پرۆفیسۆر ستیفن ڤان ئیڤیرا ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانە لەزانكۆی ماسیۆشیتد تەكنۆلۆژی (MTI) و لەم بوارەشدا لەچەندین ناوچە كاری كردووە وەك قەوقاز و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و سیاسەتی ئاسایشی ئەمریكا، هەروەها دەستێوەردانی ئەمریكا لەوڵاتانی جیهانی سێهەم و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بۆ قسەكردن لەسەر ڕەوشی ئێستای سوریا پێوەندیمان بەپرۆفیسۆر سیتفن ڤان ئیڤیرا كرد و بەڕێزی بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* سەرەتا و پێش هەمووشتێك، ئایا بارودۆخەكانی «سوریا» چۆن دەخوێنیتەوە؟
- بەڕای من بارودۆخەكانی «سوریا» زۆر ترسناك و زۆر تراژیدییە و ئەگەر هەیە بارودۆخەكە تەشەنەی زیاتر بەخۆیەوە ببینێت و ببێتەهۆی سەرهەڵدانی شەڕێكی ناوخۆیی، بەڵام «سوریا» پێشوەختە دووچاری ئاستێكی نزم لەشەڕی ناوخۆیی بووە بەهۆی ئەو كوشتنەی كە بەردەوام لەڕوودانە و ئەوەیش جۆرێكە لەشەڕی ناوخۆیی، لەلایەنێكی دیكەیشەوە لێكترازان لەڕیزەكانی سوپا ڕوویداوە و ئەو جۆرە حاڵەتانە شەڕی لەپاش ڕوودەدات، بۆیە من زۆر نیگەران و ڕەشبینم لەبارەی بارودۆخەكانی «سوریا» و ترسم هەیە شەڕێكی ناوخۆیی گەورە لە «سوریا» هەڵبگیرسێت.

* هەر لەسەرەتاوە ڕژێمی «سوریا» بەردەوام سەركوتكاریی ئەنجامداوە، بارودۆخەكانی «سوریا»یش گەیشتووەتە ئاستێك كە پێشبینیەكانمانی گۆڕیوە لەبەرئەوەی پێكدادانەكان گەیشتووەتە «دیمەشق»ی پایتەخی «سوریا» و بارەكە زۆر مەترسیدار بووە، بەڕای تۆ ئایا تاچەند پێتوایە كە ڕووخانی «ئەسەد» نزیك بووەتەوە؟
- وابزانم نزیك بووەتەوە، بەڕای من كۆتاییەكە بەو شێوەیە دەبێت كە «ئەسەد» دەڕووخێت و گرووپەكەی ئەو شەڕە ناوخۆییە دەدۆڕێنێت، بەڵام لەو بڕوایەدانیم ڕووخانی «ئەسەد» لەلایەن گرووپەكەی بێت، بەواتایەكی دیكە سوپا و عەلەوییەكان و هێزە عەلەوییەكان لەسوپا هەرگیز «ئەسەد» ناڕووخێنن، نەخێر ئەوان ئەو شتە ناكەن، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئەوان لەپاش ڕووخانی «ئەسەد» دەترسن، لەوە دەترسن سوننەی زۆرینە دەسەڵات لەدەستبگرێت و بیانچەوسێنێتەوە، بۆیە ڕووخانی «ئەسەد» دوو سیناریۆی لەخۆگرتووە، یەكەمیان ئەوەیە خودی عەلەوییەكان و عەلەوییەكانی سووپا «ئەسەد» دەربكەن و كەسێكی دیكە لەجێگەی دابنێن كە بتوانێت بەشێوەیەكی باشتر مامەڵە لەگەڵ قەیرانەكە بكات، دووەم سیناریۆ ئەوەیە سوننەی زۆرینە شەڕە ناوخۆییەكە بباتەوە و دەسەڵات بەسەر وڵاتەكە بسەپێنێت، ئەویش بەتایبەتی پاش دابەشبوونی سووپا و كە بەشێك لەسووپا جیابۆتەوەو چوونەتە پاڵ ڕیزەكانی ئۆپۆزسیۆن لەدژی «ئەسەد» و لەجەنگەكە سەركەوتوو بن، بەڕای من بەم شێوەیە كۆتایی دێت، بۆنموونە با سەیرێكی «لیبیا» بكەین، ڕووخانی «قەزافی» لە»لیبیا» لەسەر دەستی لایەنگران و دۆست و هۆزەكەی نەبوو، بەڵكو «قەزافی» لەگۆڕەپانی جەنگ ڕووخێنرا، بۆیە پێشبینیدەكەم ڕووخانی «ئەسەد»یش هەر بەهەمان شێوە بێت، بەڵام ئایا هیچ ڕێگەچارەیەكی دیكە هەیە بۆ دەربازبوون لەم قەیرانە؟ لەمبارەیەوە پێموایە كۆمەڵگەی عەرەبی بەگشتی زۆر بەژیرانە جووڵایەوە و بەڕای من ئەو «پلانی ئاشتی»یەی كە چەند هەفتەیەك بەر لەئێستا پێشكەشی «ئەسەد» كرا پێموایە باشترین ڕێگەچارەیە، ئەی سەبارەت بە»عێراق»؟ ئەگەر لەبارەی «عێراق» لێم بپرسن ئەوە دەڵێم «هاوبەشبوون و هاوبەشبوون و هاوبەشبوون»، «هاوبەشبوون» پێویستە و سوودبەخشە بۆ هەموو لایەنەكان، بەلایەنی كەمەوە هاوبەشكردنی بەشێك لەدەسەڵاتەكان بەڕێگەچارەیەكی ئاشتییانە، پێویستە هاوبەشكردنی دەسەڵاتەكان هەبێت لە»عێراق» لەگەڵ حكومەتی مەركەزی، ئێستایش كاتێك كە «مالیكی» هاوبەشكردن ڕەتدەكاتەوە ئەوە زۆر مەترسیدارە و خودی خۆم زۆر نیگەرانم لەڕەفتارەكانی «مالیكی»، هەروەها پێویستە هاوبەشكردن هەبێت لەڕێگەی بەنامەركەزییەتبوون و بەخشینی ئۆتۆنۆمی بۆ هەموو هەرێمێك بۆ ئەوەی كاروبارەكانی خۆی بەڕێوەبەرێت، هەڵبەتە كێشە و ناكۆكیی زۆر لەسەر سنوورەكان هەیە لە»عێراق» بەتایبەتی لەسەر «كەركوك»، بەڕای من هەمان وەڵام «سوریا» دەگرێتەوە و تاكە ڕێگەچارەیە بۆ دەربازبوون كە پێویستە «ئەسەد» ناچاربكرێت جۆرە «هاوبەشكردن»ێك وەدیبێنێت لەڕێگەی بەخشینی بەشێك لەدەسەڵاتەكان بۆ سوننەكان و هاوبەشكردنی لایەنەكانی دیكە لەحكومەت لەگەڵ جەختكردنەوە لەسەر مانەوەی عەلەوییەكان وەكو لایەنێكی گرنگ لەحكومەت، بۆنموونە پێكهێنانی حكومەتێكی یەكگرتوو ئەمەیش ئەو ئاڕاستەیەیە كە «پلانی ئاشتیی عەرەبی» لەهەوڵدانە بۆ وەدیهێنانی، «ئەسەد»یش پلانەكەی ڕەتكردەوە، بەڵام ناكرێ بە»ئەسەد» بڵێین بێ ئاگا لەبەر ڕەتكردنەوەی ئەو پلانە لەبەرئەوەی گومان هەیە ئەو ڕێككەوتنە سەقامگیر بێت و هەرگیز گرەنتیی ئەوە ناكرێت كە سوننەكان ئەو ڕێككەوتنە نەشكێنن و «ئەسەد» و لایەنەكانی دیكە دوورنەخەنەوە و عەلەوییەكان سەركوتنەكەن، بەڕای من پێویستە جۆرە گرەنتییەك ڕێكبخرێت بۆ جەختكردنەوە لەسەر ڕوونەدانی ئەو شتە، بینیمان چەندین شەڕی ناوخۆیی بەو جۆرە گرەنتییانە یەكلاكرانەوە، بۆنموونە یەكلاكردنەوەی شەڕە ناوخۆییەكەی «سلڤادۆر» بەو شێوەیە بوو كە هەردووك لەپارتی دەرەوەی حكومەت و پارتی دەسەڵات گرەنتیی ئەوەیانكرد كە هیچ لایەنێك دەسەڵات بەسەر لایەنی بەرامبەر نەسەپێنێت، بۆیە هیوادارم شتێكی هاوشێوە بۆ «سوریا» بدۆزرێتەوە و شەڕە ناوخۆییەكە یەكلابكرێتەوە.

