(ڕەندا قەسیس) یەكێكە لە دامەزرێنەرانی ئەنجوومەنی عارەبی بۆ دەربڕینی ئازادی بیروڕا كە بارەگاكەی لە پاریسە، ئێستاش سەرۆكی دەزگای گشتی هاوبەندی سیكۆلاریزمی دیموكراتییەتی سووریایەو هەروەها ئەندامی ئەنجوومەنی نیشتمانیی ئۆپۆزسیۆنە و لە نووسینگەی پێوەندییەكانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نیشتمانی ئۆپۆزسیۆن لە پاریس كار دەكات. بۆ خۆشی تایبەتمەندە لەبواری ئەنترۆپۆلۆژی و هونەرمەندی شێوەكاریشەلەم دیمانەیەی گوڵاندا خاتوو ڕەندا وێڕای داكۆكی كردنی لە مافە ڕەواكانی گەلی كورد كە وەك نەتەوەیەك لە سووریادا بە درێژایی حوكمی داگیركاری و حوكمی ئەسەد لە ژێر هەڕەشەی سڕینەوەدا بوون، ئومێدی بەوەیە كە ئەو كەلتووری سڕینەوەیەی بەرانبەرو هەروەها فەرمانڕەوایەتیە تۆتالیتارییەی سووریا تێك دەشكێت، بۆ داهاتوو ڕژێمێك لەو وڵاتەدا نامێنێ كە ڕێگا نادات مرۆڤ پەیوەست بێت بە كەلتوورو زمان و مێژووی ڕەسەنی خۆیەوە، بە ڕای بەڕێزیان ئیخوانەكانیش ناچارن لە پێناوی بەشداربوونیان لە گەمەی سیاسی و جڵەوگرتنی چمكێكی حوكم ڕیفۆرم لە ناو هەناوی خۆیاندا بكەن تا ئەوی تر نەسڕنەوە، گەر وا دەربچێت كەواتە لە داهاتووی سووریادا ڕێگە بە هیچ هێزێك و تەوژمێك نادرێت بە تەنیا خۆی جڵەوی هەموو حوكمی لەدەستدا بێت، وەك چۆن ئێستا ئەم حوكمە تاكڕەوو تۆتالیتارەی بەشارئەسەدە كە ئەو وڵاتەی بەم دۆخە نالەبارە گەیاندووە..ئەمەش دەقی دیمانەكەیە.

لەو بڕوایەدا نیم توندڕۆكان و ئیسلامییەكان بتوانن حوكمی ڕەهای خۆیان بچەسپێنن

گوڵان: بارودۆخی سووریا بە قۆناغێكی خوێناویدا تێدەپەڕێت، هەموو پێشبینی كردنەكانی چاودێران و سیاسەتمەداران لە خاڵێكدا كۆدەبنەوە ئەویش بریتیە لە بەرپابوونی جەنگێكی ناوخۆ لە نێوان گەلی سووریاو سەرانی ڕژێمەكەدا، چۆن تەماشای ئەم قۆناغی هەستیارەی سووریا دەكەیت، بۆ دەرچوون لەم قەیرانە سامناكە، چ دەریچەیەك دەبینیت؟؟!
ڕەندا قەسیس: بێگومان؛ ئێستا كۆمەڵێك سیناریۆی پێشبینیكراو سەبارەت بە بارودۆخی سووریا لە ئارادا هەن، هیچ كام لەو سیناریۆیانە لە قووڵایی ڕەهەندە جیۆسیاسییەكانی سووریاوە بە دوور نین، گومانیش لەوەدا نییە كە ئێستا ڕژێمی سووریا لە هەوڵدایە تا كارتی تایەفەگەرێتی بەكاربهێنێت و بیوروژێنێت لە پێناوی پاراستن و مانەوەیدا، شەڕەكەی ئێستای بە پاڵپشتی كاریگەرییەكی لاوازی ئەجندەی دەرەكییەوەیە، شەڕی مانەوەو بەردەوامیدانە بە خۆی، من زیاتر مەیلدارم بە ئەگەرو پێشبینی دۆزینەوەی دەریچەیەكی ئارام لەو كاتەیدا كە بەشكم ئێ ئەمە خوایە ڕژێم درك بەوە بكات كەهەموو دەرفەتەكانی مانەوەی لە حوكمدا بەدەستەوە نەماوە، لێرەوە وا دەزانم بەرزكردنەوەی خیتاب و بە نێودەوڵەتیكردنی دۆسیەی سووریا، هاریكارە بۆ هەڵهێنانی چەند هەنگاوێكی یەكلاكەرەوە لەبەرانبەر ئەو ڕژێمەدا كە بە تەوسەوە گرەو لەسەر لاوازی ئیرادەی نێودەوڵەتی دەكاتەوە بۆ لە حوكم لادانی، هەموومان ئارەزووی ئەوەمانە كە بارودۆخەكە بەرەو سیناریۆیەك بچێت كە كەمترین تێچوونی هەبێت لەسەر گەلی سووریا، رەنگە چارەسەر هەر لەناو خودی ڕژێمەكەوە بە لەبەریەكهەڵوەشانی ڕیزەكانی ناوخودی ڕژێمەكەوە بێت، بە بڕوای من ئەمەش ناگاتە هیچ ئەنجامێك تا هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن ڕوونبینیان نەبێت بەرانبەر ئەو ڕێگە چارەیەی كە داخوازییە بۆ بە نێودەوڵەتیكردنی دۆسیەی سووریایی لە ڕێی ئەنجوومەنی ئاسایشەوە..

