دا ئەوانمان بینیەوە .
* لەتوونس چۆن مامەڵە لەبەرامبەر گرووپە سەلەفیەكان دەكەن؟
- لەتوونس كۆمەڵە گەنجێكی توندڕەو هەیە ئێمە لەهەوڵداین لەچوارچێوەی كاری سیاسی و بەشداربوونیان لەهەڵبژاردندا بیانخەینە گەڕو هەڵیانسوڕێنین، چونكە دیموكراتیەت بەتەنیا میكانیزمێكی سیاسی پەتی نییە، بەڵكو پرۆسەیەكی پەروەردەییە، وا بكەیت دوژمنەكانت بتپارێزن، هەموو شتێك لەسیاسەتدا رێژەییە، هاوسەنگ كردنی نێوان بەرژەوەندییەكان و پێچەوانەكەیەتی، بەڵام بەلای توندڕەوەكانەوە تەنیا پارادۆكسەكانی خێرو شەڕ یا رووناكی و تاریكی بوونی هەیە، هەركاتێك بەو بیركردنەوەیەوە بڕۆنە ناو پرۆسەی سیاسی ئەم تێڕوانینەیان لەواقیعدا پێوەرناچەرخێت، ئێستا پەرەسەندنێك هەیە لەدیاردەی ئیسلامگەرایی، پێشتر توندڕەوی تەنانەت لەناو بزاوتی چەپیشدا هەبوو، كە هەمووی كاردانەوەی بەتوندی مامەڵەكردنی دەسەڵات بوو لەگەڵیان، ئێستا كە دیكتاتۆریەت نەماوە خەڵكی لەچاوەڕواندایە كۆمەڵگاكان هاوسەنگ ببنەوەو لەكەشوهەوایەكی تەندروست دا دیاردەی ئیجابی سەر هەڵبدات بەپێچەوانەی دیاردە خواروو خێچەكانی پێشوو ئێستا كەس ئازادی كەسێكی تری نەخستۆتە ناو زیندان و زەوتی نەكردووە، بۆیە هیچ پاساوێك بۆ توندڕەوی نەماوەتەوە، هەمووان دەتوانن حزب دابمەزرێنن و مافەكانی خۆیان دەستەبەر بكەن بەمشێوەیە هۆكارەكانی توندڕەویی پاساویان بۆ نەماوەتەوە بەڵام گرووپی بچووك بچووك كە لێرەوە لەوێ هەن لەناو هەموو كۆمەڵگای مرۆڤایەتی دا لەم شێوەی كۆمەڵگانە بوونیان هەیە بەڵام نابنە جەستەی تەندروست بۆ هەموو كۆمەڵگا، مێژووی ئیسلامی خەواریج و زەنادقەی بەنموونە بینیوە، دوای ئەوەی حاكمداری ئیسلامی لە خەلافەتی راشیدەوە گۆڕدران بۆ پاشایەكی كەللەڕەق ئەو كاتە بەتەسەووف بەرپەرچیان درایەوە، گەورەترین زیانلێكەوتوو لەم شۆڕشانەدا رێكخراوی قاعیدەیە كە هاوبەشیكردنی ئیسلامەكانی لەناو سیستمی حوكمی گەندەڵدا بەعەیبە دەزانی داوای لێدەكردن بەهێزەوە گۆڕانكاری بكەن، وەك چۆن لەسۆماڵ و ئەفغانستان و عێراق بیركردنەوەی هەڵەی ئەوان بوو كە ئەو سێ وڵاتەی گەیاندە بندەستی داگیركەران، بەڵام شۆڕشەكانی ئێستا دەروازەی سێیەمی كردەوە، میتۆدی گۆڕانكاری ئاشتیخوازانەی سەلمێندارو ئاكامەكەشی دەركەوت لەدنیادا پشتگیری لێدەكرێت .
* ئایا شۆڕشەكانی عەرەبی كۆتایهێنانە بەپرۆژەی رۆژهەڵاتی ناوەراستی هاوچەرخ؟
- زەمەنێكی تازە هاتۆتە ناو ناوچەكەوە، زەمەنی ئاسایی كردنەوە تەواوبوو، بۆیە ئیسرائیل لەم زەمەنە دەترسێت .
* چۆن تەماشای ئەو رەخنانە دەكەیت كە ئاراستەی ئەزموونی حوكمی ئیسلامیانەی سۆدان و سۆماڵ و ئەفغانستان دەكرێت؟
ئەزموونی ئیسلامی لەسۆدان و سۆماڵ و ئەفغانستان گوزارشتە لەئاستی هۆشیاری و رۆشنبیری كۆمەڵگاكانیان، پابەندە بەئاستی خوێندن و پێگەیشتوویی خەڵكەكەیانەوە، ناكرێت هەمان پرۆسە بەهەمان ئاستەوە لەوڵاتەكانی تریش جێبەجێ بكرێت.