* جیاوازیی كەیسەكەی «سوریا» ئەوەیە كەس نازانێت بارودۆخەكان دەگەنە كوێ لەبەرئەوەی پێشبینیی چەندین كێشەی گەورەی لێ دەكرێت و هەندێك لەپسپۆران پێیانوایە كودەتایەكی سەربازی ڕوودەدات و پاش «ئەسەد» دەسەڵات دەكەوێتە دەستی سووپا، بەڕای تۆ ئایا پێتوانییە كە بەرهەمی ئینقلابەكە بەفیڕۆ بڕوات پاش ئەوەی سووپا دەسەڵات لەدەست بگرێت، بۆنموونە هاوشێوە لەگەڵ «میسر»؟
- سەبارەت بە»میسر» بەڵێ. ئاڕاستەی پرسیارەكەتان ئەوەیە كە ئایا پێشبینی دەكرێت لە»سوریا» پاش یەكلابوونەوەی ئەم قەیرانە دیموكراسییەت بونیادبنرێت یاخود حكومەتێكی پلوڕالیزم پێكبهێندرێت كە تیایدا هاووڵاتیان حوكمڕانی بكەن؟ هیوادارم بەم شێوەیە بێت، بەڵام كێشەی سەرەكیی ئەمڕۆی «سوریا» بریتییە لەڕێگەگرتن لەسەرهەڵدانی شەڕێكی ناوخۆیی گەورە و پێویستە هاووڵاتیان لەم ڕوانگەیەوە بیری لێ بكەنەوە، هاوكات پێویستە لەئاسۆ بڕوانن و هەنگاو هەڵبگرن بەرەو دامەزراندنی سیستەمی دیموكراسی، بەڵام بەڕای من بۆ حاڵی حازر «شەڕی ناوخۆیی» هەڕەشە هەرە ترسناك و گەورەكەیە لەبەردەم هاووڵاتیانی «سوریا»، لەبەرئەوەی ئەگەر بێت و شەڕی ناوخۆیی هەڵبگیرسێت، ئەوە دەبێت بەشەڕێكی گەورە و ترسناك و پاكتاوساز و لەئاكامیدا پاكتاوی ڕەگەزی لەدژی نەتەوەكان ئەنجامدەدرێت و ئەگەرێك هەیە هەموو عەلەوییەكان و هەموو كرستیانەكان بۆ دەرەوەی وڵات ڕاوبنرێن، هەڵگیرسانی ئەو شەڕە ناوخۆییە جەنگێكی پاكتاوسازی لێدەكەوێتەوە، بۆیە ڕێگەگرتن لەسەرهەڵدانی ئەو جەنگە لەئەولەوییاتەكانە، ئەمەیش بەواتای، بەبۆچوونی خۆم، دامەزراندنی جۆرە سیستەمێكی حوكمڕانی بەنوێنەرایەتیی هەموو لایەنەكان و هەموویان ڕەزامەندبن لەسەر هاوبەشكردنی دەسەڵاتەكان، جگە لەمە هیچ ڕێگەچارەیەكی دیكە نابینم بۆ ڕێگەگرتن لەهەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆیی لەبەرئەوەی ئەگەر عەلەوییەكان بەردەوام بن لەحوكمڕانی ئەوە هاووڵاتیان بەردەوام دەبن لەبەرهەڵستكاری، ئەگەریش سوننە دەسەڵات لەدەستبگرێت ئەوە عەلەوییەكان یاخود كورد یانیش لایەنەكانی دیكە بەرهەڵستكاری دەكەن، بەڕای من ئەمە ئەنجامەكانێتی و ئەمە بۆچوونی منە لەم بارەیەوە، ئەوەی كە پێویستە ئومێدی بۆ بخوازین چەسپاندنی