گوڵان: ڕژێمی ئەسەد گەیشتۆتە خاڵێك كە گەڕانەوەی تێدا نابینرێت، واتا ئێستا ناكرێت باس لە ڕیفۆرمی ڕژێمەكەو مانەوەی بكرێت، تەنیا ڕێگە بۆ ڕزگاركردنی گەلی سووریا ڕۆیشتنی ئەم ڕژێمەی ئێستایە، ئەوەش پێویستی بە پشتگیریكردنی نێودەوڵەتی و عارەبی و هەرێمایەتی هەیە تا ببنە پاڵپشتی گەلی سووریایی، بەڵام تا ئێستا پشتگیری دەرەكی لە ئاستی پێویستدا نییە، پێشبینییەكانی خۆت بۆ ئەم دۆخە تاریكە چییە؟
ڕەندا قەسیس: لەو بڕوایەدام شەقامی سووریی بە هیچ شتێك قایل نابێت تەنیا ڕۆیشتن یان دادگایی كردنی بەشار ئەسەد نەبێت، بە تایبەتی دوای ئەو ژمارە بێ شومارەی كوژراوو بریندارانی سەر شەقامەكان ئەمە جگە لەو هەزاران گیراوانەی لە زیندانەكاندا لە ژێر زەبری ئەشكەنجەو ئازاردا دەنگیان دەگاتە كەشكەلانی ئاسمان، بۆیە پێویستە ئۆپۆزسیۆن ریزەكانی خۆیان ڕێك وپێك بكەن و هاوڕای ئەو داخوازییانەی شەقامەكەی سووریا بن، ڕاستە تا ئێستاش زۆر شت بۆ هاندانی ئەنجوومەنی ئاسایش وەدینەهاتووە تا بڕیاری توند بەرانبەر سووریا دەربچوێنرێت، لەو بڕوایەشدام بە گشتی پێوەندی لە نێوان خەڵكیدا بەستراوەتەوە بە هاریكاری كردنی یەكترییەوە، ئەنجامەكان بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندی باڵاو هاوبەش بە هاریكاری یەكتری وەدیدێت، بۆیە پێویستە میكانیزم و پاڵنەرەكان دیاری بكەین و پێكەوە بۆ دروست كردنی ئیرادەیەكی نێودەوڵەتی هەنگاوەكان گورج بكەینەوە تا هاوكارمان بێت بۆ سەرخستنی پرۆسەی گۆڕانكاری لە سووریا.

گوڵان: باشە بۆچی ئۆپۆزسیۆنی سووریا لە دەرەوە كاریگەریی كەمی هەیە لەسەر بارودۆخی ناوخۆیی، بۆچی ناتوانێت ڕیزەكانی ناوخۆ یەكبخات، تا ئێستاش هەمووانی لەژێرچەترێكدا پێ كۆنەكراوەتەوە، بە نموونە كورد لە سووریا یەكێكە لە پێكهاتەكانی ئەو وڵاتە كە تا ئێستا لەدەرەوەی بنمیچی ئۆپۆزسیۆنە، بەم حاڵەتی پەرت بوون و لێكدابڕانەی ئۆپۆزسیۆنەوە چۆن ڕژێمێكی سەركوتكاری وەك ئەسەد دەڕووخێنن؟
ڕەندا قەسیس: تا ئێستا موعاناتمان هەیە لە بارەی كەڵچەری بۆماوەیی ئیقصائیی كەلە ناو زۆربەی توێژو تاكەكانی كۆمەڵدا هەن و لە زۆرینەی خەڵكی دابڕاون، پێویستمان بە هەموو پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی سووریایە بۆ وەدیهاتنی هەر گۆڕانكارییەك،چ بۆ داهاتووی نزیك بێت لە پێناوی ڕووخاندنی ڕژێمی سووریا بێت، یان داهاتوویەكی دوور بە ئامانجی دامەزراندنی دەوڵەتی هاووڵاتیبوون كە تێیدا تاكەكان هەموویان بە جیاوازی ئیتنی و مەزهەب و ئایین و ڕەگەزەوە وەك یەك یەكسان بن، ئەمەش ناهێنرێتە دی تا بە تەواوی ددان بە هەموو مافە ڕەواكانی گەلی كورددا نەنرێت، وەك چۆن ڕەوایە بۆ هەموو گەلانی تریش، ئینتیما بۆ نیشتمان هەستێكی ئارەزوومەندانەیە، لە لایەن ئەو كەسانەوە دەڕسكێت كە نیشتمان لە توانایدا بێت ددان بە ماف و ئاواتەكانیان بنێت و وەك یەك خانە لە ئامێزیان بگرێت، بەو شێوەیە (من)ەكان لە چوارچێوەی گرووپێك دەكرێن و هەر منێك تایبەتمەندی خۆی لە گرووپەكەدا پارێزراو دەبێت، پێویستە واز بهێنین لەوەی یەك دەموچاو بۆ هەموو تاكەكان و گرووپەكە دیاری بكرێت..