* تێگەیشتن بۆ ئەو شەریعەتەی كە ئیسلامیەكان دەیانەوێت جێبەجێی بكەن چییە؟
شەریعەت یەك وێنەی نییە كە بۆ هەموو زەمان و شوێنێك گونجاو بێت، ئیمامی شافیعی كاتێك لەعێراقەوە چووە میسر فقهی گۆڕی چونكە فقهی ئیسلامی بریتی نییە لەسزادانی ئەوانی تر، واتا نموونەیەكی دیاریكراو نییە لەفیقهی كە هەموو ئیسلامیەكان بەیەك شێوە جێبەجێی بكات .
* لەم دواییەدا كە سەردانی میسرت كردووە چ ئامۆژگارییەكت بۆ ئیسلامیەكان هەیە؟
لەوتاری هەینی كە سەرۆكی میسر موحەمەد مورسی كە لەمەیدانی تەحریر پێشكەشی كرد ئەو سەلماندی كە میسر لەدایكبوونێكی نوێی بەخۆوە بینیوە، ئەگەر ئەوەی لەوتارەكەدا هاتووەو جێبەجێ بكرێت میسر دەگێڕێتەوە بۆ سەركردایەتی هەموو ناوچەكە، چونكە ئەو وەك زەعیمێكی ئیخوانەكان قسەی نەدەكرد، بەڵكو وەكو سەرۆكی میسر، كە چارەنووسی ناوچەكە گرێبەندە بەچارەنووسی میسرەوە، هێشتا چاوم نەكەوتووە بەسەرۆك مورسی بەڵام لەڕێی پێوەندی تەلەفۆنیەوە قسەم لەگەڵ كردووە، لەم سەردانەمدا سەركردە باڵاكانی ئیخوانم بینی، لەوانە دكتۆر عەبدولمونعیم ئەبو ئەلفتوح و دكتۆر سەلیم عەواو حەمدین سەباحی، هەوڵم دا ئەزموونی توونس لەهابەشیكردنی سیاسی بگوازمەوە بۆیان، بەڵام لەو بڕوایەدام هاوكێشەكە لەمیسر ئاڵۆزتر بێت و ئەوە لەسەر میسر دەچەسپێنێت كە بەعەقڵ و حیكمەت چارەسەرێك بدۆزنەوە هەموو جەمسەرەكان ئیستیعابی بكەن، لەوەش گرنگتر پێشكەشكردنی مۆدێلێكە كە هێزە سیاسیەكان لێكتر نزیكبكاتەوە، پەرەپێدانی راستەقینەش ئەوەیە كە سامانەكان قۆرخ نەكرێن بۆ توێژێكی دیاریكراوو ملیۆنەها خەڵكیش لەناو گۆڕستان و بیابانەكاندا بیگوزەرێنن، ئەگەر ئەو ملیۆنەها خەڵكە لەو بارودۆخەی ئێستا بمێننەوە دەبنە گەورەترین پرۆژە بۆ شۆڕشێكی توندوتیژ كە هەموو دۆخەكە سەروبن بكاتەوە . شۆڕشەكانی عەرەبی پێویستە مۆدێرنە وەك خۆی ببینن، گەرچی بەهەڵە لەپەراوێزی مۆدێرنەدا دەژیان . دەسەڵات و سامان پێویستە سەرلەنوێ دابەش بكرێتەوەو بەتەنیا لەبن دەستی لە 10%ی دەستەبژێردا نەمێنێتەوە.