ئازادییەكانە لەگەڵ سازدانی هەڵبژاردنەكان بەئەنجامی هاوشێوە لەگەڵ «تونس» بۆ نموونە، خودی خۆم هیوادارم بەوشێوەیە بێت و ئەنجامەكانی هاوشێوە بێت لەگەڵ «تونس»، بەڵام بۆ حاڵی حازر ئەوەی كە مایەی نیگەرانیمە و كە پێویستە كار لەپێناویدا بكرێت، بریتییە لەڕێگەگرتن لەدووبارەبوونەوەی سیناریۆكەی «عێراق»ی ساڵی 2003 كاتێك كە لایەنەكان لەدژی یەكتری شەڕیانكرد و سەدان هەزار هاووڵاتی كوژران و ملیۆنەها هاووڵاتی لەكۆمەڵگەكانیان ڕاگوازران، بۆیە من لێرەدا لەگەڵتان هاوڕام و هەمان ئەو ترسەی ئێوەم هەیە لەبارەی سەرهەڵدانی دیكتاتۆرییەتێكی سەربازی، بەڵام بەڕای من هەرە خراپترین سیناریۆ سەرهەڵدانی شەڕی ناوخۆییە و پێویستە ئەولەوییەت بدرێت بەڕێگەگرتن لەهەڵگیرسانی، بەڕای من پێویستە لەسەر هەموو دەسەڵاتێكی سەربازی پاپەند بێت بەپڕۆسەی هەڵبژاردنەكان لەبەرئەوەی بەبێ دیموكراسییەت حكومەتی باش بوونی نییە و حكومەتی ستەمدار حكومەتێكی خراپە.

* پێشبینی دەكرێت شەڕی ناوخۆیی لە»سوریا» هەڵبگیرسێت، بەڵام ئایا تا چەند پێتوایە ئەگەر هەیە شەڕە ناوخۆییەكە سنوورەكانی «سوریا» ببەزێنێت و كاریگەریی لەسەر تەواوی ناوچەكە هەبێت و هەروەها تاچەند پێتوایە كە شەڕی ناوخۆیی «سوریا» دەكات بەدەوڵەتێكی فاشل؟
- پرسیارەكەتان زۆر لەجێیە، مەبەستتان: ئایا وڵاتانی دراوسێ بەم شەڕە زەرەرمەند دەبن و ئایا تێدەوەگلێن؟ ئایا پەنابەرە هەڵاتووەكانی «سوریا» كێشە لەوڵاتانی دراوسێ دروست دەكەن؟ ئایا لایەنەكانی دیكە لەوڵاتانی دراوسێ بەشدار دەبن لەو شەڕە؟ بۆنموونە لەوانەیە كوردەكانی «سوریا» داوای هاوكاری بكەن لەكورد و هاوكات ئەگەر هەیە كۆمەڵگەی سوننە لەوڵاتانی دیكەی جیهانی عەرەبی داوای هاوكاری بكات بۆ سنووربەزاندن و بەشداریكردن لەو شەڕە، ئەمە هاوشێوەیە لەگەڵ ئەوەی كە لەبەرامبەر «عێراق» ڕوویدا كاتێك سوننەكانی «سوریا» دەستێوەردانی شەڕە ناوخۆییەكەی «عێراق»یان كرد، بۆیە ئەگەرێك هەیە ببینین سوننەكانی «عێراق» پاڵپشتییان هەبێت بۆ شەڕە ناوخۆییەكەی «سوریا»، من هەمیشە ئەو نیگەرانییەم لەشەڕی ناوخۆیی هەیە كە لەكۆنتڕۆڵ دەرچێت و سنوورەكان ببەزێنێت و زیان بەوڵاتانی دراوسێ بگەیەنێت، هەروەك كە ئێوەیش ئاماژەتان پێكرد