گوڵان: هەندێك لە چاودێران و پسپۆران و شرۆڤەكارانی سیاسی دەڵێن بەهاری عارەبی دەبێتە زستانی ئیسلامی، پێشبینییەكانیان بۆ دۆسیەی سووریا لەوەدایە كە ئەلتەرناتیڤی ڕژێمی ئەسەد دەكەوێتە بازنەی ئیخوانەكان و تەوژمە ئیسلامەویەكانەوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئیسلامەوییەكان دەتوانن سووریا بۆ وڵاتێكی دیموكراتی و فرەیی بگۆڕن یان تەنیا دەموچاوەكان دەگۆڕدرێن و هیچی تر نا؟
ڕەندا قەسیس:كەمایەتییە ئاینی و ئەتنیكیەكانی سووریا %35تا%40ی دانیشتووانەكەی پێكدەهێنن، زۆربەیان مەیلدارن بەلای ئەو عیلمانیەتەی كە یەكسانی بۆ هەمووان زامن دەكات، جگە لە عیلمانییە سووننەكانیش كە %15ی دانیشتووان پێكدەهێنن، بۆیە لەو بڕوایەدا نیم توندڕۆكان و ئیسلامییەكان بتوانن حوكمی ڕەهای خۆیان بچەسپێنن، جارێك پێویستە هەمووان بە قۆناغی ڕووخاندنی حوكمێكی تۆتالیتاری تێپەڕن كە دەروازە ئاوەڵادەكات بۆ بواری بەرفراوانتر تا لە دژی هەموو ستەمكاری و جیاكارییەك بجەنگین بە هەموو شێوەو ڕووخسارە دەمامكدارەكانییەوە، بۆیە دەتوانرێت مۆدێلێكی كەلتووری نەرم دروست بكرێت لە میانەیەوە هەموو ڕەفتارەكانی تاك و كۆ بەرەو هەمەیی بیرو ڕای جیاواز بگۆڕدرێت و بەهۆی بەرنامەڕێژی سیاسی و كەلتووری بۆ هۆشیاربوونەوەی كۆمەڵگە عارەبییەكان، كەلتووری ناوازەی مۆزائیكیەت بچەسپێنرێت ..

گوڵان:بە پێی نووسین و بابەتەكانت بێت؛ بەڕێزتان چالاكوانێكی سیكۆلاریزمن، ئێوەش لە هەوڵی ئەوەدان سووریا بەرەو وڵاتێكی فرەیی عەلمانی بەرن، بەڵام بەرنامەكانی ئۆپۆزسیۆنی سووریی هەر لە ئێستاوە كێشەی كوردی ئەو وڵاتەی وەلاناوەو تێكی دەشكێنێت، جگە لە تێڕوانینی بورهان غەلیونی ڕۆشنبیر نەبێت كە سەرۆكی ئەنجوومەنی نیشتمانی سووریایەو سیكۆلاریزمە وەكو تۆ، زۆربەی زۆری پێكهاتەكانی تری ئۆپۆزسیۆن ئیسلامەوییەكانن، چۆن ئەوانە دەتوانن لە ڕێی تەوژم و پارتەكانیانەوە دیموكراتییەت دابمەزرێنن؟
ڕەندا قەسیس: گەلێك بە چەسپێنراوی بڕوام بە مافی ڕەوای گەلی كوردی سووریاو مافی هەموو گرووپ و تاكەكانی ئەو كۆمەڵگەیە هەیە، لەو بڕوایەشدانیم بتوانین دەوڵەتێكی هاوچەرخی مرۆڤدۆست لە سووریا بە خۆوە ببینین بێ ئەوەی دادپەروەرانە هەموو مافە زەوتكراوەكانی گەلی كورد نەگەڕێنینەوە، ڕاستە هێشتا جەنگی تر لە پێشدان، جەنگ لە دژی كەلەپوورێكی تەقلیدی و سەرەتایی كە هەمیشە فێركراوە بەرانبەرەكەی ڕەتبكاتەوەو لەناوی بەرێت، ئەمە كەلەپوورێكی شپرزەیەو كاردانەوەی توندی بەرانبەر هەموو شتێكی جیاواز لە خۆی هەیە، بڕوای تەواوم بەوە هەیە كە كەسانێك هەن لە سووریادا ئامادەن تەواوی مافەكانی گەلی كورد وەدیبێنن تەنانەت لە ناو ئیخوانەكانیشدا هەن و ناچارن خۆیان ڕابێنن لەگەڵ ئەوی بەرانبەر تا دەرفەتی بەشداری و هاوبەشیكردنیان لە ناو حوكمدا لێ تێك نەچێت، بە بەڵگەش ئەو خاڵە ئەرێیانە بوو كە لە ناو بەیانی خیتامی ئەنجوومەنی نیشتمانی دانراون، كەتێیدا بڕیار دراوە ددان بە مافەكانی گەلی كوردو هەموو ئەوانەشی كە مافیان پێشێلكراوە لەو وڵاتەدا بنرێن..