* چۆن تەماشای پەرەسەندنەكانی ئێستای میسر دەكەیت؟
- چركەساتی مێژوویی گرنگی خۆی هەیە لەمیسر بۆ پەرەسەندنی جۆریی، حەزم نەكرد خۆم بێبەش بكەم لەئاهەنگ گێڕانی گەلی میسر بۆ تێپەڕاندنی بەربەستەكانی شۆڕش لەمیسر كە بەتاقیكردنەوەیەكی بەرەژاندا تێپەڕیوەو خەریك بوو بكەوێتە ناو داهاتوویەكی نادیارەوە هەرشتێك بەسەر میسردا بێت و بقەومێت رەنگدانەوەی دەبێت لەسەر هەموو ناوچەكە لەبەرئەوە رووداوەكانی میسر تایبەتمەندی جیاوازیان هەیە، ئەمەش شەرەفێكی گەورەو بەرپرسیارێتیەكە لەهەمان كاتدا بۆ گەلی میسری، گەرچی شۆڕش لەتوونس سەریهەڵدا بەڵام تا لەمیسر سەریهەڵنەدا توونس دڵنیا نەبووەو بەهەردوولایەن ئاگرێكی گەورەیان دژ بەگەندەڵی و دیكتاتۆریەت هەڵگیرساند، ئەو سوێندخواردنەی سەرۆك محەمەد مورسی لەمەیدانی تەحریر رووداوێكی مەزن بوو، بۆیەكەمینجارە لەمێژووی میسردا سەرۆكێك لەمەیدانێكی گشتی دەسەڵات دەگرێتە دەست، ئەمەش لەمێژووی میسردا یەكەمین جارە شتی وا رووبدات پێشتر لەدوورەوە تەماشای بارودۆخی میسرم دەكردوو گێچی خێرایی زۆر بەپەلە بەرەو گۆڕانكاری دەچوو، لەو بڕوایەدا بووم بۆ یەكەمینجار شۆڕش لە میسرەوە دەست پێبكات و توونس بگرێتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی توونس وڵاتێكی بچووكتر بوو شۆڕش ئاسانتر تێیدا بەرپا بوو.
* لەو بڕوایەدای شۆڕشی میسری مەترسییە چاوەڕوانكراوەكانی تێپەڕاندبێت؟
- شۆڕشی میسری رووبەرووی مەترسی گەڕاندنەوەی دیكتاتۆریەت و دژە شۆڕش بووەوە ئەگەر رووداواكان بەم ئاڕاستەیەی ئێستا نەڕۆشتبایە میسر دەكەوتە حاڵەتی فەوزاو نیگەرانییەوە چونكە گەنجانی میسر رازی نەبوون بەگەڕانەوەی رەمزەكانی سەردەمی پێشوو، بۆیە ئێمە لەتوونس بەدەركەوتنی ئەنجامەكانی سەرۆكایەتی، ئاهەنگمان بۆ میسر گێڕا هەستمان كرد چركە ساتێكی مێژووییە پێوەندی بەئێمەشەوە هەیە، لەكاتێكدا لەتوونس بواری كێبركی لەنێوان هێزە شۆڕشگێڕەكان و رەمزەكانی رژێمی پێشوو نەماوە، بەڵام ئێمە بانگەوازمان بۆ پێكەوەژیان كردووە، شۆڕش پێویستی بەو عەقڵییەتەیە بەڵام پرۆژەی پێكەوە ژیان پێویستە بەدەست شۆڕشگێڕانەوە بێت، نەك بەدەست رەمزەكانی رژێمی پێشوو، كە لەكاتی ئەواندا نەیانهێشت وڵاتەكە پێشكەوێت، ئەگەر ئێمە بارودۆخی خۆمان بەراورد بكەین بەتوركیا دەبینین وێڕای حوكمی سەربازی لەتوركیا ڕێگا دراوە بەدامەزراندنی كۆمەڵگایەكی مەدەنی فرەیی و پتەو كە لەكۆتاییدا ڕێگایدا بە بزاوتی ئیسلامی تا بگاتە دەسەڵات، بەڵام دەسەڵاتی سەربازی كۆمەڵگاكانی ئێمە دەرفەت بەخەڵكی نادەن لەچوارچێوەی دیموكراتیەتدا پێشبكەون. وتووێژ لەكۆمەڵگای ئێمەدا لەنێوان چاكسازیخوازان و چەك بەدەستەكان دەسوڕایەوە، گەرچی لەتوركیا چەند حزبێك هەڵوەشێنرایەوە، بەڵام لەو رۆژەدا كە حزبەكە هەڵدەوەشایەوە هەمان ئەندامانی ئەو حزبە بەناوی ترو لەشوێنی تر حزبیان دادەمەزراندەوە، كەچی لای ئێمە كاتێك حزبێك قەدەغە دەكرێت تێچووەكەی بەشێوەیەكە جارێكی تر لەشەقام نەیبینیتەوە، راگواستنی دادپەروەری بوارێكی فراوانتر دەكاتەوە لەبەردەم شۆڕشگێڕان بۆ بونیاتنانی دەوڵەت بەبێ ئەوەی بیر لەتۆڵەسەندنەوەی بەكۆمەڵ بكاتەوە پێویستە هەرتاكێك كە گەندەڵی كردبێت بەشی خۆی لەسزا بەربكەوێت بۆیە لەتوونس ئەنجومەنێكمان دامەزراند كە تەنیا هێزە شۆڕشگێڕە ئیسلامی و چەپگەراو نەتەوەكانی تێدا كۆبووەوە دوور لەحزبی هەڵوەشاوەی پێشوو، ئەمڕۆ پرۆژە یاسایەكی تازە لەلایەن سەرۆك مەرزوقی راگەیەنراوە، لەپێناوی دوور خستنەوەی هێزە دوژمنكارەكانی سەر بەحزبی كۆڕبەندی دەستووری هەڵوەشاوە بوون . مافی شۆڕشە كە خۆی لەهێزە دژە شۆڕش بپارێزێت .