لەبارەی دەوڵەتی فاشیل، دەوڵەتی فاشیل هەمیشە كێشە بۆ وڵاتە دراوسێكانی دەخوڵقێنێت، لەبەرئەوەی دەرهاوێشتەكانی دەوڵەتی فاشیل بریتین لە: لێكەوتنەوەی پەنابەران، بەرهەمهێنانی تاوان، بەرهەمهێنانی تیرۆر و لەخۆگرتنی تیرۆر، بازرگانیكردن بەماددەی هۆشبەر، لەگەڵ هەموو ئەو شتانەی كە وڵاتانی دراوسێ هەرسی ناكەن، ئەگەر بێت و شەڕێكی ناوخۆیی لە»سوریا» هەڵبگیرسێت، ئەوە لەوانەیە «سوریا» بۆ ماوەیەك ببێتە دەوڵەتێكی فاشیل، بەڵام خودی خۆم و بەپێی بۆچوونەكانم بۆ ئاییندە پێشبینی دەكەم لایەنێكی سوننە دەسەڵات لەسەر «سوریا» بسەپێنێت و سیستەمێكی نوێ بچەسپێنێت، بەڵام هیوام ئەوەیە ئەو پڕۆسەیە زۆر توندوتیژ نەبێت و مەینەتیی زۆری لێ نەكەوێتەوە و لەئاكامیدا پەنابەری زۆر بەرهەم نەهێنێت، بەواتایەكی دیكە پێموایە Tyranny ستەمدارییەكی سوننی سەرهەڵدەدات، بۆیە من پێموایە كە ئەگەرێك هەیە «سوریا» ببێت بەدەوڵەتێكی فاشیل، دەوڵەتی فاشیل-یش ئەگەری هەیە شەڕی ناوخۆیی لەئاكامیدا هەڵبگیرسێت و ئەو شتەیش زیان بەهەموو وڵاتانی دراوسێ دەگەیەنێت لەزمنیشیان «عێراق».

* حەزدەكەین ڕات وەرگرین لەسەر پرسی كورد لە»سوریا»، زیاتر لە2 ملیۆن كورد لە»سوریا» هەیە كە بێبەشبوونە لەبەهاوڵاتیبوون و ناسنامە، ئۆپۆزسیۆنی «سوری»ش هیچ بەرنامەیەكی ڕوونی لەسەر مافەكانی كورد نییە، ئایا بەڕێزت گەشبینی و پێتوایە لەئاكامی ئەم گۆڕانكارییانە لە»سوریا» كورد بگەنە مافەكانیان؟
- میدیاكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا تاوتۆیان هەیە لەبارەی ڕۆڵی كورد لەم بارودۆخە بەتایبەتی لەڕووی ڕەفتارەكانی ئۆپۆزسیۆن كە لەدژی ڕژێمەكەی «ئەسەد»ن، بەڵام نازانم گەر ئۆپۆزسیۆن هیچ بەرنامەیەكی بۆ كورد ڕێكخستووە یان نا لەڕووی دەستەبەركردنی مافەكانی كورد یاخود هاوبەشكردنی كوردەكان لەسەركردایەتی یانیش ڕێكخستنی جۆرە ئۆتۆنۆمییەك بۆ كورد، من نازانم حەزیش دەكەم بزانم، ئێوە دەتوانن پێم بڵێن، بڵێن...

* بەپێی بارودۆخەكان ئێمە پێمانوایە كە ئۆپۆزسیۆن بایەخ بەكوردەكان دەدات لەبەرئەوەی ئۆپۆزسیۆن پێویستیی بەپاڵپشتیی كوردەكانیش هەیە، ئەگەر بێت و یەكگرتوو بن ئەوە بەهێزتر دەبن و زیاتر دەتوانن ڕووبەڕووی بارودۆخەكە ببنەوە.