گوڵان: چی بەوانە دەڵێیت كە تەوژمە ئیسلامەوییەكانی عارەبی دەچوێنن بە پارتی دادو گەشەپێدان لە توركیا، چ خاڵێكی هاوبەش لە نێوان ئەم دوو مۆدێلە بەدی دەكەیت؟
ڕەندا قەسیس: بەراودكاری لە نێوانیان ڕاست دەرناچێت، چونكە تەوژمە ئیسلامییەكانی وڵاتانی عارەبی بە هەمان ئەو دۆخ و پێدراوو كارتێكەرانە تێنەپەڕیون كە پارتی دادو گەشە پێدان لە توركیا پێی تێپەڕیوە، بارودۆخی دەوروبەری توركیا چنراوە بە چەسپاندنی تۆڕێكی عەلمانی بوونەوە، ئەوەش بۆ ماوەو زەمەنێكی دوورو درێژ كاری كردووە، كە بە پێی ڕۆژگار پارتە ئیسلامیەكانی نەرم كردۆتەوەو لە پێناوی گەیشتنیان بە فەرمانڕەوایی و بەڕێوەبردنی دەسەڵات و مانەوە تێیدا مروونەتیان نواندووە، بەڵام تا ئێستا لە كۆمەڵگە عارەبیەكاندا بەو چاوەوە لە ئیسلامی سیاسی دەڕوانرێت وەك ئەوەی چارەسەرێ بێت بۆ هەموو دەردە دەروونی و كۆمەڵایەتی و سیاسی و كەلتوورییەكانیان، بۆیە ڕەنگە لە داهاتوودا ئەم پارتە ئیسلامیانەی وڵاتانی عارەبیش لە پێناوی مانەوەی خۆیان بۆ بەشداربوونیان لە گەمەی سیاسی و لە بەرانبەر قبوڵكردنی ئەوی بەرانبەر ناچاربن نەرم بن، دنیا هەمووی بەو وەرچەرخانەدا تێدەپەڕێت كە بەرەو مرونەت بگۆڕدرێت، ڕیتمی مروونەت بەسەر هەموو جیهاندا ڕەنگی داوەتەوە، تەوژمە ئیسلامییەكانیش ناچار دەكات لە ناو خۆیاندا ڕیفۆرم سازبدەن..

گوڵان: كەواتە بە ڕای تۆ ئەم بەهاری عارەبییە چ داهاتوویەكی دەبێت بە تایبەتی بۆ گەلی سووریا؟
ڕەندا قەسیس: بەهاری عارەبی هەر چوار وەرزەكەی ساڵ دەژیێنێتەوە، پرۆسەی گۆڕانكاری كاتێك دەستی پێكرد كە گەیشتینە كاتژمێری سفرو گەلان لە بەرانبەر ستەمكاران ڕاپەڕین، بەمەشەوە ناوەستێت بەڵكو درێژەدەكێشێت بۆ شۆڕشێكی فكری و كەلتووری باو لە ناڕێكی و شێواوییە زەینییەكانی و تابۆ هەمەچەشنەكانی ئەم كەلتوورە پاك دەكاتەوە، قۆناغی داهاتوومان ئەگەر لە سووریا گەرچی وا بە زەحمەتی دەچێتە پێشەوە بەڵام بارگاوییە بە متمانەو گەشبینی بۆ ڕوخاندنی كۆسووڕی ستەمكاری و كەلتووری ڕەتكردنەوە، گۆڕینی سەرتاپای ئەمەش بۆ چەمكی تەكامول و پێكەوەیی..