* لەو بڕوایەدای ململانێ لەتوونس یەكلابووبێتەوە؟
- لەو بڕوایەدام حوكمی هاوپەیمانێتی، زەحمەترین جۆرەكانی حوكمە چونكە زیاتر لەسەركردەیەكی هەیە، دەسەڵاتیش وەك مرۆڤە پێویستی بەخۆگونجان هەیە بەڵام كاروبارەكان تاكو ئێستا وا رێكەوتوون كە لەنێوان سێ حزبی گەورەدا ببرێن بەڕێوە، ئەوەش لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی قبووڵ كراوە، وابەستەیە بەڕاگرتنی دینگەی دڵنەواكردنەوەی كەمینە فیكریی و ئایدیۆلۆژییەكان، ئەم شێوازەی حوكم جەمسەرگیری ئایدیۆلۆژی راگرت، یەكێك لەحزبە كۆنەكانی وا لێكرد كە وەك ئۆپۆزسیۆن بێتە پێشەوە بەو شێوەیەی كە پرۆژەیەكی نوێگەرانەیە كە ئەوی تری نەریتخواز بەڕێوە دەبات. ئێمە وەك هەندێك لەعلمانی و ئیسلامیەكان تەماشای جەمسەرگیری ناكەین بەڵكو وای دەبینن كە سنوورێكە لەنێوان هێزی شۆڕشگێڕی و دژەكانی دا. ئێستا ململانێیەكی هەمەشنە هەیە لەنێوان حاكمداران و حزبی تەجەموعی هەڵوەشاوە كە بەناوی تازەوە هاتۆتە پێشەوە، شتێكی وا لەمیسریش روویدا بەناوی مەدەنیەتەو، لێكچوونێكی زۆر هەیە بەرووداوێكی سەدەی نۆزدە دەچێت، كاتێك بزاوتە چاكسازییەكان لە ڕێگای كاری ئاشتیانەوە تووندوتیژییان لەخۆیان دوور دەخستەوە، لەمیسر ماوەی پەنچا ساڵ سوپا حوكمی لەدەست بوو بەڵام لەتوونس سوپا پێوەندی بەكاری سیاسییەوە نییە لەهەردوو وڵاتیش رێژەیەیكی بەرزی بێكاری تەشەنەی كردووە، نەریتێكی روون و ئاشكرا بۆ بەڕێوەبردنی فرەیی لەهەردوو وڵاتدا بەدی ناكەین .
* هەندێك وای دەبینن ئەو مانگرتن و گرژییانەی ئەم دواییەی توونس هەڕەشەیە بۆ سەقامگیری ناوچەكەو شۆڕشەكەشی دەخاتە مەترسییەوە؟
- رژێمی پێشووی توونس پۆلیسیانە بوو، بۆیە لەكاتی ماوەی راگوزەریدا ڕێگرتن و مانگرتن و یاخیبوون تەشەنەی سەند، ئەوەش بووەهۆی زیادبوونی گرفتە كۆمەڵایەتیەكان و بێكاری زیاتر . تا دەستوور دادەنرێت و هەڵبژاردنی پەرلەمانی و سەرۆكایەتی ئەنجام دەدرێتەوە رێكەوتنێك لەسەر شێوازی بەڕێوەبردنی حوكم دەردەكەوێت كە ئایا سەرۆكایەتیە یا پەرلەمانی، مانگرتن لە توونس دانەبڕاوەو بارودۆخی ئابووری زەحمەتە مووچەكان وەك خۆیەتی و قەبارەی بێكاری لەنیو ملیۆن بێكارەوە بۆ 800 هەزار كەس زیادیكردووە ئەمە جگە لەبەرزبوونەوەی نرخی شتومەكیش، لەراستیدا بریندارانی شۆڕش و هەڵبژاردن نەخۆشخانەكانی پڕكردۆتەوە دەیانەوێت تۆڵە لە حزبی براوە بكەن لە ڕێگای وروژاندنی كەموكورتی ئابوورییەوە بەڵام ئەمە بەشێكی دیمەنەكەیە كە نەگەیشتۆتە ئاستی ئاسایشی گشتی، شۆڕش دژی ئەو پیاوانەی ئەمن هەڵگیرسا كە ئەشكەنجەی خەڵكیان دەداو بەرتیلیان بڵاوكردبۆوە، ئێستا وڵات پێویستی بەچاكسازی جیدی و گەورە هەیە، حكومەت بیر لەدادپەروەری بكاتەوە .