- من لەگەڵتان هاوڕام لەمبارەیەوە، بەواتایەكی دیكە ئێوە مەبەستتان لەوەدایە: ئەگەر ئۆپۆزسیۆن ژیر بێت ئەوە ئەوكات خۆی لەكۆمەڵگەی كوردی نزیك دەكاتەوە و بیر دەكاتەوە بۆ پێكهێنانی بەرەیەكی یەكگرتوو و كاركردن لەپێناو بەرژەوەندییەكانی هەمووان، لەگەڵ لەخۆگرتنی ئەجێندای كوردەكان لەچوارچێوەی ئەجێنداكەی خۆیان و دەستەبەركردنی مافەكانی كورد لەچوارچێوەی ئەو مافانەی كە خۆیان كۆششی بۆ دەكەن، ئەگەر بێت و لەم ڕوانگەیەوە بیری لێ بكەنەوە و بەم شێوەیە كاربكەن ئەوكات بزاوێكی گەورەتر دروست دەكەن و بەهێزتر دەبنەوە، بەڕای من ئەمە باشترین شتە كە بكرێت لەبەرئەوەی كوردەكانی «سوریا» ناعەدالەتی و ستەمداری لەبەرامبەریان ئەنجامدراوە و فەرامۆشكراونە و مافی بەشدارییان نەبووە لەسیاسەتەكانی «سوریا»، بۆیە ئەوە شتێكی ڕەوایە كە كورد بەشێكی هەبێت لەدەسەڵاتەكان لە»سوریا»، بەڕای من پێویستە ئەم پرسیارە لەبارەی ئۆپۆزسیۆنی «سوریا» ئاڕاستەی میدیای نێودەوڵەتی بكرێت باشترە نەك من، ئێوەیش وەك كورد پێویستە زیاتر بایەخ بەم مەسەلەیە بدەن، ئەم پرسیارە لەمن مەكەن، بەڵكو ئاڕاستەی بكەن بۆ هەر ڕۆژنامەنووسێكی ڕۆژئاوا، میدیاكانی ڕۆژئاوا یان «رێكخراوی چاودێریی مافەكانی مرۆڤ – Human Rights Watch» یاخود هەر لایەنێكی دیكە بۆ لەزمنكردنی پرسی كورد لەبەرنامەی ئۆپۆزسیۆنی «سوریا»، بەڕای من پێویستە ئۆپۆزسیۆن پاپەند بێت لەبەرامبەر هەموو كەمینەكان لە»سوریا» و پێویستە هەمووان لەخۆبگرێت ئەگەر هات و هەڵستا بەپێكهێنانی حكومەتێكی نوێ، پێویستە ئێستا ئەم شتەیان لێ داوابكرێت و لەئاییندە پاپەندی بن، بەڵام ئەمەیش خۆی لەخۆیدا كێشەیەكە لەبەرئەوەی ئەمڕۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەهیچ شێوەیەك پێشنیار و داواكاری پێشكەشی ئۆپۆزسیۆن ناكات، بەڵكو ئەمڕۆ هەمووان تەنیا جەختیان كردووەتە سەر ڕووداوەكانی ڕۆژانە و بارودۆخەكانی ئێستای «سوریا» لەوڕووەوە كە: چەند كەس كوژرا و شەڕەكە لەكوێیە و ئایا گەیشتووەتە «دیمەشق» یان نا لەگەڵ ئەم جۆرە بابەتانە، بۆیە بەڕای من پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جەختبكاتەوە لەسەر ئۆپۆزسیۆن بۆ پاپەندبوون بەمافی هەموو كەمینەكانی «سوریا» لەزمنیشیان كوردەكان، بەڵام لەكۆتاییدا هەر دەبێ خودی كوردەكان بەخۆیان شوێن بۆ خۆیان بكەنەوە لەسیاسەتەكانی «سوریا»، بۆیە بەڕای من پێویستە ئەمڕۆ داوا لەئۆپۆزسیۆن بكرێت لەمبارەیەوە، پێش ڕووخانی ڕژێمەكەی «ئەسەد»، لەبەرئەوەی مەرج نییە ئۆپۆزسیۆن پاپەند بێت پاش گەیشتنی بۆ دەسەڵات، هەربۆیە پێویستە ئێستا ئەم جۆرە ڕێكخستنانە بكرێ.