* ئایا توونس لەمەسەلەی بەچەتەیی بردنی چەك و تەقەمەنی بۆ لیبیا وەك وڵاتانی تر زیانی پێگەیشت؟
- بەقاچاغبردنی چەك لەلیبیا تەحەدایەكەو پێویستە روو بەڕووی ببینەوەو مەترسییە بۆ هەموو ناوچەكەش، لەو ئومێدەداین دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكانی لیبیا رێكەوتنێك لەنێوان هەموو هێزە سیاسی و هۆزەكاندا بەدیبهێنێت .
* رادەستكردنەوەی بەغدادی ئەلمەحمودی دوایەمین سەرۆك وەزیرانی سەردەمی قەزافی بەلیبیا كاریگەری دەبێت بۆ سەر بارودۆخەكە؟ بۆچی نەهزە رەزامەندی نیشانداوە لەسەر ئەم رادەستكردنەوەیە لەكاتێكدا سەرۆك مەرزوقی پێی وابووە كە ئەمە بەئاشكرا كوشتنی كەسێكە؟
- بەغدادی مەحمودی لەدادگاوە حوكم دەرچووبوو بۆ رادەستكردنەوەی، حكومەتیش جێبەجێی كرد، چونكە لەنێوان ئێمەو لیبیادا رێكەوتنێك هەیە بۆ گۆڕینەوەی تاوانباران، لەم مەسەلەیەدا ئەو جیاوازییەی كەوتەوە لەنێوان سەرۆكایەتی و حكومەت جیاوازی نەبوو لەسەر مەبدەئی كارەكە، بەڵكو لەسەر كاتی رادەستەكەی، سەرۆك دەیویست چاوەڕێ بین تا بارودۆخی راگوزەری لە لیبیا تێپەڕ بێت و هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت و حكومەتی سەقامگیر دابمەزرێت بەڵام حكومەت هیچ پاساوێكی لا نەبوو بۆ دواخستنی رادەستكردنەوەی بەغدادی كە بەلای كەسەوە خۆشەویست نەبوو.
* چۆن تەماشای پەرەسەندنەكانی شۆڕشی سوریا دەكەیت؟
شۆڕشێكی راستەقینەیەو ژمارەی قوربانیەكانی لە 10 هەزار كەس تێپەڕیوەو گەلی سوریا مكوڕە لەبەدەستهێنانی ئازادی و دەرهێنانی لەبن كەڵبەی ئەسەد بەڵام تاكو ئێستاش كۆمەڵێك هێزی نێودەوڵەتی هەن لەوانە روسیاو چین و ئێران گرەو لەسەر ئەسپی دۆڕاو دەكەن ئەسپێك هەر لەكۆتایی دا ملی دەشكێت، دەبووایە گرەویان لەسەر گەلی سوریا بكردایە كە هەتا هەتایە دەمێنێتەوە. لەو بڕوایەداین هیچ ڕێگایەك نەماوەتەوە بۆ شكست لەبەردەم شۆڕشەكان ئەمە دەرفەتێكە نابێت وڵاتانی عەرەبی لەدەستی خۆیانی بدەن لەپێناوی ئەوەی بچنە ناو مێژوویەكی تازەوە دەبێت بەتوندی ئەو رایەڵانەبگرین كە كەوتۆتە دەستیان تا شۆڕشەكە ببێتە سامانێكی راستەقینەو هەستانەوە، هەروەها بۆ زیندووكردنەوەی ئەو پرۆژانەی تا ئێستا لەناو گەلەكەمان شكستخواردوو بوون، زیندووكردنەوەی پرۆژەی یەكخستنی گەلەكانمان و گۆڕینی ناوچەكەمان بۆ فەزایەكی شارستانی پڕ لەكارو داهێنانی سیاسی و ئابووری و رۆشنبیری و بەرگری هاوبەش، رژێمەكانی پێشووی وڵات مەترسییەكانیان لەچاوی گەلەكانی خۆیاندا دەبینی نەك لەدەرەوەیدا، هەروەها پێویستە رێكخراوەكانی كۆمكاری عەرەبی پەككەوتوو ئەكتیڤ بكەینەوە.